1-2. (a) Ntshinyi tshidi Bible wamba bua Mose? Mmalu kayi avuaye muenze? (b) Mbualu kayi budi butusaka bua kuikala ne bupuekele?

MU Bible badi bakula bua Mose baleja muvuaye “muena bupuekele kupita bantu bonso bavua pa buloba.” (Nom 12:3) Bidiku biumvuija ne: Mose uvua muntu wa bantu bonso bamuenena, kayi mua kudiangatshila mapangadika, ne kayi mua kuimana kumpala kua baluishi anyi? Ke mutu bamue bantu bamona muntu udi ne bupuekele. Kadi kabiena nanku to. Mose uvua ne bukole, mumanye kuangata mapangadika, ne uvua muena mudimu wa Nzambi wa dikima. Yehowa wakamuambuluisha, kuimanaye kumpala kua mfumu wa bukole wa mu Ejipitu kayi utshina, kulombolaye bantu bu miliyo isatu mu tshipela, ne kuambuluishaye tshisamba tshia Isalele bua kutshimuna baluishi batshi.

² Katuena tutuilangana ne ntatu ya buena ivua Mose mutantamene to, kadi dituku dionso edi tudi tutuilangana ne bantu anyi malu bidi mua kutupangisha bua kuikala ne bupuekele. Kadi kudi bualu bunene budi butusaka bua kuikala ne ngikadilu eu. Yehowa mmulaye ne: “Bena bupuekele nebapiane buloba.” (Mis 37:11) Udiku mua kuamba ne: utu muena bupuekele anyi? Bantu bakuabu batu bakumona nanku anyi? Kumpala kua tuetu kuandamuna nkonko eyi, mbimpe tuanji tumanye tshidi kuikala muena bupuekele kumvuija.

3-4. (a) Tudi mua kufuanyikija bupuekele ne tshinyi? (b) Nngikadilu kayi inayi itudi nayi dijinga bua kuikala ne bupuekele? Bua tshinyi?

³ Bupuekele * budi anu bu tshimfuanyi kampanda tshimpe tshizola.  Mushindu kayi? Anu bu mutu muzodi uzola tshimfuanyi kampanda ne mekala mashilashilangane mimpe, tudi petu ne bua kuikala ne ngikadilu mishilashilangane ya mushinga bua kuikala bena bupuekele. Imue ya kudiyi ke budipuekeshi, dikokela, bupole, ne muoyo mukole. Bua tshinyi bidi ne mushinga bua kuikala ne ngikadilu eyi tuetu basue kusankisha Yehowa?

⁴ Anu bantu badi ne budipuekeshi ke badi bakokela, benza disua dia Nzambi. Disua dia Nzambi didi ne: tuikale ne bupole. (Mat. 5:5; Gal. 5:23) Patudi tuenza disua dia Nzambi, tudi tujula Satana luonji. Nunku nansha tuetu bikale ne budipuekeshi ne bupole, bantu ba bungi ba mu bulongolodi bua Satana nebatukine. (Yone 15:18, 19) Ke bualu kayi bidi bikengela tuikale ne muoyo mukole bua kukandamena Satana.

5-6. (a) Bua tshinyi Satana mmukine bena bupuekele? (b) Nnkonko kayi ituandamuna?

⁵ Muntu udi kayi muena bupuekele utu udibandisha, katu mumanye kukanda tshiji, ne katu utumikila Yehowa to. Ke mutu Satana menemene. Kabiena bikemesha bua mudiye mukine bena bupuekele to! Badi bela bilema biende patoke bualu badi ne ngikadilu idiye kayi nayi. Kupita apu, badi baleja mudi Satana muena dishima. Bua tshinyi? Bualu malu onso adiye mua kuamba anyi kuenza, kaena mua kupangisha bena bupuekele bua kuenzela Yehowa mudimu to!​—Yobo 2:3-5.

