Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Teyayi ntema ku dîyi dia mulayi dia Nzambi bua matuku etu aa

Teyayi ntema ku dîyi dia mulayi dia Nzambi bua matuku etu aa

Teyayi ntema ku dîyi dia mulayi dia Nzambi bua matuku etu aa

‘Teleja, wewe muana wa muntu; tshikena-kumona etshi tshidi tshikuleja malu a mu tshikondo tshia ku nshikidilu.’​—DANYELE 8:17.

1. Ntshinyi tshidi Yehowa musue bua bantu bonso bamanye bua tshikondo tshietu etshi?

 YEHOWA katu mulame anu buende nkayende dimanya dia malu a matuku atshilualua to. Kadi utu Musokolodi wa malu masokoka. Mmusue bua tuetu bonso tumanye ne: tukadi basemene bikole ku ‘tshikondo tshia ku nshikidilu.’ Bualu ebu budi ne mushinga ku mêsu kua bantu miliyare isambombo mijima badi pa buloba lelu!

2. Bua tshinyi bantu mbasue kumanya malu adi mabindile mu matuku atshilualua?

2 Bidiku bikemesha bua mudi bukua-panu ebu butangile ku ndekelu kuabu anyi? Bantu batu baye ku ngondo, kadi miaba ya bungi pa buloba apa kabena mua kuenda mu njila kabayi ne buôwa to. Badi mua kuuja nzubu tente ne bintu bia mishindu ne mishindu bidiku lelu, kadi kabena mua kukepesha bungi bua mêku adi apanduluka nansha. Mbapatule biamu bia ordinatere, kadi kabena mua kulongesha bantu mua kusomba pamue mu ditalala to. Malu aa adi bantu bapangile adi ajadika malu mavule a mu Bible adi aleja ne: tudi mu tshikondo tshia ku nshikidilu.

3. Ndîba kayi diakatelabu bua musangu wa kumpala pa buloba mêyi a se: ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’?

3 Mêyi aa a pa buawu: ‘tshikondo tshia ku nshikidilu,’ bakaatela bua musangu wa kumpala pa buloba apa kudi muanjelu Gabaliele kukadi bidimu bu 2 600. Muprofete wa Nzambi muikale ne buôwa wakumvua Gabaliele umuambila ne: ‘Teleja, wewe muana wa muntu; tshikena-kumona etshi tshidi tshikuleja malu a mu tshikondo tshia ku nshikidilu.’​—Danyele 8:17.

Etshi ‘ntshikondo tshia ku nshikidilu’!

4. Mmu mishindu kayi mikuabu idi Bible wakula bua tshikondo tshia ku nshikidilu?

4 Mêyi aa ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ ne ‘tshikondo tshisungula tshia ku nshikidilu’ adi miaba isambombo mu mukanda wa Danyele. (Danyele 8:17, 19; 11:35, 40; 12:4, 9) Adi aleja ‘matuku a ku nshikidilu’ akamanyisha mupostolo Paulo. (2 Timote 3:1-5) Yezu Kristo wakamba ne: mu tshikondo etshi ke muvuaye ne bua kuikala Mukalenge mu diulu.​—Matayo 24:37-39.

5, 6. Mbanganyi badi ‘batambakane’ mu tshikondo etshi tshia ku nshikidilu, ne mbapete tshinyi?

5 Danyele 12:4 udi wamba ne: ‘Kadi wewe, Danyele, lama mêyi aa, uteke tshimanyishilu ku mukanda eu, bishale nunku too ne ku tshikondo tshia ku nshikidilu. Ba bungi nebatambakane, [dimanya dilelela] nedivulangane.’ Malu a bungi akafunda Danyele avua masokoka ne matua tshimanyishilu bidimu nkama mivule bua bantu kabaumvu. Kadi bidi munyi bua matuku etu aa?

