Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nemekayi badi banulombola

Nemekayi badi banulombola

Nemekayi badi banulombola

‘Nunemeke bantu bonso. Nunange bana benu ba mu Kristo. Nutshine Nzambi. Nunemeke mfumu.’​—1 PETELO 2:17.

1, 2. Lelu’eu, mmunyi mutu bantu bangata badi balombola? Bua tshinyi?

 MAMU mukuabu wakadiabakena ne: “Bana batu benza malu onso adi muoyo wabu musue. Kabena banemeka baledi to.” Dimue dibeji divuabu balamike ku mashinyi divua ne mêyi aa: “Ela balombodi mpata.” Malu aa abidi patupu adi aleja nsombelu udi mutangalake lelu, uudi ne bua kuikala mumanye bimpe. Pa buloba bujima kabena banemeka baledi, balongeshi, bamfumu ba mudimu ne bena mbulamatadi nansha.

2 Bamue badi mua kubandisha makaya bamba ne: ‘Tshiena mmona badi balombola bakanyine bua meme kubanemeka to.’ Imue misangu bitu bitufikila bua kuela meji a mushindu’eu. Misangu yonso tutu tumvua ngumu mipite bungi ya bena mbulamatadi badi babuelakane mu malu a dikosangana mishiku, ya bamfumu ba mudimu ba lukuka, ya balongeshi badi kabayi bamanye mudimu wabu ne ya baledi ba tshikisu. Bualu budi butusankisha mbua se: bena Kristo babala ku minu patupu ke batu bamona aba badi balombola mu tshisumbu mushindu’au.​—Matayo 24:45-47.

3, 4. Bua tshinyi bena Kristo badi ne bua kunemeka bamfumu ba mbulamatadi?

3 Mutudi bena Kristo, “butudi n’abu mbua” kunemeka bamfumu ba mbulamatadi. Mupostolo Paulo wakabela bena Kristo bua ‘[bakokele] bakokeshi badi ku mutu kuabu. Bua kakuena bukokeshi budi kabuyi bulua kudi Nzambi; ne makokeshi adiku akajadikibua kudi Nzambi.’ (Lomo 13:1, 2, 5; 1 Petelo 2:13-15) Paulo wakamba kabidi bualu bukuabu bua mushinga budi ne bua kutusaka bua kutumikila badi balombola mu dîku ne: ‘Nuenu bakaji, nukokele babayenu, ke budi buakane mu Mukalenge. Nuenu bana, nutumikile baledi benu mu malu onso, bua bualu ebu budi buanyishibue mu Mukalenge.’ (Kolosai 3:18, 20) Tudi ne bua kunemeka bakulu ba tshisumbu bualu ‘mbabateke batangidi kudi nyuma muimpe bua kudisha ekeleziya wa [Nzambi].’ (Bienzedi 20:28) Tudi tunemeka bantu badi batulombola bualu tudi tunemeka Yehowa. Kunemeka bumfumu bua Yehowa kudi ne bua kuikala anu pa muaba wa kumpala mu nsombelu wetu.​—Bienzedi 5:29.

4 Tukonkononayi bilejilu bia bamue bantu bakabenga kunemeka aba bavua balombola ne bia aba bakabanemeka, katuyi tupua muoyo bua se: Yehowa udi ne bumfumu budi bupite makuabu onso.

Yehowa kêna wanyisha bantu badi bapange kanemu to

5. Mmunyi muvua Mikala mubenge kunemeka Davidi, ne bualu ebu buakamufikisha ku tshinyi?

5 Tuetu bakonkonone muyuki wa Mukalenge Davidi, tudi mua kumona mushindu udi Yehowa wangata bantu badi bapepeja aba badi Nzambi mupeshe mudimu wa dilombola. Pakatuma Davidi dîyi bua balue ne mushete wa tshipungidi mu Yelushalema, mukajende Mikala ‘wakatangila Davidi wenda utupika, uja maja kumpala kua Yehowa; yeye wakamulengulula mu mutshima wende.’ Mikala uvua ne bua kumanya ne: Davidi kavua anu mfumu wa dîku to, kadi uvua kabidi mukalenge wa ditunga. Kadi wakapatula mêyi mabi umuamba ne: ‘Mona bu mudi butumbi bua mukalenge wa Isalele lelu pakamuangaye bilulu biende ku mêsu kua bakaji ba bena mudimu bende bu mudi muntu wa tshianana umuangalaja bilulu biende kayi ne bundu!’ Bua muanda eu Mikala wakashala nkumba.​—2 Samuele 6:14-23.

