“PAPA MAXIM,” “MANSEBA MAXIM.” Ke mutu bansonga ba bungi batamba kumbikila ku Betele. Bu mundi ne bidimu 89, ndi musue bambikile nanku. Buanyi meme, mushindu udibu bambikila ne dinanga eu ndibenesha dia kudi Yehowa bua mudimu wa ku dîba ne ku dîba undi mumuenzele munkatshi mua bidimu 72. Bua malu andi mumonemone mu mudimu wa Nzambi eu, ndi mukumbane bua kujadikila bansonga aba ne muoyo mujima ne: ‘Nzambi neabeneshe mudimu wenu, nuenu kanuyi balekele bianza bienu bipueka.’​—2 Kul. 15:7, dim.

Baledi banyi bakumbuka mu Ukraine kuyabu kusombela mu Canada. Kutudilabu mu tshimenga tshia Rossburn mu provense wa Manitoba. Maman mmutulele ba balume 8 ne ba bakaji 8, kakuvua mapasa to; meme ndi wa 14. Papa uvua munange Bible, uvua utubadilaye mu Dia lumingu dionso mu dinda, kadi buende yeye, balombodi ba bitendelelu bavua basue anu kupeta makuta a bantu kabayi basue kubambuluisha to. Ke bualu kayi, uvua utamba kuamba mu bilele ne: “Uvua ufuta Yezu makuta bua muvuaye uyishangana ne ulongeshangana nnganyi?”

Bana betu 8, mmumue ne: ba balume 4 ne ba bakaji 4, bakalua kuitaba bulelela. Rose wetu uvua mpanda-njila too ne muakafuaye. Mu matuku a ndekelu a muoyo wende, wakatulomba bonso bua katupu muoyo Dîyi dia Nzambi, wamba ne: “Ndi musue kunumona mu bulongolodi bupiabupia.” Kumpala, tutuanyi Ted uvua ulongeshangana dilongesha dia inferno wa kapia. Mu Dia lumingu dionso mu dinda, uvua uyisha ku tudiomba, wamba wambuluila bateleji bende ne: bena mpekatu nebaboshe bua kashidi mu kapia kadi kalakuka anu kulakuka. Kadi pashishe wakalua mutendeledi wa Yehowa uvua ne lulamatu ne tshisumi.

Dimue dituku mu ngondo 6/1944 pamvua mfuma mu kalasa, ngakapeta kabroshire ka Bulongolodi buenzulula bualua * (mu Angl.) kateka pa mêsa mu nzubu wetu wa kudiila. Meme kubala dibeji diaku dia kumpala, pashishe kubala dibidi, meme kunangidila. Pangakajikija kukabala konso, ngakangata dipangadika dia kuenzela Yehowa mudimu anu bu Yezu.

Mmunyi muakafika kakanda aku pa mêsa etu? Tutuanyi Steve wakamba ne: bantu balume babidi  bavua bapanyisha mikanda ne broshire bavua balue kuetu. Kuambaye ne: “Mvua musumbe kabroshire aku bualu bavua bakapana ku santime itanu tshianana.” Bantu abu kuluabu kabidi mu Dia lumingu diakalonda. Kudimanyishabu ne: bavua Bantemu ba Yehowa, batuambila ne: batu bandamuna nkonko ya bantu ne Bible. Biakatusankisha bualu baledi betu bavua batulongeshe bua kunemeka Dîyi dia Nzambi. Bantu babidi abu kutuambilabu ne: Bantemu bakavua pa kuenza mpungilu mu Winnipeg, tshimenga tshivua Elsie wetu musombele. Meme kuangata dipangadika dia kuya kubuela mu mpungilu au.

Ngakenza kilometre 320 ku dikalu bua kufika mu Winnipeg, kadi ngakanji kuimana mu tshimenga tshia Kelwood muvua Bantemu babidi bavua balue kutuyisha abu basombele. Ngakabuela mu bisangilu muntu amu, meme kumanya tshivua tshisumbu tshia bena Kristo tshiumvuija. Ngakamanya kabidi ne: muntu yonso, mulume, mukaji, anyi muana udi ne bua kuyisha ku nzubu ne ku nzubu anu bu Yezu.

Pangakafika mu Winnipeg, tuakapetangana ne tutuanyi Jack, uvua mulue bua kubuela mu mpungilu ufumina ku nord kua Ontario. Dituku dia kumpala dia mpungilu, bakamanyisha ne: nebabatize bantu. Meme ne Jack tuakapangadija bua kubatijibua mu mpungilu au. Tuakadisuika bonso babidi bua kulua bampanda-njila panyima pa batismo wetu kuoku mushindu. Jack wakalua mpanda-njila diakamue panyima pa mpungilu. Mvua ne bidimu 16, nunku ngakapingana mu kalasa; kadi tshidimu tshiakalonda, ngakalua panyi mpanda-njila wa pa tshibidilu.

