Mvua muledibue mu 1948 mu Pays-Bas. Tshidimu tshiakalonda tuakamuangala ne dîku dietu kuya kusombela ku Sao Paulo mu Brésil. Baledi banyi bavua banange malu a Nzambi bikole. Tuvua tubala Bible dilolo dionso patuvua tujikija kudia. Mu 1959 tuakamuangala kabidi, kadi musangu eu tuakaya kusombela ku Massachusetts mu États-Unis.

Tatu uvua wenza mudimu mukole bua kudiisha dîku dietu dijima dia bantu muanda-mukulu. Uvua muenze midimu mishilashilangane bu mudi wa bungenda-mushinga, wa dienza njila, ne mukuabu mu kumpanyi kampanda wa ngendu ya ku ndeke. Pavua tatu mupete mudimu mu kumpanyi au tuakasanka bikole tuetu bonso mu dîku dietu bualu bivua bitupetesha mushindu wa kuenza ngendu ya bungi.

Pamvua mu tulasa tua bikadilu, mvua misangu yonso ndiebeja ne: ‘Nendue nganyi pangakola?’ Balunda banyi bakuabu bakasungula bobu bua kutungunuka ne tulasa tua iniversite, bakuabu pabu kuya ku busalayi. Meme tshivua munange mudimu wa busalayi bualu tshivua musue bilumbu ne tshivua munange kuluangana mvita to. Nanku bua kubenga kuya ku busalayi, ngakasungula bua kuya ku iniversite. Kadi mvua musue nangananga kuambuluisha bakuabu, bualu mvua ngela meji ne: ke tshivua mua kumpetesha nsombelu wa nsongo.

Pangakabuela ku iniversite, mvua musue kulonga malu a bintu bia kale ne a bantu, bualu mvua ne dijinga dikole dia kumanya kuvua muoyo mufumine. Bavua batulongesha ne: bintu mbidienzekele ne batuambila bua kuitaba ne: ke mudi malu nanku. Kadi buanyi meme bimue bintu bivuabu bumvuija bivua bikodiakane ne mvua mbitaba anu nanku nansha kakuyi bijadiki, bualu budi bubengangana ne ngenzelu wa malu wa bena sianse.

Mu tulasa tuonso tumvua mubuele kabavua batulongeshe bua tshidi tshimpe ne tshidi tshibi to. Kadi bavua batusaka anu bua kuenza tshionso tshitudi mua kuenza bua kukuata mu kalasa. Bivua bingenza disanka dia bungi patuvua tuenza bibilu ne balunda banyi ne tunua bintu bitu binyungulula mutu, kadi disanka adi divua anu dia tshitupa tshîpi. Mvua ndiebeja ne: ‘Eu nnsombelu wa nsongo bushuwa anyi?’

Anu tshiotshi tshikondo atshi ngakamuangala kuya kusombela ku Boston kungakabuela kabidi ku iniversite. Mvua ngenza mudimu mu dikisha bua kupeta makuta a kufuta mu kalasa. Ku mudimu aku ke kungakatuilangana ne Ntemu wa Yehowa kampanda bua musangu wa kumpala. Muena mudimu nanyi mukuabu wakandondela bualu bua dîyi dia buprofete dia “bikondo muanda mutekete” didi mu Danyele nshapita 4, kungumvuijaye ne: tudi mu matuku a ku nshikidilu. (Dan. 4:13-17) Mvua mulue kujingulula diakamue ne: meme mutungunuke ne kuyukila nende ne kuteleja bivuaye ungambila, bivua mua kundomba bua kushintulula nsombelu wanyi. Nunku ngakadienzeja bua kumuepuka mu mishindu yonso.

Ku iniversite aku ngakasungula bua kulonga malu avua mua kumpetesha mushindu wa kuenza mudimu wa budisuile mu Amerike wa ku Sud. Mvua ngela meji ne: meme ngambuluisha bantu mbapesha bivuabu nabi dijinga bivua mua kumpetesha nsombelu wa nsongo. Kadi ngakafika anu ku dimona ne: nansha kuenza nanku kakuvua kungambuluisha bua kukumbaja tshipatshila atshi to. Bu mumvua ndiumvua muedibue mâyi ku makasa, ngakalekela kalasa munkatshi.

Mu 1970 ngakaya kusombela ku Amsterdam mu Pays-Bas bua kuenza mudimu mu kumpanyi wa ngendu ya ku ndeke muvua tatu amu. Mudimu au wakampetesha mushindu wa kuenza ngendu bikole, nya mu matunga a mu Afrike, a mu Amerike, a ku Mputu, ne a mu Azi. Ngakalua kumona ne: mu matunga onso amvua nya, bantu bavua ne ntatu minene ne kakuvua muntu uvua mumanye tshia kuenza bua kuyijikija to. Bu mumvua anu ne dijinga dia kuenza bualu buimpe mu nsombelu wanyi, ngakangata dipangadika dia kupingana mu États-Unis bua kubuela kabidi ku iniversite wa ku Boston.

