Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

TSHIENA-BUALU TSHIA KULONGA 22

Tungunuka ne kuendela mu “Njila wa Bunsantu”

Tungunuka ne kuendela mu “Njila wa Bunsantu”

“Nekuikale tshibeba, . . . Njila wa Bunsantu.”​—YESH. 35:8.

MUSAMBU WA 31 Wewe, wende ne Nzambi!

KADIOSHA a

1, 2. Ndipangadika kayi dia mushinga divua bena Yuda bavua basombe mu Babilona ne bua kuangata? (Ezela 1:2-4)

 MUKALENGE wa Babilona wakamanyisha ne: bena Yuda bavua benze bidimu bu 70 mu Babilona katshia baya nabu, bavua ne budikadidi bua kualukila mu buloba buabu, mu Isalele. (Bala Ezela 1:2-4.) Anu Yehowa ke uvua mua kukumbaja bualu ebu. Bua tshinyi tudi tuamba nanku? Bualu bena Babilona kabavua balekela bantu bavuabu bakuata to. (Yesh. 14:4, 17) Kadi bu muvuabu bakulule mukalenge uvuaku, mukalenge mupiamupia wakambila bena Yuda bua kupingana mu ditunga diabu. Nunku, muena Yuda yonso, nangananga bamfumu ba mêku bavua ne bua kuangata dipangadika dia kuya kuabu anyi kushala mu Babilona. Kadivua mua kuikala dipangadika dipepele dia kuangata to. Bua tshinyi?

2 Bena Isalele ba bungi bakavua bakulakaje ne kabavua bakumbana bua kuenza luendu lule alu to, ne bu muvua bena Yuda ba bungi baledibue mu Babilona, Babilona ke kuabu kumbelu kuvuabu naku. Buabu bobu, Isalele uvua buloba bua bankambua babu. Bidi bimueneka ne: bamue bena Yuda bakavua baluamu babanji, nunku bivua pamuapa bibakolele bua kushiya nzubu yabu mimpe, midimu yabu, bua kuya muaba uvuabu kabayi bibidilangane nawu.

3. Mbualu buimpe kayi buvua bena Yuda ba lulamatu bavua bapingana mu Isalele ne bua kuikala nabu?

3 Bena Yuda ba lulamatu bavua bamanye ne: malu mimpe avuabu mua kupeta bobu bapingane mu Isalele avua apita bintu bivuabu mua kushiya kule ne kule. Kutendelela Yehowa ke bualu bua disanka buvua bupite onso. Mu Babilona muvua tempelo ya bampangano mipite pa 50, kamuvua tempelo wa Yehowa nansha umue to. Kamuvua tshioshelu nansha tshimue tshivua bena Isalele mua kulambuila milambu ivua mikenji ya Mose ilomba to; kamuvua nansha bakuidi bavua mua kuyilambula to. Bualu bukuabu, bantu bavua batshina mikenji ya Yehowa bavua bungi bushadile ku bua bampangano bavua batendelela Nzambi ya dishima. Nunku bena Yuda ba bungi bavua batshina Yehowa bavua bindile ne muoyo kuulu kuulu bua kupingana mu buloba buabu bua kuakajilula ntendelelu mukezuke.

