Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Udi mua kulama bikadilu biebe bilenga

Udi mua kulama bikadilu biebe bilenga

Udi mua kulama bikadilu biebe bilenga

‘Bua edi ndinanga dia Nzambi, bua tuetu tutumikile mikenji yende.’​—1 YONE 5:3.

1. Ndishilangana kayi dia bienzedi ditudi tumona mu bantu lelu?

 KALE, Nzambi wakamanyisha muprofete Malaki tshikondo tshivua bienzedi bia bantu ba Nzambi ne bua kuikala bishilangane bikole ne bia bantu badi kabayi basadila Nzambi. Wakafunda ne: ‘Nenujingulule ditapuluka didi pankatshi pa bantu bimpe ne bantu babi, pankatshi pa badi bakuatshila Nzambi mudimu ne badi kabayi bamukuatshila mudimu.’ (Malaki 3:18) Mêyi aa adi enda akumbana lelu’eu. Kulama mikenji ya Nzambi (kusangisha ne eyi idi ilomba bua kuikala ne bikadilu bilenga) mbualu buimpe, bualu bua meji. Kadi kabutu anu bualu butekete misangu yonso to. Ke bualu kayi Yezu wakamba ne: bena Kristo badi ne bua kudienzeja bikole bua kupeta lupandu.​—Luka 13:23, 24.

2. Mbimue bintu kayi bidi bantu basaka nabi bakuabu bua kubenga kulama bikadilu bimpe?

2 Bua tshinyi bidi bikole bua kulama bikadilu bimpe? Bumue bualu budi bukolesha malu mbantu. Bena malu a dijikija lutetuku badi baleja tshiendenda bu bualu bua disanka, bulenga ne bua buntu bukole, kadi kabayi baleja bua bipeta bibi bidi bifumaku to. (Efeso 4:17-19) Badi batamba kuleja nangananga disangila pankatshi pa bantu badi kabayi baselangane to. Misangu ya bungi filme ne televizion bidi ileja disangila dia mulume ne mukaji bu bualu butu buenzeka tshianana tshianana. Pa tshibidilu kamuena mumueneka musangelu ne dinemekangana to. Ba bungi mbabangishe kumona malu aa katshia ku buana buabu. Bantu batu kabidi batusaka bikole bua tuenze malu mutubu buobu bine basue kuenza. Ne batu baseka badi kabayi benza nunku to.​—1 Petelo 4:4.

3. Mbua amue malu kayi budi bantu ba bungi pa buloba baditua mu buendenda?

3 Muoyo wetu udi pawu utusaka bua kuikalabi bikole bua tuetu kushala balame bikadilu bietu bimpe. Yehowa wakafuka muntu ne majinga a kusangila, ne majinga aa adi mua kuikala makole. Dijinga ditu dilua nangananga bua bitudi tuela meji, ne buendenda budi buluila ku ngelelu wa meji udi kayi upetangana ne meji a Nzambi to. (Yakobo 1:14, 15) Tshilejilu, bilondeshile muvuabu bakonkonone malu matuku mashale aa mu tshikandakanda tshikuabu, bantu ba bungi bakenda tshiendenda bua musangu wabu wa kumpala bavua bajinga kumanya patupu mushindu utubi. Bakuabu bakamba ne: bavua balonda bantu ba bungi ba mulongo wabu. Banga pabu bakamba ne: bavua bapete majinga makole anyi bavua “bakuatshike kakese dîba adi.” Bituikala basue kuikala tusankisha Nzambi, tudi ne bua kuikala ne ngelelu wa meji mushilangane ne eu. Nngelelu wa meji kayi watuambuluisha bua kushala balame bikadilu bietu bilenga?​—British Medical Journal.

