Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mutshi wa olive utshidi usampila mu nzubu wa Nzambi

Mutshi wa olive utshidi usampila mu nzubu wa Nzambi

Mutshi wa olive utshidi usampila mu nzubu wa Nzambi

MU BULOBA bua Isalele mutu mumena mutshi utu kauyi ufua lukasa to. Nansha baukosele kuinshi, tshikuku tshiawu tshidi tshisampila ntonga mikuabu. Ne padibu bapola bimuma biawu, bidi bipetesha muenawu mafuta a bungi adiye mua kuipika nawu, kutemesha nawu muendu, kudiondapa nawu ne kudilabawu pambidi.

Bilondeshile mufuanu mukuabu wa kale udi mu mukanda wa Balumbuluishi, ‘kale mitshi yonso yakadisangisha bua kusungula mukalenge wa ku mutu kuayi.’ Mmutshi kayi wa muitu wakasungulayi kumpala? Uvu’anu mutshi eu mukole ne mulenga wa olive.​—Balumbuluishi 9:8.

Kukadi bidimu bipite pa 3 500, muprofete Mose wakakula bua Isalele bu ‘buloba buimpe, buloba bua mitshi ya olive.’ (Dutelenome 8:7, 9) Nansha lelu, mitshi ya olive mmitangalake kubangila kuinshi kua Mukuna wa Hêmona ku Nord too ne ku mielelu ya Bê-sheba ku Sud. Idi ilengeja kabidi muelelu wa Mpata wa Shalona, bibadi bia tukunakuna tudi ne mabue tua mu Samalea, ne bibanda-banda bia bufuke bia mu Galela.

Bafundi ba Bible batu misangu mivule batela mutshi wa olive mu ngumvuilu wa tshimfuanyi. Bakangata ngikadilu ya mutshi eu bua kumvuija luse lua Nzambi, mulayi wa dibika dia bafue ne nsombelu wa disanka mu dîku. Tuetu batangidile mutshi wa olive pabuipi nebituambuluishe bua kumvua mvese eyi ya mu Bible ne nebikoleshe dianyisha dietu bua mutshi eu wa pa buawu udi utumbisha Mufuki wawu pamue ne bifukibua bikuabu.​—Musambu 148:7, 9.

Olive mmutshi mukole

Mutshi wa olive kawena utamba kukemesha paudi uumona bua musangu wa kumpala nansha. Kautu ulepa bikole bu mudi imue mitshi mile ya cèdre ya mu Lebanona to. Mabaya awu kaena ne mushinga mukole bu a mutshi wa cyprès, ne bilongo biawu kabiena bisankisha bu bia mitshi ya amande nansha. (Musambu wa Solomo 1:17; Amosa 2:9) Tshitupa tshia mutshi wa olive tshidi ne mushinga wa bungi ntshidi katshiyi tshimueneka, tshidi mu buloba. Miji yawu mile (itu mua kufika too ne ku metre asambombo muinshi mua buloba ne itu iya mutantshi mule eku ne eku) ke idi itamba kuambuluisha bikole bua mutshi eu kupetawu mâyi ne kubengawu kûma bu mikuabu.

Miji eyi idi yambuluisha mitshi ya olive idi pa tukunakuna tua mabue bua kubenga kûma padiku munanga utu umisha mitshi mikuabu ya mu tshibanda-banda muinshi bua dipangika dia mâyi. Miji eyi ke idi iwambuluisha bua kutungunukawu ne kukuama bimuma munkatshi mua bidimu nkama ya bungi, nansha padi tshitupa tshiawu tshia pankatshi tshimueneka tshishale anu bu tshia kuenza nkunyi. Tshidi mutshi eu ulomba mmuaba wa kukolela udi lupepele lupita bua kumonawu mua kueyela, muaba udi kauyi bisonsa anyi bikunyibua bikuabu bidi mua kuikala ne tuîshi tubi. Muaba wa mushindu’eu wowu mumueneke, mutshi umue udi mua kupatula litre ya mafuta nansha 57 ku tshidimu.