6 Mu tshikondo etshi tshia ku nshikidilu, bena Kristo ba bungi ba lulamatu ‘mbatambakane’ mu Bible, Dîyi dia Nzambi. Ntshinyi tshidibu bapetamu? Dimanya dilelela ndilue kuvula bikole bualu Yehowa mmubeneshe madikolela abu. Tshilejilu, Bantemu ba Yehowa bela manyi mbafike ku dijingulula malu adi mabambuluishe bua kumvua ne: Yezu Kristo wakalua Mukalenge mu diulu mu tshidimu tshia 1914. Mu diumvuangana ne mêyi a mupostolo Petelo adi mu 2 Petelo 1:19-21 (NW), bela manyi aba ne balunda babu ba lulamatu badi ‘bateya ntema ku dîyi dia mulayi’ ne mbashindike ne muoyo mujima ne: etshi ntshikondo tshia ku nshikidilu.

7. Ng’imue miyuki kayi idi ivuija mukanda wa Danyele wa pa buawu?

7 Mukanda wa Danyele ng’wa pa buawu mu malu a bungi. Badi bakulamu bua mukalenge udi ukeba kushipa bena meji bende bualu mbapangile bua kumusokoluela ne kumumvuija tshilota tshikole tshidiye mulote, kadi muprofete wa Nzambi udi umusokoluelatshi ne umupesha diumvuija diatshi. Badi bela bansongalume basatu mu tshikutu tshia kapia kakole bualu mbabenge bua kukukuila lupingu lule, kadi badi bapatukamu anu katakata. Mu difesto kampanda, bantu nkama mivule badi bamona tshianza tshifunda miaku kayiyi kubala ku tshimanu tshia nzubu wa mukalenge. Bena lunsonge badi belesha mukulakaje mukuabu mu buina bua ntambue, kadi udi upatukamu kayi kaputa nansha kamue pambidi. Muprofete wa Nzambi udi umona nyama inayi mu tshikena-kumona, ne badi bayipesha diumvuija dia mulayi udi utungunuka too ne mu tshikondo etshi tshia ku nshikidilu.

8, 9. Mmunyi mudi mukanda wa Danyele mua kutuambuluisha, nangananga lelu utukadi mu tshikondo tshia ku nshikidilu?

8 Mukanda wa Danyele udi ne bitupa bibidi bishilangane bikole. Tshimue ntshia miyuki, tshikuabu ntshia milayi. Bionso bibidi bidi mua kukolesha ditabuja dietu. Tshitupa tshia miyuki tshidi tshituleja ne: Yehowa Nzambi utu ubenesha bantu badi bashala bamulamate. Tshitupa tshia milayi tshidi tshikolesha ditabuja dietu bualu tshidi tshileja ne: Yehowa mmudianjile kumanya dilondangana dia malu enzeka bidimu nkama mivule peshi binunu bivule kumpala.

9 Milayi mishilangane yakafunda Danyele idi itangija lungenyi luetu ku Bukalenge bua Nzambi. Patudi tumona mudi milayi eyi ikumbana, ditabuja dietu didi dikola, nansha dishindika dietu dia se: tudi mu tshikondo tshia ku nshikidilu didi padi dikola. Kadi bamue bedi ba Bible mpata badi badiula Danyele, bamba ne: uvua mufunde milayi idi mu mukanda udi ne dîna diende kunyima kua malu avua amueneka bu adi ayikumbaja mamane kuenzeka. Bikala bidibu bamba ebi bilelela, bidi mua kujula nkonko minene bua malu akamanyisha mukanda wa Danyele bua tshikondo tshia ku nshikidilu. Bedi ba mpata badi kabidi babenga kuitaba miyuki idi mu mukanda eu. Nenku tukonkononayi malu aa.

Ku tshilumbuluidi!

