Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Udi anu ne bua kuitaba anyi?

Udi anu ne bua kuitaba anyi?

Udi anu ne bua kuitaba anyi?

MULONGI mukuabu wa bidimu 12 uvua wenza muende muonso bua kumvua mushindu utubu bajandula nshinga ya makumi a algèbre. Mulongeshi wabu wakaleja balongi mushindu uvua umueneka mupepele bua kumona mua kujandula makumi aa.

Wakatuadija nenku: “Tufuanyikije ne: x=y, nunku tupeshe dileta dionso tshishiferi tshia 1.”

Mulongi au kumona ne: “Njila udi mulongeshi mufile bua makumi aa mmumueneke muimpe.”

Kadi, kunyima kua mulongeshi mumane kuenza milongo inayi ya njila uvua umueneka bu mushindu muimpe wa kuandamuna makumi aa, wakapatula tshipeta tshivua tshikemesha balongi, ne: “Nanku, 2=1!”

Wakambila balongi bende bavuaye munyungulule mutu ne makumi au ne: “Lejayi bikala diandamuna edi dilelela anyi dia dishima.”

Bu muvua nsonga eu kayi mutambe kumanya makumi a algèbre, kakamanya mua kuenza makumi au bua kupeta diandamuna dilelela to. Njila yonso ivuaye ujinga kulonda bua kuandamuna makumi aa uvua uyimona anu mimpe mitambe. Mulongi eu uvua ne bua kuitaba diandamuna dia mulongeshi divuaye kayi mumvue kuvuadi difume anyi? Pabi mulongeshi wabu uvua mumanye makumi mpala ne nyima kumupita yeye kule ne kule. Tòo, mulongi eu kavua ne bua kuitabakana to! Uvua udiambila munda munda ne: ‘Tshiena ne mushindu wa kupeta diandamuna dilelela to. Kadi muoyo udi ungambila ne: diandamuna edi kadiena ne mutu to.’ (Nsumuinu 14:15, 18) Uvua mujadike ne: mulongeshi wabu peshi mulongi nende nansha umue kavua mua kushintula dolare ibidi ku umue nansha!

Panyima pa matuku, mulongi eu wakalua kumona tshilema mu makumi avua mulongeshi wabu muenze. Kutuadijila anu pinapu, bualu abu buakamupesha dilongesha dia mushinga. Nansha padi muntu wa dimanya dia bungi menemene umvuija malu mu mushindu mukole ukavuaye mumane kulongolola udi umueneka kauyi kuela mpata, muntu udi umuteleja kêna ne bua kuitabakana malu adi kaayi ne mutu anu bualu kêna ne mushindu wa kufila lungenyi lukuabu lushilangane to. Mulongi au uvua ulonda dîyi dia mushinga wa bungi dia mu Bible didi mu 1 Yone 4:1, dia kubenga kuitaba lubilu lubilu bualu buonso buudi umvua nansha buobu bumueneka buikale bufumina kudi muntu udi ne dimanya dia bungi.

Kadi ki mbuena kuamba ne: udi ne bua kulama anu yebe ngenyi iukavua nayi kuyi wanyisha mikuabu nansha. Wewe mubenge kuteleja malu adi mua kulongolola ngenyi mibi iuvua nayi udi wenza tshilema. Kadi kuena ne bua ‘kuzakajibua lubilu mu meji ebe’ padibu bakuenzeja bua kuitaba kudi muntu udi wamba mudiye ne dimanya dia bungi anyi bukokeshi. (2 Tesalonike 2:2) Bushuwa mulongeshi eu uvua welesha balongi bende bilele patupu bua kumona mudibu banana lungenyi. Nansha nanku, muntu udi mua kuikala imue misangu ukuambidilamu malu, kayi wela bilele to. Bantu badi mua kuikala bapiluke mu dipatula dia ‘mayele a dikuatakaja ngenyi mikonyangale.’​—Efeso 4:14, NW; 2 Timote 2:14, 23, 24.

