Baledi banyi bakalonga bulelela mu bidimu biakalonda tshia 1920, kumpala kua bobu kuselangana. Ndi muledibue mu 1939. Pantshivua muana, tuvua basombele mu ditunga dia Angleterre. Tuvua tuya ne baledi banyi mu bisangilu, meme kulua kudifundisha panyi mu Kalasa ka mudimu wa Nzambi. Ntshidi mvuluka dîba dimvua muenze mudimu wanyi wa kumpala mu bisangilu. Bua kuwenza ngakimana pa tshimushete kampanda ku tshiakuidi bua meme kulepa. Mvua ne bidimu bisambombo ne mvua ne buôwa bua dikema pamvua ntangila bantu bakulumpe bonso bavua mu bisangilu amu.

Bua kuyisha, papa uvua muangate kadibeji mumfundilapu mêyi makese a mua kutuadija kuyukila ne bantu bua ngikale nya naku mu buambi. Dimue edi pamvua ne bidimu 8, ngakaya nkayanyi kukokola ku tshiibi tshia bende bua musangu wanyi wa kumpala. Ngakumvua disanka dia bungi pavua muena kumbelu mubale kadibeji kanyi aku ne muitabe bua kuangata mukanda wa “Que Dieu soit reconnu pour vrai !” Ngakapueka ne njila lubilu bua kuambila papa. Buambi ne bisangilu bivua bimpetesha disanka ne biakampesha dijinga dia kuenzela Yehowa mudimu wa ku dîba ne ku dîba.

Bulelela bua mu Bible buakatuadija kumbuela bikole pakavua papa mufundishe dîna dianyi bua bikale bantumina Tshibumba tshia Nsentedi. Pavuabu anu batshintumina mvua ntshibala ne disanka dionso. Ditabuja dianyi diakakola, kunsakadi bua meme kudilambula kudi Yehowa.

Bakatuma dîku dietu dijima bua kubuela mu mpuilu wa mu New York wa mu 1950 uvua ne tshiena-bualu ne: L’accroissement de la théocratie (Didiunda dia Teokrasi). Tshiena-bualu tshia mu dinayi dia 3/8 tshivua tshia ne: “Journée des missionnaires” (Dituku dia bamisionere). Dituku adi, muanetu Carey Barber wakenza muyuki wa batismo. Muanetu eu wakalua kubuela mu Kasumbu kaludiki pashishe.  Yeye mumane kuela bavua balue bua kubatijibua nkonko ibidi ku ndekelu kua muyuki wende, ngakimana, meme kuamba ne: “Eyowa!” Mvua ne bidimu 11 dîba adi, kadi mvua mumanye ne: mvua muele tshidia tshinene. Nansha nanku, ngakumvua buôwa bua kubuela mu mâyi bualu tshivua muanji kumanya mua kuowela to. Papa muakunyi wakaya kumfila, kunkoleshaye ku muoyo wamba ne: kutshinyi to. Bakangina mu mâyi lukasa lua dikema makasa anyi kaayi nansha malenge panshi pa mâyi to. Muanetu umue ke wakambatiza, mukuabu kumpatulaye mu mâyi. Katshia anu ku dituku dindi tshiyi mua kupua muoyo adi, Yehowa wakatungunuka ne kululamija njila yanyi.

Pangakajikija kalasa, mvua musue kuangata bumpanda-njila; kadi balongeshi banyi bakangela mutoyi bua ntungunuke. Ngakatuta mutu ku dikoshi, meme kutungunuka ne tulasa. Matuku makese pashishe ngakamona ne: meme mushale mudifile ku bia tulasa tshiakushala muimane mu bulelela ne makasa abidi to. Ke meme kuangata dipangadika dia kubilekela. Meme mumane kukuatshila Yehowa bualu abu, ngakafundila balongeshi banyi mukanda ne kanemu konso bua kubambila ne: pavua anu tshidimu tshia kumpala atshi tshituka mvua ndekela bia tulasa. Bu mumvua mueyemene Yehowa ne muoyo mujima, ngakangata bumpanda-njila diakamue.

Ngakabanga mudimu wa ku dîba ne ku dîba mu tshimenga tshia Wellingborough mu ngondo wa 7/1957. Ngakalomba bana betu ba ku Betele wa ku Londres bua bantuminaku mpanda-njila mupiluke utuvua mua kuyisha nende. Muanetu Bert Vaisey wakandongesha malu a bungi be! Uvua muyishi wa tshisumi ne wakandeja mua kuikala ne programe muimpe wa mudimu wa buambi. Mu tshisumbu tshituvua muvua anu bana betu ba bakaji basatu bakavua bakulakaje ne muanetu Vaisey au ne meme. Kulongolola bisangilu bionso ne kuenzamu midimu kuakenza bua ngeyemene Yehowa bikole ne kuleja ditabuja dianyi patoke.

