Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yehowa kakujingakana

Yehowa kakujingakana

Yehowa kakujingakana

‘Biajanguluka [tshikena-kumona], utshindile; bualu bua netshimueneke bulelela, katshiena tshipanga kulua.’​—HABAKUKA 2:3.

1. Ndipangadika kayi didi bantu ba Yehowa bangate, ne ndibasake ku dienza tshinyi?

 “NENSHALE muimane ku muaba wanyi wa bulami.” Adi ke divua dipangadika dia Habakuka muprofete wa Nzambi. (Habakuka 2:1, NW) Bantu ba Yehowa ba mu lukama lua bidimu lua 20 badi ne dipangadika dia muomumue. Ke bualu kayi kabakajingakana bua kuenza ne lukunukunu malu akabambilabu mu lubila luakelabu mu mpungilu muende lumu wakenzeka mu ngondo wa tshitema mu 1922 ne: “Edi ndituku ditambe matuku onso. Tangilayi, Mukalenge udi ukokesha! Nudi ba-tshikuma-mbila bende ba patoke. Pa nanku, manyishayi, manyishayi, manyishayi Mukalenge ne bukalenge buende.”

2. Pakabapeshilulabu bukole bua kuenza mudimu kunyima kua Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima, ntshinyi tshivua bena Kristo bela manyi mua kuamba?

2 Kunyima kua Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima, Yehowa wakapeshilula bashadile bela manyi ba lulamatu bukole bua kuenza mudimu wa tshikuma. Anu bu Habakuka, yonso wa kudibu uvua mpindieu mua kuamba ne: “Nenshale muimane pa tshimanu tshia bukubi; nenshale mutabale, bua kumona tshiambaye ku butuangaji buanyi.” Miaku ya tshiena-Ebelu mikudimuna ne: ‘kutabala’ ne ‘kulama’ mmiambulula mu milayi ya bungi.

‘Katshiena tshipanga kulua’

3. Bua tshinyi tudi ne bua kushala batabale?

3 Bu mudi lelu Bantemu ba Yehowa bamanyisha bantu malu a kudi Nzambi bua kubadimuija, buobu bine badi ne bua kushala badimuke bua kuteleja mêyi a ndekelu a mulayi munene wakafila Yezu: “Nuikale batabale, bualu kanuena bamanye diba diafika muena nzubu, ne ndilolo, ne mmundankulu, ne mpa bitala, ne mmu dinda. Pafikaye tshimpatampata, kanusanganyi balale. Tshindi nnuambila, ndi ntshiambila kabidi bantu bonso ne: nuikale batabale!” (Mâko 13:35-37, MMM) Mu diumvuangana ne mêyi a Yezu aa, tudi ne bua kuikala batabale anu bu Habakuka!

4. Mmunyi mudi malu a mu tshikondo tshietu etshi ne a mu tshikondo tshia Habakuka pabuipi ne mu 628 K.B.B. mafuanangane?

4 Habakuka uvua mua kuikala mujikije difunda mukanda wende pabuipi ne tshidimu tshia 628 K.B.B., kumpala mene kua Babulona kubangisha kukokesha buloba bujima. Mu bidimu bia bungi, bakavua bamanyishe dinyoka divua Yehowa ne bua kupesha Yelushalema mutontolodi. Kadi kakuvua tshijadiki tshitoke tshivua tshileja tshikondo tshivuabu ne bua kufila dinyoka adi. Nnganyi uvua mua kuela meji ne: kuvua kushale anu bidimu bitue ku 21 patupu bua kufilabu dinyoka adi ne Babulona ke uvua Yehowa ne bua kukuata nende mudimu bua kudifila? Ke mudibi kabidi lelu’eu, katuena bamanye ‘dituku ne dîba’ bilongolola bua kubutula ndongoluelu eu, kadi Yezu mmudianjile kutudimuija wamba ne: ‘Nudilongolole, bualu bua Muana wa muntu nealue pa dîba dinudi kanuyi belangane meji.’​—Matayo 24:36, 44.