6. Mmunyi muvua Yehowa mumone ngikadilu wa Kola wa dibenga kunemeka bantu bavuaye muteke?

6 Tshilejilu tshitambe kumanyika tshia muntu wakabenga kunemeka balombodi bavua Nzambi muteke tshivua tshia Kola. Kola uvua muena Kohata, ke bualu kayi uvua ne diakalenga dia kuenzela Yehowa mudimu ku tabernakle. Kadi uvua anu utalula Mose ne Alona bilema (bantu bavua Nzambi musungule bua kulombola bena Isalele). Kola wakadisangisha ne bakulu bakuabu ba bena Isalele, kuambilabu Mose ne Alona ne dikamakama dionso ne: “Bantu bonso mbantu ba tshijila ne Yehowa udi munkatshi muabo: nuenu nudi nudibandisha ku mutu kua bantu ba Yehowa munyi?” Mmunyi muakamona Yehowa ngikadilu wa Kola ne bantu bavua bamutue mu nyima? Nzambi wakamona tshiakenzabu bu dibenga kumunemeka yeye. Panyima pa Kola ne bakulu 250 bamane kumona muvua buloba bumine bonso bavua ku luseke luabu, Yehowa wakababutula pabu ne kapia.​—Nomba 16:1-3, 28-35.

7. ‘Bapostolo batambe bonso bunene’ bavuaku ne bualu bua kutoboluela Paulo anyi?

7 Mu tshisumbu tshia bena Kristo tshia mu bidimu lukama bia kumpala muvua bantu bavua bapepeja aba bavua Nzambi muteke bua kulombola. ‘Bapostolo batambe bonso bunene’ ba mu tshisumbu tshia mu Kolinto kabavua banemeka Paulo nansha. Bavua bapepeja ngakuilu wende, bamba ne: “Padiye munkatshi muetu, udi muteketangane, kabidi miaku yende idi ya patupu.” (2 Kolinto 10:10, MMM; 11:5) Bu muvua Paulo muikale mupostolo, uvua muakanyine kanemu nansha bikalaye uvua anyi kayi ngamba-malu wa dilambu. Kadi ntshia bushuwa se: miaku ya Paulo ivua ya patupu anyi? Miyuki ivuaye muenze patoke idibu bafunde mu Bible idi ijadika ne: uvua ngamba-malu uvua kayi ushiya bualu ne mpata. Tshilejilu, pakayikilaye bua katupa kîpi ne Helode Agipa II, eu uvua ‘mujingulule bimpe malu a dielangana dia mpata a bena Yuda,’ Paulo wakafikisha mukalenge eu ku diamba ne: ‘Wewe udi wamba kungitabujija bua meme kulua muena Kristo [mu] tshitupa tshipi [emu].’ (Bienzedi 13:15-43; 17:22-34; 26:1-28, Muanda Mulenga Lelu) Kadi bapostolo batambe bonso bunene ba mu Kolinto bavua bamba buobu muvua mêyi ende mikale a patupu! Mmunyi muvua Yehowa wangata ngikadilu eu? Mu mukenji uvua Yezu Kristo mutumine batangidi ba mu tshisumbu tshia mu Efeso, wakanyisha bantu bavua babenge bua kababapambuishi kudi bantu bavua ‘badiamba ne: bavua bapostolo, kadi kabayi bapostolo.’​—Buakabuluibua 2:2.