Ngakalua kubuela buloko bua matuku makese bua mumvua mubenge kubuela mu busalayi. Pangakapatukamu, tuakapetangana ne muanetu Barbara uvua mpanda-njila wa pa buende. Tuakaselangana mu 1959, badiakaje bua kuya konso kuvuabu mua kututuma. Bakanji kututuma ku Lancashire ku nord-ouest kua Angleterre. Pashishe mu ngondo wa 1/1961 bakambikila mu Kalasa ka mudimu wa Bukalenge ka ngondo umue ku Betele wa ku Londres. Bualu buakankemesha mbua ne: pakajika kalasa aku, bakantuma mu mudimu wa mutangidi muendakanyi. Mutangidi kampanda wa tshijengu mupiluke wakandongesha mudimu au mu mbingu ibidi mu tshimenga tshia Birmingham. Bakanyishila pende Barbara bua tuye nende. Pashishe tuakapingana ku Lancashire ne ku Cheshire kuvuabu batutume bua kuenzela mudimu.

Patuvua mu dikisha mu ngondo wa 8/1962, Betele wakatutumina mukanda. Muvua formilere ya kuuja bua kuya ku Kalasa ka Gilada! Tuetu bamane kusambila bua bualu abu, tuakuuja formilere ayi ne muena kuanyi Barbara tuetu kuyipingaja ku Betele musangu umue, bualu ke muvuabu batulombe bua kuenza. Ngondo itanu pashishe, tuakaya ku Brooklyn, mu New York, bua kubuela mu Kalasa ka Gilada ka 38. Kavua kenza ngondo dikumi ya tulonga malu a mu Bible.

 Mu kalasa aku bakatulongesha malu a mu Dîyi dia Nzambi ne a bulongolodi buende, kutulongeshabu kabidi bua buena muntu buetu bua pa buloba bujima. Tshikondo atshi mvua ne bidimu 24, Barbara pende ne 23; balongi betu bakuabu bakatulongesha malu a bungi. Mvua ne diakalenga dia kuenza mudimu wa mu kalasa dituku dionso kaba kamue ne muanetu Fred Rusk uvua mulongeshi wetu. Bualu bunene buvuaye wamba wambulula buvua bua ne: mbimpe kufila mibelu mushindu muakane, mmumue ne: mibelu idi muntu ufila ikale miangatshila mu Bible. Mu bantu bavua benza miyuki mu kalasa aku muvua bana betu bavua ne dimanya dipiluke aba: Nathan Knorr, Frederick Franz, ne Karl Klein. Tshilejilu tshimpe tshia budipuekeshi tshia muanetu Macmillan tshiakatulongesha kabidi malu a bungi. Muyuki uvuaye muenze uvua mutumvuije muvua Yehowa mulombole bantu bende mu tshikondo tshia diteta kutuadijila mu 1914 too ne ku ntuadijilu kua 1919.

Lua ku ndekelu kua kalasa, muanetu Knorr wakatuambila ne Barbara ne: bavua ne bua kututuma mu ditunga dia Burundi mu Afrike. Tuakaya lubilu mu tshilaminu tshia mikanda tshia ku Betele bua kutangila Annuaire uvua uleja bungi bua bamanyishi bavua mu Burundi tshikondo atshi. Kadi katuakapeta muaba nansha umue uvua mua kutuleja bungi bua bamanyishi ba mu ditunga adi to! Bushuwa, tuvua tuya muaba uvuabu kabayi banji kuyisha ne katuvua bamanye bualu bua nsongo bua kuine kutuvua tuya aku to. Biakatuelesha meji bibi be! Tuakasambila ne muoyo mujima, biobi kututukija.

Kuvuabu batutume aku malu onso avua mashilangane bikole ne atuvua tuetu bamanye kuetu, bu mudi mivu ya muomu, bilele, ne muakulu. Mpindieu tuvua ne bua kulonga Mfualansa. Tuvua kabidi ne lutatu lua kupeta muaba wa kusombela. Matuku abidi tuetu bamane kufika, mulongi wetu mukuabu wa mu Kalasa ka Gilada diende Harry Arnott wakalua kututangila pavuaye upingana mu Zambie muvuabu bamutume yeye. Wakatuambuluisha bua kupeta nzubu wa kusombela; yeye au ke wakalua nzubu wa kumpala wa bamisionere. Kadi matuku makese pashishe, bena mbulamatadi bakabanga kutuluisha. Kabavua bamanye malu a Bantemu ba Yehowa to. Tutshibangilaku mudimu ne disanka dionso, bena mbulamatadi kutuambila ne: bua tuetu kuenza mudimu wetu au anu tuetu ne mukanda udi utuanyishila bua kuwenza. Diakabi, biakatulomba bua tuetu kumbuka kuya mu ditunga dikuabu; ke tuetu kuya mu Uganda.