5. Ntshinyi tshidi tshitamba kukankamija mu mêyi a Nzambi adi mu Habakuka 2:2, 3?

5 Yehowa uvua mumanye pakapesheshaye Habakuka mudimu eu udi upampakaja: ‘Funda tshikena-kumona pa dibeji dinene patoke too, bua muntu udi ubala amanye mua kutshibala lubilu. Bualu bua tshikena-kumona etshi ntshia tshikondo tshiakupangadijabu bua kumuenekatshi, tshidi tshienda lukasa ku tshikondo tshiatshi, katshiena tshidinga, biajangulukatshi, utshindile; bualu bua netshimueneke bulelela, katshiena tshipanga kulua.’ (Habakuka 2:2, 3) Lelu’eu, bubi ne malu a tshinyangu bidi bitangalake pa buloba bujima bidi bileja ne: tukadi pabuipi ne ntuadijilu wa “dituku dinene dia Yehowa, didi dikuatshisha bantu buowa.” (Yoele 2:31) Bushuwa, mêyi adi Yehowa nkayende utujadikila ke atukankamija: ‘Katshiena tshipanga kulua’!

6. Mmunyi mutudi mua kupanduka ku dituku dia kabutu didi dilua?

6 Kadi mmunyi mutudi mua kupanduka ku dituku dia kabutu didi dilua? Yehowa udi wandamuna pa kuleja dishilangana pankatshi pa muntu muakane ne mubi ne: ‘Monayi, mutshima wa udi udibandisha kawena muakane munda muende; kadi muntu muakane neikale ne muoyo bua lulamatu luende.’ (Habakuka 2:4) Bakokeshi ba lukuka ne lutambishi ne bakuabu bantu mbanyange malu a mu tshikondo tshietu etshi ne mashi a miliyo ya bantu badibu bashipe kapayi bualu, nangananga mu mvita ibidi ya buloba bujima ne mu dishipangana dia bisamba bishilangane. Kadi basadidi bela manyi ba Nzambi badi banange ditalala mbashale buobu ne lulamatu. Buobu ke ‘tshisamba tshia bantu bakane badi balamata ditabuja.’ Bena mu tshisamba etshi pamue ne balunda babu, “mikoko mikuabo,” badi balonda mubelu eu: ‘Eyemenayi Yehowa tshiendelele, bualu bua Yehowa, Yehowa mene, udi Dibue didiku tshiendelele.’​—Yeshaya 26:2-4; Yone 10:16.

7. Mu diumvuangana ne mêyi adi Paulo mutele a mu Habakuka 2:4, ntshinyi tshitudi ne bua kuenza?

7 Pavuaye ufundila bena Kristo bena Ebelu, mupostolo Paulo wakatela mêyi adi mu Habakuka 2:4 avua muprofete eu muambile bantu ba Yehowa a se: “Nudi nukengela ditantamana, bua se: kunyima kua nuenu bamane kuenza disua dia Nzambi, numone mua kupeta dikumbana dia dilaya. Bualu anu ‘mutantshi muîpi menemene,’ ne ‘yeye udi ulua neafike ne kakujingakana.’ ‘Kadi muntu wanyi muakane neikale ne muoyo bua ditabuja,’ ne, ‘biapinganaye tshianyima, anyima wanyi kêna usanka bua bualu buende nansha.’” (Ebelu 10:36-38, NW) Etshi ki ntshikondo tshia kupuekesha maboko anyi tshia kukuatshika mu buteyi bua dinanga dinekesha dia bubanji ne bua bisankasanka bia mu bukua-panu ebu bua Satana. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza too ne padi “mutantshi muîpi menemene” eu ujika? Anu bu Paulo, tuetu ba mu tshisamba tshinsantu tshia Yehowa tudi ne bua ‘kuya baluijakane muetu muonso bua kukuata bidi kumpala, tunyemena ku kipatshila’ bua kupeta muoyo wa kashidi. (Filipoi 3:13, 14, MMM) Ne anu bu Yezu, tudi ne bua ‘kutantamana bua disanka didi ditutekela kumpala.’​—Ebelu 12:2, NW.

8. “Muntu” wa mu Habakuka 2:5 nganyi, ne bua tshinyi kakukumbaja bualu nansha bumue?

