Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bantu batu bakeba busambi bikole!

Bantu batu bakeba busambi bikole!

Bantu batu bakeba busambi bikole!

‘Monayi binsonji bia bakadi bakengeshibua kabayi ne musambi! Bakabakengesha bakadi ne bukole, buobu kabakadi ne musambi.’​—MUAMBI 4:1.

UDIKU ukeba busambi anyi? Udiku ujinga kupeta busambi bua malu adi akutekesha mu mikolo anyi? Udiku ukeba ndambu wa disulakana bua kutuyisha makenga makole ne malu adi akubungamija anyi?

Kutu anu imue misangu itutu tuetu bonso tujinga bua batusambe anyi batukankamije. Bidi nanku bualu kudi malu a bungi atu atutonda. Tuetu bonso tutu basue bua bantu batukube, batunange ne batuenzele malu mimpe. Bamue ba munkatshi muetu mbabungame bualu mbakulakaje. Bakuabu badi ne dibungama bua mudi malu kampanda kaayi menzeke muvuabu baelele meji. Banga pabu mbabungamija kudi bipeta bia kua munganga.

Kabidi, anu bantu bakese ke badi mua kuelesha mpata bua se: malu a mu tshikondo etshi mmatambe kusaka bantu bua kukeba busambi ne ditekemena. Anu mu bidimu lukama patupu bidi bishale ebi, bantu bapite pa miliyo lukama mbafue mu mvita. * Bantu aba pabuipi ne bonso mbashiye dibungama mu mêku abu kudi bamamuabu, batatuabu ne bakulu ne bakunyi babu; kudi bakaji bakamba ne bana ba nshiya, bonso aba badi bakeba disulakana. Lelu’eu, bantu bapite pa muliyare mujima mbapele ba menemene. Tshia-bididi tshia bantu bonso badi pa buloba kabatu ne mushindu wa kuya ku buanga pa tshibidilu anyi kupeta manga a kudiondopesha nawu to. Mu njila ya bukoya ya mu bimenga binene mutu bana miliyo mivule badibu balekelele, ba bungi batu banua diamba ne benda bundumba. Tudi tumona bena tshimuangi miliyo mivule bazengele mu miaba idi nsombelu ikuatshisha ne buôwa.

Kadi, bungi bua bantu badi bafue, nansha buobu mua kuikala bulelela, kabuena buleja tunyinganyinga ne makenga bidi bamue bantu bapeta nansha. Tshilejilu, Svetlana mmuntu mukaji wa mu dimue dia ku matunga a Balkans ku Mputu, uvua muledibue mu dîku dia bapele. * Udi wamba ne: “Bua kupeta makuta, baledi banyi bavua bantuma bua kulomba ka-pa-luse anyi kuiba. Nsombelu wa mu dîku dietu wakanyanguka bikole, ke meme kufika ne ku dibuelakana mu malu a tshibindi. Ngakapeta mudimu wa kupanyinangana biakudia mu nzubu wa tshidiilu, ne bu muvua mamu wangata makuta amvua mpeta, wakangambila ne: pavua mudimu wanyi au udidinga ufua, yeye pende uvua udishipa. Bionso ebi biakamfikisha ku bundumba. Mvua ne bidimu 13 patupu. Ngakalua kupeta difu ne meme kuditula. Meme muikale ne bidimu 15, kadi mmueneka bu muntu wa bidimu 30.”

Laimonis, nsongalume mukuabu wa mu ditunga dia Lettonie, udi ulonda muvuaye dijinga ne busambi ne muvua malu makole avua mamuenzekele mamushiye ne dibungama. Pavuaye ne bidimu 29, wakapeta njiwu ya mashinyi, kushalaye ne mikolo mitekete kubangila mu tshifuka too ne ku makasa. Wakadimona kayi ne tshikuabu tshia kuenza, ke kudituaye mu dinua maluvu makole. Kunyima kua bidimu 5, makanda ende a mubidi akanyanguka bikole, kuluaye kanuayi mutshibukile panshi uvua mumueneke kayi mua kupanda kabidi to. Nkuepi kuvuaye mua kupeta busambi?

Peshi ela meji bua Angie. Bavua bapande bayende buongo misangu isatu yakamushiya tshia kumpala mutekete luseke lumue. Pashishe, bidimu bitanu kunyima kua dimupanda dia ndekelu, wakapetakana ne njiwu mikole menemene ivua mua kuikala mimushipe. Pakabuela mukajende mu lupitadi mu nzubu wa bantu bavua mu njiwu ne kumumona mulale kuaka mufue tshipuka bua mputa munene uvua ku mutu, wakadiambila munda-munda ne: dikenga divua ne bua kumukuata mu katupa kakese aku. Nsombelu wende ne wa bena dîku diende uvua ne bua kulua wa ntatu ya bungi mu matuku avua alonda. Mmunyi muvuaye mua kupeta diambuluisha ne dikankamija?

Bua Pat, malu onso avua amueneka bu avua enda bimpe dimue dituku mu muvu wa mashika. Kadi matuku asatu akalonda, kavua kabidi mumanye bualu nansha bumue to. Bayende wakamuambila ne: kunyima kua yeye mumane kusama tshiadi bikole, muoyo wende wakalekela kututa. Kumpala muoyo wende wakabanga kututa lukasalukasa, ne pashishe kulekelawu kukuma. Mueyelu wende wakakoseka. Pat udi wamba ne: “Bavua bamba ne: nkavua mufue.” Kadi wakapanduka mu tshishima. Udi wamba bua matuku a bungi akenzaye mu lupitadi ne: “Mateta a bungi avuabu bangenza akankuatshisha buôwa, nangananga pakenzabu bua muoyo wanyi wikale udinana, ulekela, muvuawu wenza kumpala.” Ntshinyi tshivua mua kumupesha disulakana divuaye ukeba mu tshikondo atshi tshikole?

Joe ne Rebecca bakafuisha muanabu wa balume wa bidimu 19 mu njiwu ya mashinyi. Badi bamba ne: “Katutu banji kupeta bualu budi bupanda mutu bu ebu to. Nansha mutuvua kumpala tuya mu madilu a bantu bakuabu bavua bafuishe, katuvua tumvua menemene kanyinganyinga kakole mu mutshima bu katudi naku mpindieu to.” Ntshinyi tshivua mua kutuyisha “kanyinganyinga kakole mu mutshima” bu ka difuisha muana eu uvuabu banange?

Bantu bonso batudi batele aba ne bakuabu miliyo mivule mbapete mufidi munene wa busambi ne disulakana. Bua wewe kumanya mudiye mua kukuambuluisha pebe, suaku ubala tshiena-bualu tshidi tshilonda.

[Mêyi adi kuinshi]

^ Bungi bujalame bua basalayi ne bantu ba tshianana badi bafue ki mbumanyike to. Tshilejilu, mukanda kampanda wakapatuka mu 1998 (Facts About the American Wars) udi wamba bua Mvita Mibidi ya Buloba bujima nkayayi ne: “Mikanda ya bungi idi ifila bungi busanga bua bantu bakafua (basalayi ne bantu ba tshianana) mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima ne: bavua miliyo 50, kadi bantu bavule badi bakonkonone muanda eu bimpe badi bamba ne: bungi bujalame mbupite apu, budi mua kuikala mene butue ku miliyo 100.”

^ Dîna ndishintulula.

[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 3]

UNITED NATIONS/​PHOTO BY J. K. ISAAC

UN PHOTO 146150 BY O. MONSEN