Ikala mutuishibue bikole

4. Bua tuetu kushala balame bikadilu bietu bimpe, tudi ne bua kuenza tshinyi?

4 Bua tuetu kushala balame bikadilu bietu bimpe, tudi ne bua kumanya ne: kuikala ne tshikadilu etshi kudi ne mushinga. Bualu ebu budi bumvuangana ne tshivua mupostolo Paulo mufundile bena Kristo ba mu Lomo ne: “Nujingulule mudi disua dia Nzambi didi dimpe, didi dimusankisha, ne didi diakane tshishiki.” (Lomo 12:2) Kumanya ne: bikadilu bimpe bidi ne mushinga kudi kumvuija kumanya ne: Dîyi dia Nzambi didi dikandika buendenda. Kadi kudi kabidi makuabu malu atudi ne tshia kumanya. Kudi kumvuija kumanya tshidibu bakandikile buendenda ne kumanya masanka atudi tupeta patudi tubuepuka. Tuvua bamone amue a ku malu adibu bakandikile tshiendenda mu tshiena-bualu tshishale.

5. Mbua tshinyi menemene budi bena Kristo ne bua kushadila balame bikadilu biabu bimpe?

5 Kadi, malu menemene adi bena Kristo ne bua kuepukila tshiendenda adi atangila malanda atudi nawu ne Nzambi. Tudi balonge ne: mmumanye tshidi tshitambe buimpe buetu tuetu. Dinanga ditudi bamunange nadi nedituambuluishe bua kukina malu mabi. (Musambu 97:10) Nzambi udi Mufidi wa ‘kupa kuonso kuimpe ne dipa dionso diakane tshishiki.’ (Yakobo 1:17) Nzambi mmutunange. Patudi tumutumikila, tudi tuleja ne: tudi bamunange ne tudi tuanyisha malu onso adiye mutuenzele. (1 Yone 5:3) Katuena basue kufuisha Nzambi bundu ne kumunyingalaja pa kushipa mikenji yende miakane to. (Musambu 78:41) Katuena tujinga bua kuenza malu apendesha ntendelelu wende munsantu ne muakane to. (Tito 2:5; 2 Petelo 2:2) Patudi tushala balame bikadilu bietu bilenga, tudi tusankisha Nzambi Mutambe Bunene.​—Nsumuinu 27:11.

6. Mmunyi mudi kumanyisha bakuabu mêyi atudi tulonda kuambuluisha?

6 Tuetu bamane kudisuika bua kushala balame bikadilu bimpe, bualu bukuabu budi mua kutukuba nkumanyisha bantu bakuabu dipangadika edi. Enza bua bantu bamanye ne: udi musadidi wa Yehowa Nzambi ne udi mupangadike bua kulama mêyi ende. Etshi ke muoyo webe, mubidi webe ne disungula diebe. Tshidi mu njiwu ntshinyi? Mmalanda ebe malenga ne Tatu webe wa mu diulu. Nunku leja patoke ne: muoyo mutoke webe kawena wa batuma eku ne eku nansha. Ikala ne disanka bua muudi muleji-mpala wa Nzambi pa kulonda mêyi ende. (Musambu 64:10) Kuikadi ne bundu bua kuyukila ne bantu bakuabu bua bikadilu bilenga biudi muanyishe ne dituishibua nansha. Kuakula ne muoyo mukole kudi mua kukukolesha, kukukuba ne kudi mua kukankamija bakuabu bua kulonda tshilejilu tshiebe.​—1 Timote 4:12.

7. Mmunyi mutudi mua kulama dipangadika dietu dia kushala balame bikadilu bimpe?

7 Pashishe, kunyima kua tuetu bamane kupangadika bua kuikala ne bikadilu bitambe bulenga ne bamane kumanyisha bakuabu tshitudi basue, tudi ne bua kukeba mishindu ya tuetu kushala balamate ku dipangadika dietu. Umue mushindu utudi mua kuenza nunku nkuikala badimuke bua bantu batudi mua kudia nabu bulunda. Bible udi wamba ne: “Udi wenda ne bena meji udi ulua muena meji.” Lamata aba badi ne bikadilu bilenga bia buena biebe; nebakukoleshe. Mvese wa mu Bible eu udi wamba kabidi ne: ‘Kadi udi ubuelakana ne bapote neakenge bua bualu ebu.’ (Nsumuinu 13:20) Epuka mu mishindu yonso bantu badi mua kutekesha dipangadika diebe.​—1 Kolinto 15:33.