10. Mmalu kayi adibu babanda nawu mukanda wa Danyele?

10 Fuanyikija ne: udi muye ku kabadi bua kumona mudibu balumbuluisha muntu kampanda. Nzuji udi usuminyina wamba ne: muntu udibu bafunde mmupile bualu mmushime. Bushuwa, mukanda wa Danyele udi uleja mudiwu mukanda mulelela mufunda kudi muprofete muena Ebelu uvua ne muoyo mu lukama lua bidimu lua muanda-mutekete ne luisambombo K.B.B. Kadi bedi ba Bible mpata badi bamba ne: mukanda eu udi ushima bantu. Nenku tuanji kumona bikala tshitupa tshia miyuki tshia mukanda eu tshipetangana ne malu akenzeka kale.

11, 12. Ntshinyi tshiakafikila malu avuabu bamba a se: Beleshasâ uvua muntu wa mu mianu patupu?

11 Angata tshilejilu tshia tshitudi mua kubikila ne: tshilumbu tshia mukalenge uvua kayi mumanyike. Danyele nshapita 5 udi uleja ne: Beleshasâ uvua ukokesha mu Babulona pakatshimunabu tshimenga atshi mu 539 K.B.B. Bedi ba Bible mpata bakabenga kuitaba muanda eu bualu dîna dia Beleshasâ kadivua muaba mukuabu to pa kumbusha mu Bible. Pamutu pende, bafundi ba miyuki ba kale bakamba ne: Nabonide ke uvua mukalenge wa ndekelu mu Babulona.

12 Kadi mu tshidimu tshia 1854, bakakalula imue mbungulu mikese mienza ne dima mu bibundu bia Ula, tshimenga tshia kale tshia Babulona tshidi lelu mu ditunga dia Iraq. Bavua bafundepu miaku ivua ne disambila dia Mukalenge Nabonide divuaye wambamu ne: “Bel-sar-oussour, muananyi muanabute.” Nansha bedi ba Bible mpata bavua ne bua kuitaba ne: Eu uvua Beleshasâ wa mu mukanda wa Danyele. Nenku ndekelu wa bionso mukalenge uvua kayi mumanyike wakamanyika, tshidibi kavua muanji kumanyika mu mikanda ya tshianana nansha. Etshi ntshimue patupu tshia ku bijadiki bivule bidi bileja ne: mifundu ya Danyele mmilelela menemene. Tshijadiki etshi tshidi tshileja ne: mukanda wa Danyele udi menemene Dîyi dia Nzambi didi diakanyine bua tuetu kuditeleja kubangila anu ku mpindieu, mu tshikondo etshi tshia ku nshikidilu.

13, 14. Nebukadenesâ uvua nganyi, nnzambi kayi wa dishima uvuaye utamba kutendelela?

13 Tshitupa tshia mukanda wa Danyele tshidi ne mushinga wa bungi ntshia milayi idi itangila dilondangana dia makalenge a bukole a buloba ne malu avua bamue bakokeshi bawu ne bua kuenza. Tudi mua kubikila umue wa ku bakokeshi aba ne: muluanganyi wa mvita wakajadika bumfumu. Bu muvuaye mupianyi wa bumfumu bua Babulona, yeye ne basalayi bende bakashipa basalayi ba Palô-Neko mukalenge wa mu Ejipitu, ku Kâkemisha. Kadi mukenji uvuabu batume wakenzeja mupianyi eu mutshimunyi bua kulekela ba-jenerale bende batungunuka ne mvita too ne ku ndekelu. Pakumvuaye ne: tatuende Nabopolassar mmufue, nsongalume eu, diende Nebukadenesâ, wakangata bumfumu mu 624 K.B.B. Mu bidimu 43 biakakokeshaye, wakajadika bumfumu buakakuata matunga avua kumpala ku bukokeshi bua bena Ashû, ne bumfumu buende buakakuata ditunga dia Sulia, Palestine, too ne ku mikalu ya Ejipitu.