Mbakanyine kanemu nansha mudibu bapange bupuangane

8. Mmunyi muakaleja Davidi ne: uvua unemeka bumfumu buvua Yehowa mupeshe Shaula?

8 Kudi bilejilu bia bungi mu Bible bia bantu bakanemeka aba bavua balombola, nansha pavua bantu aba banyanga bumfumu buabu anyi babuangata bua kuenza malu mabi. Davidi uvua tshilejilu tshimpe mu muanda eu. Mukalenge Shaula (uvuaye wenzela mudimu) wakamumvuila mukawu bua malu avuaye muenze ne kubangaye kukeba bua kumushipa. (1 Samuele 18:8-12; 19:9-11; 23:26) Kadi nansha muvua Davidi ne mishindu mivule ya kushipa Shaula, wakamba ne: ‘Yehowa ankande bua tshilengi muntu wakela Yehowa manyi pa mutu tshianza.’ (1 Samuele 24:3-6; 26:7-13) Davidi uvua mumanye ne: Shaula ke uvua ne tshilema, kadi wakalekela bua Yehowa alumbuluishe Shaula. (1 Samuele 24:12, 15; 26:22-24) Kakamba Shaula mêyi mabi nansha.

9. (a) Mmunyi muvua Davidi mumvue pavua Shaula umukengesha? (b) Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: kanemu kavua naku Davidi kudi Shaula kavua ka bushuwa?

9 Davidi wakabungama pavuabu bamukengesha anyi? Wakadidila Yehowa ne: “Bena tshimbambila badi bakeba muoyo wanyi.” (Musambu 54:3) Wakakuatshila Yehowa malu avua mu mutshima wende, wamba ne: ‘Nzambi wanyi, umpandishe mu bianza bia badi nanyi lukuna, bena tshimbambila badi badikunguija pamue bua [kunduisha]. Yehowa, ki mbualu bua ditomboka dianyi anyi bua bubi buanyi, badi banyema lukasa, badilongolola mu mualu wa mvita, meme tshiyi ne dibanda. Utabale biebe, ungakidile ne dikuatshisha diebe, umone!’ (Musambu 59:1-4) Bualu bua buena ebu bukadiku bukuenzekele anyi, bua se: kuena muenzele mulombodi kampanda bualu bubi to, kadi yeye udi anu ukukebela ntatu? Davidi uvua anu unemeka Shaula. Pakafua Shaula, pamutu pa Davidi kusanka, wakafunda kasala wamba ne: ‘Shaula ne Yonatana bakadi bakane, bakadi banyishibua kudi bantu mu mioyo yabu, bakapita nyunyi ya mikanku lubilu, bakatamba nyama ya ntambue bukole. Nuenu, bana bakaji ba bena Isalele, nujinge Shaula.’ (2 Samuele 1:23, 24) Davidi ntshilejilu tshilenga tshia muntu uvua unemeka bikole muela manyi wa Yehowa, nansha muvuaye (Shaula) muikale umukengesha!

10. Ntshilejilu kayi tshiakashiya Paulo bua dinemeka bukokeshi buvua Nzambi mupeshe kasumbu kaludiki, ne kanemu aka kakafikisha ku tshinganyi?

10 Nansha mu tshikondo tshia bena Kristo tudi tusangana kabidi bilejilu bia pa buabi bia bantu bavua banemeka balombodi bavua Nzambi muteke. Angata tshilejilu tshia Paulo. Wakanemeka mapangadika a kasumbu kaludiki kavua kalombola bisumbu bia bena mu bidimu lukama bia kumpala. Pakaya Paulo mu Yelushalema bua musangu wa ndekelu, kasumbu kaludiki kakamuambila bua adilengeje bua kulejaye bakuabu ne: kavua mukine Mikenji ya Mose to. Paulo uvua mua kudiambila ne: ‘Kumpala bana betu aba bakangambila bua meme kumbuka mu Yelushalema pavuabu bakeba kunshipa. Mpindieu badi bakeba bua ndeje ku mêsu kua bantu bua se: ndi nnemeka Mikenji ya Mose. Nkadi mufundile bena Galatia mukanda mubambile bua kabatumikidi Mikenji ya Mose. Meme muye ku ntempelo, bakuabu badi mua kuangata muanda eu bibi, badi mua kuela meji ne: ndi ngumvuangana ne bantu batengula.’ Kadi Paulo kakela meji a mushindu’au to. Bu muvua bualu abu kabuyi bushipa mikenji ya bena Kristo, wakanemeka ne kutumikila mibelu ya kasumbu kaludiki. Tshia kumpala bualu ebu buvua ne bua kuambuluisha bua kusungila Paulo ku tshikisu tshia bena Yuda bavua ne tshiji, ne pashishe wakalua kuenza bidimu bibidi mu buloko. Ku ndekelu, disua dia Nzambi diakenzeka. Paulo wakalumbulula kumpala kua bena mbulamatadi ba mu Kaisalia ne pashishe bena mbulamatadi aba bakamutumisha ku Lomo bua kulumbululaye kumpala kua Kaisa nkayende.​—Bienzedi 9:26-30; 21:20-26; 23:11; 24:27; Galatia 2:12; 4:9, 10.