⁶ Ndîba kayi didibi mua kutukolela bua kuikala bena bupuekele? Bua tshinyi mbimpe tutungunuke ne kukeba bupuekele? Bua kuandamuna nkonko eyi, netukonkonone tshilejilu tshia Mose, tshia bena Ebelu basatu bavuabu bakuate mu Babilona, ne tshia Yezu.

7-8. Ntshinyi tshivua Mose muenze pavuabu kabayi bamunemeke?

⁷ Padibu batupesha bukokeshi: Bidi mua kukolela bantu badi ne bukokeshi bua kushala ne bupuekele, nangananga padi umue wa ku bantu badibu balombola kayi ubanemeka anyi wamba mudibu kabayi bangata mapangadika mimpe. Bualu ebu bukadiku bukufikile anyi? Newenze tshinyi muena mu dîku diebe yeye kayi ukunemeka? Tangila tshivua Mose muenze.

⁸ Yehowa uvua musungule Mose bua ikale mulombodi wa bena Isalele ne wakamupesha diakalenga dia kufunda mikenji ivua ne bua kubalombola. Bivua bimueneka patoke ne: Yehowa uvua wambuluisha Mose. Nansha nanku,  bana babu ne Mose, Alona ne Mîyama, bakakula bibi buende yeye ne bua muvuaye musele mukaji uvuaye nende au. Bu bualu ebu buenzekele bantu badi ne bukokeshi bu bua Mose bavua mua kuikala bobu bafiike munda, bakebe bua kudisombuela, kadi Mose kakenza nanku to. Kavua mufiike munda lukasa to. Wakasengelela too ne Yehowa bua ondope Mîyama disama divuaye mumunyoke nadi. (Nom. 12:1-13) Bua tshinyi Mose uvua muenze malu mushindu au?

9-10. (a) Yehowa uvua muambuluishe Mose bua kujingulula tshinyi? (b) Mmunyi mudi tshilejilu tshia Mose mua kuambuluisha bamfumu ba mêku ne bakulu?

⁹ Mose wakitaba bua Yehowa amulongeshe. Bidimu bitue ku 40 kumpala patshivuaye mu dîku dia bukalenge dia mu Ejipitu, kavua ne bupuekele to. Kadi uvua ne tshiji tshia lukasa, tshiji atshi kumufikishatshi ku dishipa muntu uvuaye mumone ne: uvua muenze bibi. Mose wakela meji ne: Yehowa uvua ne bua kuanyisha tshivuaye muenze atshi. Yehowa wakambuluisha Mose munkatshi mua bidimu 40 bua ajingulule ne: pa kumbusha dikima, bivua bikengela ikale kabidi ne bupuekele bua kulombola bena Isalele. Kadi bua kuikala ne bupuekele, bivua bikengela ikale kabidi ne budipuekeshi, dikokela, ne bupole. Wakakuata dilongesha adi bimpe, kuluaye mulombodi muimpe menemene.​—Ekes. 2:11, 12; Bien. 7:21-30, 36.

¹⁰ Lelu, mbimpe bamfumu ba mêku ne bakulu bidikije Mose. Padibu kabayi bakunemeka, kukuatshi tshiji lukasa to. Dipuekesha ne itaba bilema biebe. (Muam. 7:9, 20) Ikala ne dikokela, ulonde buludiki budi Yehowa ufila bua mushindu wa kujikija bilumbu. Ikala wandamunangana ne bupole misangu yonso. (Nsu. 15:1) Bamfumu ba mêku ne bakulu badi benza malu mushindu eu badi basankisha Yehowa, benza bua ditalala dikale anuku, ne bafila tshilejilu tshimpe tshia mua kuikala ne bupuekele.

11-13. Ntshilejilu kayi tshidi bena Ebelu basatu batushile?

