Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bua tshinyi bantu kabena banemeka badi babalombola?

Bua tshinyi bantu kabena banemeka badi babalombola?

Bua tshinyi bantu kabena banemeka badi babalombola?

“Ditombokela bantu badibu bateke bua kulombola, mu bitendelelu ne mu midimu mikuabu, mu malu a nsombelu ne a tshididi, mbualu bunene budi butangalake pa buloba bujima butudi mua kuangata dimue dituku bu muanda wa pa buawu wa mu bidimu dikumi bishale ebi.”

NDAMBU wa bidimu ukadi mupite katshia kubangila mu bidimu bia 1960 peshi bidimu dikumi biakatela mufundi wa miyuki ya kale ne muena nkindi Hannah Arendt. Lelu’eu, dibenga kunemeka balombodi nditambe kutangalaka kupita ne muvuabi kumpala.

Tshilejilu, matuku adi panshi aa tshikandakanda kampanda tshia mu tshimenga tshia Londres ntshiambe ne: “Bamue baledi badi babenga bua mulongeshi kuikalaye ne dîyi ku mutu kua muanabu, ne padi mulongeshi upima kupesha muanabu dinyoka, baledi badi batuadija kudiabakena.” (The Time) Misangu mivule patubu bapesha bana dinyoka mu kalasa, baledi batu bayamu kabiyi anu bua kukanyina balongeshi, kadi bua kubaluisha.

Muleji-mpala wa Tshisumbu tshia Balombodi ba Tulasa (National Association of Head Teachers) tshia mu ditunga dia Grande-Bretagne wakamba ne: “Bantu batu bamba ne: ‘Ndi ne bukenji bua,’ pamutu pa kuamba ne: ‘Ndi ne malu a kukumbaja.’” Pa kumbusha mudi baledi babenga kulongesha bana babu bua kunemeka bantu badi balombola, bamue kabatu nansha bapesha bana babu batekete dinyoka, ne kabatu bitaba nansha kakese bua bantu bakuabu kubapeshadi. Bantu batu balekela bua bana badi badiamba mudibu ne “bukenji” kupetulabu bumfumu bua baledi bine ne bua balongeshi, ne tshikadilu etshi ntshipatuishe “tshipungu tshipiatshipia tshia bantu badi kabatshiyi banemeka balombodi, ne katshiyi ne dimanya dijalame dia tshidi tshimpe ne tshidi tshibi,” ke muakafunda Margarette Driscoll, mufundi wa bikandakanda.

Mu tshiena-bualu tshia “Tshipungu tshinyanguke,” tshikandakanda tshia Time tshiakaleja bualu budi bubungamije bansonga ba bungi ba mu ditunga dia Russie pakatelatshi mêyi a muimbi munene wa mijiki ya rap wakamba ne: “Mmunyi mudi muntu wetu eu mua kueyemena bantu panu pa buloba apa, padi tshintu nansha tshimue katshiyi tshilala matuku a bungi ne kapayi bualu buakane nansha bumue?” Mikhail Topalov, mumanyi wa malu a nsombelu ya bantu, wakamba ne: “Bansonga aba ki mbabule lungenyi to. Mbamone mudi mbulamatadi mushime baledi babu, mbamone mudi baledi babu bajimije midimu ne bintu anyi makuta avuabu batekeshe. Tudi mua kutekemena bua buobu kunemeka bakokeshi anyi?”

Kadi, kuamba ne: anu bansonga ke badi ne tshibengu mu malu a kueyemena balombodi, nkudishima. Lelu, bantu ba bidimu bishilangane badi babenga kueyemena balombodi ba mishindu yonso, badi mene babapetula. Bidi bisua kuleja ne: kakuenaku balombodi batudi mua kueyemena anyi? Bikala aba badi balombola benza mudimu wabu bimpe, badi mua kusaka bantu ku malu mimpe, bualu badi bumvuija bulombodi bu “bukole anyi bukenji bua kuludika, kulumbuluisha, anyi bua kukandika malu adi bakuabu benza.” Balombodi ba mushindu’eu badi mua kuikala bu diambuluisha kudi muntu pa nkayende ne kudi bantu bonso mu tshibungi. Tshiena-bualu tshidi tshilonda tshidi tshiumvuija mudi bualu ebu mua kuenzeka.