14 Nebukadenesâ uvua utamba kutendelela Mardouk, nzambi munene wa bena Babulona. Mukalenge eu uvua wamba ne: Mardouk ke uvua mumuambuluishe bua kutshimuna mvita yende yonso. Mu Babulona, Nebukadenesâ wakasa ne kulengeja ntempelo ya Mardouk ne ya nzambi mikuabu mivule ya bena Babulona. Pamu’apa lupingu lua ngolo luakimanyika mukalenge eu wa bena Babulona mu mpata wa Dula luvua luenzela Mardouk. (Danyele 3:1, 2) Nebukadenesâ uvua kabidi utamba kueyemena mbuku bua kumona mua kulongolola ngendu ya mvita ya basalayi bende.

15, 16. Mmalu kayi avua Nebukadenesâ muenze mu Babulona, ne ntshinyi tshiakenzeka pakaditambishaye bua bunene bua Babulona?

15 Pakajikijaye kuibaka ngumbu minene ya Babulona ivua ne bimanu bibidi-bibidi ivua tatuende mubange kuasa, Nebukadenesâ wakavuija tshimenga tshikulu etshi bu tshivua katshiyi kuela mvita. Bua kusankisha mukajende wa bena Madai uvua ujinga tukunakuna ne metu a kuabu, badi bamba muvua Nebukadenesâ muenze lupangu lua bilongo, ludi luikale tshimue tshia ku bintu muanda-mutekete bia kukema bivuaku kale. Wakavuija Babulona tshimenga tshivua ne lumbu lukole kupita bionso bia tshikondo atshi. Ne uvua ne lutambishi lua bungi bua tshimenga atshi tshivua nshindamenu wa ntendelelu wa dishima.

16 Dimue dituku Nebukadenesâ wakaditambisha wamba ne: ‘Eu Babulona Munene, tshiakuibaka musoko eu anyi?’ Danyele 4:30-36 udi uleja ne: ‘pakatshidi mêyi aa mukana mua mukalenge,’ bupale buakamukuata. Wakapanga mua kukokesha munkatshi mua bidimu muanda-mutekete, kudiaye bisonsa anu mukavua Danyele mumanyishe. Pashishe bakamupingajila bukalenge buende. Udi mumanye diumvuija dia tshiprofete dia malu onso aa anyi? Udiku mua kumvuija mudi dikumbana diawu dinene ditufikisha too ne ku tshikondo tshia ku nshikidilu anyi?

Tusangishayi malu adi enza milayi

17. Umvuija tshilota tshia tshiprofete tshivua Nzambi mutumine Nebukadenesâ mu tshidimu tshibidi tshivuaye ku mutu kua bukalenge bua bukole bua buloba bujima.

17 Mpindieu tusangishayi amue malu adi enza milayi mu mukanda wa Danyele. Mu tshidimu tshibidi tshivua Nebukadenesâ muikale mukalenge wa bukole pa buloba bujima uvua milayi ya mu Bible mimanyishe (606/​605 K.B.B.), Nzambi wakamutumina tshilota tshikuatshisha ne buôwa. Bilondeshile Danyele nshapita 2, tshilota atshi tshivua tshia lupingu lunene luvua ne mutu wa tshiamu tshia or, tshiadi ne maboko bia tshiamu tshia argent, difu ne bibelu bia tshiamu tshia mitaku, mikolo ya tshiamu ne makasa a tshiamu tshisangisha ne dima. Bitupa ebi bishilangane bia lupingu bivua bileja tshinyi?

18. Mutu wa tshiamu tshia or, tshiadi ne maboko bia tshiamu tshia argent ne difu ne bibelu bia tshiamu tshia mitaku bia lupingu lua mu tshilota bivua tshimfuanyi tshia tshinyi?