¹¹ Padibu batukengesha: Katshia anu ku kale, bakokeshi ba bungi batu anu bakengesha batendeledi ba Yehowa. Badi mua kutubanda ne malu mabi, kadi badi batamba kutufiikila munda bualu tudi tutumikila “Nzambi bu mfumu pamutu pa kutumikila bantu.” (Bien. 5:29) Badi mua kutuseka, kutuela mu buloko, anyi kutuenzela malu ne tshikisu. Nansha nanku, Yehowa udi utuambuluisha bua tushale anu ne bupole mu ntatu yonso ayi, katuyi tudisombuela.

¹² Tangila tshilejilu tshidibu batushile kudi bena Ebelu basatu bavuabu baye nabu mu Babilona aba: Hananiya, Mishaele, ne Azaya. * Mukalenge wa Babilona wakabatumina dîyi bua binamine lupingu lunene lua or. Kadi bakumvuija mukalenge ne bupole buonso bua tshinyi kabavua  ne bua kutendelela lupingu alu. Bakatungunuka ne kukokela Nzambi nansha muvua mukalenge au ufuna bua kubela mu tshikutu tshia kapia kakole. Yehowa wakangata dipangadika dia kusungila bena Ebelu basatu abu, kadi kabavua badiambile ne: uvua anu ne bua kubasungila to. Bavua bobu badiakaje bua kuitaba tshionso tshivua Yehowa witaba bua tshibafikile. (Dan. 3:1, 8-28) Bakaleja ne: bantu badi ne bupuekele badi bushuwa ne dikima; kakuena mukalenge, anyi difuna, anyi dinyoka bidi mua kutekesha didisuika dietu dia ‘kulamata anu’ Yehowa to.​—Ekes. 20:4, 5.

¹³ Dîba didi lulamatu luetu kudi Nzambi lutetshibua, mmunyi mutudi mua kuidikija bena Ebelu basatu abu? Tuitabe ne budipuekeshi buonso ne: Yehowa neatukube. (Mis. 118:6, 7) Bantu bonso badi batubanda ne malu mabi, tubandamune ne bupole ne kanemu. (1 Pet. 3:15) Kabidi, tubenge tubengelamu bua kunyanga bulunda buetu ne Tatu wetu wa dinanga.

14-15. (a) Ntshinyi tshidi mua kutufikila dîba didi malu matutonde? (b) Bilondeshile Yeshaya 53:7, 10, bua tshinyi tudi tuamba ne: Yezu udi tshilejilu tshitambe buimpe bua muvuaye muleje bupuekele pavua malu mamutonde?

¹⁴ Padi malu matutonde: Yonso wa kutudi utu umvua malu amutonda bua malu mashilashilangane. Tudi mua kudiumvua nanku kumpala kua kuya kuenza mateta mu kalasa anyi kumpala kua kuenza mudimu kampanda udibu batupeshe ku mudimu. Tudi kabidi mua kumvua bibi patudi tuela meji ku ngondapilu kampanda utudi ne bua kupeta. Padi malu matutonde, bitu bikole bua kuikala ne bupuekele. Malu atu kaayi atufiikisha munda kuonso eku adi mua kubanga kutufiikisha munda. Tudi mua kubanga kupatula mêyi mabi anyi kuakula mu mushindu mubi. Malu owu makutonde mushindu eu, londa tshilejilu tshia Yezu.

¹⁵ Mu ngondo ya ndekelu ivua mishadile Yezu pa buloba, malu akamutonda bikole. Uvua mumanye ne: bavua ne bua kumukengesha bibi menemene ne kumushipa. (Yone 3:14, 15; Gal. 3:13) Ngondo mikese kumpala kua lufu luende, wakamba muvua malu mamutonde bikole. (Luka 12:50) Matuku makese kumpala kua kufuaye, wakamba ne: “Ndi ne dipampakana.” Tudi tumona muvuaye udipuekesha ne ukokela Nzambi pakamusambilaye uleja muvuaye umvua, wamba ne: “Tatu, umpandishe ku dîba edi. Nansha nanku, bua bualu ebu ke bundi mufikile ku dîba edi. Tatu, utumbishe dîna diebe.” (Yone 12:27, 28) Pakafika dîba dia Yezu kufua, wakadifila ne dikima dionso mu bianza bia bena lukuna ba Nzambi; bakamushipa mu mushindu mubi wa dimupuekesha milongo. Yezu wakenza disua dia Nzambi ne bupuekele buonso nansha muvua malu mamutonde ne bamukengeshe bikole. Kakuyi mpata, tudi mua kuamba ne: Yezu udi tshilejilu tshitambe buimpe bua muvuaye muleje bupuekele pavua malu mamutonde!​—Bala Yeshaya 53:7, 10.

