Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bua tshinyi kuepuka lungenyi lua dienza malu mapuangane tshishiki?

Bua tshinyi kuepuka lungenyi lua dienza malu mapuangane tshishiki?

Bua tshinyi kuepuka lungenyi lua dienza malu mapuangane tshishiki?

Utuku uditatshisha misangu yonso bua kulengeja malu muebe muonso anyi? Bushuwa, kuenza nanku kudi mua kunuambuluisha mu mishindu ya bungi, wewe ne bantu baudi nabu pamue. Kadi bamue bantu mbele kalele ne mbalue benji ba malu mapuangane tshishiki. Mbuena kuamba tshinyi?

KUIKALA “muenji wa malu mapuangane tshishiki” nkuikala ne “tshibidilu tshia kubenga bualu buonso budi bumueneka ne kalema.” Pamu’apa ukadi mumone bantu batu ne tshibidilu etshi. Udi mua kumona ne: malu mele kalele adibu bakeba bua bakuabu benze adi mua kulela ntatu ya bungi, kubafikisha buobu bine ku dijimija disanka ne ku diteketa mu mikolo. Bantu ba bungi badi basue malu makanyine mbajadike ne: mu malu onso, lungenyi lua kuenza malu mapuangane tshishiki mu mushindu munekesha ne mubi ki nduimpe nansha kakese to. Mbualu butudi ne bua kuepuka. Kadi tshilumbu tshidi nunku: pa bidi bitangila ngikadilu anyi tshibidilu tshietu tuetu bine, bidi mua kuikala bikole bua kujingulula ne: tukadi batangile ku lungenyi elu lua dienza malu mapuangane tshishiki. Ke bualu kayi ki mbitekete bua kuluepuka to.

Nelson utu ne mudimu mupite bungi wa kuenza ne malu mavule a kujikija. Pa tshibidilu utu ukonkonona bishiferi, buende yeye, bungi bua bintu bidibu bapatula ke budi ne mushinga wa bungi. Bantu batu bakeba midimu batu bela meji ne: bua kuyipeta mbimpe kuikala ne lungenyi lua dienza malu mapuangane tshishiki. Nansha mudi bamue bantu mua kuanyisha dimanya dia Nelson, lungenyi luende lua dienza malu mapuangane tshishiki ndumukebele disama dia mutu ne dibungama. Udi mufuane Nelson anyi?

Bansonga batu pabu ne lungenyi lua dienza malu mapuangane tshishiki. Patshivuaye muana, Rita (wa mu tshimenga tshia Rio de Janeiro) uvua munange kalasa. Uvua wenza bua kabamonyi ne: uvua ne dijinga dikole dia kupatuka wa kumpala, pabi uvua unyingalala bikole pavuaye kayi upeta mpue mipite ya bakuabu. Udi wamba ne: “Katshia ku buana, mvua ndifuanyikija ne bana bakuabu bavua ne dîba dia bungi, pamvua meme anu mubungame ne ndubakana bua kuenza malu lukasa-lukasa. Tshivuaku muanji kumona ne: mvua ne dîba dia kuikisha bualu kuvua anu malu a meme kuenza.”

Patshivuaye kansongakaji, Maria uvua udila bikole pavuaye kayi uzola bimpe muvua bakuabu bazola. Kabidi, pavuaye ukeba bua kumanya tshishiki dimba dia mijiki, misangu mivule uvua anu mubungame pamutu pa kuikalaye ne disanka bua muvuaye wimba biombelu anyi misambu. Nsongakaji mukuabu wa mu ditunga dia Brésil, diende n’Tânia; uvua udienzeja bua kuikala mudimuke ne kuepuka ditembangana, wakamba ne: uvua udifundila bipatshila bivuaye kayi mua kukumbaja, mu kalasa ne ku nzubu. Uvua umona ne: bantu kabavua mua kumunanga bikole pavua mudimu wende kauyi mupuangane to. Kabidi, Tânia uvua imue misangu ukeba bua bantu bakuabu benze malu mapitshidile, ke bualu buakamutekesha mu mikolo ne buakamushiya mubungame.

