Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Dinanukila didi mua kutututshisha diakalengele

Dinanukila didi mua kutututshisha diakalengele

Dinanukila didi mua kutututshisha diakalengele

DINANUKILA kaditshitu ditamba kumueneka kabidi mu bikondo bietu ebi nansha. Bantu bavule badi bamba ne: kuikala muaba muimpe pa dîba dimpe kudi kututshisha diakalengele, kadi ki nkunanukila patupu to. Nnganyi udi mua kubapesha tshilema? Ngumu ya ku bisanji ne mu bibejibeji mmiûle tente ne mêyi adi asaka bantu ku diela meji ne: muntu udi mua kupeta tshintu tshionso tshidiye ukeba pa kuenza anu madikolela makese ne kabidi kutula makuta makese patupu. Bikandakanda bidi bilonda miyuki mivule idi ileja mudi bantu batute diakalengele mu malu a bungi ne lukasa ne mudi bansonga badi balonge midimu ya bianza bapeta makuta mavule diakamue padibu bajikija tulasa.

Leonard Pitts mufundi wa bikandakanda udi udiabakena wamba ne: “Muaba udi bantu ne lungenyi lutue, bidi bimueneka bitekete menemene. . . . Bienze anu bu tshintu tshidi muntu yonso mua kuenza padiye mutshiumvue, muikale ne dimanya anyi mupete diambuluisha dia kudi Nzambi.”

Dinanukila ntshinyi?

Kunanukila kudi kumvuija: ‘kulamata kashendende ku tshipatshila, ku nsombelu kampanda anyi ku bualu kansanga nansha kuoku kuikale malu adi apumbishangana peshi apingajangana tshianyima.’ Kudi kumvuija kabidi kutungunuka ne muoyo mujima nansha mu ntatu, kusuminyina, kubenga kulekela bualu mu njila. Bible udi uleja mushinga udi nawu ngikadilu eu. Tshilejilu, udi utubela ne: “Nunku, tungunukayi ne kukeba diambedi bukalenge,” “Tungunukayi ne kukokola, ne nebanunzuluile,” “nunanukile mu kutendelela,” ne: “nulamate malu adi mimpe.”​—Matayo 6:33; Luka 11:9, NW; Lomo 12:12; 1 Tesalonike 5:21.

Ditshimuna ntatu mikole ntshitupa tshia mushinga tshia dinanukila. Nsumuinu 24:16 udi wamba ne: ‘Muntu muakane udi upona misangu muanda-mutekete, udi ubika kabidi.’ Pamutu pa kuteketa mu mikolo padiye upeta lutatu anyi upangila kukumbaja bualu kampanda, muntu udi unanukila “udi ubika kabidi,” ‘utungunuka,’ ne uteta tshiakabidi.

Kadi bantu bavule kabatu bamanya tshia kuenza bua imue ntatu idi mua kubavuila anyi padi amue malu kaayi akumbuna. Bu mudibu kabayi mua kunanukila, badi balekela bualu mu njila lukasalukasa. Mufundi Morley Callaghan udi wamba ne: “Bantu bapite bungi batu badienzela bibi padibu bapangila bualu kampanda. Badi babungama, badi badiwula muntu yonso, badi bapeta muoyo wa kanjabala ne . . . badi balekela bualu mu njila.”

Edi ndiakabi. Pitts udi wamba ne: “Tudi tupua muoyo ne: tudi tupeta ntatu idi ne mushinga kampanda bua kabingila kasunguluke.” Mmushinga kayi au? Bua kujikija udi wamba ne: “[Muntu] udi umanya ne: dipangila kukumbaja amue malu ki ntshintu tshimana kufunda ne: tshidi ne bua kuenzeka, peshi se: padi muntu mupangile, mmupangile kashidi to. Muntu udi ushindama. Ushala mulongolola bimpe menemene.” Bible udi uleja bualu ebu patoke ne: “Mudimu wonso udi ne diawo difutu.”​—Nsumuinu 14:23, Mukanda wa Mvidi Mukulu.

Bushuwa, kabitu bitekete bua kubangulula bualu kampanda kunyima kua muntu mumane kupangila musangu mukuabu to. Imue misangu tutu tupeta ntatu idi mua kumueneka bu idi kayiyi kutshimuna. Nanku malu atudi tuipatshila adi mua kumueneka bu adi enda asemena kule menemene. Malu adi mua kumueneka bu adi matuvudile, kutufikisha ku diela meji ne: katuena ne mushindu anyi pamu’apa kuteketa mu mikolo peshi kubungama mene. (Nsumuinu 24:10) Kadi Bible udi utukolesha ku muoyo wamba ne: “Katuteketshi mua kuenza malu mimpe; bualu bua bituikala katuyi tuteketa mu maboko, netupole pakumbana tshikondo.”​—Disendamija miaku ndietu; Galatia 6:9, Muanda Mulenga Lelu.

Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kunanukila?

Tshia kumpala tshia kuenza bua kumona mua kunanukila nkudifundila bipatshila bia mushinga biudi mua kukumbaja. Mupostolo Paulo uvua mumvue bualu ebu bimpe menemene. Wakambila bena Kolinto ne: ‘Meme ndi ndumbila nunku, tshiyi nsesuka mu njila; ndi nduangana ne mbata tshiyi bu muntu udi widikija.’ Paulo uvua mumanye ne: biasuaye kupatula bipeta bimpe, uvua ne bua kuikala ne bipatshila bisunguluke, bu munyemi wa lubilu udi ne lungenyi lutuma anu ku disambuka dia mushonyi wa ndekelu. Wakabambila ne: ‘Kanuena bamanye anyi, ne: bantu badi balumbila lubilu mu tshilumbilu badi balumbila bonso, kadi umue wabu udi wangata bukenji anyi? Lumbilayi bienu nunku, bua nuenu nuangate bukenji.’ (1 Kolinto 9:24, 26) Mmunyi mutudi mua kukumbaja petu mêyi aa?

Nsumuinu 14:15 udi wamba ne: “Muena budimu udi utangila kudiye uya.” Mbimpe kutangila njila ne njila malu atudi badifundile bua kukumbaja, kudiebeja bua kumanya kutudi tuya ne kumona bikalabi bikengela kushintulula amue malu. Mbia mushinga bua kuikala bamanye bimpe bualu butudi basue kuenza ne tshitudi basue kubuenzela. Katuakumvua muoyo wa kulekela bikala tshipatshila tshietu tshikale anu mu lungenyi. Lusumuinu lufundisha ku nyuma ludi luamba ne: ‘Mesu ebe atangile kumpala kuebe,’ bua ‘njila yebe yonso ikale miludika bimpe.’​—Nsumuinu 4:25, 26.

Wewe mumane kumanya bipatshila biebe, tshidia tshibidi tshiudi ne bua kuela ntshia kumanya tshiudi mua kuenza bua kukumbaja malu au. Yezu wakela lukonko ne: ‘Mukuabu wenu kayi, biasuaye kuibaka tshibumba tshia tushola, kayi mushikame diambedi mubale mushinga watshi ne: ndi ne bia kutshijikija nabi anyi?’ (Luka 14:28) Mu diumvuangana ne bualu ebu, munganga mukuabu wa masama a mpala wakamba ne: “Bumue bua ku malu andi mumone kudi bantu badi batuta diakalengele mbua se: bantu aba mbamanye bimpe diumvuangana didi pankatshi pa tshiledi tshia bualu ne tshipeta tshidi bantu bapatula mu nsombelu wabu. Bantu badi batuta diakalengele mbajingulule ne: buobu basue kupeta tshintu, badi ne bua kukumbaja malu onso adi akengedibua bua kutshipeta.” Kumvua bimpe malu onso atudi ne bua kuenza bua kukumbaja tshitudi basue nekutuambuluishe bua kushala ne tshipatshila tshisunguluke. Nekutuambuluishe kabidi bua kutuadijilula bituikala tuvua bapangile musangu mushale. Dikonkonona dia mushindu’eu ke divua nshindamenu wa muanda wakakumbaja Orville Wright ne Wilbur Wright.

Nenku padi bipumbishi bimueneka, enza muebe muonso bua kubimona mu mushindu muimpe, bu malu adi akulongesha. Konkonona nsombelu webe, utangile muaba uuvua muenze tshilema, ne pashishe utshilongolole anyi ujikije butekete buudi nabu. Mbimpe kuyukila ne bantu bakuabu, bualu “malu adi bantu bapangadika adi ashindama padibo bapeshangana meji.” (Nsumuinu 20:18, MMM) Bulelela, udi wenda upeta dimanya, wenda upiluka ne ku ndekelu neufike ku dituta diakalengele.