16-17. (a) Mmunyi muvua balunda ba Yezu benze malu avua mua kumupangisha bua kuikala ne bupuekele? (b) Mmunyi mutudi mua kuidikija Yezu?

¹⁶ Butuku bua ndekelu kumpala kua Yezu kufua, balunda bende ba pa muoyo bakenza malu avua mua kumupangisha bua kuikala ne bupuekele. Elabi meji tshivua mua kuikala tshitonda Yezu butuku abu. Uvua mua kushala ne lulamatu too ne ku lufu anyi? Mioyo ya bantu bungi kabuyi kubala ivua mu njiwu. (Lomo 5:18, 19) Bualu bua mushinga mukole buvua butamba kumutonda mbua lumu lua Tatuende. (Yobo 2:4) Mpindieu, pavuaye udia musangu wa ndekelu ne bapostolo bende (balunda bende ba pa muoyo) kuakajuka “makokianganyi makole . . . bua kumanya muntu wa kudibu uvuabu bangata bu mutambe bunene.” Yezu ukavua mubele balunda bende aba bua tshilumbu atshi njila ne njila, too ne dilolo dia dituku adi! Bualu bua dikema, Yezu kavua mufiike munda to. Kadi wakashala ne lutulu. Wakabumvuija musangu eu kabidi ne bulenga buonso mmuenenu uvuabu ne  bua kuikala nende, kayi ubalabidila to. Pashishe wakela balunda bende kalumbandi bua muvuabu bashale bamulamate.​—Luka 22:24-28; Yone 13:1-5, 12-15.

¹⁷ Ntshinyi tshiudi mua kuenza bualu bua nunku bobu bukufikile? Idikija Yezu, shala ne bupole nansha padi malu makutonde. Tumikila dîyi dia Yehowa dia ‘kutungunuka ne kulejangana lutulu,’ uditumikile ne muoyo mujima. (Kolos. 3:13) Tuetu tuvuluka ne: bonso buetu tutu tuenza malu anyi tupatula mêyi adi mua kutonda bantu bakuabu, netutumikile dîyi edi. (Nsu. 12:18; Yak. 3:2, 5) Pashishe ikala wambila bantu malu mimpe audi umona kudibu.​—Ef. 4:29.

18. Mmunyi mudi Yehowa wambuluisha bena bupuekele bua kuangata mapangadika mimpe? Kadi ntshinyi tshidibu ne bua kuenza?

¹⁸ Netuangate mapangadika mimpe. Padibi bikole bua kumanya tshia kuenza, Yehowa neatuambuluishe bua kuangata mapangadika mimpe, kadi anu tuetu ne bupuekele. Mmulaye ne: neateleje “kulomba kua bena bupuekele.” (Mis. 10:17) Kakuteleja anu kulomba kuetu patupu to. Bible udi ulaya ne: “Nealombole bena bupuekele mu malu adi makane, nealongeshe bena bupuekele njila wende.” (Mis. 25:9) Yehowa udi ufila bulombodi abu mu Bible, mu mikanda, * mu filme, ne mu bisangilu bishilashilangane bidi “mupika wa lulamatu udi mudimuke” utulongoluela. (Mat. 24:45-47) Tudi ne bua kulonga bintu bidi Yehowa utupesha, ne kutumikila malu atudi tulongamu ne muoyo mujima bua kuleja ne: tudi tuitaba diambuluisha diende ne budipuekeshi buonso.