8. (a) Bua tshinyi tudi ne bua kubueja malu mimpe mu mutu wetu? (b) Ntshinyi tshitudi ne bua kuepuka?

8 Tudi kabidi ne bua kubueja mu lungenyi luetu malu adi malelela, a bunême, makane, a butoke bua mutshima, malengele a dinanga, adi ne lumu luimpe, adi ne buimpe ne a butumbi. (Filipoi 4:8) Tudi tuenza malu aa patudi tusungula bimpe bintu bitudi tutangila ne tubala ne kabidi mijiki itudi tuteleja. Kuamba ne: mikanda idi ilongesha bantu malu a buendenda kayena inyanga bantu kudi muomumue ne kuamba ne: mikanda idi ilongesha bantu bikadilu bimpe kayena ne diambuluisha to. Umanye ne: bantu bapange bupuangane badi mua kupona mu buendenda bipepele. Nunku mikanda, bibejibeji, filme ne mijiki bidi bijula majinga a diangatangana nebifikishe muntu ku majinga mabi ne majinga aa neafikishe muntu ndekelu wa bionso ku mpekatu. Bua tuetu kulama bikadilu bietu bilenga, tudi ne bua kuuja mutu wetu ne meji a Nzambi.​—Yakobo 3:17.

Malu atu afikisha bantu ku buendenda

9-11. Bu mudi Solomo mulonde, mmalu kayi akafikisha ku kakese ku kakese nsongalume mukuabu ku buendenda?

9 Pa tshibidilu, kutu malu mamanyike bimpe atu afikishangana ku buendenda. Muntu yeye mumane kuenza bumue, mbikole bua yeye kupingana kabidi tshianyima. Tangila mudibu baleje bualu ebu mu Nsumuinu 7:6-23. Solomo udi umona ‘nsongalume wakadi kayi ne lungenyi.’ Nsongalume eu udi ‘upitshila mu musesu pepi ne masangu akadi nzubu wa mukaji [wa ndumba], wapuka ku nzubu kuende, mu dîba dia kafuanshimba, padi dîba dibuela.’ Etshi ke tshilema tshiende tshia kumpala. Mutshima ta “lungenyi” luende ludi lumulombola ku dilolo anu ku njila udiye mumanye bimpe ne: kutu mukaji wa ndumba pa tshibidilu.

10 Tudi tubala pashishe ne: ‘Monayi! Mukaji udi ulua kumuakidila, muluate bivualu bia mukaji wa masandi, muikale ne mutshima wa budimu.’ Mpindieu udi umona mukaji eu! Uvua mua kukudimuka ne kupingana ku nzubu, kadi mbikole menemene mpindieu, nangananga bualu udi ne lungenyi lukese. Mukaji eu udi umukuata ne umutua mishiku. Nsongalume mumane kuitaba bua amutue mishiku, mpindieu udi uteleja mêyi ende a dimuambisha aa: ‘Ngakadi ne bua kufuta milambu ya kuvuija nayi ditalala; lelu’eu ngakumana mitshipu yanyi.’ Mu bintu bivuabu bafila bu milambu ya kuvuija nayi ditalala muvua munyinyi, bukula, mafuta ne mvinyo. (Lewitiki 19:5, 6; 22:21; Nomba 15:8-10) Pakabitela mukaji eu, uvua mua kuikala usua kuamba ne: kavua mupange kulonda mêyi a Nzambi to; ne uvua mua kuikala usua kuleja nsongalume au ne: kuvua bintu bimpe bia bungi bia kudia ne bia kunua ku nzubu kuende. Udi umusengelela ne: ‘Lua, tumanyangane mu dinanga too ne ku dinda, tudisankishe mu dinanga.’