4. Ntshinyi tshivua Yehowa mulaye bena Yuda bavua bapingana mu Isalele?

4 Luendu lua lutatu lua kumbuka mu Babilona kuya mu Isalele luvua mua kuangata ngondo 4, kadi Yehowa wakabalaya ne: uvua ne bua kumbusha tshintu kayi tshionso tshivua mua kubapangisha bua kualukila. Yeshaya wakafunda ne: “Tokeshayi njila wa Yehowa! Lulamijayi tshibeba mu tshipela bua Nzambi wetu. . . . Buloba bua bibungubungu budi ne bua kulandakana, ne buloba budi ne binina budi ne bua kulua mpata wa mu tshibandabanda.” (Yesh. 40:3, 4) Difuanyikijilabi bualu ebu: tshibeba tshipitshila mu tshipela, mu mpata wa mu tshibandabanda pankatshi pa mikuna. Bantu bavua benza luendu mu njila au bavua mua kuikala ne disanka dia katshia! Buabu bobu, bivua mua kuikala bipepele menemene bua kuendelabu mu njila au pamutu pa kubanda kupueka ne mikuna minene ne mikese, peshi kuendela mu bibandabanda kamuyi njila. Njila au uvua kabidi mua kubafikisha lukasa kuvuabu baya.

5. Njila wa mu tshimfuanyi uvua umbukila ku Babilona too ne mu Isalele bavua bamuinyike dîna kayi?

5 Lelu, njila yetu miena dîna eyi itu ne mêna anyi nomba. Njila wa mu tshimfuanyi uvua Yeshaya muakuile uvua pende ne dîna. Bible udi wamba bua njila au ne: “Nekuikale tshibeba, eyowa, njila udibu babikila ne: Njila wa Bunsantu. Muntu udi kayi mukezuke kakuendelamu to.” (Yesh. 35:8) Nku tshinyi kuvua mulayi eu utangila bena Isalele bavua bapingana kuabu? Udi ututangila petu lelu ku tshinyi?

“NJILA WA BUNSANTU”: KU KALE NE MATUKU ETU AA

6. Bua tshinyi bavua babikilla njila au ne: Njila wa Bunsantu?

6 “Njila wa Bunsantu” ndîna dilenga dia dikema divuabu bapeshe tshibeba! Bua tshinyi bavua babikila njila au nanku? Bualu mu tshisamba tshia Isalele tshiakajilula, kamuvua muaba bua ‘muntu uvua kayi mukezuke,’ tuambe ne: muntu uvua mudisuike bua kuenda masandi, kutendelela mpingu anyi kuenza mpekatu mikuabu minene. Bena Yuda bavua bapingane bakalua “tshisamba tshia tshijila” kudi Nzambi wabu. (Dut. 7:6) Kadi kabiena biumvuija ne: bena Yuda bavua bumbuke mu Babilona kabavua ne bua kuakaja malu bua kusankisha Yehowa to.

7. Mmalu kayi avua bamue bena Yuda ne bua kuakaja? Fila tshilejilu.

7 Anu mutukadi baleje ku ntuadijilu, bena Yuda ba bungi bavua baledibue mu Babilona, ne bidi bimueneka ne: ba bungi ba kudibu bakavua bela meji bu bena Babilona, balonda ne mikenji yabu. Bidimu bia bungi bena Yuda ba kumpala bamane kupingana mu Isalele, Ezela wakumvua ne: bamue bena Yuda bavua basele bakaji bampangano. (Ekes. 34:15, 16; Eze. 9:1, 2) Pashishe, biakakemesha nguvena Nehemiya pakamonaye ne: bana bavua baledibue mu Isalele kabavua bamanye muakulu wa bena Yuda to. (Dut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Mmunyi muvua bana abu mua kulonga bua kunanga Yehowa ne kumutendelela pikalabu kabavua bumvua tshiena Ebelu, muakulu uvua Dîyi dia Nzambi dimfundimbue? (Eze. 10:3, 44) Nunku bena Yuda abu bavua ne malu a bungi a kuakaja, kadi bivua mua kuikala bipepele menemene bua kuenza nanku mu Isalele muvuabu benda bakajilula ntendelelu mukezuke.​—Neh. 8:8, 9

Katshia mu 1919 P.Y., bantu balume ne bantu bakaji ne bana miliyo ya bungi mbumbuke mu Babilona Munene ne mbatuadije kuendela mu “Njila wa Busantu” (Tangila tshikoso 8)

8. Bua tshinyi malu avua menzeke kukadi bidimu bia bungi adi akoka ntema yetu lelu? (Tangila tshimfuanyi tshia pa tshizubu.)