19-21. Ntshilema kayi tshivua Mose muenze ku Kadeshe? Tshilejilu etshi tshidi tshitulongesha malu kayi?

¹⁹ Katuakuenza bilema to. Tuakule kabidi bua Mose. Wakashala ne bupuekele ne wakasankisha Yehowa munkatshi mua bidimu bia bungi. Pashishe lua ku ndekelu kua bidimu 40 bia luendu luabu lua lutatu mu tshipela, wakapanga kuleja bupuekele. Yayende, uvua kakuyi mpata mua kuikala muambuluishe bua kusungila muoyo wende mu Ejipitu, uvua ufuma ku difua mu Kadeshe, bamujikilamu. Mpindieu, bena Isalele kutuadijabu kabidi kusumisha bamba muvuabu kabayi babatabalela bimpe. Musangu eu bavua “batanda ne Mose” bua dipangila dia mâyi. Nansha muvua Yehowa muenze bishima bia bungi ku diambuluisha dia Mose ne muvua Mose mulombole  bena Isalele munkatshi mua bidimu bia bungi kayi utangila malu ende nkayende, bavua anu badiabakena. Pa kumbusha didiabakena bua mâyi, bakadiabakena kabidi bua Mose, bienze bu ne: yeye ke uvua muenze bua bapangile mâyi a kunua.​—Nom. 20:1-5, 9-11.

²⁰ Mose wakumvua tshiji tshikole, kupangilaye bupole. Pamutu pa kuambila dibue dîyi ne ditabuja muvua Yehowa mumuambile, wakakula ne bena Isalele mu tshiji, kuambaye ne: uvua ne bua kuenza tshishima. Pashishe kukumaye dibue misangu ibidi ne dikombo diende, mâyi kupatuka bungi tshianana. Lutambishi ne tshiji biakamufikisha ku dienza tshilema tshinene. (Mis. 106:32, 33) Mose wakapanga kubuela mu Buloba Bulaya anu bua dipanga bupuekele bua katupa kîpi.​—Nom. 20:12.

²¹ Tshilejilu etshi tshidi tshitulongesha malu a mushinga mukole. Bua kumpala, tudi ne bua kudienzeja misangu yonso bua kuikala anu ne bupuekele. Tuetu babuele mu ditanaji nansha bua katupa kîpi, lutambishi ludi mua kutupinganyina ne kutufikisha ku dipatula mêyi mabi ne ku dienza malu mabi. Buibidi, malu adi matutonde adi mua kututekesha, ke bualu kayi tudi ne bua kudienzeja bua kuikala ne bupuekele nansha patudi kumpala kua malu adi mua kutupangisha bua kuikala nabu.

22-23. (a) Bua tshinyi mbimpe tutungunuke ne kukeba bupuekele? (b) Mêyi adi mu Sefanya 2:3 adi aleja tshinyi?

²² Nebatukube. Mu matuku makese emu, Yehowa neumbushe bantu babi bonso pa buloba, anu bapuekele ke bashala. Dîba adi ditalala nedikale bushuwa pa buloba. (Mis. 37:10, 11) Newikale pebe munkatshi mua bena bupuekele abu anyi? Newikalamu wewe muenze tshidi Yehowa utulomba bua kuenza ku butuangaji bua muprofete Sefanya.​—Bala Sefanya 2:3.

²³ Bua tshinyi mbambe mu Sefanya 2:3 ne: “Pamuapa nebanusokoke”? Mêyi aa kaena umvuija ne: Yehowa ki mmukumbane bua kukuba bantu badi basue kumusankisha ne badiye munange to. Kadi adi aleja ne: tudi ne bua kuenza bualu kampanda bua atukube. Tuetu tudienzeja ku mpindieu bua kukeba bupuekele ne kusankisha Yehowa, tudi mua kupanduka mu “dituku dia tshiji tshia Yehowa” ne kushala ne muoyo kashidi.