8 Habakuka 2:5 (NW) udi wakula bua “muntu wa mukitshi” udi, padi basadidi ba Yehowa bafika ku kipatshila, yeye udi upangila nansha mudiye “mualabaje anyima wende anu bu Sheol.” Muntu eu udi “kayi mua kuukuta” nnganyi? Muikale ne budiavi bu Babulona wa mu tshikondo tshia Habakuka, “muntu” eu muenza ne makokeshi a tshididi (ni ng’a bena Fashisme, a bena Nazi, a bena Kominisme, anyi mene adibu babikila ne: a demokrasi) udi uluangana mvita bua kukokesha matunga mavule. Udi kabidi uuja Sheol anyi lukita ne anyima idi kayiyi ne bualu. Kadi “muntu” eu mutungidianganyi muenza ne bitupa bia bungi bia mu bukua-panu bua Satana, utamba kudiangata ne mushinga, udi upangila bua ‘kusangisha ba mu bisamba bionso ne bua kukungija bantu bonso kudiye.’ Anu Yehowa Nzambi ke udi mua kusangisha bantu bonso mu buobumue, ne neabasangishe mu Bukalenge bua Masiya.​—Matayo 6:9, 10.

Wa kumpala wa ku milawu minene itanu

9, 10. (a) Mbinganyi bidi Yehowa utuadija kumanyisha ku butuangaji bua Habakuka? (b) Ntshinyi tshitudi tumona lelu bua lupetu lua mu njila mubi?

9 Ku butuangaji bua muprofete Habakuka, Yehowa udi utuadija kumanyisha milawu itanu milondangane anyi manyoka adiye ne bua kufila ne tshipatshila tshia kulongolola buloba bua kuluabu muaba wasombela batendeledi ba Nzambi ba lulamatu. Bantu aba ba mitshima milulame ‘badi bela nsenda’ idi Yehowa uleja. Tudi tubala mu Habakuka 2:6 (MMM) ne: “Mulawu ukuate muntu udi unguija bintu bidi kabiyi biende, udiomekela bintu bikuata lukole. Neenze nanku too ne ku dîba kayi?”

10 Muaba eu badi batamba kuakula bua bubanji bupeta mu njila mubi. Panu apa, babanji badi anu benda balua babanji ne bapele benda balua anu bapele. Basumbishi ba bintu bu mudi diamba ne bantu batu bibila batu bapeta biuma bia bungi, padi eku bantu ba patupu bafiototoka ne nzala. Badi bamba mudi tshia-binayi tshia bantu badi pa buloba tshikale mu bupele bukole. Nsombelu idi nayi bantu mu matunga mavule idi ikuatshisha buôwa. Aba badi bakeba bua buakane buikale pa buloba badi batua mikemu bamba ne: “Mmutantshi bule kayi” wikala malu mabi aa enda anu avulangana! Nshikidilu pende ukadi pabuipi! Bushuwa, tshikena-kumona ‘katshiena tshipanga kulua.’

11. Ntshinyi tshidi Habakuka wamba bua diela mashi a bantu panshi, ne bua tshinyi tudi mua kuamba ne: lelu’eu mbele mashi a bantu ba bungi panshi?

11 Muprofete udi wambila muntu mubi ne: ‘Bualu bua wewe wakupaula bintu bia bisamba bia bungi, difuka dia bantu badi bashala nebapaule bintu biebe, bualu bua kumatshisha kuebe kua mashi a bantu, ne tshimbambila tshiebe kudi buloba ne misoko yabu, ne kudi bantu bonso badi bashikamemu.’ (Habakuka 2:8) Ntshibawu kayipu tshia diela dia mashi panshi ditudi tumona pa buloba lelu’eu! Yezu wakamba patoke ne: ‘Bonso badi bangata muele nebashipibue ku muele.’ (Matayo 26:52) Pabi, anu mu lukama lua bidimu lua 20 patupu, bisamba ne bisa mbipie tshibawu tshia diela dia mashi panshi bualu mbishipeshe bantu bapite pa miliyo lukama. Mulawu wikale kudi aba badi bela mashi a bantu panshi mushindu’eu!

Mulawu muibidi

12. Mmulawu kayi muibidi udi Habakuka mufunde, ne mmunyi mutudi mua kujadika ne: biuma bipeta mu njila mibi kabiakuikala ne mushinga?