8 Bamue bantu badi mua kuamba ne: ‘Malu onso aa adi akoka ntema. Kadi bualu buvua bufikile bena Yuda kukadi bidimu bia bungi ebu budi bututangila tuetu lelu anyi?’ Eyowa, bualu mu mushindu kampanda, tudi tuenza luendu mu “Njila wa Bunsantu.” Nansha tuetu bikale bela manyi anyi bena mu “mikoko mikuabu,” bimpe tushale anu mu “Njila wa Bunsantu” bu mudiye utuambuluisha bua kuikala anu mu mparadizu wa mu nyuma ne utufikisha ku mabenesha a Bukalenge atshilualua. b (Yone 10:16) Katshia mu 1919 P.Y., bantu balume ne bantu bakaji ne bana miliyo ya bungi mbapatuke mu Babilona Munene udi nsangilu wa bitendelelu bionso bia dishima; ne mbatuadije kuendela mu njila wa mu tshimfuanyi. Pamuapa udi pebe mu bantu abu. Nansha mudibu bakangule njila eu kukadi bidimu bitue ku 100, mudimu wa kumulongolola wakatuadija bidimu nkama ya bungi kumpala.

DILONGOLOLA NJILA

9. Bilondeshile Yeshaya 57:14, mmu ngumvuilu kayi muvuabu benze mudimu wa dilongolola “Njila wa Bunsantu”?

9 Yehowa wakamona ne: bipumbishi bivua mua kupangisha bena Yuda bua kumbuka mu Babilona bikavua biumbusha. (Bala Yeshaya 57:14.) Kadi netuambe tshinyi bua “Njila wa Bunsantu” wa matuku etu aa? Bidimu nkama ya bungi kumpala kua 1919 P.Y., Yehowa wakasaka bantu bavua bamutshina bua kulongolola njila uvua ubambuluisha bua kupatuka mu Babilona Munene. (Fuanyikija ne Yeshaya 40:3.) Bakenza mudimu uvua ukengela, tuambe ne: mudimu wa kulongolola njila wa mu nyuma bua kuambuluisha bantu badi bakaje mioyo yabu bua kumbuka mu Babilona Munene ne kubuela mu Mparadizu wa mu nyuma mudibu bakajilule ntendelelu mukezuke wa Yehowa. Mudimu wa kulongolola njila uvua ulomba kuenza tshinyi? Tumonayi imue ya ku midimu ya dimulongolola ivuabu benze.

Munkatshi mua bidimu nkama ya bungi kumpala kua 1919 P.Y., bantu bavua batshina Nzambi bavua balongolole njila uvua wambuluisha bantu bua kupatuka mu Babilona Munene (Tangila tshikoso 10-11)

10, 11. Mmunyi muvua dipatula Bible pa mabeji ne dimukudimuna bifikishe bantu ba bungi ku dipeta dimanya dia malu a mu Bible? (Tangila kabidi tshimfuanyi.)

10 Dipatula mikanda pa mabeji. Too ne bu mu 1450, bavua bafunda Bible ku bianza. Mudimu au uvua unenga bikole, ne Bible ivua mushinga mukole, kayiyi nansha itamba kumueneka. Kadi pakenzabu tshiamu tshia kupatula natshi mikanda, bivua bipepele bua kupatula Bible ya bungi ne kuyabanya.

11 Dikudimuna mikanda. Mukantshi mua bidimu nkama ya bungi, Bible uvua anu mu muakulu wa Latin, ne anu bantu bavua bamanye mukanda ke bavua mua kumumvua. Kadi pakatuadijabu kupatula Bible bikole, bantu bavua batshina Nzambi bakabanga kumukudimuna bikole mu miakulu ya bungi ivua bantu batamba kuakula. Nunku babadi ba Bible bavua bafuanyikija malu avuabu babalongesha kudi bamfumu ba bitendelelu ne tshidi Bible ulongesha menemene.

