Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yehowa mmungambuluishe bua kujikija bumama

Yehowa mmungambuluishe bua kujikija bumama

Malu a mu nsombelu

Yehowa mmungambuluishe bua kujikija bumama

MALONDA KUDI RUTH L. ULRICH

Ngakapanga mua kudikanda ne meme kubanga kuela mbila kumpala kua tshiibi tshia mfumu wa tshitendelelu. Uvua ufuma ku dishiminyina Charles Taze Russell malu (eu uvua mulombodi wa kumpala wa Société Watch Tower). Ndi musue kunulondela mushindu umvua nya kutangila bantu ku mabu panyi mutshikale anu ka-nsongakaji.

BAKANDELELA ku madimi, mu dîku dia bantu bavua batendelela, mu provense wa Nebraska, mu États-Unis, mu tshidimu tshia 1910. Dinda ne dilolo dionso tuvua tubala Bible mu dîku kunyima kua didia. Tatu uvua mutangidi wa Kalasa ka mu Dia lumingu ka bena ekeleziya wa bena Mishonyi mu tshimenga tshikese tshia Winside, tshivua mutantshi wa kilometre mitue ku isambombo ne muaba uvua madimi etu. Tuvua ne ditempu divua tubalu tukoka diela bilamba ku madidishi bua kuenza luendu ne kuya kutendelela mu Dia lumingu mu dinda nansha pavua mvula uloka anyi pavua kuulu kufue.

Pamvua ne bidimu muanda-mukulu, muakunyanyi wa balume wa pambidi wakakuatshika disama dia tuneke, Mamu kuya nende ku muaba uvuabu bondapila bena masama a munanunanu mu provense wa Lowa. Nansha muvua Mamu mumulame ne muoyo mujima, ndekelu wa bionso muakunyanyi eu wakafuila kuntu aku. Ke tshikondo tshiakapetangana Mamu ne Mulongi mukuabu wa Bible mu tshimenga tshia Lowa. Bakayikila nende malu a bungi, Mamu e kuya mene kubuela ne muntu mukaji eu mu bimue bisangilu bia Balongi ba Bible (muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi).

Pakapingana Mamu kumbelu, wakalua ne mikanda ya bungi ya Étude des Écritures ivua Balongi ba Bible bapatule. Kunyima kua matuku makese, wakatuishibua ne: malu avua Balongi ba Bible balongesha avua a bulelela, ne dilongesha dia se: anyima katu ufua ne dia makenga a kashidi a bantu babi mu inferno kaavua malelela to.​—Genese 2:7; Muambi 9:5, 10; Yehezekele 18:4.

Kadi bu muvua Tatu kayi musue bualu ebu to, wakabenga bua Mamu kuikala ubuela mu bisangilu bia Balongi ba Bible. Uvua ungangata meme ne mukuluanyi Clarence uya netu mu tshitanda tshietu. Kadi pavua Tatu kayi ku nzubu, Mamu uvua ulonga netu Bible. Ke tuetu kupeta mushindu wa kumona dishilangana pankatshi pa malongesha a Balongi ba Bible ne a mu tshitendelelu tshietu.

Meme ne tutu Clarence tuvua tubuela pa tshibidilu mu Kalasa ka mu Dia lumingu mu tshitanda tshietu, ne tutu uvua wela nkonko ivua mulongeshi upanga mua kuandamuna. Patuvua tupingana ku nzubu, tuvua tulondela Mamu malu au, ne nkonko ayi ivua itubueja mu mayuki male. Ndekelu wa bionso, ngakapatuka mu tshitendelelu atshi ne meme kutuadija kubuela mu bisangilu bia Balongi ba Bible ne Mamu. Kunyima kua matuku makese, tutu Clarence wakabanga pende kubuelamu.