11 Ki mbikole bua kumanya tshiakenzeka panyima to. ‘Udi umuenzeja bua kuya nende umubomba ne mêyi ende.’ Nsongalume udi umulonda ku nzubu kuende ‘bu mudi ngombe uya ku tshishipelu’ ne ‘bu mudi nyunyu ubuela mu buteyi lubilu.’ Solomo udi ujikija ne mêyi malelela aa: ‘Kêna mumanye ne: neajimije muoyo wende’ to. Udi ujimija muoyo wende bualu “Nzambi nealumbuluishe bena masandi bajike ne bena masandi babake.” (Ebelu 13:4) Ndilongesha bunene kayipu bua balume ne bakaji! Tudi ne bua kuepuka bua kuenza nansha malu makese adi mua kufikisha Nzambi ku ditubenga.

12. (a) Kuamba ne: “kayi ne lungenyi” kudi kumvuija tshinyi? (b) Mmunyi mutudi mua kukolesha tshikadilu tshietu?

12 Uvuluke ne: nsongalume eu kavua “ne lungenyi” to. Tshiambilu etshi tshidi tshituleja ne: ngenyi yende, majinga ende, malu avuaye munange, malu avua amutua ku muoyo ne bipatshila biende kabivua bipetangana ne tshidi Nzambi wanyisha to. Lungenyi luende lukese luakapatula bipeta bibi. Mu ‘matuku a ku nshikidilu’ aa, bidi bikengela kudienzeja bikole bua kuikala ne tshikadilu tshimpe. (2 Timote 3:1) Nzambi udi utupesha bintu bia kutuambuluisha nabi. Bisangilu bia tshisumbu tshia bena Kristo bidi bitukankamija bua kuenda mu njila muakane ne kupetangana ne bana betu bakuabu badi ne tshipatshila tshia buena tshitudi natshi. (Ebelu 10:24, 25) Kudi bakulu ba tshisumbu badi batulama bu mutubu balama mikoko ne batulongesha njila ya buakane. (Efeso 4:11, 12) Bible udiku bua kutubela ne kutulombola. (2 Timote 3:16) Tudi ne mushindu wa kusambila bua kupeta diambuluisha dia nyuma wa Nzambi dîba dionso.​—Matayo 26:41.

Tulongelayi ku mpekatu ya Davidi

13, 14. Mmunyi muakafika Mukalenge Davidi ku dienza mpekatu munene?

13 Too ne basadidi ba Nzambi banene batu bapona pabu mu buendenda. Umue wa kudibu m’Mukalenge Davidi, uvua musadile Yehowa ne lulamatu munkatshi mua bidimu bia bungi. Kakuena mpata bua se: uvua munange Nzambi bikole. Kadi wakapona mu mpekatu. Anu bu nsongalume uvua Solomo mumvuije bualu buende, kuvua malu akafikisha Davidi ku dienza mpekatu ne pashishe mpekatu eu kuluaye munene.

14 Davidi ukavua mupite tshikondo tshia bunsonga, pamu’apa uvua ne bidimu 50 ne bia pa mutu. Pavuaye dimue edi ku mutu kua nzubu wende, wakamona mukaji mulengele kampanda wowa mâyi, diende Beta-sheba. Davidi wakakonka bantu ne kumanya tshivuaye. Wakamanya kunyima ne: bayende Uliya uvua mu mvita ivuabu baluisha Laba, tshimenga tshia bena Amona. Davidi wakamubikidisha ku nzubu wende wa mukalenge ne kumanyangana nende. Pashishe, malu akakola; Beta-sheba wakamona ne: Davidi uvua mumuimitshishe difu. Davidi wakumbushisha Uliya ku mvita, wela meji ne: uvua mua kulala ne mukajende butuku. Nunku, bu Uliya mua kulala ne Beta-sheba, uvua mua kulua bu tatuende wa muana. Kadi Uliya kakaya ku nzubu kuende to. Bu muvua Davidi mumane kupangila mushindu wa kusokoka mpekatu wende, wakapingaja kabidi Uliya ku Laba ne mukanda mufundila mfumu wa basalayi bua ateke Uliya muaba uvuabu mua kumushipa. Nunku Uliya wakafua, ne Davidi wakasela Beta-sheba kumpala kua bantu kumanyabu ne: uvua ne difu.​—2 Samuele 11:1-27.