Bantu bavua batshina Nzambi bavua balongolole njila uvua wambuluisha bantu bua kupatuka mu Babilona Munene (Tangila tshikoso 12-14) c

12, 13. Fila tshilejilu tshia muvua bantu ba mu bidimu bia 1835 bavua balonga Bible ne muoyo mujima batuadije kuela malongesha a dishima patoke.

12 Mikanda ya kulonga nayi Bible. Balongi ba Bible bavua badimuke bakamanya malongesha manene a mu Dîyi dia Nzambi pavuabu badibala. Kadi bu muvuabu bambila bantu malu avuabu balonga, bamfumu ba bitendelelu bakumvua tshiji. Tshilejilu, mu bidimu bia 1835, bantu ba muoyo muimpe ndambu bakatuadija kupatula trakte ivua yela malongesha a dishima a bena mu bitendelelu patoke.

13 Bu mu bidimu abi, muntu mukuabu uvua utshina Nzambi, diende Henry Grew, wakapatula trakte uvua wakula bua tshidi tshifikila muntu padiye ufua. Uvua ujadikamu ku diambuluisha dia Mifundu misantu ne: muoyo udi kawuyi ufua ndipa dia kudi Nzambi, kadi ki ntshintu tshitudi tuledibua natshi bu mutubu balongesha kudi bitendelelu bia bungi to. Mu 1837, mulongeshi mukuabu wa malu a Nzambi, diende George Storrs, wakapeta trakte au pavuaye wendesha kawulu. Wakamubala, yeye kutuishibua ne: uvua mupete bulelela bua mushinga mukole. Ke yeye kupangadija bua kuambila bakuabu malu avuaye mulonge au. Mu 1842, wakenza miyuki ya dikema ivua ne tshiena-bualu tshia ne: “Tudi tukeba bua kumanya bualu ebu: Bantu babi kabatu bafua anyi?” Malu avua George Storrs mufunde avua mambuluishe nsonga mukuabu, diende Charles Taze Russell.

14. Mudimu wa mu nyuma wa dilongolola njila uvua muenzeke kale uvua muambuluishe muanetu Russel ne bena diende mushindu kayi? (Tangila kabidi tshimfuanyi.)

14 Mudimu wa mu nyuma wa dilongolola njila uvua muenzeke kale uvua muambuluishe muanetu Russel ne bena diende mushindu kayi? Pavuabu balonga, bavua batangila nkonga-miaku, mikanda mikuabu idi ne diumvuija dia miaku, ne nkudimuinu ya Bible mishilashilangane ikavuaku. Malu avua bakebuludi ba malu a mu Bible bu mudi Henry Grew, George Storrs, ne bantu bakuabu bapete avua mabambuluishe kabidi. Muanetu Russel ne bena diende bakenza pabu mudimu wa dilongolola njila au pavuabu bapatula mikanda ne trakte bia bungi bivua ne malu a mu Bible.

15. Mmalu manene kayi avua menzeke mu 1919?

15 Mu 1919, Babilona Munene katshivua kabidi ne bukokeshi pa bantu ba Nzambi to. Tshidimu atshi, “mupika wa lulamatu udi mudimuke” wakatuadija kuenza mudimu bua bantu ba muoyo muimpe batuadije kuendela mu “Njila wa Bunsantu.” (Mat. 24:45-47) Mudimu uvua bantu bakuabu benze kale bua kulongolola njila au uvua muambuluishe bantu bua kutuadija kuenzamu luendu bua kumanya malu a bungi adi atangila Yehowa ne tshidiye mulongolole. (Nsu. 4:18) Bavua kabidi mua kuikala benza malu adi apetangana ne mikenji ya Yehowa. Yehowa kavua ulomba bantu bende bua bakaje malu anu musangu umue to. Kadi mmulengeje bantu mu kupita kua bidimu. (Tangila kazubu ka ne: “ Yehowa udi ulengeja bantu bende ku kakese ku kakese.”) Dîba dituikala bonso buetu mua kukokesha bua kusankisha Nzambi mu kalu ne kalu konso katuenza, netumvue disanka dia katshia!​—Kolos. 1:10.     

