Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Dibaka: Ntuadijilu wadi ne tshipatshila tshiadi

Dibaka: Ntuadijilu wadi ne tshipatshila tshiadi

‘Yehowa Nzambi wakamba ne: ki mbimpe bua mulume ashale nkayende nansha; nemmufukile mukuatshishi.’​—GENESE 2:18.

MISAMBU: 36, 11

1, 2. a) Mmunyi muvua dibaka dituadije? b) Ntshinyi tshivua mulume ne mukaji ba kumpala bamanye bua dibaka? (Tangila tshimfuanyi tshia ntuadijilu tshia tshiena-bualu.)

KUBUELA mu dikaba ki nkubi to. Kadi mmunyi muvua dibaka dituadije, ne divua ne tshipatshila kayi? Kumanya bualu ebu nekutuambuluishe bua kuikala ne mmuenenu muimpe bua dibaka ne masanka adidi dipetesha. Nzambi wakafuka muntu wa kumpala Adama ne kumulomba bua kuinyika nyama mêna. Adama wakamona ne: nyama yonso ivua ibidi, mulume ne mukaji, “kadi mulume kakadi ne mukuatshishi wa bu muakadiye nansha.” Nunku, Nzambi wakaladika Adama tulu tukole, kuangataye lubadi luende ne kuenzaye nalu mukaji. Yehowa wakalua ne mukaji au kudi Adama, kuluaye mukajende. (Bala Genese 2:20-24.) Anu mutudi mua kumona, dibaka ndipa dia kudi Yehowa.

2 Bidimu bia bungi pashishe, Yezu wakambulula mêyi avua Yehowa muambe mu budimi bua Edene aa: “Mulume neashiye tatu wende ne mamu wende, nealamate mukajende ne bubidi buabu nebalue mubidi umue.” (Matayi 19:4, 5) Bu muvua Nzambi muangate lubadi lua Adama bua kuenza mukaji wa kumpala, bena dibaka badi ne bua kumanya ne: mbasuikakaja pamue. Yehowa kavua musue bua mulume ne mukaji bashipe dibaka anyi bikale ne bakaji ba bungi peshi balume ba bungi to.

DIBAKA MBUMUE BUA KU MALU ADI YEHOWA MULONGOLOLE

3. Bavua benze dibaka ne tshipatshila kayi tshinene?

3 Adama uvua musanke pakamonaye mukajende uvuaye mulue kuinyika ne: Eva. Eva uvua mukumbanangane ne Adama ne uvua muambuluishi wende. Bubidi buabu bavua ne disanka dia kusomba pamue bu mulume ne mukaji. (Genese 2:18) Tshipatshila tshinene tshia dibaka tshivua tshia kulelangana ne kuwuja buloba ne bantu. (Genese 1:28) Bana ba balume ne ba bakaji bavua baledibua bavua ne bua kunanga baledi babu, kadi ndekelu wa bionso bavua ne bua kubuela mu dibaka bua kuenza abu mêku. Bantu bavua ne bua kuwula pa buloba tente ne kubuvuija mparadizu.

4. Ntshinyi tshivua tshifikile dibaka dia kumpala?

4 Dibaka dia kumpala diakanyanguka pavua Adama ne Eva babenge kutumikila Yehowa. Satana Diabolo, “nyoka wa kale,” wakashima Eva, kumuambilaye ne: yeye mudie “mamuma a mutshi wa lungenyi lua kujingulula malu mimpe ne malu mabi” uvua mua kupeta dimanya dia pa buadi. Satana uvua bu uvua wamba ne: Eva yeye mudie tshimuma tshia mutshi au, bivua mua kumupetesha mushindu wa kudiangatshila dipangadika dia tshivua tshimpe ne tshivua tshibi. Eva wakaleja muvuaye kayi unemeka Adama bu mfumu wa dîku pavuaye muangate dipangadika dia kudia tshimuma kayi muanji kumuambila. Adama wakabenga kutumikila Nzambi pakitabaye bua kudia tshimuma tshivua mukajende mumupeshe.​—Buakabuluibua 12:9; Genese 2:9, 16, 17; 3:1-6.

