Mushindu umuepele wa kujikija lukuna

“Kakutu lukuna kaluyi ne ditshina. . . . Tutu tukina tshitutu tutshina, nunku muaba udi lukuna, ditshina ndialaminepu.”​—CYRIL CONNOLLY, MUFUNDI NE MUKONKONONYI WA MIKANDA.

BAMANYI ba bungi ba malu a nsombelu ya bantu badi bamba ne: lukuna nduase miji bikole mu meji a bantu mushindu udibu kabayi mua kumanya to. Mumanyi kampanda wa malu a tshididi wakamba ne: “Lukuna lua bungi ludi mene mua kuikala ludianjila kulongolola,” luikale mu mashi a bantu.

Mbiumvuike bua tshinyi balongi ba ngikadilu ya bantu aba mbafike ku diamba nenku. Mbualu badi benzela malonga abu onso anu pa balume ne bakaji badi baledibue ‘mu dipambuka’ ne “mu bubi,” bilondeshile Bible, mukanda udi mufundisha ku nyuma. (Musambu 51:5) Nansha Mufuki muine pakatangilaye muntu mupange bupuangane bidimu binunu bimane kupita, ‘wakamona ne: mibi ya bantu ivua idiundadiunda munkatshi mua ba pa buloba ne meji avuabu bela mu mitshima yabu avua mabi matuku onso.’​—Genese 6:5.

Dielelangana meji mabi, dikina bena makoba ne bisa bikuabu mbilele lukuna. Malu aa adi afumina ku dipanga bupuangane ne budisunkaya bidi bantu bapiane. (Dutelonome 32:5) Bualu budi bubungamija mbua se: kakuena ndongoluelu anyi mbulamatadi wa bantu, nansha malu a mushindu kayi adiye ulongolola bua kuenza, adi mua kushintulula mutshima wa muntu mu malu aa. Kamona-kamba Johanna McGeary wakamba ne: “Kakuena mpulushi wa buloba bujima, nansha yeye ne bukole bua mushindu kayi, udi mua kujikija nkuna yonso idi mieleshishe mashi panshi mu ditunga dia Bosnie, dia Somalie, dia Liberia, mu tshitupa tshia Cachemire, ne tshia Caucase.”

Kadi, kumpala kua tuetu kubanga kukeba mushindu wa kujikija lukuna, tudi ne bua kuanji kumanya bimpe tshidi tshisaka bantu ku dikala nalu.

Lukuna lukolesha kudi ditshina

Kudi mishindu mishilashilangane ya lukuna. Mufundi Andrew Sullivan wakakula bimpe bua bualu ebu mu tshikoso ne: “Kutu lukuna lutu lutshina, ne lukuna lutu anu lumvua kapeja; kutu lukuna lutu luleja bukole, ne lukuna lutu lufumina ku dipanga bukole; kutu didisombuela ne kutu lukuna lutu lufumina ku lubabu. . . . Kutu lukuna lua muntu udi ukengeshangana, ne lukuna lua udibu bakengesha. Kutu lukuna lutu lusua kumueneka ne lukuna lutu luenda lukepela. Kutu kabidi lukuna  lutu lutayika ne tshiji, ne lukuna lutu kaluyi lutayika.”

Kakuyi mpata, amue malu manene adi ajula mvita mienzeja kudi lukuna mu bikondo bietu ebi atu a mu nsombelu wa bantu ne mu malu a mfranga. Misangu mivule, ditamba kuelelangana meji mabi ne ditayika dia lukuna bitu bimueneka miaba itu bantu badi ne biuma bia bungi bikale anu bakese patupu. Lukuna lutu kabidi lumueneka misangu mivule muaba utu bantu bamona ne: dilua dia bantu benyi ndifuane kumana biakudia ne bintu biabu bionso bia kudiambuluisha nabi.