Kakuyi mpata, bena Isalele bavua banange mutshi wa olive bua mafuta awu a mushinga mukole. Bavua bamunyika mu nzubu yabu ne miendu ivua itema ne mafuta a olive. (Lewitiki 24:2) Bavua balamba ne mafuta a olive. Bavua badilabawu pambidi bua kudikuba ku nsese ya dîba, ne bena Isalele bavua benza nawu nsabanga wa kuowa nende mâyi. Ntete, mvinyo ne olive ke bivua bintu binene bivuabu banowa. Pavua mitshi ya olive kayiyi ikuama bimpe, tshivua dikenga dinene bua mêku a bena Isalele.​—Dutelonome 7:13; Habakuka 3:17.

Pa tshibidilu mafuta a olive avua a bungi. Mose wakamba muvua Buloba Bulaya buikale ‘buloba bua mitshi ya olive’ bualu pamu’apa mutshi wa olive ke uvuabu batamba kukuna mu tshitupa atshi. Heny Barker Tristrama, mumanyi wa malu a bifukibua wa mu lukama lua bidimu lua 19, wakamba bua olive ne: udi “mutshi udi mutangalake mu ditunga.” Bua mushinga wawu ne bua muvuawu a bungi, bavua bangata mafuta a olive bu lupetu luimpe lua kusumba nalu bintu mu matunga a bungi mu tshitupa tshionso tshia Mediterane. Yezu Kristo muine wakakula bua dibanza divuabu babadile bungi buadi ku “mbungulu lukama ya mafuta a olive.”​—Luka 16:5, 6, MML.

“Bu ntonga ya mitshi ya olive”

Mutshi wa olive eu udi wambuluisha bikole udi tshimfuanyi tshiakanyine tshia mabenesha a kudi Nzambi. Mmunyi muvua Nzambi mua kufuta muntu udi umutshina? Mufundi wa misambu wakimba ne: ‘Mukaji webe neikale bu muonji wa tumuma udi ukuama bimpe munda mua nzubu webe. Bana bebe baledibue nebikale bu ntonga ya mitshi ya olive, banyunguluke mesa ebe.’ (Musambu 128:3) “Ntonga ya mitshi ya olive” eyi mbinganyi, ne bua tshinyi mufundi wa misambu udi uyifuanyikija ne bana?

Mutshi wa olive udi wa pa buawu bualu ntonga mipiamipia itu ipatuka misangu yonso kubangila anu kuinshi kuawu. * Kadi pakadiwu mukulakaje, tshitupa tshiawu tshia pankatshi katshiena kabidi tshikuama bimuma bu kumpala to ne ba bidime badi mua kulekela ntonga ya bungi ikola too ne padiyi ilua matamba manene a mutshi. Panyima pa tshikondo kampanda, mutshi wa kumpala udi upeta mitshi miana isatu anyi inayi mikale mishile, miwunyunguluke bu bana ku mesa. Ntonga eyi idi ne miji miashile amu ku mutshi umue, ne idi ikuama payi bimuma bimpe bia olive.

Ngikadilu eu wa mutshi wa olive udi uleja bimpe mudi bana ba balume ne ba bakaji mua kuikala bajalame mu ditabuja, ku diambuluisha dia miji ya mu nyuma ya baledi babu. Mpindieu padi bana bakola, badi pabu bakuama mamuma ne bambuluisha baledi babu, eku baledi basanka padibu bamona bana babu bakuatshila Yehowa mudimu pamue nabu.​—Nsumuinu 15:20.

“Kudi ditekemena nansha bua mutshi”

Tatu mukulakaje musadidi wa Yehowa udi usanka bua bana bende badi batshina Nzambi. Kadi bana bamuebamue aba badi badila padi tatuabu ‘uya mu njila udi ba pa buloba bonso baya.’ (1 Bakelenge 2:2) Bua kumona mua kutantamena tshinyongopelu etshi tshidi tshikuate dîku, Bible udi utujadikila ne: nekuikale dibika dia bafue.​—Yone 5:28, 29; 11:25.