Bua kuikala bimpe mu dibaka, mulume ne mukaji badi ne bua kutumikila Yehowa, ne yonso wa kudibu udi ne bua kuitaba bilema biende

5. Diandamuna divua Adama ne Eva bapeshe Yehowa didi ditulongesha tshinyi?

5 Pavua Yehowa mubebeje, Adama wakela mukajende tshilumbu pambidi. Wakamba ne: ‘Mukaji uwakumpa bua kuikala nanyi wakumpa dimuma dia mutshi, ngakudia.’ Eva pende wakela nyoka tshilumbu pambidi bua muvuaye mumushime. (Genese 3:12, 13) Adama ne Eva bakafila tubingila tuvua katuyi tukumbane bua dibenga kutumikila diabu, nunku Yehowa wakakosela bantomboji aba tshibawu. Bushuwa, tshilejilu tshiabu tshidi didimuija kutudi. Bua kuikala bimpe mu dibaka, mulume ne mukaji badi ne bua kutumikila Yehowa, ne yonso wa kudibu udi ne bua kuitaba bilema biende.

6. Mmunyi muudi mua kumvuija Genese 3:15?

6 Nansha muvua Satana munyange malu mu Edene, Yehowa wakenza bua bantu bikale ne ditekemena bua matuku atshilualua. Ditekemena edi didi mu mulayi wa buprofete wa kumpala wa mu Bible. (Bala Genese 3:15.) Mulayi eu wakaleja ne: bavua ne bua kukuma Satana kudi “muana” wa ‘mukaji.’ Bifukibua biakane bia mu nyuma bia bungi bidi bienza mudimu mu diulu bidi mu malanda mimpe ne Nzambi. Bidi bu mukaji wa Yehowa. Yehowa uvua ne bua kutuma umue wa ku bifukibua ebi bua ‘kukuma’ anyi kuzaza Diabolo. ‘Muana’ eu uvua ne bua kuenza bualu ebu bua bantu badi batumikila Nzambi bapete tshivua bena dibaka ba kumpala bajimije. Bantu badi batumikila Nzambi bavua ne bua kupeta mushindu wa kusomba pa buloba kashidi anu muvua Yehowa mulongolole.​—Yone 3:16.

7. a) Ntshinyi tshidi tshifikile dibaka katshia ku buntomboji bua Adama ne Eva? b) Ntshinyi tshidi Bible ulomba balume ne bakaji?

7 Buntomboji bua Adama ne Eva buakanyanga dibaka diabu bibi bitambe ne mabaka makuabu onso akalonda. Tshilejilu, Eva ne bakaji bakuabu bonso bavua ne bua kuikala ne didinyenga dikole pavuabu balela. Bakaji bavua ne bua kuikala ne dijinga dikole dia babayabu, kadi balume bavua ne bua kukokesha bakaji babu, imue misangu babakengesha bu mudibi bienzeka lelu. (Genese 3:16) Yehowa mmusue bua balume bikale bamfumu ba mêku badi ne dinanga ne mmusue bua bakaji bakokele babayabu. (Efeso 5:33) Padi mulume ne mukaji bena Kristo beleshangana diboko, badi mua kujikija bilumbu biabu bia bungi.

MUVUA DIBAKA MU TSHIKONDO TSHIA ADAMA TOO NE KU MVULA WA KABUTU

8. Leja tshivua tshifikile dibaka mu tshikondo tshia Adama too ne mu matuku a Noa.

8 Kumpala kua Adama ne Eva kufuabu, bavua balele bana ba balume ne ba bakaji. (Genese 5:4) Muanabu wa kumpala Kayina wakalua kusela muanabu wa bakaji. Lameke wa mu ndelanganyi ya Kayina ke muntu wa kumpala udi Bible uleja ne: uvua ne bakaji babidi. (Genese 4:17, 19) Kumbukila mu tshikondo tshia Adama too ne mu matuku a Noa, anu bantu bakese ke bavua batendelela Yehowa. Mu bantu bavua ne lulamatu abu muvua Abele, Henoka, Noa ne bena mu dîku diende. Bible udi wamba ne: mu tshikondo tshia Noa, ‘bansongalume ba bantu ba Nzambi bakamona bana bakaji ba bantu ba tshianana ne: mbalengele; bakasungula bonso bakasuabu bu bakaji babu.’ Kadi Nzambi kavua mulongolole bua banjelu benze bualu bua nunku to. Banjelu aba bakalela ne bakaji abu bana ba mpolondo bavua ne tshikisu, bavuabu babikila ne: Banefilima. Tshikondo atshi, ‘mibi ya bantu ivua idiundadiunda munkatshi mua ba pa buloba ne meji avuabu bela mu mitshima yabu avua mabi matuku onso.’​—Genese 6:1-5.