Utuku ubanemeka anyi?

11. Mmunyi mutudi mua kunemeka bakokeshi ba mbulamatadi?

11 Utuku unemeka bimpe bantu badi balombola anyi? Mbalombe bena Kristo bua ‘bapingajile muntu yonso tshidi tshimuakanyine: baleje kanemu kudi bantu ba kunemeka.’ Tudi tukokela “bamfumu ba ditunga” ki ng’anu patudi tufuta bitadi, kadi tudi tubanemeka kabidi ku tshikadilu ne ngakuilu wetu. (Lomo 13:1-7, MMM) Ntshinyi tshitudi mua kuenza patudi tshilumbu ne bena mbulamatadi badi pamu’apa ne malu makole? Mu Provense wa Chiapas (mu ditunga dia Mexique), bakokeshi ba mu tshinga tshitupa bavua banyenge madimi a mêku matue ku 57 a Bantemu ba Yehowa bualu kabavua babuele mu amue mafesto a bitendelelu nansha. Mu tshisangilu tshiakenzabu bua kukosa tshilumbu atshi, Bantemu aba (bikale ne mankenda ne bavuale bimpe) bavua bakula anu ne kanemu. Tshidimu tshijima tshimane kupita, bakangata dipangadika dia kubapingajila madimi abu. Bamue bantu bavua bamone bualu ebu bakabanga kubanemeka bua ngikadilu wabu, kufikabu pabu ne ku dijinga bua kulua Bantemu ba Yehowa.

12. Bua tshinyi bidi ne mushinga bua mukaji ikale ne “kanemu kakole” kudi bayende udi kayi muena Kristo?

12 Mmunyi muudi mua kunemeka badi Nzambi muteke bua kulombola dîku? Kunyima kua mupostolo Petelo mumane kuakula bua tshilejilu tshishiya kudi Yezu bua makenga makole akapetaye, wakamba ne: “Bia muomumue ne nuenu bakaji, nutumikile babayenu, bua pikala bamue balume kabayi bitaba [dîyi dia Nzambi], bapetele ditaba ku nsombelu wa bakaji babo kakuyi diyi, pamonabo nsombelu wenu mulenga muule tente ne kanemu [kakole].” (1 Petelo 3:1, 2, MMM; Efeso 5:22-24) Muaba eu Petelo wakaleja bua tshinyi mbia mushinga bua bakaji kukokelabu babayabu ne “kanemu kakole,” nansha mudi bamue balume kabayi mua kuikala batambe kuakanyina kanemu aka. Kanemu ka mukaji kadi mua kufikisha bayende ku dilua muena Kristo.

13. Mmunyi mudi bakaji mua kunemeka babayabu?

13 Mu mvese idi ilonda, Petelo udi utangija ntema yetu ku tshilejilu tshia Sala mukaji wa Abalahama (muntu uvua ne ditabuja dia pa buadi). (Lomo 4:16, 17; Galatia 3:6-9; 1 Petelo 3:6) Nanku bakaji badi ne babayabu bena Kristo badiku ne bua kubaleja kanemu kashadile ku ka bakaji badi ne babayabu kabayi bena Kristo anyi? Tshia kuenza ntshinyi biwikala kuyi umvuangana ne bayebe pa bualu kampanda? Yezu wakafila umue mubelu utudi mua kutumikila muaba eu: ‘Biakuendesha muntu ntanta wa kilometa umue ku bukole, wende nende ntanta wa kilometa ibidi.’ (Matayo 5:41) Utuku unemeka bayebe pa kulonda mudi majinga ende aya anyi? Bikalabi bitambe kukukolela bua kualonda, yukila nende bua kumuleja lungenyi luebe pa tshilumbu etshi. Kuambi ne: yeye mmumanye tshidi mu meji ebe nansha. Kadi paudi umuleja majinga ebe, wikale ne kanemu. Bible udi utubela ne: ‘Mêyi enu ikale [malenga] misangu yonso, matue bu luepu, bua nuenu numanye mua kuandamuna muntu ne muntu dîyi.’​—Kolosai 4:6.