Bamanyi bapiluke batu anu bamba bulelela anyi?

Nansha bamanyi bapiluke buobu ne dimanya dia mushindu kayi, badi anu mua kuikala ne imue ngenyi anyi mmuenenu mishilangane idi ibengangana mu muanda kampanda nansha kansanga. Angata tshilejilu tshia dikokangana didi kadiyi dijika didi nadi ba minganga pa bidi bitangila bintu bidi bilela masama. Mulongeshi mukuabu wa malu a ba minganga mu Iniversite wa Harvard mmufunde ne: “Dibenga kupetangana ndambu didi pankatshi pa badi bangata mashi adi muntu mupiane bu tshiledi tshia masama ne badi bangata malu adi mu bantu ne muaba udibu basombele bu tshintu tshidi tshilela masama, ndijule dikokangana dikole munkatshi mua bena siyanse.” Bantu badi batua ku tshia badi bamba mudi malu onso a muntu alonda anu mashi adiye mupiane badi bamba bashindika ne: mashi atudi bapiane ke adi atamba kutufikisha ku dipeta masama a mishindu kabukabu. Bakuabu pabu badi belesha mpata bamba ne: masama adi akuata bantu adi atamba kufumina ku miaba idibu basombele ne ku mishindu ya nsombelu idibu nayi. Bantu ba nseke yonso ibidi eyi badi anu batela mikanda ne malu akadibu bamonamone mu bantu bua kubingisha diabu dilongesha. Nansha nanku, dikokangana didi amu ditungunuke.

Bananyi ba lungenyi batu batambe kuenda lumu bakadi balongeshe njila ne njila malu avuabu balue kuangula kalema pashishe nansha pavua bivuabu balongesha bimueneka bu bivua kabiyi kuela mpata tshikondo atshi. Muena nkindi Bertrand Russell wakamba Aristote ne: uvua “muntu uvua ne dilongesha dia nkindi divua ne bukole kupita dia bena nkindi bakuabu bonso.” Kadi mona, amu yeye Russell eu wakaleja kabidi ne: malongesha a bungi a Aristote avua “a dishima.” Wakafunda ne: “Mu bikondo bietu emu balongi ba Aristote kabatu banji kuitabaku tshintu tshipiatshipia nansha tshimue tshidi bena meji, anyi bananyi ba ngenyi peshi bena nkindi bapatule nansha.”​—Histoire de la philosophie occidentale (Angl.).

“Malu adibu babikila mu dishima ne ‘ndungenyi’”

Pamu’apa bena Kristo ba kumpala bakayikila ne balongi ba bungi ba bena nkindi banene bena Greke bu mudi: Socrate, Platon ne Aristote. Bantu bavua balonge bikole tshikondo atshi bavua badimone bapite bena Kristo ba bungi ku lungenyi. Kabavua bamona bayidi ba Yezu ba bungi bu “bena meji a panu” to. (1 Kolinto 1:26, MMM) Bantu bavua balonga tulasa tua malu a nkindi tshikondo atshi bavua bela meji ne: malu avua bena Kristo bitabuja avua malu a ‘butshimbakane’ peshi ‘dipanga dia lungenyi.’​—1 Kolinto 1:23; MMM.

Bu wewe muikale munkatshi mua bena Kristo ba kumpala, bena meji banene ba tshikondo atshi bavua mua kukulenduisha ku mêyi a bukole avua apatuka mukana muabu, peshi kukukuatshisha buôwa ne ditembangana dia meji abu anyi? (Kolosai 2:4) Bilondeshile mupostolo Paulo, kakuvua bualu bua kutshina nansha bumue to. Wakamanyisha bena Kristo ne: Yehowa udi umona ‘meji a bena meji’ ne “lungenyi lua bena lungenyi” bu butshimbakane. (1 Kolinto 1:19) Wakakonka ne: “Muena meji udi mua kuamba tshinyi kabidi? Anyi muntu mulonge? Anyi muedianganyi wa mpata wa mu buloba ebu?” (1 Kolinto 1:20, MML) Nansha muvua bena nkindi, bafundi ne bedi ba mpata ba mu tshikondo tshia Paulo bikale bena meji matue, kabakapatula tshintu tshia nsongo nansha tshimue tshivua mua kujikija ntatu ya bantu.