9. Ntshinyi tshivua Yehowa muenzele bantu babi ba mu tshikondo tshia Noa? Malu avua menzeke tshikondo atshi adi atulongesha tshinyi?

9 Yehowa wakamba ne: uvua ne bua kutuma mâyi a bungi pa buloba bua kubutula bantu babi bonso. ‘Noa muyishi wa buakane’ wakadimuija bantu aba bua Mvula wa kabutu uvua ne bua kuloka. (2 Petelo 2:5) Kadi, kabakateleja Noa to, bualu bavua ne malu a bungi a kuenza dituku dionso, mu malu aa muvua kabidi diselangana. Yezu wakafuanyikija matuku a Noa ne tshikondo tshietu etshi. (Bala Matayi 24:37-39.) Lelu, bantu ba bungi kabena bateleja mukenji wa lumu luimpe lua Bukalenge utudi tubambila to. Tudi tuyisha mukenji eu kumpala kua kubutulabu bulongolodi bubi ebu. Malu avua menzeke mu tshikondo tshia Mvula wa kabutu adi atulongesha tshinyi? Katuena ne bua kulekela malu bu mudi dibaka ne dilela bana alua ne mushinga wa bungi kutudi, tupua muoyo ne: dituku dia Yehowa dikadi pabuipi.

MUVUA DIBAKA MU TSHIKONDO TSHIA MVULA WA KABUTU TOO NE MU TSHIKONDO TSHIA YEZU

10. a) Mu miaba ya bungi, ntshilele kayi tshibi tshivua tshitangalake mu bantu? b) Ntshilejilu kayi tshimpe tshivua Abalahama ne Sala bashile bena dibaka?

10 Noa ne bana bende ba balume basatu bavua bonso ne mukaji anu umue. Kadi, panyima pa Mvula wa kabutu, bantu ba bungi bakasela bakaji ba bungi. Mu miaba ya bungi, dienda dia masandi divua ditangalake mu bantu ne tshilele etshi tshivua mene tshianyishibue mu bitendelelu. Pavua Abalahama ne Sala baye mu Kanâna, bavua babanyunguluke kudi bena tshiendenda bavua kabayi banemeka dibaka. Yehowa wakabutula tshimenga tshia Sodoma ne tshia Amola bualu bantu bavua banange bikole malu a bukoya. Abalahama uvua mushilangane ne bantu abu. Uvua mfumu wa dîku muimpe, ne Sala mmushiye tshilejilu tshimpe tshia mukaji uvua ukokela bayende. (Bala 1 Petelo 3:3-6.) Abalahama wakenza bua muanende Izaka asele mukaji uvua utendelela Yehowa. Izaka wakenza pende bia muomumue bua muanende Yakoba, ne bana ba Yakoba bakalua bankambua ba bisa 12 bia Isalele.

11. Mmunyi muvua Mikenji ya Mose ikuba bena Isalele?

11 Pakapita matuku, Yehowa wakadia tshipungidi ne tshisamba tshia Isalele anyi kumvuangana natshi. Wakabapesha Mikenji ya Mose ivua ikuba balume ne bakaji pavuabu batendelela Yehowa. Tshilejilu, kuvua mikenji ivua itangila bilele bia dibaka, too ne tshia disela bakaji ba bungi, ne Nzambi kavua muanyishile bena Isalele bua kuselangana ne batendeledi ba dishima to. (Bala Dutelonome 7:3, 4.) Pavua bilumbu binene bijuka mu dibaka, bakulu bavua ne bua kuambuluisha. Kuvua kabidi mikenji ivua ikandika dipanga lulamatu, mukawu, ne dibandangana ne malu. Bavua banyishe dishipa dia dibaka, kadi kuvua mikenji ivua ikuba muena dibaka yonso. Tshilejilu, mulume uvua mua kushipa dibaka ne mukajende bua ‘bualu kampanda bubi.’ (Dutelonome 24:1, NWT) Bible ki mmuleje tshivua ‘bubi’ abu to, kadi mulume kavua mua kushipa dibaka ne mukajende bua tulemalema tua patupu to.​—Lewitiki 19:18.