15. (a) Mmunyi muakamanyika mpekatu wa Davidi? (b) Ntshinyi tshiakenza Davidi pakamubela muprofete Natana ne budimu?

15 Bidi mueneka ne: malu akenza Davidi bua kusokoka mpekatu wende akenda bimpe. Ngondo yakapita. Beta-sheba wakalela muana wa balume. Bikala Davidi uvua ne muanda eu mu lungenyi pakafundaye Musambu wa 32, nanku kuondo kende ka muoyo kakamulubakaja. (Musambu 32:3-5) Kadi, Nzambi uvua mumone malu onso aa. Bible udi wamba ne: “Bualu ebu buakenza Davidi kabuakasankisha mutshima wa Yehowa.” (2 Samuele 11:27) Yehowa wakatuma muprofete Natana. Muprofete eu wakaleja ne budimu Davidi tshivuaye muenze. Davidi wakatonda bubi buende ne kulomba Yehowa luse musangu umue. Dinyingalala diende dilelela diakamufikisha ku diumvuangana kabidi ne Nzambi. (2 Samuele 12:1-13) Mibelu ya Natana kayakatonda Davidi to. Wakalonda tshidi Musambu wa 141:5: ‘Muntu muakane antute, muanda eu newikale luse kundi; ambele biende, kubela kuende nekuikale bu manyi pa mutu panyi; mutu wanyi kaubengi manyi au.’

16. Ndidimuija ne mubelu kayi bivua Solomo mufile pa bidi bitangila bilema?

16 Solomo (muana muibidi uvua Beta-sheba mulele ne Davidi) uvua mua kuikala muelangane meji pa muyiki mubi wa tatuende eu. Wakalua kufunda ne: “Muntu udi usokoka bilema biende kena ulubuluka to, kadi muntu udi utonda bilema biende, ubipidia, nebamufuile luse.” (Nsumuinu 28:13, MMM) Tuetu bapone mu tshilema tshinene, tudi ne bua kuteleja mibelu mifundisha kudi Nzambi, idi itudimuija ne ituakaja. Tudi ne bua kutondela Yehowa tshilema etshi ne kuya kudi bakulu ba tshisumbu bua kukeba diambuluisha. Mudimu munene wa bakulu udi wa kuambuluisha badi benze mpekatu bua bapetulule makanda.​—Yakobo 5:14, 15.

Itaba bipeta bia mpekatu webe

17. Nansha mudi Yehowa utufuila luse bua mpekatu yetu, nku tshinyi kudiye kayi utuepula?

17 Yehowa wakafuila Davidi luse. Bua tshinganyi? Bualu Davidi uvua muntu wa mutshima mutoke, bualu uvua ufuila bakuabu luse ne bualu dinyingalala diende divua dilelela. Nansha nanku, Davidi kakakubibua ku bipeta bibi biakalonda dienza diende dia mpekatu nansha. (2 Samuele 12:9-14) Bidi bia muomumue lelu. Nansha mudi Yehowa kayi wenzela bantu badi banyingalala bibi, kêna ubepula ku bipeta bia malu mabi abu to. (Galatia 6:7) Ku bipeta bia buendenda kudi mua kuikala: dishipa dibaka, difu dia panshi, disama, dijimija dieyemena ne kanemu.

18. (a) Ntshinyi tshivua Paulo muambile tshisumbu tshia bena Kolinto bua kuenza ne muntu uvua muende ne mukaji wa tatuende? (b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: Yehowa udi unanga benji ba mpekatu ne ubafuila luse?