12 Mulawu muibidi, mufunda mu Habakuka 2:9-11, udi ukuata muntu ‘udi wangatshila ba mu nzubu muende lupetu ku malu mabi ende, bua kuibaka nalu disua diende kuulu bua kupanduka ku makenga!’ Lupetu lufumina ku njila mibi kaluakuikala ne mushinga to, anu bu mudi mufundi wa Misambu umvuija bimpe ne: “Kutshinyi padi muntu unema, padi lumu luvula mu nzubu muende. Dia lufu luende kakuya ne tshintu, lumu luende kaluakumulonda.” (Musambu 49:16, 17, MMM) Nanku mubelu eu wa meji udi Paulo ufila udi ne mushinga: ‘Udimuije bantu badi babanji mu tshikondo tshia mpindieu, bua buobu kabadisu, kabateki ditekemena diabu kudi bubanji budi mua kujimina tshitupa tshîpi; kadi batekemene Nzambi, udi utupa bintu bionso bivule bua tuetu kusanka nabi.’​—1 Timote 6:17.

13. Bua tshinyi tudi ne bua kutungunuka ne kumanyisha malu adi Nzambi udimuija nawu bantu?

13 Bidi ne mushinga lelu bua kumanyisha mikenji ya manyoka afila Nzambi! Pakumvua Bafalese bibi bua muvua bisumbu bia bantu biela Yezu mbila ne: yeye ke ‘Mukalenge udi ulua mu dîna dia Nzambi,’ Yezu wakabakudimuna ne: ‘Biapuwabu, mabue neele mbila.’ (Luka 19:38-40) Bia muomumue, biapangila bantu ba Nzambi bua kuela patoke bubi budiku lelu, ‘dibue dia mu tshimanu tshia nzubu nediele dîyi.’ (Habakuka 2:11) Nenku ne dikima dionso tutungunukayi ne kumanyisha didimuija dia kudi Nzambi!

Mulawu muisatu ne diela dia mashi panshi

14. Bitendelelu bia pa buloba mbipile bua mashi kayi adi mela panshi?

14 Mulawu muisatu mumanyisha ku butuangaji bua Habakuka udi wakula bua tshibawu tshia diela dia mashi panshi. Habakuka 2:12 udi wamba ne: “Mulau wikale kudi udi wasa musoko ku kumatshisha kua mashi, udi ujadika tshimenga ku malu mabi!” Mu ndongoluelu eu wa malu, malu mabi ne diela mashi a bantu panshi bitu misangu mivule bienda pamue. Tumanye ne: bitendelelu bidi pa buloba ebu ke bidi bitambe kuelesha mashi a bantu panshi mu malu adi menzeke. Tudi mua kutela patupu mvita ya Krwazade, ivua pankatshi pa bena Kristo ba ku dîna ne ba-Mizilman; Tshilumbuluidi tshia bena Katolike mu ditunga dia Espagne ne mu Amerike Latine; Mvita ya Bidimu Makumi Asatu ya ku Mputu yakabudika pankatshi pa bena Mishonyi ne bena Katolike; ne mvita ibidi ya buloba bujima yakela mashi panshi kupita yonso, yakenzeka mu tshikondo tshietu etshi ne yakatuadijila bubidi buayi mu matunga mudi Bukua-buena-Kristo buase miji.

15. (a) Ntshinyi tshidi matunga atungunuka ne kuenza, ekeleziya mikale yanyisha ne iakuatshisha? (b) Bulongolodi bua Matunga Masanga budiku mua kupangisha bena buloba ebu bua kabapetshi bingoma anyi?