KUPANGI LULAMATU KUDI MUENA DIBAKA NEBE NANSHA

12, 13. a) Mmunyi muvua bamue balume benzela bakaji babu malu mu matuku a Malaki? b) Lelu, muena dibaka udi mutambule yeye muangate mulume anyi mukaji wa bende, ntshinyi tshidi mua kumufikila?

12 Mu matuku a muprofete Malaki, balume ba bungi bena Yuda bavua bashipa dibaka bua bualu kayi buonso. Balume abu bavua bashipa dibaka bua kusela bansongakaji anyi bakaji bavua kabayi batendelela Yehowa. Mu matuku a Yezu, balume bena Yuda batshivua ne tshilele tshia kushipa dibaka “bua bualu kayi buonso.” (Matayi 19:3) Yehowa Nzambi uvua mukine dishipa dia dibaka dia mushindu eu.​—Bala Malaki 2:13-16.

13 Lelu, dipanga lulamatu mu dibaka ki ndianyishibue munkatshi mua batendeledi ba Yehowa to, kadi mbualu butu buenzeka ku mpukampuka. Kadi fuanyikija ne: muena dibaka ukadi mutambule udi wenda masandi ne ushipa dibaka bua kuselangana ne muntu mukuabu. Muena dibaka eu yeye kayi munyingalale, udi ne bua kuipatshibua mu tshisumbu bua kutshilama tshikezuke. (1 Kolinto 5:11-13) Muntu eu udi ne bua ‘kukuama mamuma adi aleja mudiye mukudimune mutshima’ kumpala kua kumuanyishabu mu tshisumbu. (Luka 3:8; 2 Kolinto 2:5-10) Kakuena tshikondo tshikosa tshidi ne bua kupita kumpala kua muntu eu kupingana mu tshisumbu to. Kadi, bidi mua kuangata tshidimu tshijima anyi bia bungi bua muenji wa bubi kulejaye ne: mmunyingalale bulelela ne kuanyishibuaye kabidi mu tshisumbu. Nansha nanku, muntu eu neikale anu ne bua ‘kuimana kumpala kua nkuasa wa tshilumbuluidi tshia Nzambi.’​—Lomo 14:10-12; tangila Tshibumba tshia Nsentedi tshia 15/2/1980, dibeji dia 31-32, mu Mfualansa.

DIBAKA MUNKATSHI MUA BENA KRISTO

14. Mikenji ya Mose ivua ne tshipatshila kayi tshinene?

14 Bena Isalele bavua muinshi mua Mikenji ya Mose munkatshi mua bidimu bipite pa 1 500. Mikenji ivua yambuluisha bantu ba Nzambi mu mishindu ya bungi. Tshilejilu, ivua ne mêyi manene avua ambuluisha bantu bua kujikija bilumbu mu mêku ne kubafikisha kudi Masiya. (Galatiya 3:23, 24) Pakafua Yezu, Mikenji ya Mose yakafika ku ndekelu kuayi ne Nzambi wakenza ndongoluelu mupiamupia. (Ebelu 8:6) Kadi, amue malu avua manyishibue mu Mikenji ya Mose kaavua manyishila bena Kristo to.

15. a) Mu tshisumbu tshia bena Kristo, mmukenji kayi udibu bele bua dibaka? b) Mmalu kayi adi muena Kristo ne bua kutangila padiye usua kushipa dibaka?

15 Dimue dituku, Bafalese bakela Yezu lukonko bua dibaka. Yezu wakabandamuna ne: Nzambi uvua muanyishile bena Isalele mu Mikenji ya Mose bua kushipa dibaka nansha muvuaye kayi musue bualu bua nunku katshia ku ntuadijilu. (Matayi 19:6-8) Diandamuna dia Yezu diakaleja ne: mukenji uvua Nzambi muele ku ntuadijilu bua dibaka ke uvua mpindieu ne bua kulua mukenji wa bena Kristo. (1 Timote 3:2, 12) Bu muvua mulume ne mukaji ‘balue mubidi umue,’ bavua ne bua kushala pamue. Dinanga diabu kudi Nzambi ne kudi umue ne mukuabu divua ne bua kubashiya mu buobumue. Bantu badi bashipa dibaka kabuyi bua malu a masandi kabena ne budikadidi bua kusela anyi kusedibua kabidi to. (Matayi 19:9) Muntu udi mua kusungula bua kufuila muena dibaka nende udi muende masandi ne munyingalale luse. Ke tshivua tshienzeke pavua muprofete Hoshea mufuile mukajende Gomê uvua mukaji wa masandi luse, ne pavua Yehowa mufuile tshisamba tshia Isalele tshivua tshinyingalale luse. (Hoshea 3:1-5) Bualu bukuabu, muntu yeye mumanye ne: muena dibaka nende mmuende masandi ne yeye mulue kusangila kabidi nende, bidi bileja ne: mmumufuile luse. Kena kabidi ne kabingila ka mu Bible bua kushipa dibaka to.