Nansha mudi dimanya, tshisumi ne dijinga dia kupeta disanka bikale ne mushinga, bintu bu mudi buôwa bua se: udi mua kupangila bualu kampanda, bidi mua kukufikisha ku didifundila bipatshila biudi kuyi mua kukumbaja to. Baledi anyi bantu bakuabu badi mua kufundila bana tshipatshila tshia kuenza malu mapuangane mu kalasa anyi mu manaya, tshidi bana aba mua kumona tshikole bua kukumbaja. Tshilejilu, mamuende wa Ricardo uvua musue bua Ricardo enze malu manene, uvua ukeba bua alue doktere, amanye mua kuimba tshisanji tshia piano ne amanye miakulu ya bungi. Kuenaku umona ne: meji a mushindu’eu, padiwu mele kalele, adi mua kukebela muntu ntatu peshi kumufuisha bundu anyi?

Bua tshinyi kuepuka lungenyi lua dienza malu mapuangane tshishiki?

Kuenza mudimu muimpe mutambe, kudifundila bipatshila binene bu mudi tshia kuenza bualu anu mudibi bikengela ne tshia kumanya kupiluka, ke malu adi bantu bavule bakeba lelu. Ke bua tshinyi bantu batu bafuilakana bua kupeta mudimu. Bualu bukuabu budi busaka bantu bavule bua kuluangana bikole mbôwa bua se: badi mua kujimija kudibu badiila. Bamue bena mudimu batu badienza bu munayi udi wenza ne bukole bupitshidile bua kuobesha kabidi. Nunku padi dinaya dikole, udi mua kudimona musakibue bua kudibidija kabidi bikole, pamu’apa udi mua kunua manga bua kumona mua kupepeja mubidi ne pashishe kuobesha. Lungenyi lua dienza malu mapuangane tshishiki ludi lusaka bantu bua “kuikala ne buôwa bua se: badi mua kupangila” anyi “kukeba bua kupatuka ba kumpala” pamutu pa kukeba bua kuikala ne makanda mimpe a mubidi.​—The Feeling Good Handbook.

Bamue bantu badi bela meji ne: badi anu mua kulengeja bidibu mua kuenza mu midimu ya bianza anyi mu manaya. Kadi, Munganga Robert Eliot udi wamba ne: “kuenza malu mapuangane tshishiki mbualu budi kabuyi mua kukumbana nansha.” Udi wamba kabidi ne: “Muntu udi ne lungenyi elu utu udimona ne dipila, udimona mu njiwu ne muikale ne buôwa bua se: bantu badi mua kumuseka.” Ke tshidi tshituleja ne: mêyi a Solomo Mukalenge wa meji aa mmalelela: “Ndi mmona kabidi ne: muntu yonso udi wenza mudimu wende utungunuka amu bua kuditembaye kudi bakuabo. Ebi kabidi bidi tshianana, nkuipatangana ne lupepele.”​—Muambi 4:4, Mukanda wa Mvidi Mukulu.

Ntshinyi tshiudi mua kuenza biwikala ukadi wenda upeta lungenyi lua dienza malu mapuangane tshishiki? Mbia bulelela se: paudi utamba kudienzeja bikole mu bualu kampanda, udi ukutuka bianza bitupu anyi? Udi musue kuikala muntu udi ukumbaja malu makese ne musulakane bikole anyi? Kuikala mupuangane ntshinyi? Kuenaku ujinga bua kuenza malu ne makanda ebe onso kadi muikale wepuka dienza ne lungenyi lua se: ikale mapuangane tshishiki anyi? Bikala bantu bapange bupuangane benza mudimu ne bipedi bidi Nzambi mubapeshe bua kupatula bintu bidi biambuluisha bantu bakuabu, elabi meji bua malu akumbaja bantu mu nsombelu mitambe bulenga ne pikalabu kabidi ku bulombodi bua Nzambi!

[Tshimfuanyi mu dibeji 4]

Baledi ne bantu bakuabu badi mua kulomba bana bua benze malu adi bana aba kabayi mua kukumbaja to