18 Muprofete wa Nzambi wakambila Nebukadenesâ ne: ‘Wewe, mukalenge, wewe muine udi mutu au wa or.’ (Danyele 2:37, 38) Nebukadenesâ uvua wa mu dîku dia bamfumu bakakokesha mu Bukalenge bua bena Babulona. Bakatonkola bukalenge ebu kudi bena Madai badisangishe ne bena Pelasa, bavua baleja kudi tshiadi ne maboko bia tshiamu tshia argent bia lupingu elu. Pashishe kuakalua Bukalenge bua bena Grèce, buvua buleja kudi difu ne bibelu bia tshiamu tshia mitaku. Mmunyi muakatuadija bukalenge abu bua bukole bua buloba bujima?

19, 20. Aleksandre Munene uvua nganyi, ntshinyi tshiakenzaye bua kuvuija Grèce bukalenge bua bukole bua buloba bujima?

19 Mu lukama lua bidimu luinayi K.B.B., nsongalume mukuabu wakenza malu a bungi avua akumbaja mulayi wa Danyele. Uvua mulela mu 356 K.B.B., ne bakalua kumuinyika ne: Aleksandre Munene. Pakashipabu tatuende Philippe mu 336 K.B.B., Aleksandre (patshivuaye ne bidimu 20) wakangata nkuasa wa bumfumu bua mu Makedonia.

20 Ku mbangilu kua ngondo muitanu mu 334 K.B.B., Aleksandre wakatuadija mvita bua kukuata matunga makuabu. Uvua ne tshiluilu tshikese (kadi tshipiluke tshia dikema) tshia basalayi ba panshi 30 000 ne bendeshi ba tubalu tua mvita 5 000. Aleksandre wakatshimuna mvita yende ya kumpala yakaluanganaye ne bena Pelasa mu 334 K.B.B. ku Musulu wa Granique, ku Nord-Ouest kua Asia Mukese (lelu Turquie). Mu 326 K.B.B., mutshimunyi eu uvua kayi upungila ukavua mubatekeshe ne kufikaye too ne ku Est kua Musulu wa Indus udi lelu mu ditunga dia Pakistan. Kadi bakatshimuna Aleksandre mu mvita yende ya ndekelu pavuaye mu Babulona. Mu dia 13 Kabalashipu 323 K.B.B., kunyima kua mumane kulala panu bidimu 32 ne ngondo 8, Aleksandre wakatonkoka kumpala kua muluishi kayi butekeshi: lufu. (1 Kolinto 15:55) Ku diambuluisha dia mvita mivule ivuaye mutshimune, ditunga dia Grèce diakalua bukalenge bua bukole bua buloba bujima anu mukavuabu bamanyishe mu mulayi wa Danyele.

21. Pa kumbusha Bukalenge bua bena Lomo, mbukalenge kayi bukuabu bua bukole buvua buleja mu tshimfuanyi kudi mikolo ya tshiamu ya lupingu lua mu tshilota?

21 Mikolo ya tshiamu ya lupingu lunene elu idi tshimfuanyi tshia tshinyi? Bushuwa, ivua tshimfuanyi tshia ditunga dia Lomo divua bu tshiamu diakazaza ne kuvingutula Bukalenge bua bena Grèce. Bualu bena Lomo kabavua banemeka Bukalenge bua Nzambi buvua Yezu Kristo umanyisha, bakashipa Yezu pa mutshi wa dikenga mu 33 B.B. Bena Lomo bakakengesha kabidi bayidi ba Yezu ne tshipatshila tshia kubutula Buena-Kristo. Kadi mikolo ya tshiamu ya lupingu elu luvua Nebukadenesâ mulote ivua tshimfuanyi ki ng’anu tshia Bukalenge bua bena Lomo, kadi ne tshia bukalenge buakabulonda: Bukalenge bua Bukole bua Buloba bujima buenza kudi Amerike ne Angleterre.

22. Mmunyi mudi lupingu lua mu tshilota lutuambuluisha bua kumona ne: tukadi basemene bikole ku tshikondo tshia ku nshikidilu?