Bamue badi mua kuela meji ne: bantu benyi aba nebalue kuangata miaba yonso ya midimu ne nebanyishe bua kubafutabu makuta makese, anyi nebapuekeshishe mushinga wa bintu bidibu nabi. Nansha bikala ditshina edi dilelela anyi kadiyi dilelela, abu mbualu bukuabu. Ditshina bua se: malu a mfranga kaayi kunyanguka ne ditshina bua ne: biakudia ne bintu bia kudiambuluisha nabi kabiyi kujika mmalu manene adi asaka bantu ku dielelangana meji mabi ne ku lukuna.

Mbualu kayi bua kumpala budi bukengela kuenza bua kujikija lukuna? Ndishintulula dia ngikadilu.

Dishintulula ngikadilu

McGeary wakamba ne: “Dishintuluka dilelela dia malu didi mua kufumina anu ku disua dia bantu badi malu aa atangila.” Kadi mmunyi mudi disua dia bantu mua kushintuluka? Malu akadi menzeke mmaleje ne: bukole bunene budi butamba kusaka muntu ku dikandamena didiunda dia lukuna budi bufumina mu Bible anyi Dîyi dia Nzambi. Bidi nanku bualu ‘dîyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole, didi dipita muele wonso musakisha nseke ibidi kutua, didi ditubula too ne ku dipandulula dia muoyo ne nyuma, ne dia manungu ne dia buongo bua mifuba, didi dijingulula lukasa meji ne malu adi mutshima musue kuenza.’​—Ebelu 4:12.

 Bushuwa, dielelangana meji mabi ne lukuna kabiena mua kudijikila biobi nkayabi anyi mu mupodi wa dîsu nansha. Kadi bidi mua kujika. Yezu Kristo, muntu munene uvua wamba malu avua atuila bantu ku mitshima yabu ne akaja tuondo tuabu tua muoyo, uvua ne bukole bua kubasaka ku dishintuluka. Bantu ba bungi mbadilengeje padibu balonde mubelu mulenga eu wa Yezu Kristo: “Nangayi baluishi benu, nusambile bua badi banukengesha.”​—Matayo 5:44, Mukanda wa Mvidi Mukulu.

Mu diumvuangana ne malongesha ende, Yezu wakabueja Matayo, mulambuishi wa bitadi wa kale (bena Yuda bavua bapetula balambuishi ba bitadi bikole), mu kasumbu ka balunda bende ba pa muoyo. (Matayo 9:9; 11:19) Yezu wakasa kabidi ntendelelu mukezuke muvuabu ne bua kubuela kudi binunu bia Bampangano bavuabu bapetula ne bakine kumpala. (Galatia 3:28) Bantu ba miaba yonso ya mu tshikondo atshi bakalua bayidi ba Yezu Kristo. (Bienzedi 10:34, 35) Bantu aba bakalua kumanyika bua dinanga diabu dia dikema. (Yone 13:35) Pakashipabu Stefano muyidi wa Yezu ne mabue kudi bantu bena lukuna, mêyi ende a ndekelu avua ne: “[Yehowa], kubatekedi bubi ebu.” Stefano wakajingila bantu bavua bamukine diakalenga.​—Bienzedi 6:8-14; 7:54-60.

Bena Kristo balelela ba lelu mbalonde kabidi mubelu wa Yezu wa kuenzela bantu malu mimpe, ki ng’anu bana babu bena Kristo to, kadi too ne bantu badi babakine. (Galatia 6:10) Badi badienzeja bikole bua kujikija lukuna mu nsombelu wabu. Bu mudibu bamanye malu manene adi mua kujula lukuna munda muabu, badi benza malu mimpe ne bapingaja dinanga pa muaba wa lukuna. Eyowa, anu bu muakamba muena meji mukuabu wa kale, “lukuna ludi lujula matandu, kadi dinanga didi dijibikila bilema bionso.”​—Nsumuinu 10:12, MMM.

Mupostolo Yone wakamba ne: ‘Muntu yonso udi ne muanabu lukuna udi mushipianganyi; ne nudi bamanye ne: kakuena mushipianganyi udi ne muoyo wa tshiendelele muikale munda muende.’ (1 Yone 3:15) Bantemu ba Yehowa batu bitabuja bualu ebu. Nunku, badi mpindieu badisange mu buobumue, kakuyi lukuna ne basombe mu buena-muntu bulelela buloba bujima; badi bafumina mu bisa bionso, nshidimukilu yonso, bitendelelu bionso ne matunga onso.​—Bala malu adi mu tuzubu.