14. Kunemeka baledi kudi kumvuija tshinganyi?

14 Bidi munyi buenu nuenu bana? Dîyi dia Nzambi didi diamba ne: ‘Bana, tumikilayi baledi benu mu Mukalenge; bua bualu ebu budi buakane. Unemeke tatu webe ne mamu webe (eu udi mukenji wa kumudilu udi ne mulayi).’ (Efeso 6:1-3) Muaba eu, kutumikila baledi kudi mumue ne ‘kunemeka tatuebe ne mamuebe.’ Muaku wa tshiena-Greke mukudimuna ne: ‘kunemeka’ udi ne diumvuija dia se: “kuangata ne mushinga” anyi “kutua mushinga.” Nanku, kutumikila kakuena kumvuija kulonda ku tshimfula-muoyo mikandu ya baledi iudi mua kuikala umona kayiyi miakanyine nansha. Nzambi udi ukulomba bua kuangata baledi bebe ne mushinga wa bungi ne bua kuanyisha mibelu yabu.​—Nsumuinu 15:5.

15. Mmunyi mudi bana mua kuikala anu ne kanemu nansha padibu bamona ne: baledi babu mbenze tshilema?

15 Kadi ntshinyi tshiudi mua kuenza bikala baledi bebe benza bualu budi bukepesha kanemu kebe kudibu? Keba bua kumona bualu abu mudibu buobu babumona. Ki mbuobu badi ‘bakulele’ ne bakukoleshe anyi? (Nsumuinu 23:22) Ki ndinanga didibu bakunange didi dibenzeja nanku anyi? (Ebelu 12:7-11) Akula ne kanemu kumpala kua baledi bebe, ubumvuije ne lutulu mushindu uudi umvua. Nansha buobu bakuandamune mushindu uudi kuyi musue, udikande bua kuakula ne kapeja kumpala kuabu. (Nsumuinu 24:29) Vuluka mushindu uvua Davidi muikale anu unemeka Shaula nansha pavua mukalenge eu katshiyi ulonda mibelu ya Nzambi. Lomba Yehowa bua akuambuluishe bua kutantamena malu adi akutonda. Davidi wakamba ne: ‘Nupumune milombu ya mu mitshima yenu kumpala kuende; Nzambi udi tshinyemenu tshietu.’​—Musambu 62:8; Muadi 3:25-27.

Nemekayi badi balombola

16. Mmalu kayi atudi mua kulongela ku tshilejilu tshia balongeshi ba dishima ne tshia banjelu?

16 Nansha mudi bakulu ba tshisumbu bateka ku spiritu munsantu, badi anu bapange bupuangane ne benji ba bilema. (Musambu 130:3; Muambi 7:20; Bienzedi 20:28; Yakobo 3:2) Ke bualu kayi bamue mu tshisumbu batu mua kumona bakulu kabayi babasankisha to. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza patudi tuela meji peshi padibi bimueneka ne: bakulu ki mbenze bualu kampanda mu mushindu muakane to? Tangila dishilangana pankatshi pa balongeshi ba dishima ba mu bidimu lukama bia kumpala ne banjelu: ‘[Balongeshi ba dishima] badi bena dikamakama ne badisu, kabena bazakala [kumpala kua bena] butumbi [kadi badi babapenda]; kadi banjelu, badi babapita bunene ne bukole, kabena balua ne dipisha didi dibapenda kumpala kua Mukalenge, [badi babenga kuenza nanku bua kanemu kadibu naku kudi Yehowa].’ (2 Petelo 2:10-13) Nansha pavua balongeshi ba dishima bapenda “bena butumbi” (bakulu bavuabu bateke bua kulombola tshisumbu tshia bena Kristo mu bidimu lukama bia kumpala), banjelu buobu kabavua bapenda balongeshi ba dishima bavua bakeba matapuluka munkatshi mua bana betu nansha. Kadi bu mudi banjelu ne muanzu mubandile ne bapite bantu ku dimanya dia buakane, bavua bajadike bimpe tshivua tshienzeka mu tshisumbu. Nenku “bua kanemu kadibu naku kudi Yehowa,” bakalekela bua Nzambi akose tshilumbu atshi.​—Ebelu 2:6, 7; Yuda 9.