15 Bualu butambe bubi ku onso a mu mvita mibidi ya buloba bujima mbua se: bena Nazi bavua bashipe bantu bapite bungi, munkatshi muabu muvua miliyo mivule ya bena Yuda ne bantu bakuabu bavua kabayi ne bualu bakafua ku Mputu. Anu matuku adi panshi aa ke adi balombodi ba Ekeleziya wa bena Katolike ka bena Lomo mu ditunga dia France batonde patoke muvua ekeleziya mupangile bua kulekesha dituma bantu binunu nkama ne nkama mu maloko a bena Nazi muvuabu babashipa bu tshilele. Kadi nansha mpindieu matunga adi atungunuka ne kudilongolola bua kuela mashi a bantu panshi, ekeleziya mikale yanyisha ne iakuatshisha. Bua Ekeleziya Ortodokse wa bena Russie, tshikandakanda tshia Time (tshipatula bua matunga onso) tshiakamba matuku adi panshi aa ne: “Ekeleziya mufululula udi kabidi ne bukole bua bungi mu muanda uvuabu kabayi belela meji kumpala: malu a mvita mu Russie. . . . Dibenesha ndeke ya mvita ne nzubu ya basalayi ndilue bu tshilele. Mu ngondo wa dikumi ne umue, mu Nzubu wa badiambike wa Danilovsky wa ku Moscou, muaba udi mfumu wa Ekeleziya wa bena Russie usombela, ekeleziya wakafika too ne ku dibenesha bia-mvita binene bia ditunga dia Russie.” Bulongolodi bua Matunga Masanga budiku mua kupangisha bena buloba ebu bua kabapetshi bintu bibi bia mvita anyi? Tòo! Bualu bilondeshile tshikandakanda kampanda tshia mu Londres, ku Angleterre, muntu mukuabu wakapeta Difutu dia Nobel bua Ditalala wakumvuija ne: “Bualu budi bubungamija bikole mbua se: matunga manene atanu adi enza Tshipangu tshia malu a Bukubi tshia O.N.U. ke adi kabidi a kumpala bua buloba bujima mu dipatula bingoma.”​—The Guardian.

16. Yehowa neenze tshinyi ne matunga adi ajula mvita?

16 Yehowa neabutule matunga adi ajula mvita anyi? Habakuka 2:13 udi wamba ne: ‘Monayi, Yehowa wa Misumba kêna mupangidije bua midimu ya bantu kujiminayi mu kapia anyi? Ba mu bisamba bia bantu kabena baditatshisha patupu anyi?’ “Yehowa wa Misumba”! Bushuwa, Yehowa udi ne misumba ya banjelu mu diulu, yatumaye bua kubutula bisamba ne matunga adi manange mvita!

17. Kunyima kua dibutula matunga a tshinyangu, mmunyi muikala dimanya dia Yehowa mua kuuja buloba?

17 Ntshinyi tshienzeka kunyima kua Yehowa mumane kubutula matunga awu a tshinyangu? Habakuka 2:14 (NW) udi wandamuna ne: “Buloba nebuule tente ne dimanya dia butumbi bua Yehowa anu mutu mâyi abuikidija mbuu.” Nditekemena kayipu dinene! Ku Armagedone, bumfumu bua Yehowa nebubingishibue bua kashidi. (Buakabuluibua 16:16) Udi utujadikila ne: ‘neavuije tshidiatshilu tshia makasa ende [buloba butudi basombepu ebu] muaba wa butumbi.’ (Yeshaya 60:13) Nebalongeshe bantu bonso njila wa Nzambi udi ufikisha ku muoyo, bua dimanya dia malu malenga adi Yehowa mulongolole diuule buloba tente bu mudi mâyi uula miaba yawu.

Mulawu muinayi ne muitanu

18. Mmulawu kayi muinayi udibu bamanyishe ku butuangaji bua Habakuka, ne mmunyi mudiwu uleja bikadilu bidi nabi bantu lelu’eu?

18 Badi baleja mulawu muinayi mu Habakuka 2:15 mudibu bamba mêyi aa: ‘Mulawu wikale kudi udi upongoluela muena mutumba nende maluvu mu mulondo wa lukuna luende, udi umukuatshishawu bua kumona butaka buende.’ Bualu ebu budi buleja nsombelu muoneke ne wa tshitshiu udi nende bantu lelu. Tshiendenda tshiabu ntshilue kunekesha, ne badi bakankamija mene bua kudifilamu kudi bena bitendelelu badi bitaba malu onso tshianana. Masama a bipupu bu mudi SIDA ne makuabu a mu bilamba adi enda atangalaka ne lukasa ne apitula bantu bavule pa buloba bujima. Pamutu pa kumuenesha “butumbi bua Yehowa,” tshipungu tshidiku lelu tshia bantu badi kabayi batangila malu a bakuabu tshidi tshienda tshidina bikole mu malu mabi ne Nzambi ukadi pa kutshibutula. ‘Bikale ne bundu butambe pamutu pa butumbi,’ bena panu benji ba malu mabi bakadi pa kunua lupanza lua tshiji tshia Yehowa, ludi luleja tshidiye musue kubenzela. ‘Bundu bukole nebubipishe butumbi buabu.’​—Habakuka 2:16.