“NJILA WA BUNSANTU” UTSHIDI MUKANGULA

16. Mmudimu kayi wa dilongolola “Njila wa Bunsantu” udi muenzeke katshia ku 1919? (Yeshaya 48:17; 60:17)

16 Njila yonso eu, bitu bikengela kumuakaja pa tshibidilu. Katshia ku 1919, mudimu wa kulongolola “Njila wa Bunsantu” udi utungunuka ne kuenzeka bua bantu ba bungi bapete mushindu wa kupatuka mu Babilona Munene. Mupika wa lulamatu udi mudimuke uvuabu bafuma ku diteka wakaditua mu mudimu au, yeye kupatula mukanda wa kulonga nawu Bible mu 1921 bua kuambuluisha bantu bua bamanye bulelela bua mu Bible. Mukanda awu uvua wa La harpe de Dieu. Bakalua kuwupatula miliyo mitue ku isambombo mu miakulu 36, ne bantu ba bungi bakamanya bulelela ku diambuluisha diawu. Matuku mashale aa, tudi bapete mukanda muimpe wa kulongeshangana nawu Bible. Ke mukanda wa Shala ne muoyo kashidi! Mu matuku a ku nshikidilu aa, Yehowa udi usaka bulongolodi buende bua kutupetesha biakudia bia mu nyuma bipite bungi bua tutungunuke ne kuendela mu “Njila wa Bunsantu.”​—Bala Yeshaya 48:17; 60:17.

17, 18. “Njila wa Bunsantu” udi ufikisha bantu kuepi?

17 Tudi mua kuamba ne: dîba dionso didi muntu witaba bua kulonga Bible, mmupete mpunga wa kuendela mu “Njila wa Bunsantu.” Bamue batu bendelamu anu bua tshitupa tshîpi pashishe balua kumbukamu. Bakuabu bobu mbadisuike bua kutungunuka ne kuendelamu too ne mudibu bafika kuyayabu. Kuyayabu nkuepi?

18 Bua bantu badi ne ditekemena dia kuya mu diulu, “Njila wa Bunsantu” udi ubafikisha mu “mparadizu wa Nzambi,” mu diulu. (Buak. 2:7) Bua bantu badi ne ditekemena dia kushala ne muoyo pa buloba, tshibeba atshi tshidi tshibafikisha ku ndekelu kua bidimu 1000 bia bukokeshi bua Yezu, dîba dialua bantu bonso bapuangane. Wewe wendela mu njila eu lelu, kualukidi tshianyima nansha. Tungunuka anu ne luendu luebe too ne pawafika mu bulongolodi bupiabupia. Tudi tukunjingila ne disanka dionso “luendu lulenga.”

MUSAMBU WA 24 Luayi ku mukuna wa Yehowa

a Yehowa wakabikila njila wa mu tshimfuanyi uvua umbukila ku Babilona, mutangile ku Isalele ne: “Njila wa Bunsantu.” Yehowa mmutokeshile bantu bende pabu njila matuku etu aa anyi? Eyowa. Katshia ku 1919 P.Y., bantu miliyo ya bungi mbumbuke mu Babilona Munene ne batuadije kuenza luende mu “Njila wa Bunsantu.” Tuetu bonso tudi ne bua kutungunuka ne kuendelamu too ne mutuafika kutuyaya.

c DIUMVUIJA DIA TSHIMFUANYI: Muanetu Russel ne bena diende bakonkonona Bible ku diambuluisha dia mikanda ivua yimumvuija ivuabu basangane tshikondo tshiabu.