Yobo uvua muikale tatu wa bana mulongo uvua mumanye bimpe mutu matuku a muoyo wa muntu mikale makese. Wakaafuanyikija ne tshilongo tshidi tshifubidila ne lukasa. (Yobo 1:2; 14:1, 2) Bua kumona mua kunyema lutatu lukole luvuaye nalu, Yobo wakajinga bua kufua ne uvua mumone lukita bu muaba uvuaye mua kuanji kusokomena ne pashishe kupatukamu. Yobo wakebeja ne: “Biafua muntu, neikale ne muoyo kabidi, anyi?” E kuandamunaye ne dishindika dionso ne: ‘Nengindile matuku onso a tshikondo tshianyi tshia kuluangana mvita, too ne palua tshikondo tshia kundekela. Wewe [Yehowa] neumbikile ne meme nengitabe kuudi; wewe neunjinge, meme mudimu wa bianza biebe.’​—Yobo 14:13-15.

Mmunyi muvua Yobo mumvuije dishindika diende dia se: Nzambi uvua mua kumubikila bua kupatukaye mu lukita? Wakumvuija muanda eu ku diambuluisha dia mutshi, ne malu adiye muambe bua bualu buawu adi asua kuleja ne: uvua wakula bua mutshi wa olive. Yobo wakamba ne: ‘[kutu ditekemena nansha] bua mutshi ne: Biautapilabu kuinshi, neusampile kabidi.’ (Yobo 14:7) Badi mua kutapila mutshi wa olive kuinshi, kadi kawakufua kashidi to. Udi mua kufika ku diuma anu bikalabu baujomuena ku miji. Kadi miji yoyi mishale mijima, mutshi eu neusase kabidi ne bukole bupiabupia.

Nansha munanga mukole wowu mûmishe mutshi wa olive ukadi mukole, mulamba wawu ukadi mûme udi mua kusampila tshiakabidi. ‘Biafubidila muji wawu mu buloba, biafua tshikuku tshiawu mu buloba, pashishe, pumvuawu mâyi, newele bilongo, neusampile ntonga bu mutshi utshidi mutekete.’ (Yobo 14:8, 9) Yobo uvua musombele muaba uvua kauyi mâyi ne uvuaye mua kuikala mumone bikuku bia kale bia mitshi ya olive bivua bimueneka bu biûme ne bifue. Kadi pavua mvula uloka, mutshi eu uvua umueneka bu ‘mufue’ uvua upetulula muoyo ne lutonga lupialupia luvua lujuka ku miji yawu luenze bu “mutshi utshidi mutekete.” Malu aa akafikisha mulongi wa malu a mitshi wa mu ditunga dia Tunisie ku dileja ne: “Muntu udi mua kufika ku diamba ne: mutshi wa olive kautu ufua to.”

Anu mutu tshidime ujinga bua kumona mitshi yende ya olive ikavua mifubidile ituadija kusampila tshiakabidi, ke mudi Yehowa ujinga bua kubisha basadidi bende ba lulamatu ku lufu. Mmuindile ne muoyo kulu kulu tshikondo tshidiye mulongolole bua kubisha bena lulamatu bu mudi Abalahama ne Sala, Isaka ne Lebeka, pamue ne bantu bakuabu ba bungi. (Matayo 22:31, 32) Nebienze disanka dia dikema bua kuakidila bantu bavua bafue ne kubamona ne muoyo bikale ne makanda a mubidi!

Mutshi wa olive wa mu tshimfuanyi

Luse lua Nzambi ludi lumuenekela mu buakane buende ne mu dibika dia bafue didiye mulongolole. Mupostolo Paulo wakatela mutshi wa olive bua kumvuija mushindu udi Yehowa ufuila bantu luse nansha buobu bikale ba dikoba anyi tshisa kayi. Munkatshi mua bidimu nkama mivule, bena Yuda bavua baditambisha bua muvuabu tshisamba tshisungula kudi Nzambi, bamba muvuabu “bana ba Abalahama.”​—Yone 8:33; Luka 3:8.