Nzambi neajikije lukuna kashidi!

Pamu’apa udi mua kuamba ne: ‘Kadi, abi bidi mua kuikala bimpe bua kujikija lukuna anu munda mua badi nalu. Nansha nanku, kabiena mua kujikija lukuna pa buloba ebu buonso to.’ Bulelela, nansha wewe kuyi ne lukuna mu mutshima webe, bantu badi anu mua kukukina. Nunku tudi ne bua kunyemena kudi Nzambi bua kupeta mushindu mulelela wa kujikija lutatu elu ludi lutampakane buloba bujima.

 Nzambi mmulongolole bua kumbusha lukuna luonso mu katupa kîpi emu pa buloba. Neakumbaje bualu ebu patuadija kukokesha mbulamatadi wa mu diulu uvua Yezu mutulongeshe bua kulomba mu disambila ne: ‘Tatu wetu udi mu diulu, banemeke dîna diebe. Bukalenge buebe bulue. Benze pa buloba muudi musue bu mudibu benza mu diulu.’​—Matayo 6:9, 10.

Pandamuna Nzambi disambila edi mu kabujima kadi, malu adi enzeja bua bantu bikale ne lukuna kaakuikalaku kabidi to. Butoke, bulelela ne buakane nebikale bipingane pa muaba wa dimuangalaja ngumu mibi, dipanga kumanya malu ne dielelangana meji mabi. Nanku dîba adi, Nzambi ‘neikale mukupule tshinsonji tshionso, lufu kalutshiyiku, madilu kaatshiyiku, nansha muadi, nansha kanyinganyinga.’​—Buakabuluibua 21:1-4.

Mpindieu lumu lutambe buimpe mene ndua ne: kudi malu kaayi kuela mpata adi ajadika ne: tudi mu ‘matuku a ku nshikidilu.’ Ke bualu kayi tudi mua kutekemena bua kumona mu katupa kîpi emu lukuna lujimina pa buloba ebu. (2 Timote 3:1-5; Matayo 24:3-14) Mu bukua-panu bupiabupia budi Nzambi mulaye, buena-muntu bulelela nebuikaleku bualu nebikale bamane kuvuija bantu bapuangane.​—Luka 23:43; 2 Petelo 3:13.

Kadi kuena ne bua kuindila too ne ku dîba adi bua wewe kushisha kuikala munkatshi mua buena-muntu bulelela ebu to. Bushuwa, anu mudi malu adi mu tuzubu aleja, dinanga dia bena Kristo dikadi dimane kupeta muaba mu mitshima ya miliyo ya bantu ivua mua kuikala miûle tente ne lukuna bu buobu kabayi bena Kristo. Tudi tukubikila bua wikale pebe mu buena-muntu ebu bua dinanga!

[Kazubu mu dibeji 5]

“Ntshinyi tshivua Yezu mua kuikala muenze?”

Mu ngondo muisambombo, mu tshidimu tshia 1998, batoke basatu ba mu musoko kampanda wa Texas (mu États-Unis), bakaluisha mufike mukuabu, dîna diende n’James Byrd. Bakamukokela muaba mule uvua kauyi bantu, kumukumabu ne kumusuikabu mikolo ne nkanu. Pashishe buobu kumusuika kunyima kua ka-mashinyi ka pikepe ne kuyabu benda bamukoka panshi mu njila mutantshi wa kilometre itanu too ne pakaluaye kudikuma mufue ku mukidi. Bakabikila muanda eu ne: dibunda bilumbu ditambe kukuata buôwa dia mu bidimu bia 1990.