Nansha nanku tshivua anu mufike ku dipeta mandamuna a nkonko imvua ndiela bua muoyo to. Tshivua mumanye tshia kuenza to, nunku ngakaya kulomba mibelu kudi mulongeshi wetu wa malu a kale ne a bantu. Biakankemesha pavuaye mungebeje ne: “Tshiudi utungunukila ne kulonga ntshinyi? Mbimpe ubilekele.” Ke tshimvua musue bua bangambile. Meme kulekela bia kalasa kashidi.

Bu mumvua tshiyi anu mupete nsombelu wa nsongo, ngakapangadija bua kubuela mu kasumbu ka bantu bavua basue kudienzela abu malu bua kukeba ditalala ne kuenza bua bantu banangangane. Meme ne balunda banyi bakuabu tuakanyunguluka miaba mishilashilangane ya mu États-Unis, tuetu kuya too ne ku Acapulco, mu ditunga dia Mexique. Tuvua tusomba ne bansonga bavua balepeshe nsuki ne balekele miedi, bavua bamueneka kabayi ne lutatu anyi bualu bubatonda. Kadi mu disomba nabu ngakalua kumona ne: bobu pabu kabavua ne nsombelu wa nsongo anyi ne disanka dilelela to. Ba bungi ba kudibu kabavua bantu ba kueyemena to, ne bavua bena mashimi.

Tshikondo atshi ngakatuadija kuvuluka tshimvua musue kulua katshia ku buana. Mvua musue diendesha mazuwa, ki nganu bu muendeshi patupu to, kadi bu mulombodi. Bua meme kufika ku dikumbaja bualu ebu, bivua bikengela anu nsumbe anyi mazuwa. Bu muvua mulunda wanyi Tom muikale pende ne tshipatshila tshia muomumue, tuakumvuangana nende bua kukumbaja bualu abu. Mvua musue kuya kusombela mu tshidiila kampanda tshivua bu mparadizu muaba umvua tshiyi mua kupeta mikenji ya bantu to.

Meme ne Tom tuakaya mu tshimenga tshia Arenys de Mar tshivua pabuipi ne Barcelone mu Espagne. Tuetu kusumbamu mazuwa avua bule bua metre 9 ne tshitupa avuabu babikila ne: Llygra. Tuetu kualongolola bua tumone mua kuenza luendu bimpe. Bu mutuvua katuyi tuzuka anu bua kufika kutuvua tuya, tuakumbusha motere uvua ku mazuwa au bua tupete muaba wa kuambuila mâyi a kunua a bungi. Tuvua ne nkaya ibidi ya bule bua metre 5 ivua ituambuluisha bua kusemena ne mazuwa ku malobo a makese. Ndekelu wa bionso tuakasa luendu batangile mu Seychelles mu mbuu wa Inde. Tuvua balongolole bua kupitshila ku Ouest kua Afrike pabuipi ne cap de Bonne-Espérance mu Afrique du sud. Mu luendu luetu alu tuvua tulonda mitoto, tutangila tuarte, tubala mu mikanda, ne tuenza mudimu ne bimue biamu bua kubenga kupambuka mu njila. Bivua binkemesha bikole bua mutuvua anu tusungula njila muimpe.

Matuku makese pashishe tuakalua kumona ne: mazuwa etu au mukavuawu a kale kaavua mua kuenza kabidi luendu bimpe pa mâyi to. Avua abueja mâyi litre mipite pa 22 mu dîba dimue. Anu munkavua muleje ku ntuadijilu, pavua tshipepele tshikole tshituta ngakumvua buôwa ne meme kusambila bua musangu wa kumpala, bualu bumvua tshiyi muenze kukavua bidimu bia bungi. Mvua mulaye Nzambi mu disambila ne: tuetu bapanduke nendienzeje bua kumumanya. Tshipepele tshiakatalala, meme kukumbaja panyi tshimvua mulaye.

Ngakatuadija kubala Bible patuvua pankatshi pa mâyi apu. Tetabi kudifuanyikijila disanka dimvua mua kuikala nadi pamvua musombe mu mazuwa au kule ne bantu mmona bikele bia mishindu ne mishindu, mmona kule diulu dienze bu ditue pa mâyi. Butuku pamvua mmona mitoto muulu bivua bingenza disanka dia bungi ne bingeleshisha meji. Bualu ebu buvua bunjadikila kabidi ne: Nzambi udiku ne utu utabalela bantu.