Ndi njikija bumama

Mu ngondo wa tshitema, mu tshidimu tshia 1922, Meme ne Mamu tuakabuela mu mpungilu kayi kupua muoyo uvua Balongi ba Bible benzele ku Cedar Point, mu provense wa Ohio. Ntshidi mvuluka tshilamba tshinene tshivua ne miaku mifundapu tshivuabu balamike, pavua Joseph Rutherford (eu uvua mulombodi wa Société Watch Tower tshikondo atshi), wambila bantu bapite pa 18 000 bavua basangile ne: “Manyishayi Mukalenge ne Bukalenge.” Mêyi aa akandenga ku muoyo bikoIe ne ngakamona ne: tshivua kabidi mua kujingankana bua kumanyisha bantu bakuabu lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi.​—Matayo 6:9, 10; 24:14.

Mu mpungilu yakenzeka mu 1922 too ne mu 1928, bakangata mapangadika a bungi, ne bakafunda malu avuabu bapangadije mu trakte mivule yakabanyabu kudi Balongi ba Bible pa buloba bujima. Bu mumvua muntu mule wa mubidi mukese, bavua bambikila ne: mbua wa mikolo mile, ne tshiakajingakana bua kuya ku nzubu ne ku nzubu bua kuenda kuabanya trakte eyi nansha. Ngakenza mudimu eu bikole. Kadi kuakula ne bantu ku mabu, kubambila malu a Bukalenge bua Nzambi, kuvua tshikuabu tshilumbu.

Nenku bua bumama bupite bungi bumvua nabu, bivua bintonda bikole be pavua Mamu ubikila balela betu bavule kumbelu tshidimu tshionso. Mvua nya kusokoma mu nzubu mumvua ndala tshiyi mpatuka to. Dimue edi, Mamu wakajinga bua kutukuatabu foto wa dîku dijima, ne wakangambila bua meme kupatuka pambelu. Bu mumvua tshiyi musue kubuela nabu mu foto, ngakadila pavuaye unkoka bua kumpatula mu nzubu.

Kadi dituku diakalua dingakapangadija bua kuela imue mikanda ya kulonga nayi Bible mu tshibuta. Mvua ndiambila misangu ne misangu ne: “tshiena mua kuenzaku muanda eu to.” Kadi umue musangu ngakadiambila ne: “Ndi ne bua kuwenza.” Ndekelu wa ba ndekelu, ngakaya kuyisha. Kunyima, meme kusanka bikole bua mumvua mupete dikima dia kuya mu mudimu eu. Mvua ne disanka divule pamvua njikija kuenza mudimu eu kupita pamvua nguenza. Tshikondo atshi ke tshingakapetangana ne mfumu wa tshitendelelu undi mutele ku ntuadijilu pamvua nya ngenda ngela mbila. Mu bungi bua matuku, Yehowa wakangambuluisha, meme kubanga kuyukila ne bantu ku nzubu yabu, disanka dianyi e kuvuladi. Pashishe mu 1925, ngakatambula bua kuleja ne: mvua mudilambule kudi Yehowa.

Ndi ntuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba

Pamvua ne bidimu 18, ngakasumba vuatire ne makuta akanshilabu kudi mamu mukulu ne ngakabanga kuenza bumpanda-njila (ke mutubu babikila mudimu wa ku dîba ne ku dîba). Kunyima kua bidimu bibidi, mu 1930, meme ne mpanda-njila mukuabu tuakitaba bua kututumabu muaba mukuabu bua kuya kuyisha. Pinapu tutu Clarence ukavua pende mutuadije bumpanda-njila. Kunyima kua matuku makese wakitaba bua kuya kuambuluisha ku Betele, muaba udibu balombuela mudimu wa Bantemu ba Yehowa ba buloba bujima ku Brooklyn, mu New York.