Ke bualu kayi bena Kristo bavua bepuka tshiakabikila mupostolo Paulo ne: “malu adibu babikila mu dishima ne ‘ndungenyi.’” (1 Timote 6:20, MML) Paulo uvua ubikila dimanya dia bantu abu ne: ndia ‘dishima’ bualu divua dipangile bualu bumue bunene: mukanda wa kudi Nzambi uvuabu mua kuteta nawu malongesha abu. (Yobo 28:12; Nsumuinu 1:7) Bu muvua bantu bavua balamate dimanya anyi lungenyi alu kabayi ne mukanda eu, ne muvuabu kabidi bafofomija mêsu kudi Satana mushimianganyi munene, kabavua mua kutekemena bua kupeta bulelela nansha.​—1 Kolinto 2:6-8, 14; 3:18-20; 2 Kolinto 4:4; 11:14; Buakabuluibua 12:9.

Bible mmukanda mufundisha bua kutuludika

Bena Kristo ba kumpala kabavuaku banji kuela mpata ya bualu bua se: Nzambi ukavua mumanyishe disua diende, malu adiye mulongolole ne mêyi ende mu Bible. (2 Timote 3:16, 17) Dimanya edi diakabambuluisha bua muntu ‘kabanyangi ne nkindi ne lubombo lua patupu, bu mudi bilele biamba kudi bantu.’ (Kolosai 2:8) Ke mudibi kabidi lelu’eu. Dîyi dia Nzambi didiye mufundishe ku nyuma wende didi tshishimikidi tshikole tshitudi mua kujadikila malu atudi tuitabuja, bualu ndishilangane ne ngenyi ya bantu idi mibuelakane eku kayiyi ipetangana. (Yone 17:17; 1 Tesalonike 2:13; 2 Petelo 1:21) Bu katuyi ne tshishimikidi etshi, katuvua mua kukokesha mua kuibakila tshintu tshia nsongo tshidi tshikole pa lusenga ludi lusengemuka lua malongesha ne nkindi ya bantu nansha.​—Matayo 7:24-27.

Muntu udi mua kuamba ne: ‘Kadi anji imana. Malu adi bena meji bajadike ki mmalejeku mudi Bible ne bilema ne kayi kabidi mukumbane kueyemena bu mudi nkindi ya bantu itu ishintuluka dîba dionso anyi?’ Tshilejilu, Bertrand Russell wakamba ne: “Copernic, Kepler ne Galilée bavua baluisha Aristote, baluisha kabidi Bible pavuabu bajinga kushindika dilongesha dia ne: buloba kabuena munkatshinkatshi mua tshibuashibuashi to.” (Tuetu mbadi baladike maleta.) Tshilejilu, lelu eu bantu badi bitaba dilongesha dia difukibua dia bintu anu mudidi mu Bible muaku ku muaku kabenaku bamba basuminyine mudi Bible ulongesha ne: buloba buvua bufuka mu matuku asambombo a mêba 24, nansha mudi malu onso aleja ne: buloba nkayabu bukadi buenze miliyare ne miliyare ya bidimu anyi?

