Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Dîyi dia Nzambi wetu didi dijalama tshiendelele’

‘Dîyi dia Nzambi wetu didi dijalama tshiendelele’

‘Mashinde adi afubidila, tshilongo tshidi tshitutuka; kadi dîyi dia Nzambi wetu didi dijalama tshiendelele.’​—YESH. 40:8.

MISAMBU: 95, 97

1, 2. a) Nsombelu uvua mua kuikala mushindu kayi bu Bible kayiku? b) Ndîba kayi menemene didi Dîyi dia Nzambi mua kutuambuluisha?

UDIKU wela meji muvua nsombelu webe mua kuikala bu Bible kayiku anyi? Kuvua mua kuikala ne mibelu ya kueyemena ivua mua kukuambuluisha ku dituku ne ku dituku to. Kuvua mua kupeta mandamuna mimpe a nkonko idi itangila Nzambi, muoyo, ne matuku atshilualua to. Kuvua kabidi mua kumanya malu avua Yehowa muenzele bantu ku kale to.

2 Diakalenga, katuena mu nsombelu mubi eu to. Yehowa mmutupeshe Bible, Dîyi diende. Udi kabidi utujadikila ne: mukenji udimu newujalame tshiendelele. Mupostolo Petelo wakatela mêyi adi mu Yeshaya 40:8. Mvese eu kena wakula nangananga bua Bible to, kadi mêyi mafundisha ku nyuma aa adi atangila mukenji udi mu Bible. (Bala 1 Petelo 1:24, 25.) Bushuwa, Bible udi mua kutuambuluisha nangananga yeye mu muakulu utudi tumvua bimpe. Bantu badi banange Dîyi dia Nzambi mbajadike mudi bualu ebu bulelela. Munkatshi mua bidimu bia bungi, bantu ba meji mimpe bavua batungunuke ne kukudimuna Mifundu minsantu ne kuyabanyina bantu, nansha muvuabi kabiyi bipepele misangu yonso. Dijinga diabu divua dipetangana ne disua dia Nzambi dia ne: “bantu ba mishindu yonso basungidibue ne bafike ku dimanya dijalame dia bulelela.”​—1 Tim. 2:3, 4.

3. Netukonkonone tshinyi mu tshiena-bualu etshi? (Tangila tshimfuanyi tshia ntuadijilu tshia tshiena-bualu.)

3 Mu tshiena-bualu etshi netukonkonone bilejilu bia muvua Dîyi dia Nzambi dijalame 1) padi muakulu mushintuluke, 2) padi malu a tshididi avua ne buenzeji pa muakulu uvua bantu ba bungi bakula mashintuluke, ne 3) padibu baluishe mudimu wa dikudimuna dia Bible. Kukonkonona malu aa nekutuambuluishe mushindu kayi? Nekuvudije dianyisha dietu bua Dîyi dia Nzambi. Nekukoleshe kabidi dinanga ditudi nadi bua Muena Bible, udi mutupeshaye bua diakalenga dietu.​—Mika 4:2; Lomo 15:4.

DISHINTULUKA DIA MUAKULU

4. a) Mmunyi mudi miakulu mishintuluke mu kupita kua matuku? b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: Nzambi wetu kena ne kansungansunga ka miakulu? Ntshinyi tshiudi umvua bua bualu ebu?

4 Mu kupita kua bidimu, miakulu itu ishintuluka. Miaku ne biambilu bidi mua kutuadija kumvuija tshintu tshikuabu bishilangane ne kumpala. Pamuapa udi mua kuvuluka bilejilu bia mudi muakulu uudi wakula mushintuluke. Ke mudibi kabidi bua tshiena Ebelu ne tshiena Greke, miakulu ivuabu bafunde tshitupa tshinene tshia Bible. Tshiena Ebelu ne tshiena Greke tshia lelu ntshishilangane ndambu ne tshivuabu bakula mu bikondo bia kale. Nunku muntu yonso udi musue kumvua Dîyi dia Nzambi, udi ne bua kubala nkudimuinu wadi, nansha bantu badi bakula tshiena Ebelu ne tshiena Greke tshia lelu. Bamue bantu bavua bele meji ne: bavua ne bua kulonga tshiena Ebelu tshia kale ne tshiena Greke tshia kale bua bamone mua kubala Bible mu miakulu ivuabu bamufunde ku ntuadijilu. Kadi kuenza nunku kakuena mua kubambuluisha bu mudibu bela meji to. * Diakalenga, bakadi bakudimune Bible mujima anyi tshitupa tshiende mu miakulu mitue ku 3 000. Bidi bimueneka patoke ne: Yehowa mmusue bua Dîyi diende diambuluishe bantu ba mu ‘ditunga dionso, tshisamba tshionso ne muakulu wonso.’ (Bala Buakabuluibua 14:6.) Bualu ebu kabuenaku bukusemeja bikole pabuipi ne Nzambi wetu wa dinanga udi kayi ne kansungansunga anyi?​—Bien. 10:34.