22 Dikonkonona mianda mu buondoke didi dijadika ne: tukadi basemene bikole ku tshikondo tshia ku nshikidilu, bualu tukadi bafike ku makasa a tshiamu tshisangisha ne dima a lupingu elu lua mu tshilota. Imue mbulamatadi ya lelu idi bu tshiamu bua dienzeja bantu ku bukole bua kuyikokela, eku mikuabu mikale bu dima. Nansha mutu dima ditekete, diodi didibu benze nadi “ndelanganyi ya bantu,” bakokeshi badi bu tshiamu bavua benzejibue bua kuteleja bantu bambe muabu mudibu namu bua mushindu udi mbulamatadi ikokesha. (Danyele 2:43, NW; Yobo 10:9) Bushuwa, bumfumu budi buenzejangana ku bukole bua kubukokela kabutu bukuatakana bimpe ne bantu to anu mutu tshiamu ne dima kabiyi bikuatakana. Kadi mu katupa kîpi emu Bukalenge bua Nzambi nebubutule bukua-panu ebu budi bukosoloke mu malu a tshididi.​—Danyele 2:44.

23. Umvuija tshilota ne bikena-kumona biakamona Danyele mu tshidimu tshia kumpala tshia bukokeshi bua Beleshasâ.

23 Nshapita wa 7 wa Danyele udi ne milayi milenga idi itufikisha kabidi mu tshikondo tshia ku nshikidilu. Udi utulondela muanda wakenzeka mu tshidimu tshia kumpala tshia bukokeshi bua Beleshasâ Mukalenge wa bena Babulona. Pashishe, pavua Danyele ne bidimu 70 ne pa mutu, ‘wakalota tshilota, wakamona bikena-kumona ku mutu wende pakadiye mu bulalu buende.’ Bikena-kumona abi biakamutshingisha bikole! Wakakema wamba ne: ‘E kumona, mpepele inayi ya mu diulu yakapepa pa mutu pa mâyi manene. Nyama minene inayi yakapatuka mu mâyi manene, kayiyi mifuanangane, nyama mukuabu mushilangane ne mukuabu.’ (Danyele 7:1-8, 15) Nnyama kayipu ayi ya dikema! Wa kumpala nntambue muikale ne mapuapua, ne muibidi mmufuane ours. Pashishe nkashama udi upatuka, muikale ne mapuapua anayi ne mitu inayi! Nyama muinayi wa bukole bua bungi udi ne mênu manene a biamu ne nsengu dikumi. Munkatshi mua nsengu yende dikumi ayi mudi mumena “lusengu” lukese luikale ne “mesu bu a muntu” ne ‘mukana muamba mêyi a diambu.’ Mbifukibua kayipu bibi nunku!

24. Bilondeshile Danyele 7:9-14, ntshinyi tshidi Danyele umona mu diulu, ne tshikena-kumona etshi tshidi tshileja muanda kayi?

24 Pashishe bikena-kumona bia Danyele bidi bituadija kuleja malu a mu diulu. (Danyele 7:9-14) Danyele udi umona “Wa Kale wa Matuku a Bungi,” Yehowa Nzambi, musombe mu nkuasa wa butumbi bu Mulumbuluishi. ‘Banjelu binunu ne binunu bakamukuatshila mudimu, banjelu binunu dikumi misangu binunu dikumi bakimana kumpala kuende.’ Nzambi udi upisha nyama eyi, uyinyenga bukalenge ne ubutula nyama muinayi. Udi ufila bukalenge bua kashidi kudi “mukuabo mufuane muana wa muntu” bua kukokeshaye “bantu bonso, ba bisamba bionso ne ba miaku yonso.” Muanda eu udi uleja tshikondo tshia ku nshikidilu ne dishikika dia Muana wa muntu, Yezu Kristo, mu nkuasa wa bumfumu mu tshidimu tshia 1914.

25, 26. Nnkonko kayi idi mua kujuka patudi tubala mukanda wa Danyele, ne mmukanda kayi udi mua kutuambuluisha bua kuyandamuna?