Bana babu ne James Byrd ba bakaji basatu badi Bantemu ba Yehowa. Ntshinyi tshiakumvuabu bua batoke aba? Bakamba mu mukanda wakafundabu ne: “Mushindu uvuabu bakengeshe muanetu ne uvuabu bamushipe wakatusamisha muoyo bikole ne kutunyingalaja be. Bantu batu benza tshinyi padi bualu bua tshikisu bua buena ebu bubafikila? Katuakadisombuela, anyi kuamba mêyi adi aleja lukuna anyi kutangalaja ngumu bua kuleja mutuvua ne lukuna lukole nansha. Tuakela meji mushindu’eu: ‘Ntshinyi tshivua Yezu mua kuikala muenze? Uvua mua kuikala muenze tshinganyi?’ Diandamuna divua dipepele menemene. Mêyi ende avua ne bua kuikala afila ditalala ne ditekemena.”

Ku mvese yakabambuluisha bua kababueji lukuna mu mitshima yabu, kuvua Lomo 12:17-19. Mupostolo Paulo udi wambamu ne: ‘Kualukijidi muntu bubi ku bubi buende. Binuamanya mua kuenza nunku mu bienzedi bienu, nuikale ne bantu bonso ditalala. Kanudisombuedi, bana betu banangibue, kadi nushile tshiji tshia Nzambi muaba; bualu bua bakafunda ne: Busombuedi mbuanyi, meme nemfute; mudi muamba Mukalenge.’

Bakamba kabidi ne: “Tudi tuvuluka mêyi adi amba bulelela adi mu mikanda yetu adi aleja ne: amue malu mabi atu bantu benzelangana anyi bilumbu bitubu babunda bitu bitambe bubi. Bitu bitupangisha too ne mua kuamba ne: ‘Ndi nkufuila luse’ ne kupua muoyo musangu umue. Mu mianda ya buena eyi, padi muntu ufuilangana luse, udi wepuka njiya ne utungunuka ne kuenza malu ende kayi udisamisha mubidi anyi lungenyi bua dilama njiya.” Bushuwa, etshi ntshijadiki tshinene tshia se: Bible udi ne bukole bua kupangisha lukuna lukole bua kuelalu miji munda mua bantu!

[Kazubu mu dibeji 6]

Lukuna luakandamuka bulunda

Mu bidimu bidi panshi ebi, bantu binunu bivule ba mu matunga makuabu mbaye mu ditunga dia Grèce benda bakeba midimu. Kadi bu mudi malu a mpetu manyanguke bikole ne bikale bikole bua kupeta midimu, bantu batu bafuilakana bikole bua kuyipeta. Bualu ebu mbujule lukuna lukole pankatshi pa bantu ba bisa bishilashilangane. Tshilejilu tshidi tshimanyike bimpe ntshia dikokangana didi pankatshi pa bena mu ditunga dia Albanie ne ba mu dia Bulgarie. Miaba ya bungi mu Grèce, bantu ba mu matunga abidi aa batu batembangana bikole.

Mu tshimenga tshia Kiato, ku Nord-Est kua Péloponnèse, bena mu dîku kampanda ba mu Bulgarie ne muntu mukuabu wa mu Albanie bakatuadija kulonga Bible ne Bantemu ba Yehowa, buobu e kufika ku dimanyangana. Bu mudibu batumikila mikenji ya mu Bible, kabavua kabidi batekelangana lukuna bu mudi bantu ba bungi ba mu matunga abidi aa to. Bakalua kusomba bimpe anu bu bena muntu. Bua kumanya, Ivan, muena mu Bulgarie, wakambuluisha Loulis, muena Albanie bua kupeta nzubu ku luseke lua nzubu wende. Misangu mivule bena mu dîku dia Ivan ne dia Loulis batu bapeshangana biakudia ne tu-bintu tukuabu tudibu natu. Loulis ne Ivan bakadi Bantemu ba Yehowa batambule ne batu batamba kupatuka pamue bua kuyisha lumu luimpe. Bulelela, nansha bena mutumba nabu ki mbapange kumona bulunda bua bena Kristo aba to.

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Mu Bukalenge bua Nzambi nebumbushe lukuna luonso pa buloba