Ngakalua mpanda-njila mu tshimenga tshia Souris mu provense wa Manitoba patuvua ne Stan Nicolson. Katupa aka, ngakamona ne: bumpanda-njila kabuvua anu butekete to. Tuvua tumona muvua makuta etu enda akepa, kadi tuvua anu bakuate. Umue musangu tuetu bamane kuyisha dituku dijima, tuvua tupingana kumbelu bikale ne nzala ya bungi, kadi katuyi ne dikuta nansha dimue to. Bualu bua dikema, tuakasangana tshibombi tshinene tshia biakudia tshiteka ku tshiibi! Too ne lelu, katuena bamanye uvua mutshiteke to. Dilolo adi, tuakadia bu bakalenge. Tshivua difutu bua mutuvua katuyi balekele bianza bietu bipueka! Ku ndekelu kua ngondo au, mvua ne kilo imvua tshiyi muanji kupeta katshia bandela.

Panyima pa ngondo mikese, bakatutuma mu tshimenga tshia Gilbert Plains tshivua mu kilometre mitue ku 240 ku nord kua Souris. Dîba adi, tshisumbu tshionso tshivua ne tablo munene ku tshiakuidi uvua uleja muvua tshisumbu tshiyisha ku ngondo yonso. Pakakepa mudimu eu mu ngondo kampanda, ngakenza muyuki, ndeja bana betu ne: bavua ne bua kuyisha bikole. Pakajika bisangilu, muanetu wa bakaji mukuabu mukulakaje uvua ne mulume kayi Ntemu, wakangambila ne binsonji mu mêsu ne: “Mvua mudienzeje, kadi tshivua mukumbane bua kupitshisha pa bimvua muenze to.” Meme panyi kutuadija kudila, kumulomba ne luse.

Anu bu meme, mbipepele bua bansonga betu balume batshidi ne makanda kuenzabu bilema anu bu tshindi muenze etshi, pashishe balua kudiumvua bibi. Kadi ndi mumone ne: pamutu pa muntu kupuekesha bianza, mbitambe buimpe bua bilema biende bimulongeshe. Tuetu batungunuke ne kuenza mudimu ne lulamatu, netubeneshibue.

Pamvua ne bidimu 21, ngakapeta diakalenga dia kubuela mu Kalasa ka Gilada ka 14 kakajika mu ngondo 2/1950. Bakatuma tshia binayi tshia balongi betu mu provense wa Québec mu Canada muvua bantu bakula Mfualansa; bavua bakengeshamu Bantemu bikole. Meme bakantuma mu Val-d’Or, tshimenga tshivua tshimanyike bua or. Dimue edi, tuakaya tuyisha mu tshisumbu mu musoko wa Val-Senneville uvua pabuipi apu. Abbé wa muaba au wakatukanyina bua kutuenzela bibi tuetu katuyi bapatuke diakamue mu musoko. Tuetu kuya kumufunda. Bakamukosela tshibawu. *

Bualu ebu ne makuabu a bungi a muomumue ke akenza tshiakabikilabu ne: “Mvita ya mu Québec.” Kukavua bidimu bipite pa 300 bivua provense wa Québec mu bianza bia bena Katolike. Bamfumu ba tshitendelelu tshia Katolike ne bena diabu ba malu a tshididi bavua bakengesha Bantemu ba Yehowa.  Tshivua tshikondo tshikole, ne tuvua bakese; kadi katuakalekela bianza bietu bipueka to. Bamue bena mu Québec ba muoyo muakane bakalua Bantemu. Mvua ne diakalenga dia kulonga ne bantu ndambu bakalua Bantemu. Mvua kabidi mulongeshe dîku dia bantu dikumi. Buonso buabu bakatuadija kuenzela Yehowa mudimu. Dikima diabu diakasaka bakuabu bua kupatuka mu Katolike. Tuakatungunuka ne kuyisha, ndekelu wa bionso, tuetu kutshimuna mvita ayi!

Bakantuma kabidi mu Haïti mu 1956. Bamisionere bapiabapia ba bungi bavua ne lutatu lua kulonga Mfualansa, kadi bantu bavua babateleja. Misionere mukuabu diende Stanley Boggus, wakamba ne: “Bantu bavua benza ne muabu muonso bua tufike ku diakula muakulu wabu, bivua bitukemesha bikole.” Kumpala mvua ngela meji ne: bu mumvua mulonge Mfualansa mu Québec, tshivua meme ne bualu to. Kadi ngakalua kumona ne: bana betu ba bungi ba mu Haïti bavua bakula anu muakulu wa Créole wa bena Haïti. Nunku bua tuetu kuikala bamisionere bimpe, tuvua ne bua kulonga muakulu wa muaba au. Ke tshituakenza, ne bionso bituvua benza biakapatula bipeta bimpe.