25 Babadi ba mukanda wa Danyele badi badiela nkonko bu mudi: nyama eyi inayi ya mu Danyele nshapita wa 7 idi tshimfuanyi tshia binganyi? “Mbingu muanda mutekete” ya tshiprofete idibu batele mu Danyele 9:24-27 idi ne diumvuija kayi? Netuambe munyi bua Danyele nshapita wa 11 ne bua mvita ivuabu bamanyishe ya ‘mukalenge wa ku Nord’ ne ‘mukalenge wa ku Sud’? Mmalu kayi atudi mua kutekemena kudi bakalenge aba mu tshikondo etshi tshia ku nshikidilu?

26 Yehowa mmufile diumvuija dia malu aa kudi basadidi bende bela manyi badi pa buloba, badi Danyele 7:18 ubikila ne: “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene.” Kabidi, “mupika wa lulamatu ne wa budimu” mmutulongoluele mushindu wa kumvua bimpe menemene malu akafunda muprofete Danyele ku nyuma. (Matayo 24:45, NW) Tudi mua kumvua malu aa mpindieu ku diambuluisha dia mukanda mupiamupia udi mupatuke wa Prêtons attention à la prophétie de Daniel! Mukanda eu wa bimfuanyi bilenga (udi ne mabeji 320) udi umvuija bualu buonso bua mu mukanda wa Danyele. Mbakulemu bua mulayi wonso udi ukolesha ditabuja dietu ne bua muyuki wonso wakafunda Danyele muprofete munanga.

Diumvuija dilelela bua matuku etu aa

27, 28. (a) Ntshinyi tshitudi bajadike bua dikumbana dia malu adi mu milayi ya mukanda wa Danyele? (b) Tudi mu tshikondo kayi, ne ntshinyi tshitudi ne bua kuenza?

27 Tangila muanda eu wa mushinga: Milayi yonso idi mu mukanda wa Danyele ikadi mikumbane pa kumbusha malu makese. Tshilejilu, mpindieu tudi tumona malu adi enzeka pa buloba maleja kudi makasa a lupingu lua mu tshilota tshia mu Danyele nshapita 2. Bakasulula mukaba uvua ku tshikuku tshia mutshi wa mu Danyele nshapita 4 pakasomba Masiya Mukalenge Yezu Kristo mu nkuasa wa Bumfumu mu tshidimu tshia 1914. Bushuwa, anu muvuabu bamanyishe mu Danyele nshapita wa 7, Wa Kale wa Matuku a Bungi wakapesha Muana wa muntu bukokeshi musangu au.​—Danyele 7:13, 14; Matayo 16:27–17:9.

28 Matuku 2 300 a mu Danyele nshapita wa 8 ne matuku 1 290 pamue ne matuku 1 335 a mu nshapita wa 12 akadi mapite onso kale kuonso aku. Patudi tukonkonona Danyele nshapita wa 11, tudi tumona ne: mvita pankatshi pa ‘mukalenge wa ku Nord’ ne ‘mukalenge wa ku Sud’ ikadi mifike mu bitupa biayi bia ndekelu. Bionso ebi bidi bijadika tshidi Bible wamba ne: tudi mpindieu basemene bikole ku tshikondo tshia ku nshikidilu. Pa kumona tshikondo tshitukadi, ntshinyi tshitudi ne bua kuikala bapangadije bua kuenza? Kakuyi mpata, tudi ne bua kuteya ntema ku dîyi dia mulayi dia Yehowa Nzambi.

Newandamune munyi?

• Ntshinyi tshidi Nzambi musue bua bantu bonso bamanye bua tshikondo tshietu etshi?

• Mmunyi mudi mukanda wa Danyele mua kukolesha ditabuja dietu?

• Lupingu luvua Nebukadenesâ mulote luvua ne bitupa kayi, ne bivua bileja binganyi?

• Ntshinyi tshitudi ne bua kumanya bua dikumbana dia malu adi mu milayi ya mukanda wa Danyele?

[Nkonko ya dilonga]