Kuledibua mu tshisamba tshia bena Yuda kakuvua bu bualu buvua bukengedibua bua Nzambi kushishaye kuanyisha muntu to. Kadi bayidi ba Yezu ba kumpala bavua bonso bena Yuda ne bua bualu ebu bakapeta diakalenga dia kuikala bantu ba kumpala bavua Nzambi musungule bua kuenzabu dimiinu divuabu balaye Abalahama. (Genese 22:18; Galatia 3:29) Paulo wakafuanyikija bayidi aba bena Yuda ne matamba a mutshi wa olive wa mu tshimfuanyi.

Bena Yuda ba bungi ba ku tshilelelu bakabenga Yezu ne bua muanda au bakaleja muvuabu kabayi bakumbane bua kuikala mu “kasumbu kakese” anyi “Isalele wa Nzambi.” (Luka 12:32, MML; Galatia 6:16) Nunku bakalua bu matamba a mutshi wa olive wa mu tshimfuanyi avuabu bakose. Mbanganyi bavua ne bua kuangata muaba wabu? Mu tshidimu tshia 36 B.B., bakasungula bantu ba bisamba bia bende bua kuluabu dimiinu dia Abalahama. Bivua bienze amu bu se: Yehowa uvua muase matamba a mutshi wa olive wa tshisuku ku mutshi wa olive wa pambelu. Bantu ba bisamba bia bende bavua ne bua kulua pabu ba mu dimiinu dia Abalahama. Ne bena Kristo bavua kabayi bena Yuda bavua mpindieu mua kulua ‘bangatshi nabu ba mafuta a muji wa mutshi muimpe wa olive.’​—Lomo 11:17.

Bua tshidime, kulamika ditamba dia mutshi wa olive wa tshisuku ku mutshi wa olive wa pambelu mbualu buvua kabuyi mua kuenzeka ne ‘kabuvua [mu] tshilele’ tshia bantu nansha. (Lomo 11:24) Mukanda kampanda (The Land and the Book) udi umvuija ne: “Kulamika muimpe ku wa tshisuku, anu mutu ba-Arabe bamba, neukokeshe wa tshisuku, kadi kuena mua kushintulula muanda eu bimpe nansha.” Nansha bena Kristo bena Yuda bavua bakeme pavua Yehowa ‘[mutangile] kudi bisamba bia bende bua kusungula munkatshi muabu bantu bua kuikalabu ne dîna diende.’ (Bienzedi 10:44-48; 15:14) Nenku etshi tshivua tshimanyinu tshia se: malu adi Nzambi mulongolole bua kukumbaja kaena atangila anu tshisamba tshimue to. Bualu ebu mbulelela bualu Nzambi ‘udi witabuja wa mu tshisamba tshionso udi umutshina, udi wenza malu makane.’​—Bienzedi 10:35.

Paulo wakaleja ne: anu bu muvuabu bakose “matamba” a mutshi wa olive avua aleja bena Yuda bapange lulamatu, bualu bua muomumue buvua mua kuenzekela kabidi muntu yonso uvua Yehowa katshiyi wanyisha bua lutambishi ne dipanga butumike diende. (Lomo 11:19, 20) Bualu ebu budi buleja bimpe se: katuena ne bua kupepeja bulenga bua Nzambi bukena buakanyina nansha.​—2 Kolinto 6:1.

Diela muntu manyi

Mifundu idi yakula bua mushindu utubu mua kuenza mudimu ne mafuta a olive a bushuwa anyi a mu tshimfuanyi. Kale, bavua ‘batekesha [mputa] ne manyi’ bua kuyumisha. (Yeshaya 1:6) Bilondeshile mufuanu mukuabu wa Yezu, muena Samalea wa muoyo muimpe wakalaba manyi a olive ne nvinyo pa mputa ya muntu wakasanganaye mu njila wa ku Yeleko.​—Luka 10:34.