Bua kuambuluisha bana betu, Kasumbu kaludiki kakatuanyishila bua kukudimuna Tshibumba tshia Nsentedi ne mikanda mikuabu mu muakulu wa Créole wa mu Haïti. Bungi bua bantu bavua babuela mu bisangilu buakavula ne lukasa mu ditunga dijima. Mu 1950, bamanyishi bavua 99 mu Haïti, kadi mu 1960, bakavula kupitabu pa 800! Tshikondo atshi nkavua ku Betele. Mu 1961, ngakapeta diakalenga dia kuikala mulongeshi mu Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge. Tuakalongesha bakulu 40 ne bampanda-njila ba pa buabu. Mu mpungilu wa mu ngondo wa 1/1962, tuakalomba bana betu ba balume ba muaba au bavua bakumbane bua bavudije mudimu wabu; bamue bakalua bampanda-njila ba pa buabu. Bualu ebu buvua bufike pa dîba diabu bualu buluishi bukavua pa kutukuata.

Mu dia 23/1/1962, panyima pa mpungilu, bakatukuata meme ne misionere mukuabu diende Andrew D’Amico mu Betele, kunyengabu bibejibeji bia Tabulukayi! bia ngondo wa 8/1/1962 (mu Mfual.). Bavua batele mu bibejibeji  abi bikandakanda bia mu Mfualansa bivua biamba ne: mu Haïti muvua ntendelelu wa majimbu. Bamue bantu kabavua basue kuteleja bualu ebu to, kuambabu ne: tuetu ke bavua bafunde tshiena-bualu atshi ku Betele. Mbingu mikese pashishe, kuipatabu bamisionere bonso mu ditunga. * Kadi bana betu ba muaba au bavuabu balongeshe bakashala benza mudimu bimpe. Lelu, ndi ne disanka bualu bavua bananukile ne baye kumpala mu nyuma. Patudi tuakula apa, badi ne Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mu muakulu wa Créole wa mu Haïti, bualu butuvua tumona bu tshilota.

Meme mumane kuenza mudimu mu Haïti, bakantuma mu Centrafrique bu misionere. Ngakalua kuenzamu mudimu bu mutangidi muena ngendu ne pashishe bu mutangidi wa Betele.

Mu matuku au, Nzubu ya Bukalenge ya bungi ivua yetu ya tshianana eyi. Ngakalonga mua kukosa nsona mu bisuku ne kufinga nzubu. Pavua bapitshi ba njila bamona mumvua nditatshisha amu, bavua bakatshila. Biakambuluisha kabidi bena Kristo netu bua kuditua ne kasuki mu dibaka Nzubu yabu ya Bukalenge ne mu diyilama bimpe. Balombodi ba bitendelelu bavua batuseka bualu biabu bitanda bivua bia malata. Katuakapuekesha bianza to, tuakatungunuka anu ne kuenzela bisangilu mu Nzubu yetu ya Bukalenge ya nsona ayi. Tuseku tuabu tuakajika pavua tshipepele tshikole tshienzeke mu Bangui, tshimenga tshikulu tshia ditunga. Tshiakatula mutu wa tshimue tshitanda, tshiotshi kuwela mu njila munene. Mitu ya Nzubu yetu ya Bukalenge ya nsona yakashala mimane tendee. Bua kutangila mudimu wa Bukalenge, tuakibaka nzubu ya Betele mipiamipia ne nzubu ya bamisionere mu ngondo yetu itanu eyi.

Bakakandika midimu yetu mu Centrafrique mu 1976, kuntumabu mu Ndjamena, tshimenga tshikulu tshia ditunga diena mutumba dia Tchad. Ngakatuilangana ne Happy, mpanda-njila wa pa buende wa tshisumi wa mu Cameroun. Tuetu kuselangana mu dia 1/4/1978. Mvita yakabudika anu mu ngondo au, tuetu kunyemena ku sud kua ditunga, anu bu bantu bakuabu ba bungi. Pakajika mvita, tuetu kupingana, kupeta nzubu wetu mulue tshitudilu tshia tshisumbu tshia bantu bavua ne bia mvita. Tuetu kujimija mikanda yetu, nkanzu wa dibaka wa Happy, ne tudo tuvuabu batuele mu dibaka. Kadi katuvua balekele bianza bietu bipueka to. Tshivua mujimije mukajanyi, ne yeye kavua munjimije to; meji etu onso avua anu ku mudimu uvua mutuindile.