Bushuwa, Bible kêna wamba ne: buloba budi munkatshinkatshi mua tshibuashibuashi to. Adi divua dilongesha dia bamfumu ba ekeleziya bavua buobu bine kabayi balamata Dîyi dia Nzambi. Malu adi mu muyuki wa malu a difuka udi mu Genese adi aleja mukadi buloba ne bidimu miliyare mivule, kadi kaena aleja ne: dituku dionso dia bufuki divua dia mêba 24 nansha. (Genese 1:1, 5, 8, 13, 19, 23, 31; 2:3, 4) Muntu udi wangata Bible ne mushinga kakuyi lubombo udi mujadike ne: nansha mudi Bible kayi mukanda wa malongesha a bena meji, kêna ne malu a ‘butshimbakane’ anyi dipanga lungenyi nansha. Udi umvuangana bikole ne malu akadi bena meji ba bungi bajadike ne: mmalelela. *

‘Meji’

Nansha muvua balongi ba Yezu ba bungi kabayi bantu ba milongo mibandile, pamu’apa kabayi balonge tulasa tua bungi, bavua ne tshintu tshikuabu tshia mushinga tshivua Nzambi mubapeshe. Nansha muvuabu bantu ba nsombelu mishilangane, bavua bonso ne tshipedi etshi: bukole bua kuela meji ne kunana lungenyi. Mupostolo Paulo wakakankamija bena Kristo nende bua ‘kujingululabu mudi disua dia Nzambi didi dimpe, didi dimusankisha ne didi diakane tshishiki’ ku diambuluisha dia ‘meji’ abu.​—Lomo 12:1, 2.

Ku diambuluisha dia ‘meji’ aa avua Nzambi mubapeshe, bena Kristo ba kumpala bakamona bimpe ne: nkindi anyi dilongesha dionso divua kadiyi dipetangana ne Dîyi dia Nzambi kadivua ne mushinga to. Bushuwa, imue misangu bena meji ba mu tshikondo tshiabu bavua ‘bapumbisha bulelela bua kabumanyiki’ ne babenga bua kuitaba malu avuaku avua ajadika ne: Nzambi udiku. Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Badi badiamba bu mudibo ne lungenyi, kadi kabena nalu to.” Bu muvuabu babenge bulelela budi butangila Nzambi ne malu adiye mulongolole, ‘lungenyi luabu lukavua lubuelakane, mu mitshima yabu mukavua midima, kabayi kabidi ne meji nansha makese.’​—Lomo 1:18-22, MML; Yelemiya 8:8, 9.

Bantu batu badiamba mudibu ne meji batu misangu mivule bafika ku diamba ku ndekelu ne: “Nzambi katuku to,” anyi ne: “Katuena ne bua kueyemena Bible to,” peshi ne: “Katuena mu ‘matuku a ku nshikidilu nansha.’” Ku mêsu kua Nzambi, ngenyi ya mushindu’eu nya butshimbakane anu mudi kuamba ne: “2=1.” (1 Kolinto 3:19) Nansha bantu buobu bambe ne: badi ne bukokeshi bua mushindu kayi, kuitabi malu adibu bamba bikalawu abengangana ne adi Nzambi ulongesha, abengangana ne Dîyi diende, ne akonyangaja meji adi mimpe. Dîyi dia ndekelu didi ne: misangu yonso, njila wa meji ngua kuitaba bua “Nzambi ikale muena bulelela, kadi muntu yonso ikale muena mashimi.”​—Lomo 3:4.

[Mêyi adi kuinshi]

^ Bua kumanya malu makuabu, bala mukanda wa La Bible: Parole de Dieu ou des hommes? ne wa Y a-t-il un Créateur qui se soucie de vous?, mipatula kudi Bantemu ba Yehowa.

[Bimfuanyi mu dibeji 31]

Bible ke udi tshishimikidi tshikole tshia malu atudi tuitabuja bualu mmushilangane ne ngenyi ya bantu idi ishintuluka dîba dionso

[Mêyi a dianyisha]

Ku dia bakaji, Épicure: Foto mukuate ne dianyisha dia British Museum; lua pa nkatshi, Platon: National Archaeological Museum, Athène, Grèce; ku dia balume, Socrates: Rome, Musei Capitolini