5. Ntshinyi tshivua tshienze bua nkudimuinu wa King James ikale ne mushinga?

5 Dishintuluka dia miakulu mu kupita kua bidimu didi kabidi ditangila miakulu idibu bakudimune Bible. Nkudimuinu wa Bible uvua umvuika bipepele pavuabu bamupatule bua musangu wa kumpala udi mua kulua kayi ne mushinga wa bungi pashishe. Tuangate tshilejilu tshia Bible uvuabu bakudimune mu Anglais. Bavua bapatule nkudimuinu wa King James bua musangu wa kumpala mu 1611. Wakalua Bible wa mu Anglais uvua bantu ba bungi nende, ne uvua ne bua kulua ne buenzeji bua bungi mu muakulu wa Anglais. * (Bala note.) Kadi nkudimuinu wa King James kavua mutambe kutela dîna dia Nzambi to. Uvua mutele dîna “Yehowa” mu mvese mikese, ne mutele muanzu “MUKALENGE” mu maleta manene mu mvese mikuabu ya mu Mifundu ya tshiena Ebelu, miaba ivua dîna dia Nzambi mu Mifundu ya ntuadijilu. Pakaluabu kupatula kabidi nkudimuinu eu, uvua ne muanzu “MUKALENGE” mu maleta manene mu imue mvese ya mu Mifundu ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke. Mu mushindu eu, nkudimuinu wa King James uvua uleja muaba mulelela uvua dîna dia Nzambi mu tshitupa tshidibu babikila ne: Dipungila Dipiadipia.

6. Bua tshinyi tudi ne dianyisha bua Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia?

6 Nansha nanku, miaku ya bungi ya mu nkudimuinu wa King James yakalua ya kale mu kupita kua bidimu. Ke mudibi kabidi bua nkudimuinu ya Bible ya ntuadijilu ya mu miakulu mikuabu. Nunku, katuenaku ne dianyisha bua mutudi ne Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mu muakulu udi bantu bakula lelu anyi? Bakadi bapatule nkudimuinu eu mujima anyi tshitupa tshiende mu miakulu mipite pa 150, nanku ukadi kudi bantu ba bungi lelu. Miaku ya mu nkudimuinu eu idi yumvuika bipepele idi yambuluisha bua mukenji wa mu Dîyi dia Nzambi ubuele mu mioyo yetu. (Mis. 119:97) Bualu bua mushinga budi ne: Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mmupingaje dîna dia Nzambi pa muaba uvuadi menemene mu Mifundu.

MUAKULU UDI BANTU BA BUNGI BAKULA

7, 8. a) Bua tshinyi bivua bikolele bena Yuda ba bungi ba mu bidimu bia 200 kumpala kua Yezu bua kumvua Mifundu ya mu tshiena Ebelu? b) Nkudimuinu wa Septante wa mu tshiena Greke nnkudimuinu kayi?

7 Dishintuluka dia malu a tshididi divua imue misangu ne buenzeji pa muakulu uvua bantu ba bungi bakula bua tshikondo kampanda. Mmunyi muvua Nzambi muenze bua dishintuluka dia malu edi kadipangishi bantu bua kumvua Dîyi diende bimpe? Tshilejilu kampanda tshia kale tshidi tshituambuluisha bua kupeta diandamuna. Mikanda 39 ya kumpala ya mu Bible ivua mifunda kudi bena Isalele anyi bena Yuda. Bobu ke bantu ba kumpala bavuabu ‘bapeshe mêyi a tshijila a Nzambi.’ (Lomo 3:1, 2) Kadi mu bidimu bia 200 kumpala kua Yezu, bena Yuda ba bungi kabatshivua bumvua tshiena Ebelu to. Bua tshinyi? Bualu Alexandre Munene uvua mudiundishe bukalenge bua Grece pavuaye mutshimune tshitupa tshinene tshia buloba. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Bu muvua bukalenge bua Grece bumuangalake bikole, tshiena Greke ke tshiakalua muakulu uvua bantu ba bungi bakula, too ne bena Yuda bavua bamuangalake mu tshitupa tshinene atshi. Kadi bu muvua bena Yuda ba bungi batuadije kuakula tshiena Greke, biakakolela ba bungi ba kudibu bua kumvua Mifundu ya mu tshiena Ebelu. Ntshinyi tshiakenzabu?