Bidimu bu bibidi bimane kupita, bakatuanyishila bua kuenza midimu yetu mu Centrafrique. Tuetu kupinganamu ne kuenza mudimu wa butangidi buena ngendu. Tshishinyishinyi kampanda ke tshivua wetu nzubu, muvua bulalu bua kutshibulula, ntuku wa mâyi wa litre 200, frigo ne resho. Kuenza ngendu kuvua lutatu. Umue musangu patuvua mu luendu, bakatuimanyika miaba mipite pa 117 kudi bambulushi bena lunketu.

Pa tshibidilu, luya luvua lubanda too ne mu 50. Imue misangu, bivua bikole bua kupeta mâyi a kubatiza nawu bantu mu mpuilu. Nunku bana betu bavua bumbula mu njila wa mâyi akavua mume, ne ku kakese ku kakese bavua bapeta mâyi makumbane avuabu bela mu ntuku bua batismo.

Bakatutuma mu Nigeria mu 1980. Tuakalongololamu midimu ya dibaka Betele mupiamupia munkatshi mua bidimu bibidi ne tshitupa. Bana betu bavua basumbe nzubu wa dilamina bintu wa bisasa bibidi uvuabu ne bua kupula ne kuibakulula. Dimue dituku mu dinda, mvua mubande kuulu menemene pa mutu pa nzubu au patuvua tumupula. Bu mu midi, meme kutuadija kutuluka. Kadi bu mukavua bikuabu bintu biupula, ngakela dikasa pa tshianana, meme panshi kubiung! Biakamueneka ne: mvua mutshibuke bibi, kadi pakankuatabu foto ne kuenzabu mateta makuabu, doktere wakambila Happy ne: “Kusamishi mutu to. Bituangaji bia manungu mbidi bipandike, neumvue bimpe mu lumingu lumue anyi ibidi.”

Tuakaya mu Côte d’Ivoire mu 1986, tuetu kuenzamu mudimu wa butangidi buena ngendu. Tuvua  tuwenza tuya too ne mu ditunga diena mutumba dia Burkina Faso. Tshivua muanji kuela meji musangu nansha umue ne: netusombele mu Burkina Faso bua tshikondo kampanda to.

Mvua mumbuke mu Canada mu 1956, kadi mu 2003, tuambe ne: bidimu 47 pashishe, bakampingaja mu Betele wa mu Canada, musangu eu, bu munkavua ne Happy, tuakaya nende. Tuvua bena mu Canada ku mikanda ya bumuntu, kadi tuvua tudiumvua ba mu Afrike.

Pashishe mu 2007, pamvua ne bidimu 79, bakantuma kabidi mu Afrike! Bavua batutume mu Burkina Faso, mungakenza mudimu bu muena mu Komite wa ditunga. Biro bimvua ngenzela mudimu biakalua biro bia mudimu wa dikudimuna bivuabu batangila kudi Betele wa mu Bénin, muvuabu balue kututuma mu ngondo wa 8/2013.

Nansha mukadi makanda anyi onso makepe, ntshidi anu munange bikole mudimu wa Nzambi. Mu bidimu bisatu bidi bishale ebi, ku diambuluisha dia bakulu ne dia mukajanyi munanga, ndi mupete disanka dia kumona balongi banyi ba Bible babidi Gédéon ne Frégis babatijibua. Lelu badi benzela Yehowa mudimu ne tshisumi.

Mbatutume meme ne mukajanyi mu Betele wa mu Afrique du Sud mudi bana betu bantabalela bua makanda anyi a mubidi. Afrique du Sud nditunga dia 7 ku matunga a mu Afrike mundi muenze mudimu. Mu ngondo wa 10/2017, tuakapeta diakalenga dia pa buadi. Bavua batubikile bua kuya mu tshibilu tshia dibanjija biro bietu bidi bilombola mudimu wa pa buloba bujima mu Warwick mu New York. Mbualu butudi katuyi mua kupua muoyo to!

Mukanda wa Annuaire 1994 udi wamba mu dibeji dia 255 ne: “Tudi tuambila bonso badi bananukile mu mudimu wa Nzambi munkatshi mua bidimu bia bungi ne: ‘Ikalayi ne bukole ne kanulekedi bianza bienu bipueka to, bualu nebafute mudimu wenu.’​—2 Kul. 15:7.” Meme ne Happy tudi badisuike bua kulonda mubelu eu ne bua kukankamija bakuabu bua bawulonde pabu.