Tshitupa tshisatu tshia mushinga tshia dinanukila ntshia kushimata anu ku bualu butudi tuenza. Mupostolo Paulo udi utubela ne: “Ne mpenyi ne mpenyi patukadi, tulonde amu njila wa muomumue.” (Filipoi 3:16, MMM) Bidi anu muakamba mulongeshi mukuabu ne: “kuenza malu ne nkatshinkatshi ne kutungunuka ne kuenza munkatshi mua tshikondo kampanda kudi kupatula bipeta bilenga.” Mbumvuije bualu ebu bimpe mu muanu mumanyike bikole wa nkuvu ne kalulu ka dîtu uvua Ésope mufunde. Nkuvu wakapatuka wa kumpala mu lubilu, nansha muvua kalulu ka dîtu kanyema bikole kumupita. Bua tshinyi? Bualu nkuvu wakanyema bimpe ne disuminyina. Kakalekela lubilu mu njila to, kadi wakanyema bilondeshile muende mudiyi, ne pashishe wakatungunuka too ne ku ndekelu. Padi muntu udi mudilongolole ne wa tshisumi utungunuka anu ne kuya kumpala, udi ushala ne bukole budi bumuambuluisha ne kêna mua kulekela lubilu anyi kabena mua kumupita ku lubilu nansha. Bulelela, “lumbilayi bienu nunku” bua numone mua kukumbaja bipatshila bienu.

Sungula bipatshila bia mushinga

Bua dinanukila kuikaladi ne mushinga, tudi ne bua kuikala ne bipatshila bia mushinga. Bantu ba bungi batu baditatshisha bua kupeta bintu bidi kabiyi bifila disanka. Kadi Bible udi wamba ne: ‘Udi utangilatangila mikenji miakane tshishiki ya budishikaminyi, ne udi ushalamu neikale ne disanka mu kuenza kuende.’ (Yakobo 1:25) Bushuwa, kulonga bua kumvua mikenji ya Nzambi idi mu Bible ntshipatshila tshia mushinga. Bua tshinyi? Ke mudibi menemene bualu mikenji ya Nzambi mmishindamene pa mêyi ende mapuangane ne makane. Bu mudiye Mufuki, Nzambi mmumanye malu adi mua kuambuluisha bantu bende. Nunku bituatungunuka ne kulonga mêyi a Nzambi ne bituaatumikila, disuminyina edi neditupeteshe disanka. Nsumuinu 3:5, 6 udi ulaya ne: ‘Eyemena Yehowa ne mutshima webe wonso. Umumanye yeye bimpe mu bienzedi biebe bionso, yeye neakululamijile njila yebe.’

Yezu wakamba kabidi ne: kupeta dimanya dia Nzambi ne dia Yezu kudi kumvuija “muoyo wa tshiendelele.” (Yone 17:3) Milayi ya mu Bible idi ileja ne: tudi mu ‘matuku a ku nshikidilu’ wa ndongoluelu eu. (2 Timote 3:1-5; Matayo 24:3-13) Mu tshitupa tshîpi emu Bukalenge buakane bua Nzambi nebukokeshe bantu pa buloba. (Danyele 2:44; Matayo 6:10) Bukalenge ebu nebupeshe bantu bena butumike ditalala, bintu bimpe ne nsombelu mulenga bitu katshia kabiyi bianji kumueneka pa buloba. (Musambu 37:10, 11; Buakabuluibua 21:4) Bienzedi 10:34 udi wamba ne: ‘Nzambi kêna ne kansungansunga.’ Badi babikila muntu yonso bua kupetaye mabenesha aa!

Bible mmukanda wa kale mmûle tente ne malu malenga a mushinga mukole. Bidi bilomba dîba ne madikolela bua kuumvua. Kadi ku diambuluisha dia Nzambi, ne bituatungunuka ne kukeba dimanya didi mu Bible, netufike ku dimumvua. (Nsumuinu 2:4, 5; Yakobo 1:5) Kadi kutumikila malu atudi tulonga kudi mua kuikala kukole. Pamu’apa nebikengele bua tushintulule ngelelu wetu wa meji ne bibidilu bietu. Balunda ba meji mimpe anyi balela betu badi mua kubenga bua katulongi Bible. Ke bua tshinyi dinanukila didi ne mushinga muaba eu. Mupostolo Paulo udi utuvuluija ne: Nzambi neapeshe ‘badi bananukila mu mudimu muimpe’ muoyo wa kashidi. (Lomo 2:7) Bantemu ba Yehowa nebasanke bua kukuambuluisha bua ukumbaje muanda eu.

Ikala mutuishibue ne: neupete diakalengele biwananukila mu dilonga malu adi atangila Nzambi ne disua diende ne biwatungunuka ne kutumikila malu audi ulonga.​—Musambu 1:1-3.

[Tshimfuanyi mu dibeji 6]

Neupete diakalengele biwananukila mu dilonga malu adi atangila Nzambi ne disua diende

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 4]

Foto ya Culver