Kuela muntu manyi pa mutu kudi kumukolesha ne kumutalaja. (Musambu 141:5) Bua kuondapa masama a mu nyuma, bakulu bena Kristo badi mua ‘kuela muntu wa mu tshisumbu manyi mu dîna dia Mukalenge [Yehowa].’ (Yakobo 5:14) Badi bafuanyikija mafuta a olive adi atalaja ne mibelu milenga ya bakulu miangatshila mu Bible ne masambila a muoyo mujima adibu benza bua muanabu udi usama mu nyuma. Ke bua tshinyi imue misangu mu ngakuilu wa mu mipinganyi, mu tshiena-Ebelu batu babikila muntu muimpe ne: “manyi mimpe a olive.”

‘Mutshi wa olive utshidi usampila mu nzubu wa Nzambi’

Bilondeshile malu atudi bamone aa, kabiena bikemesha bua kumvua ne: tudi mua kufuanyikija basadidi ba Nzambi ne mitshi ya olive. Davidi uvua ujinga bua kuikala bu ‘mutshi wa olive utshidi usampila mu nzubu wa Nzambi.’ (Musambu 52:8) Anu muvua misangu mivule mêku a bena Isalele akuna mitshi ya olive minyunguluke nzubu yabu, ke muvua Davidi ujinga kuikala pabuipi ne Yehowa bua kukuama mamuma avua atumbisha Nzambi.​—Musambu 52:9.

Pavuabu ne lulamatu kudi Yehowa, bukalenge bua Yuda bua bisa bibidi buvua bu “mutshi wa olive mubishi, udi mulengele muikale ne mamuma makane.” (Yelemiya 11:15, 16) Kadi bena Yuda bakajimija diakalenga edi ‘pakabengabu kumvua mêyi a Yehowa ne pakalondabu nzambi mikuabu.’​—Yelemiya 11:10.

Bua tuetu kulua mutshi wa olive utshidi usampila mu nzubu wa Nzambi, tudi ne bua kutumikila Yehowa ne kuitaba dinyoka didiye utusonza nadi bua tuetu kukuama mamuma a bungi mu Buena-Kristo. (Ebelu 12:5, 6) Kabidi, anu mutu mutshi wa olive mulelela muikale dijinga ne miji midiabanye eku ne eku bua kubenga kûma mu tshikondo tshia munanga, tudi ne bua kukolesha miji yetu ya mu nyuma bua kumona mua kutantamena ntatu ne makenga.​—Matayo 13:21; Kolosai 2:6, 7.

Mutshi wa olive udi tshimfuanyi tshia muena Kristo wa lulamatu, udi bantu kabayi mua kuikala bamanye kadi udi Nzambi mumanye. Biafua muntu wa mushindu’eu mu bukua-panu ebu, neikale ne muoyo tshiakabidi mu bukua-panu bupiabupia butshilualua.​—2 Kolinto 6:9; 2 Petelo 3:13.

Mutshi wa olive udi kauyi mupepele bua kubutula kashidi ne udi utungunuka ne kukuama bimuma ku tshidimu tshionso udi utuvuluija mulayi wa Nzambi wa se: ‘Bu mudi matuku a muoyo wa mutshi mbu mudi matuku a bantu banyi, ne bantu bangakusungula nebasanke musangu mule mu mudimu wa bianza biabu.’ (Yeshaya 65:22) Mulayi eu wa tshiprofete neukumbane mu bukua-panu bupiabupia bua Nzambi.​—2 Petelo 3:13.

[Mêyi adi kuinshi]

^ Pa tshibidilu batu basonza anyi bakosa ntonga mipiamipia ku tshidimu tshionso bua kayikutakaji mutshi munene nansha.

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Tshitupa tshia mutshi tshikadi tshikonyangale tshivuabu basangane mu Jávea, Province wa Alicante, mu Espagne

[Bimfuanyi mu dibeji 26]

Bimuma bia olive mu Provense wa Granada, ku Espagne

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Mutshi wa olive mukulakaje pambelu pa ngumbu ya Yelushalema

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Bible udi wakula bua dilamika dia matamba ku mutshi wa olive

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Ntonga mitoloke kuinshi kua mutshi wa olive eu wa kale