8 Bu mu bidimu bia pankatshi pa 200 kumpala kua Yezu, bakakudimuna mikanda ya mu Bible itanu ya kumpala ivua mu tshiena Ebelu mu tshiena Greke. Dikudimuna dia Mifundu mikuabu ya mu tshiena Ebelu diakajika mu bidimu bia 100 kumpala kua Yezu. Bakalua kubikila mikanda yonso eyi misangisha pamue ne: nkudimuinu wa Septante wa mu tshiena Greke. Nkudimuinu wa Septante ke nkudimuinu wa kumpala wa Mifundu yonso ivua mu tshiena Ebelu.

9. a) Mmunyi muvua nkudimuinu wa Septante ne nkudimuinu mikuabu ya ntuadijilu miambuluishe babadi ba Dîyi dia Nzambi? b) Ntshitupa kayi tshia Mifundu ya tshiena Ebelu tshiutu munange bikole?

9 Nkudimuinu wa Septante wakambuluisha bikole bena Yuda bavua bakula tshiena Greke ne bantu bakuabu bua kubalabu Mifundu ivua mu tshiena Ebelu. Anji elabi meji muvuabu mua kuikala basanke pavuabu bumvua Dîyi dia Nzambi anyi badibala mu muakulu uvua mulue muakulu wabu wa ku dibele! Mu kupita kua matuku, bakakudimuna bimue bitupa bia Bible mu miakulu mikuabu ivua bantu ba bungi bamanye bu mudi tshiena Sulia, muakulu wa Gotique ne wa Laten. Pavua bantu babala Mifundu ya tshijila mu muakulu uvuabu bumvua, kakuyi mpata ba bungi bakapeta tshitupa tshia Mifundu tshivuabu banange bikole, anu bu tuetu lelu. (Bala Misambu 119:162-165.) Bushuwa, Dîyi dia Nzambi ndishale dijalame nansha mudi miakulu idi bantu ba bungi bakula mishintuluke.

DILUISHA DIKUDIMUNA DIA BIBLE

10. Bua tshinyi bantu ba bungi kabavua ne mushindu wa kupeta Bible mu tshikondo tshia John Wycliffe?

10 Imue misangu makokeshi a bukole avua matete bua kupangisha bantu bua kuikalabu ne Bible. Kadi bantu ba meji mimpe bavua batantamene buluishi ebu. Tshilejilu, tuakule bua John Wycliffe, mumanyi wa malu a mu Bible wa mu bidimu bia 1300. Uvua witabuja ne muoyo mujima ne: Dîyi dia Nzambi divua ne bua kuambuluisha muntu yonso. Kadi mu tshikondo tshiende, bantu ba bungi ba mu Angleterre kabavua ne mushindu wa kupeta Bible to. Bua tshinyi? Bualu bantu ba bungi kabavua mua kusumba wabu Bible to, bualu bavua bayifunda ku bianza ne bivua bilomba makuta a bungi bua kuyipatula. Bualu bukuabu, bantu ba bungi kabavua bamanye mukanda to. Bushuwa pavuabu baya mu disambila, bavua mua kuikala bumvua mvese ivuabu babala. Kadi, kabavua pamuapa bajingulula bivuabu bababadila abi to. Bua tshinyi? Bualu Bible uvuabu bayisha nende mu tshitanda uvua mu Laten (Vulgate). Kadi mu bikondo bia kale, bantu bavua bangata Laten bu muakulu mufue! Mmunyi muvuabu mua kufika ku dipeta biuma bia mushinga bia mu Bible?​—Nsu. 2:1-5.

John Wycliffe ne bantu bakuabu bavua basue bua bantu bonso bikale ne Dîyi dia Nzambi. Udiku pebe ne dijinga dia nunku anyi? (Tangila tshikoso tshia 11)

11. Bible wa Wycliffe uvua ne buenzeji kayi mu bantu?

11 Mu 1382, bakapatula nkudimuinu wa mu Anglais uvuabu babikila ne: Bible wa Wycliffe. Bible eu wakatangalaka ne lukasa munkatshi mua bayidi ba Wycliffe. Bu muvuabu basue kubueja Dîyi dia Nzambi mu lungenyi ne mu mioyo ya bantu, bayishi bena ngendu bavuabu babikila ne: ba-Lollard, bavua baya ku musoko ne ku musoko ku makasa mu ditunga dijima dia Angleterre. Ba-Lollard bavua ne tshibidilu tshia kubadila bantu bavuabu bapeta bitupa bia mêyi a mu Bible wa Wycliffe ne babashila yabu Bible mitentula ku bianza. Didifila diabu edi diakashintulula malu bikole, kujuladi kabidi bantu dijinga dia kumanya Dîyi dia Nzambi.