18 Bituikala benze tshilema tshinene, tudi mua kumvua bibi bua bipeta bia tshilema etshi. Nansha nanku, katuena ne bua kulekela bualu nansha bumue butupangisha bua kunyingalala ne kumvuangana kabidi ne Nzambi to. Paulo wakafundila bena Kolinto bua kuipatabu muntu uvua wenza malu a tshibindi mu tshisumbu. (1 Kolinto 5:1, 13) Pakanyingalala muntu eu mu bulelela, Paulo wakambila tshisumbu ne: ‘Nudi ne bualu bua kumulekelela bubi buende ne kumusamba, [ne] kujadika [dinanga] dienu kudiye.’ (2 Kolinto 2:5-8) Mu mubelu eu (mufundisha ku nyuma) tudi tumona mudi Yehowa unanga ne ufuila benji ba mpekatu badi banyingalala luse. Banjelu mu diulu badi basanka padi muenji wa mpekatu unyingalala.​—Luka 15:10.

19. Mmunyi mudi dibungama diakanyine bua bualu bubi butudi benze mua kutuambuluisha?

19 Nansha tuetu babungame bua mutudi benze bibi, kanyinganyinga katudi naku kadi mua kutuambuluisha bua tuetu ‘kudimuka bua katuyi kukudimuna [kabidi] mutshima wetu ku bualu bubi.’ (Yobo 36:21) Kakuyi mpata, bipeta bibi bia mpekatu bidi ne bua kutusaka bua katuyi kumuenzulula kabidi to. Davidi wakabela kabidi bakuabu ne makenga akapetaye bua mpekatu yakenzaye. Wakamba ne: ‘Nenyishe badi bapambuke njila yebe, ne bantu babi nebapingane kuudi.’​—Musambu 51:13.

Netupete disanka patudi tusadila Yehowa

20. Mmasanka kayi adi afuma ku ditumikila malu makane adi Nzambi utulomba?

20 Yezu wakamba ne: ‘Badi bateleja dîyi dia Nzambi, badi badilama, badi ne disanka.’ (Luka 11:28) Patudi tutumikila malu makane adi Nzambi utulomba tudi tupeta disanka lelu ne malaba. Bituikala bashale balame bikadilu bietu bilenga, tutungunukayi ne kuenza nunku pa kukeba bua kupeta diambuluisha ku bintu bionso bidi Yehowa mutupeshe bua kutukuatshisha. Bituikala tudi bapone mu buendenda, tumanye ne: Yehowa udi pabuipi bua kufuila badi banyingalala ne muoyo umue luse, ne tuikalayi bapangadike bua kubenga kuenzulula kabidi mpekatu eu.​—Yeshaya 55:7.

21. Mmubelu kayi mufila kudi mupostolo Petelo udi mua kutuambuluisha bua kushala balame bikadilu bietu bilenga?

21 Mu katupa kîpi emu, bukua-panu bubi ebu nebupite, kusangisha ne ngenyi ne bikadilu bibi bidimu. Tuetu bashale balame bikadilu bietu bimpe, netupete masanka lelu ne tshiendelele. Mupostolo Petelo wakafunda ne: ‘Bananga, bualu bua nudi nutekemena malu aa, nanukilayi bua banusangane mu ditalala kanuyi ne katoba, kanuyi ne kadiwu kudiye. Bua [munudi badianjile] kumanya malu aa, dimukayi bua, kanupambushibu ku mashimi a bantu babi, kanulamuki ku dijadikibua dienu dine.’​—2 Petelo 3:14, 17.

Udi mua kumvuija anyi?

• Bua tshinyi bidi mua kuikala bikole bua muntu kushala mulame bikadilu biende bilenga?

• Ngimue mishindu kayi itudi mua kukolesha nayi dipangadika dietu dia kulonda mêyi manene a Nzambi?

• Mmalongesha kayi atudi mua kupetela ku mpekatu ya nsongalume mutela kudi Solomo?

• Mmalu kayi atudi mua kulongela ku mushindu uvua Davidi munyingalale?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Kumanyisha bakuabu bikadilu biudi mulamate bikole nekukukube

[Bimfuanyi mu mabeji 16, 17]

Yehowa wakafuila Davidi luse bualu wakanyingalala ne muoyo umue