Tuvua ne buôwa bua kuya mu Uganda bualu katuvua ne mukanda uvua utuanyishila bua kubuelamu  to. Kadi tuakeyemena Yehowa. Muanetu kampanda wa mu Canada uvuabu batume mu Uganda amu bua kuambuluisha muaba uvuabu dijinga ne bamanyishi ba bungi wakaya kudi muena mbulamatadi uvua utangila malu a bantu bavua babuela mu ditunga, kumumvuijaye tshivua tshitufikile. Yeye kuamba bua tuanji kusombamu ndambu wa ngondo tshibi tukebe mukanda uvua mua kutuanyishila bua kusomba mu ditunga adi. Tshivua tshienzeke atshi tshivua tshituleje ne: Yehowa uvua utuambuluisha.

Mu Uganda mutuakaya muvua mushilangane ne mu Burundi. Bakavua babange kuyishamu, nansha muvuamu anu Bantemu 28 bua ditunga dijima. Tuakasangana bantu ba bungi bakula Anglais. Tuakalua kumona ne: bua tuetu kuambuluisha bantu ba bungi bavua banyisha bulelela bua kuya kumpala, bivua bikengela tulonge nansha muakulu umue wa ku miakulu ivua bena kalaba bakula. Tuakabangila kuyisha mu Kampala muvua bantu ba bungi bakula muakulu wa Luganda; ke tuetu kubanga kulonga muakulu au. Biakatulomba bidimu bia bungi bua kuwushikuluja, kadi wakatuambuluisha bua kupatula bipeta bia bungi mu buambi! Tuakatuadija kumvua majinga a balongi betu ba Bible bimpe. Bobu pabu bavua bunzulula mioyo yabu, batuambila muvuabu badiumvua bua bivuabu balonga.

Tuvua ne disanka dia mutuvua tupeta bantu bavua bateleja bulelela. Disanka adi diakavula pakatuambilabu bua kuenza mudimu wa batangidi bendakanyi mu ditunga dijima. Bilondeshile tshivua Betele wa mu Kenya mutuambile, tuakendakana ditunga dijima tuenda tukeba miaba ivua ikengela kutuma bampanda-njila ba pa buabu. Misangu ya bungi bavua batuakidila mu mushindu wa dikema kudi bantu bavua katshia kabayi banji kutuilangana ne Bantemu, batulambila too ne biakudia.

Ngakenza kabidi luendu lukuabu, lua kumbuka ku Kampala kuenza matuku abidi ne kawulu mu njila mutangile ku dilobo dia Mombasa anu mu Kenya amu, pashishe kumbuka kuoku aku kuangata mazuwa mutangile ku bidiila bia Seychelles bidi mu mbuu wa Inde. Pashishe, kumbukila ku 1965 too ne  u 1972, tuakabanga kuya ne Barbara mu Seychelles bualu mvua nkumbula benamu pa tshibidilu. Tshikondo atshi, muvua anu bamanyishi babidi. Pashishe bakenza kasumbu, ne panyima bobu kuenza tshisumbu tshivua tshienda tshidiunda. Ngakenza kabidi luendu lukuabu, meme kuya kukumbula bana betu ba mu Érythrée, mu Etshiopi, ne mu Soudan.

Pangakapingana mu Uganda, malu a tshididi avua mashintuluke ne lukasa bualu basalayi bavua banyenge bukalenge ku makanda. Bidimu biakalonda bivua bia ntatu mikole menemene ne biakandongesha ne: kulonda tshidi Bible wamba tshia ‘kufuta Kaisa bintu bia Kaisa’ mbualu bua meji. (Mâko 12:17) Tshikondo kampanda, bakambila benyi bonso bua kuya kufundisha mêna abu ku biro bia bampulushi bia pabuipi ne muaba uvua yonso wa kudibu musombele. Tuakatumikila bualu abu musangu umue. Matuku makese pashishe, patuvua tupitshila mu Kampala ne mashinyi, bampulushi bakalua kutudi, meme ne musionere mukuabu. Tshia pa muoyo tshiakatututa tukutuku! Bakatuamba ne: tuvua batentekedi, kuyabu netu ku biro binene bia bampulushi. Patuakafika, tuakabumvuija ne: tudi bamisionere ba ditalala. Tuakabambila ne: tukadi bafundishe mêna ku biro bia bampulushi, kadi kabakatuteleja to. Bakatukuata kuyabu netu ku biro bia bampulushi pabuipi ne nzubu wa bamisionere. Patuakafika, munene wa bampulushi uvua kuntu aku uvua mutukuate mpala patuvua baye kufundisha mêna. Wakambila bavua batukuate bua batulekelele. Ke mioyo ya munda kututukijayi!