Mu tshikondo atshi ke muakatapulukangana Tatu ne Mamu. Nanku meme ne Mamu tuakenzeja dikadika dia kusombela ne kabidi tuakabanga kuenza bumpanda-njila pamue. Malu a mpetu akatuadija kunyanguka bikole mu États-Unis mu tshikondo atshi. Biakatukolela bua kutungunuka mu mudimu wa bumpanda-njila, kadi tuakapangadija bua kubenga kuulekela. Tuvua tushintakaja mikanda ya kulonga nayi Bible ku nzolo, mayi ne bia pa madimi, ne ku bintu bu mudi bateri ya kale ne biamu bia aliminyome bikavua bantu balekele. Tuvua tusumbisha bateri ne biamu bia aliminyome ebi bua kupeta makuta a kusumba kasolonyi ka kuela mu vuatire ne bintu bikuabu. Ngakalonga kabidi mua kuela ne kushintulula mafuta mu vuatire bua kubenga kutula makuta patupu. Tuakamona muakakumbaja Yehowa dilaya diende pa kutuambuluisha bua kutshimuna malu avua atupumbisha.​—Matayo 6:33.

Ndi nya mu mudimu wa bu-misionere

Mu 1946, bakambikila bua kubuela mu kalasa ka muanda-mutekete ka Gilada (tshilongelu tshia Bible tshia Société Watch Tower, tshivua pabuipi ne South Lansing, ku New York). Mu tshikondo atshi meme ne Mamu tukavua benze bumpanda-njila bidimu bipite pa 15, nansha nanku Mamu kavua musue kumpangisha bua kulonga mudimu wa bu-misionere nansha. Wakankankamija bua meme kuanyisha kubuela mu kalasa ka Gilada. Pakajika kalasa, meme ne Martha Hess wa mu Peoria, mu provense wa Illinois, tuakatuadija kuenza mudimu pamue. Bakatutuma ne bana betu bakuabu ba bakaji babidi mu tshimenga tshia Cleveland, ku Ohio, bua kuenza tshidimu tshimue mu dindila bua kututumabu mu matunga a ku ba bende.

Mukenji wa ditutuma muaba mukuabu wakalua mu 1947. Bakatutuma meme ne Martha mu Hawaii. Bu muvuabi bitekete bua kuya mu bidiila ebi, Mamu wakaluamu bua kusomba pamue netu mu tshimenga tshia Honolulu. Makanda ende a mubidi avua enda akepela, nanku mvua ngenza midimu yanyi ya bu-misionere eku ngambuluisha Mamu. Ngakamulama too ne pakafuaye ne bidimu 77 mu Hawaii mu 1956. Patuakafika mu Hawaii, muvua Bantemu batue ku 130, kadi mu tshikondo tshiakafua Mamu, bakavua bapite pa 1 000, ne kakuvua kabidi dijinga dia ba-misionere to.

Pashishe meme ne Martha tuakapeta mukanda ufumina kudi Société Watch Tower utulomba bua kuya mu ditunga dia Japon. Bualu bua kumpala buvua bututonda buvua mushindu wa kumanya tshiena-Japon pa kumona bukole butukavua. Mu tshikondo atshi mvua ne bidimu 48, ne Martha uvua ne 44. Kadi tuakateka bualu abu mu bianza bia Yehowa ne kuya mu ditunga edi.

Diakamue kunyima kua bamane kubuela mu mpungilu wa bantu bafumine mu matunga mavule wakenzeka mu tshipalu tshia mu New York City tshia Yankee Stadium ne mu Polo Grounds mu tshidimu tshia 1958, tuakaya mu Tokyo (Japon) ku mazuwa. Tshipepele tshikole tshiakatuta patuakafika pabuipi ne tshitudilu tshia mazuwa tshia mu tshimenga tshia Yokohama, muvuabu balue kutuakidila kudi Don ne Mabel Haslett, Lloyd ne Melba Barry, ne ba-misionere bakuabu. Dîba adi kuvua anu Bantemu 1 124 mu Japon.

Tuakabanga kulonga tshiena-Japon musangu umue ne kuenza mudimu wa ku nzubu ne ku nzubu. Tuvua tufunda mêyi a kuamba mu tshiena-Japon ne maleta a mu Anglais, ne tuvua tuabadila bantu mu buambi. Bantu batuvua tuyukila nabu bavua bandamuna ne mêyi a se: “Yoroshii desu” anyi ne: “Kekko desu,” atuakalua kumanya diumvuija diawu ne: “Mbiakane” anyi “Mbimpe.” Bivua bitukolela misangu yonso bua kujingulula bikala muena nzubu uvua muanyishe anyi kavua muanyishe, bualu anu mêyi amue-amue au bavua baamba kabidi bua kubenga bualu. Diumvuija diawu divua dilondeshila ku dîyi dia muntu anyi ku tshilunji tshiende. Biakatulomba matuku a bungi bua tuetu kumanya tshivuabu basua kuamba.