19. Mêyi adi adianjidila mulawu muitanu mumanyisha kudi Habakuka adi akula bua bualu kayi, ne bua tshinyi mêyi aa adi ne mushinga lelu’eu?

19 Mêyi adi adianjidila mulawu muitanu adi atudimuija bikole bua ntendelelu wa mpingu misonga. Yehowa udi wambila muprofete wende eu bua amanyishe mêyi a bukole aa: ‘Mulawu wikale kudi udi wambila mutshi ne: Tabala! Udi wambila dibue didi kadiyi mua kuakula ne: Bika! Tshintu etshi tshidi mua kuyisha bantu anyi? Monayi, tshidi tshilamika or ne argent, kadi munda muatshi kamuena mupuya, nansha mukese!’ (Habakuka 2:19) Too ne lelu’eu, Bukua-buena-Kristo pamue ne badibu babikila ne: bampangano batu bakukuila nkuruse yabu, mpingu ya Mariya, bimfuanyi bia bansantu ne bikuabu bintu bisonga bifuanangane ne bantu anyi nyama. Bintu ebi kabiena mua kutabala bua kupandisha bantu badi babitendelela dîba dialua Yehowa bua kubabutula nansha. Ngolo ne argent idibu babilabe idi itokoloka ne ilua ya tshianana pa kuyifuanyikija ne butumbi bua Yehowa Nzambi wa tshiendelele, kabidi ne bua bifukibua biende bidi ne muoyo. Tutumbishayi bua kashidi dîna diende kadiyi kufuanyikija!

20. Mmu ntempelo kayi mutudi ne diakalenga dia kuenzamu mudimu ne disanka?

20 Bushuwa, Yehowa Nzambi wetu ke utudi ne bua kusamuna. Ne kanemu kakole kudiye, tulondayi mubelu eu udi utudimuija bua katutendeledi mpingu. Kadi telejayi! Yehowa utshidi wakula: ‘Yehowa udi mu ntempelo wende wa tshijila; ba pa buloba bonso bapuwe kumpala kuende!’ (Habakuka 2:20) Kakuyi mpata muprofete uvua mutume meji ku ntempelo wa mu Yelushalema. Kadi lelu’eu tuetu tudi ne diakalenga dia kutendelela mu ntempelo mutambe bunene wa mu nyuma, mudibu bateke Mfumu wetu Yezu Kristo Muakuidi Munene. Muaba eu, mu lubanza lua pa buloba lua ntempelo au, tudi tusangila, tuenzamu mudimu, tusambila ne tuambika Yehowa bunême budi buakanyine dîna diende dia butumbi. Ne ndisanka kayipu ditudi nadi dia kutendelela ne muoyo mujima Tatu wetu wa mu diulu udi mutunange!

Udi muvuluke anyi?

• Mmunyi muudi umvua mêyi a Yehowa a se: ‘Katshiena tshipanga kulua’?

• Ntshinyi tshitudi mua kumvuija lelu bua milawu idibu bamanyishe ku butuangaji bua Habakuka?

• Bua tshinyi tudi ne bua kutungunuka ne kumanyisha malu adi Yehowa udimuija nawu bantu?

• Mmu lubanza lua ntempelo kayi mutudi ne diakalenga dia kuenzamu mudimu?

[Nkonko ya dilonga]

[Bimfuanyi mu dibeji 15]

Anu bu Habakuka, basadidi ba Nzambi ba lelu mbamanye ne: Yehowa kakujingakana to

[Bimfuanyi mu dibeji 18]

Utu usanka bua muudi utendelela Yehowa mu lubanza lua ntempelo wende wa mu nyuma anyi?

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 16]

U.S. Army photo