17. Mmunyi mudi ditabuja diebe mua kukuambuluisha mu malu audi umona ne: bakulu ki mbaenze bimpe to?

17 Nansha pikala bualu kampanda kabuyi buenzeke mushindu udibu ne bua kuenzeka, katuenaku ne bua kuitaba ne: Yezu Kristo udi ne muoyo ne udi Mfumu wa tshisumbu tshia bena Kristo anyi? Ki mmumanyeku tshidi tshienzeka mu tshisumbu tshiende pa buloba bujima anyi? Katuenaku ne bua kunemeka mushindu udiye yeye ulongolola malu ne katuenaku ne bua kuitaba ne: udi ne bukole bua kubatamija malu anyi? Bushuwa, ‘tuetu tudi banganyi bua tuetu kulumbuluisha mukuetu?’ (Yakobo 4:12; 1 Kolinto 11:3; Kolosai 1:18) Bua tshinyi kubenga kukuatshila Yehowa malu adi makutonde mu masambila ebe?

18, 19. Ntshinyi tshiudi mua kuenza paudi umona ne: mukulu mmuenze tshilema?

18 Bu mutudi bantu bapange bupuangane, ntatu anyi bilumbu bidi mua kujuka. Kudi mene mua kuikala bikondo bidi mukulu wenza bilema, ufika ne ku dipesha bamue bantu tshiji tshikole. Tuetu benze malu mu tshiputuku kabiakushintulula tshintu nansha tshimue to. Bidi mua kukolesha tshilumbu atshi patupu. Bantu badi ne dijingulula dia malu a mu nyuma nebindile bua Yehowa akaje malu ne afile dinyoka dionso didi mua kuikala dikengedibua mu tshikondo ne mu mushindu udiye mulongolole.​—2 Timote 3:16; Ebelu 12:7-11.

19 Tshia kuenza ntshinyi bikala bualu kampanda bukubungamije? Pamutu pa kukuatshila bantu bakuabu badi mu tshisumbu, bua tshinyi kubenga kulomba diambuluisha kudi bakulu ne kanemu? Ubumvuije mushindu udibi bikubungamije kadi kuyi ubatobolola nansha. Misangu yonso wikale ne “muoyo wa buwetu” kudibu, ne wikale anu ne kanemu paudi ubakuatshila malu ebe. (1 Petelo 3:8, NW) Kubasendeki to, kadi ubeyemene bualu mbena Kristo bapie mu nyuma. Witabe dikankamija dionso dia mu Bible diakupeshabu mu bimpe. Ne bu buobu mua kumona ne: bidi bikengela kuangata mapangadika makuabu bua kukuambuluisha, wikale mushindike ne: Yehowa nealombole bakulu bua kuenza tshidi tshimpe ne tshiakane.​—Galatia 6:10; 2 Tesalonike 3:13.

20. Mbualu kayi butuamona mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?

20 Kadi kudi bualu bukuabu butudi ne bua kukonkonona pa bidi bitangila dinemeka bantu badi balombola. Aba badi ku mutu kabenaku ne bua kunemeka bantu badibu balombola anyi? Tumonayi bualu ebu mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.

Newandamune munyi?

• Mbualu kayi buimpe butudi tunemekela bantu badi balombola?

• Mmunyi mudi Yehowa ne Yezu bangata bantu badi kabayi banemeka balombodi badi Nzambi muteke?

• Mbilejilu kayi bilenga bitudi nabi bia bantu bakanemeka aba bavua balombola?

• Ntshinyi tshitudi mua kuenza bikala muntu udi ku mutu kuetu umueneka muenze tshilema?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Sala uvua unemeka bikole bumfumu bua Abalahama, ke bua tshinyi uvua ne disanka

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Mikala wakabenga kunemeka muaba uvua nawu Davidi wa mfumu wa dîku ne mukalenge

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

‘Yehowa ankande bua tshilengi muntu wakela Yehowa manyi pa mutu tshianza!’

[Tshimfuanyi mu dibeji 16]

Bua tshinyi kubenga kukuatshila Yehowa malu adi makutonde mu masambila ebe?