Malu akasankisha mutshima wanyi

Ntshiena nduangana bua kumanya muakulu, dimue dituku ngakaya kuyisha ku nzubu kuvua bena Kumpanyi wa Mitsubishi basombele, meme kupetangana ne nsongakaji mukuabu wa bidimu 20. Wakalonga Bible bimpe ne kutambulaye mu 1966. Kunyima kua tshidimu tshimue wakatuadija kuenza mudimu wa bumpanda-njila, ne matuku kunyima wakalua mpanda-njila wa pa buende. Utshidi wenza mudimu eu too ne lelu. Misangu yonso bitu binkankamija pandi mmona mushindu udiye mufile dîba ne bukole buende mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba katshia ku bunsonga.

Kuitaba malu adi mu Bible mbualu butu butambe kukolela nanganganga bantu badi mu matunga adi kaayi a Buena-Kristo. Kadi bantu binunu bivule pamue ne ba bungi bamvua mulonge nabu Bible mbatshimune lutatu elu. Mbalekele bioshelu bidi biyila makuta a bungi bia bena Buddha ne tubadi tutu ne bintu bia bena Shinto tutu pa tshibidilu mu nzubu ya bena mu Japon. Bua bapiabapia badi balonga Bible, bitu bilomba dikima bua kumbusha bintu ebi bualu balela babu batu imue misangu bamona dibiumbusha bu kupepeja bankambua bakadi bafue. Dikima diabu didi bu dia bena Kristo ba kumpala bakalekela bintu bia ntendelelu wa dishima.​—Bienzedi 19:18-20.

Ndi mvuluka mamu wa nzubu mukuabu umvua ndonga nende Bible, uvua udilongolola bua kumbuka mu Tokyo ne dîku diende. Uvua ujinga kuya kubuela mu nzubu mukuabu muvua kamuyi bintu bia ntendelelu wa bampangano. Nenku wakambila bayende bualu ebu, bayende e kuitaba. Wakangambila bualu ebu ne disanka, kadi kuvulukaye ne: uvua muambule dibungu dinene dienza ne mabue a marbre a mushinga mukole divuaye musumbe bualu bavua bamba muvuadi dipetesha dîku diakalengele. Bu muvuaye wela meji ne: divua mua kuikala dia malu a ntendelelu wa dishima, wakashipa dibungu edi ne marto ne kudimanshaye.

Kumona mamu eu ne bantu bakuabu bitaba bua kuimansha bintu bia mushinga mukole bia ntendelelu wa dishima ne baleja dikima, bitaba bua kutuadija kuenzela Yehowa mudimu mbualu budi bunsankisha bikole. Ntu ngela Yehowa tuasakidila bua mundi muenze bidimu bipite pa 40 mu mudimu wa bu-misionere mu Japon.

“Bishima” bia matuku etu aa

Pandi ntangila bidimu 70 bindi muenze mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ndi nkema bua malu andi mmona menze bu bishima bia matuku etu aa. Pantshivua nsonga uvua utshina bantu, tshivuaku muanji kuela meji ne: mvua mua kufila matuku anyi onso a muoyo mu mudimu wa diambila bantu malu a Bukalenge adi ba bungi kabayi basue kuteleja nansha. Ki ng’anu meme nkayanyi wakenza nanku to, kadi ndi mumone bana betu nkama ne binunu bivule benze pabu bia muomumue. Ne mbapatule bipeta bimpe mu mudimu eu bualu Bantemu bapite pa tshinunu bavua mu Japon patuakafikamu mu 1958, mbapite pa bantu 222 000 lelu’eu!