Tuetu bamane kuenza mbingu ya bungi mu luendu pa mbuu, tuakafika ku dilobo dia Alicante mu Espagne. Tuetu kupangadija bua kupana mazuwa au bua kusumba a mimpe. Kabivua bitukemeshe bua mutuvua katuyi bapete wa kuasumba pa lukasa bualu akavua a kale, mine au kaayi motere ne mikale ne disoso. Nansha nanku tshivua tshikondo tshimpe tshia meme kubala Bible.

Pamvua ntungunuka ne kubala Bible, mvua ngenda mmona ne: mibelu idimu idi mua kuambuluisha muntu bua kuikala ne nsombelu wa disanka. Biakandenga ku muoyo bikole bua kumona mudi Bible umvuija mu mushindu mupepele mua kuikala ne bikadilu bilenga, meme kudiebeja ne: bua tshinyi bantu ba bungi too ne meme muine tudi tudiamba mutudi bena Kristo, kadi katumanyi tshidi Bible ulongesha?

Ngakadisuika bua kuenza tshionso tshimvua ne bua kuenza bua kulengeja nsombelu wanyi, meme kulekela dinua bintu bidi binyungulula mutu. Mvua ndiambila ne: kudi anu ne bua kuikala bantu kampanda batu batumikila mikenji ya mu Bible ya bikadilu bilenga, bikengela ntuilangane nabu. Meme kusambila Nzambi bua musangu muibidi mmulomba angambuluishe bua mbapete.

Buanyi meme, kuenda kutangila tshitendelelu tshimue ku tshimue ke kuvua mua kungambuluisha bua  kupeta tshitendelelu tshilelela. Pamvua ngendakana mu Alicante, mvua mmona bitanda bia bungi bia Nzambi. Kadi bu muvua mpingu mikale mu bia bungi bia kudibi, ngakajingulula ne: kabivua bia tshitendelelu tshilelela to.

Dia lumingu kampanda mu mapingaja, mvua musombe lua ku mukuna mutangile ku dilobo, mvua mbala Yakobo 2:1-5 udi wamba ne: ki mbimpe kutua ku tshia muntu anu bualu mmubanji to. Pankavua mpingana ku mazuwa etu, ngakapitshila lua ku tshitanda tshikuabu tshia Nzambi kuvuabu bafunde ku tshibueledi ne: “Nzubu wa Bukalenge wa Bantemu ba Yehowa.”

Meme kudiambila ne: ‘Mbimpe ntete bantu aba mmona muikalabu mua kungakidila.’ Nunku ngakabuela mu Nzubu wa Bukalenge au ku makasa kutupu, miedi milekelela, muvuale mupanu mutubuke. Muntu uvua wakidilangana wakaya nanyi ku luseke lua mamu kampanda mukulakaje. Mamu wa muoyo muimpe au uvua ungambuluisha bua kupeta mvese ivua ngamba-malu utela. Pakajika bisangilu, biakankemesha bikole bua kumona muvua bantu balua kungela muoyo ne disanka. Muntu kampanda wakandomba bua nya kuende bua tuyukile, kadi bu mumvua tshiyi muanji kujikija kubala Bible, ngakamuambila ne: “Nenkumanyishe pangikala pabuipi.” Tshikondo atshi meme kutuadija kubuela bisangilu bionso.

Panyima pa mbingu ya bungi, ngakaya kumonangana ne muntu au kuende, yeye kungandamuna nkonko imvua ndiela ya malu a mu Bible. Lumingu lujima pashishe wakampesha tshibuta tshijima tshia bilamba bimpe bia dikema. Kungambilaye ne: muena bilamba abi bavua bamuele mu buloko bualu uvua utumikila mukenji wa mu Bible wa kunangangana ne kubenga kulonga mua kuluangana mvita. (Yesh. 2:4; Yone 13:34, 35) Dîba adi ngakajadika ne: mvua mupete tshimvua ngenda nkeba, mmumue ne: bantu badi batumikila mikenji ya mu Bible ya bikadilu bilenga. Tshivua kabidi ne tshipatshila tshia kupeta tshidiila tshivua bu mparadizu to, kadi nkavua ne tshia kulonga Bible bua kumumvua bimpe menemene. Nunku ngakapingana mu Pays-Bas.

Ngakenza luendu lua matuku anayi bua kufika mu tshimenga tshia Groningen mu Pays-Bas. Meme kutuadija kukeba mudimu bua kupeta dikuta dia kudikuatshisha nadi. Ngakafika mu katshiapu kakuabu muvuabu benza mudimu wa mabaya, bobu kumpesha dibeji dia kuuja divua ne nkonko mishilashilangane. Lumue luvua lutangila tshitendelelu tshindi. Meme kufundapu ne: “Ndi Ntemu wa Yehowa.” Pavua mfumu wa mudimu mubale diandamuna adi ngakamona muvua mpala wende mushintuluke. Yeye kungambila ne: “Nenkubikile.” Kadi biakashala nanku ne lelu eu.