12. Ntshinyi tshivua bamfumu ba bitendelelu benzele Wycliffe ne bena diende?

12 Ntshinyi tshiakenza bamfumu ba bitendelelu? Bakakina Wycliffe, Bible wende, ne bayidi bende. Bamfumu ba bitendelelu bakakengesha ba-Lollard, kukebabu Bible ya Wycliffe ne kuoshabu yonso ivuabu bapeta. Nansha pakavua Wycliffe mufue, bakamba muvuaye ntomboji. Bulelela, kakuvua mushindu wa kunyoka muntu ukavua mufue to. Nansha nanku, bamfumu ba bitendelelu bakakalula mifuba ya Wycliffe ne kuyosha, kuimanshabu butu abu mu musulu wa Swift. Kadi bitendelelu kabivua mua kupangisha ditangalaka dia Dîyi dia Nzambi munkatshi mua bantu bavua ne dijinga dia kudibala ne kudiumvua to. Mu nkama ya bidimu yakalonda, bantu ba bungi ba ku Mputu ne ba mu bitupa bikuabu bia buloba bakatuadija kuimanyina dikudimuna dia Bible ne diyabanya, bua kuambuluisha bantu bakuabu bonso.

“UDI UKUYISHA BUA WEWE WIKALE NE DIAKALENGELE”

13. Ndishindika kayi ditudi nadi? Mmunyi mudidi dikolesha ditabuja dietu?

13 Lelu bena Kristo kabena mua kuela meji ne: dikudimuna dia Bible wa Septante, wa Wycliffe, wa King James, anyi nkudimuinu kayi mukuabu yonso divua dienzeke ku bukole bua nyuma wa Nzambi to. Nansha nanku, patudi tukonkonona miyuki ya nkudimuinu eyi ne ya nkudimuinu mikuabu ya bungi idibu bapatule, idi ijadika bualu ebu: anu muvua Yehowa mulaye, Dîyi diende ndijalame. Bualu ebu kabuenaku bukolesha dishindika diebe dia ne: milayi mikuabu yonso ya Yehowa neyikumbane payi anyi?​—Yosh. 23:14.

14. Mmunyi mudi Dîyi dia Nzambi dikolesha dinanga dietu kudiye?

14 Pakumbusha dikolesha ditabuja dietu, kukonkonona mudi Bible mutungunuke ne kuikalaku munkatshi mua bidimu bia bungi kudi kukolesha dinanga dietu bua Yehowa. * Kadi bua tshinyi uvua mufile Dîyi diende kumpala? Bua tshinyi mmutujadikile ne: divua ne bua kutungunuka ne kuikalaku? Bualu mmutunange ne mmusue kutulongesha mua tuetu kupeta diakalenga. (Bala Yeshaya 48:17, 18.) Mu bulelela, mbikumbane bua kuleja mutudi tuanyisha dinanga dia Yehowa patudi tumunanga petu ne tutumikila mikenji yende.​—1 Yone 4:19; 5:3.

15. Mbualu kayi butuakonkonona mu tshiena-bualu tshialonda?

15 Mbikumbane bua kuamba ne: bu mutudi tuanyisha Dîyi dia Nzambi, netujinge bua dituambuluishe mu malu onso. Mmunyi mutudi mua kupeta malu a bungi mu didibadila dietu dia Bible? Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kukoka ntema ya bantu ku Bible patudi mu mudimu wa buambi? Mmunyi mudi bantu badi balongesha kumpala kua bantu mua kuenza bua dilongesha diabu dimanyine mu Mifundu? Netuandamune nkonko eyi mu tshiena-bualu tshialonda.

^ tshik. 4 Bala tshiena-bualu tshia ne: “Faut-il apprendre l’hébreu et le grec ?” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1/11/2009 mu Mfualansa.

^ tshik. 5 Biambilu bia bungi bibubika bia mu Anglais bivua mua kuikala biangatshila mu nkudimuinu wa King James. Tshilejilu, muvua biambilu bu mudi tshia ne: “kutua mpala wende panshi,” “dikoba dia ku mênu anyi” ne tshia ne: “pumunayi mioyo yenu kumpala kuende.”​—Nom. 22:31; Yobo 19:20; Mis. 62:8.

^ tshik. 14 Bala malu adi mu kazubu ka ne: “ Dimuenena nkayebe!