Patuakafika mu Japon meme ne Martha, bakatutuma bua kusombela ku biro bia filiale mu Tokyo. Mu 1963, bakasa Betele mupiamupia wa bisasa bitanu muaba au, ne ke mutudi basombele too ne mpindieu. Mu ngondo wa dikumi ne umue, mu 1963, tuvua munkatshi mua bantu 163 bakateleja muyuki wa dibanjija nawu Betele eu wakenzabu kudi Lloyd Barry, uvua mutangidi wa filiale wetu. Musangu au kukavua Bantemu bafike ku 3 000 mu Japon.

Bidi bienza disanka bua kumona mudimu wa Bukalenge wenda udiunda mu mushindu wa dikema, bantu bakapita pa 14 000 mu 1972 pakajikijabu kudiundisha Betele mu tshimenga tshia Numazu. Mu 1982, kuvua bamanyishi ba Bukalenge bapite pa 68 000 mu Japon, ne bakibaka Betele munene menemene mu tshimenga tshia Ebina, mutantshi wa kilometre 80 ne Tokyo.

Anu mu tshiotshi tshikondo atshi bavua balongolola Betele wa kale uvua munkatshi mua tshimenga tshia Tokyo. Matuku akalonda, Betele eu ke wakashala nzubu wa ba-misionere bapite pa 20 badi benze bidimu 40 anyi 50, peshi bipite apu mu Japon, meme ne mulunda wanyi Martha Hess tudi munkatshi mua ba-misionere aba. Doktere mukuabu ne mukajende udi pende munganga mbasombele pabu mu nzubu eu. Badi batulama bimpe, patudi tusama badi batondopa. Matuku mashale aa, mbasakidile munganga mukuabu mu nzubu eu, ne bana betu ba bakaji bena Kristo batu balua kuambuluisha baminganga aba mundamunya. Bana betu babidi ba ku Betele wa mu Ebina batu balua bashintulukangana bua kutulambila biakudia ne kutukombela mu nzubu. Bushuwa, Yehowa mmutuenzele malu mimpe.​—Musambu 34:8, 10.

Bualu bunene bua mu mudimu wanyi wa bu-misionere buakenzeka mu ngondo wa dikumi ne umue wa tshidimu tshishale, bidimu 36 kunyima kua dibanjija dia nzubu udi ba-misionere bavule ba kale ba munkatshi muetu basombele mpindieu. Mu dia 13 a ngondo eu, mvua munkatshi mua bantu bapite pa 4 486, kusangisha ne nkama mivule ya Bantemu ba mutantshi mule ba mu matunga 37, bavuapu dituku dia dibanjija nzubu ivuabu badiundishe ya biro bia Société Watch Tower mu Ebina. Mpindieu, mu Betele au mudi bana betu batue ku 650.

Mukantshi mua bidimu bitue ku 80 bidi bipite katshia ngabanga (pamvua ne bumama) kuya ku nzubu ne ku nzubu mmanyisha malu a mu Bible, Yehowa mmunkuatshishe. Mmungambuluishe bua kujikija bumama buanyi. Ndi ngitabuja ne muoyo mujima se: Yehowa udi mua kuenza mudimu ne muntu yonso udi umueyemena, nansha bantu badi ne bumama buvule bu bumvua nabu. Ndi mupete disanka dia bungi mu nsombelu wanyi bua mumvua ngambila bantu bamvua tshiyi mumanye malu a Yehowa Nzambi!

[Tshimfuanyi mu dibeji 21]

Meme ne Mamu ne tutu Clarence, pavuaye ufuma ku Betele bua kulua kutumona

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Balongi betu mu mashinda ku Tshilongelu tshia Gilada pabuipi ne South Lansing, ku New York

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Ku dia bakaji: Meme, Martha Hess ne Mamu mu Hawaii

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Ku dia balume: Batudi nabu mu nzubu wa ba-misionere mu Tokyo

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Kuinshi: Meme ne Martha Hess

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Bakabanjija nzubu ya Betele wa mu Ebina ivuabu badiundishe mu Kasuabanga wa tshidimu tshishale