16. Ntshinyi tshivua Yezu muambe bua bujike?

16 Yezu wakamba ne: bua bena Kristo balelela, dibaka didi ne bua kufua anu bua malu a masandi. Pashishe, wakakula bua “badi ne tshipedi” tshia kushala bajike. Yezu wakamba ne: “Udi mua kuitaba bualu ebu, abuitabe.” (Matayi 19:10-12) Ba bungi mbasungule bua kubenga kubuela mu dibaka bualu mbasue kuenzela Yehowa mudimu kabayi ne ditanaji, tudi ne bua kubela kalumbandi bua dipangadika diabu edi!

17. Ntshinyi tshidi mua kuambuluisha muena Kristo bua kuangata dipangadika dia kubuela anyi kubenga kubuela mu dibaka?

17 Ntshinyi tshidi mua kuambuluisha muntu bua kuangata dipangadika dia kushala mujike anyi dia kubuela mu dibaka? Muntu nkayende ke udi usungula bua kuikala ne tshipedi tshia bujike. Mupostolo Paulo wakalomba bantu bua bashale bajike. Kadi wakamba kabidi ne: “Bua divulangana dia masandi, mulume yonso ikale ne wende mukaji ne mukaji yonso ikale ne wende bayende.” Paulo wakasakidila ne: “Bobu kabayi mua kudikanda, babuele mu dibaka, bualu mbimpe kubuela mu dibaka pamutu pa kufua ne disamina dia muoyo.” Nunku, muntu udi mua kuangata dipangadika dia kubuela mu dibaka bua majinga makole a disangila kaamufikishi ku tshilele tshibi tshia kudijikijila majinga a kusangila anyi ku malu a tshiendenda. Kadi, bajike badi ne bua kukonkonona bua kumona bikalabu bakadi bulelela bakumbane bua kubuela mu dibaka. Paulo wakamba ne: “Bikala muntu wela meji ne: udi wenzela bukamama buende bibi, bikalaye mumane kupita tshikondo tshia bunsonga, nunku tshidi ne bua kuenzeka ntshiotshi etshi: enze tshidiye musue; kena wenza bubi to. Babuele mu dibaka.” (1 Kolinto 7:2, 9, 36; 1 Timote 4:1-3) Kabena mua kusaka muntu bua kubuela mu dibaka anu bualu udi ne majinga makole a kusangila atu ba bungi nawu mu tshikondo tshia bunsonga. Muntu wa nunku udi mua kuikala kayi mukumbane bua kuambula majitu a mu dibaka.

18, 19. a) Mmunyi mudi dibaka dia bena Kristo ne bua kutuadija? b) Netukonkonone tshinyi mu tshiena-bualu tshialonda?

18 Dibaka dia bena Kristo didi ne bua kutuadija ne mulume ne mukaji bakadi batambule badi banange Yehowa ne muoyo wabu mujima. Badi kabidi ne bua kunangangana bikole, basue kushala pamue matuku abu onso a muoyo. Yehowa neababeneshe bualu mbatumikile mubelu wa kuselangana “anu mu Mukalenge.” (1 Kolinto 7:39) Nebikale bimpe mu dibaka diabu bobu batungunuke ne kutumikila mibelu ya mu Bible.

19 Lelu, tudi mu “matuku a ku nshikidilu,” ne bantu ba bungi kabena ne ngikadilu idi yambuluisha bua malu kuendawu bimpe mu dibaka to. (2 Timote 3:1-5) Mu tshiena-bualu tshidi tshilonda, netukonkonone mêyi manene a mu Bible adi mua kuambuluisha bena Kristo bua kuikalabu bimpe ne disanka mu mabaka abu, nansha mudibu ne ntatu. Mibelu eyi neyibambuluishe bua kutungunuka ne kuendela mu njila udi ufikisha ku muoyo wa tshiendelele.​—Matayi 7:13, 14.