Ngakaya ku katshiapu kakuabu muvuabu benza kabidi mudimu wa mabaya, meme kuebeja muenaku ni uvua dijinga ne muntu. Yeye kundomba mapoloma ne mikanda mikuabu ivua ileja mamanya amvua  nawu ne miaba inkavua muenze mudimu. Ngakamuambila ne: mvua muenze mudimu wa dilongolola buatu bua mabaya. Biakankemesha bikole pakangambilaye ne: “Udi mua kutuadija mudimu mu mapingaja emu, kadi ndi nkulomba anu bualu bumue: tshiena musue muntu udi mua kulua kunkebela bilumbu to, bualu ndi Ntemu wa Yehowa.” Ngakamutangila ne mêsu matonona, meme kumuambila ne: “Ndi panyi Ntemu!” Bu mumvua mulepeshe nsuki ne miedi, wakangambila ne: “Nanku ndi mbanga kukulongesha Bible!” Meme kuitaba ne disanka dionso. Dîba adi ngakalua kujingulula bua tshinyi mfumu wa mudimu wa ku katshiapu ka kumpala aku katu mumbikile to. Yehowa uvua wenda wandamuna masambila anyi. (Mis. 37:4) Ngakenza mudimu mu katshiapu ka muanetu au munkatshi mua tshidimu tshijima. Tshikondo tshionso atshi, tuakalonga nende Bible, pashishe meme kubatijibua mu 1974 mu ngondo wa 1.

Panyima pa ngondo mujima, ngakaditua mu mudimu wa bumpanda-njila. Mudimu au uvua mumpeteshe disanka dia dikema. Ngondo wakalonda ngakaya ku Amsterdam bua kuambuluisha mu kasumbu kapiakapia ka muakulu wa tshiena Espagne. Mvua ne disanka dia bungi dia kulongesha bantu malu a mu Bible mu tshiena Espagne ne Tshimputulukeshi! Mu 1975 mu ngondo 5 ngakapeta diakalenga dia kulua mpanda-njila wa pa buende.

Dimue dituku muanetu mukuabu wa bakaji uvua pende mpanda-njila wa pa buende diende Ineke wakalua mu kasumbu ketu aku bua kutuleja mulongi wende wa Bible wa mu Bolivie. Tuakabanga kutantshilangana ne Ineke tufundilangana mikanda, meme kulua kumona ne: uvua pende ne bipatshila bia buena bianyi. Tuakaselangana mu 1976, tuetu kutungunuka ne mudimu bu mpanda-njila bua pa buabu too ne mu 1982 pavuabu balue kutubikila mu kalasa ka Gilada ka 73. Biakatukemesha bikole ne tuvua ne disanka dia bungi pavuabu batutume mu Afrika wa ku Est mu tshimenga tshia Mombasa mu Kenya. Tuetu kuenzaku bidimu bitanu. Mu 1987 bakatutuma mu Tanzanie muvuabu banyishile kabidi Bantemu ba Yehowa bua kuenza midimu yabu. Tuakenzamu bidimu 26 pashishe tuetu kupingana mu Kenya.

Kuambuluisha bantu bavua ne budipuekeshi bua kulonga bulelela bua mu Bible nkutupeteshe nsombelu wa nsongo. Tshilejilu, muntu wa kumpala umvua mulonge nende Bible ku Mombasa mvua mumupete pamvua ngenda nyisha. Pamvua mumupeshe bibejibeji bibidi wakangebeja ne: “Meme mujikije kubibala nengenze tshinyi tshikuabu?” Panyima pa lumingu lujima tuakatuadija kulonga nende mukanda wa Udi mua kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bukudimuna mparadizu, uvuabu bafuma ku dipatula mu Swahili. Wakabatijibua panyima pa tshidimu tshimue pashishe yeye kulua mpanda-njila wa pa tshibidilu. Katshia anu ku dîba adi yeye ne mukajende mbambuluishe bantu batue ku 100 bua kudilambula kudi Yehowa ne kubatijibua.

Musangu wa kumpala ungakajingulula tshidi nsombelu wa nsongo ngakadiumvua anu bu ngenda-mushinga uvua mupete dibue dia busanga dia mushinga mukole, kayi musue kudijimija to. (Mat. 13:45, 46) Mvua musue kupitshisha matuku anyi onso a muoyo ngambuluisha bakuabu bua bapete nsombelu wa nsongo. Meme ne mukajanyi munanga tudi badimuene ne etu abidi mudi Yehowa wambuluisha bantu bende bua bikale ne nsombelu wa nsongo.