Tshikondo atshi, tuvua tutata bikole mu njila pavua basalayi benda batuimanyika ne tuvua tusuba nangananga dîba divuabu batuimanyika kudi basalayi bavua banue bashale mbulubulu. Dîba dionso  tuvua anu tusambila ne tumvua ditalala dia munda pavuabu batupitshisha kabayi batuenzela bualu bubi. Diakabi, mu 1973 bakambila bamisionere bonso ba mu matunga menyi bua kumbuka mu Uganda.

Bakatutuma kabidi muaba muakuabu, bua eu musangu, tuakaya mu Côte d’Ivoire, udi ku ouest kua Afrike. Biakatulomba bua tuibidilangane kabidi ne bilele bipiabipia, tubange kuakula kabidi Mfualansa dîba dionso ne tuibidilangane ne bamisionere ba miaba mishilashilangane! Tuakamona kabidi muvua Yehowa utulombola pavua bena budipuekeshi bavua bakaje mioyo yabu bitaba lumu luimpe ne lukasa luonso. Tuakamona kabidi muvua kueyemena Yehowa kutululamijile njila.

Abidi mmale asatu mîpi, bakakuata Barbara disama dia kansere. Nansha mutuakatua eku ne eku bua kukeba baminganga bapiluke mu matunga mashilashilangane, mu 1983 biakamueneka ne: katuvua kabidi mua kuenza mudimu mu Afrike muvuabu batutume to. Biakatutonda bibi be!

Patukavua ku Betele wa Londres, disama dia Barbara diakakola, kuluaye kushiyangana ne buloba. Bena mu dîku dia Betele bakangambuluisha bikole menemene! Muanetu kampanda ne muena kuende bakangambuluisha bua ngibidilangane ne nsombelu unkavua nende ne ntungunuke ne kueyemena Yehowa. Pashishe, tuakapetangana ne muanetu mukuabu wa bakaji wa ku Betele uvua muenze bumpanda-njila bua pa buabu, diende Ann. Mushindu uvuaye munange Yehowa uvua mundeje ne: uvua muntu mushindame mu nyuma. Tuakaselangana nende mu 1989, ne katshia anu dîba adi tudi anu ku Betele wa ku Londres.

Kutuadijila mu 1995 too ne mu 2018, mvua ne diakalenga dia kuikala muleji mpala wa biro bietu bidi bitangila mudimu wetu wa pa buloba bujima (utuvua tubikila kumpala ne: mutangidi wa zone), mukumbule matunga matue ku 60. Mu dikumbula dionso dimvua ngenza, mvua mmona bijadiki bivua bileja muvua Yehowa ubenesha batendeledi bende mu nsombelu mishilashilangane.

Mu 2017 tuakaya kabidi mu Afrike. Mvua ne disanka dia kuya ne Ann mu Burundi ne tuetu bonso babidi tuakakema bua kumona muvua lumu luimpe lutante luase nkele mu ditunga adi! Mu njila umue umue umvua nyisha ku nzubu ne ku nzubu mu 1964 au, mukadi Betele mulenga wa katshia ne mu ditunga adi mukadi bamanyishi bapite pa 15 500.

Disanka diakampita pakampeshabu liste wa matunga a kukumbula mu 2018. Mu liste au muvua ditunga dia Côte d’Ivoire. Patuakafika mu Abidjan, tshimenga tshikulu tshia ditunga adi, mvua mumvue anu bu ne: mvua mupingane kuetu. Bakatuteka mu nzubu wa tshilala benyi ku Betele. Pangakatapa dîsu mu liste wa nimero ya telefone uvua mu nzubu au, ngakamona ne: mvua mumanye muanetu uvua ku mushiku uvua ulonda wetu, diende uvua Sossou. Meme kuvuluka ne: dîba dintshivua mu tshimenga tshia Abidjan, yeye ke uvua mutangidi wa tshimenga atshi. Kadi mvua mutupakane. Kavua yeye to, uvua muanende. diende pende uvua Sossou.

Yehowa mmukumbaje mêyi ende. Ntatu mishilashilangane indi mupitshile mmimfikishe ku dimona ne: patudi tueyemena Yehowa, yeye udi utululamijila njila yetu. Mpindieu ndi musue kutungunuka ne kulonda njila udi kayi ne ndekelu watufikisha ku muoyo wa tshiendelele mu bulongolodi bupiabupia.​—Nsu. 4:18.