Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nkuna ne tunyinganyinga bitu mvita ishiya

Nkuna ne tunyinganyinga bitu mvita ishiya

Nkuna ne tunyinganyinga bitu mvita ishiya

MUSALAYI mukuabu uvua muluangane mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima wakamba ne: “Kakutu bantu batshimuna mvita to. Kutu anu bantu batubu batshimuna.” Bantu ba bungi badi mua kuitaba mêyi ende aa. Mvita itu ishiya ntatu mikuate ne buôwa; badi batshimuna ne badibu batshimuna batu bajimija bantu ne bintu bipite bungi. Nansha mvita yoyi mimane kujika, bantu miliyo ya bungi batu batungunuka ne kupeta ntatu mivule.

Nntatu kayi ayi? Mvita idi mua kubutuisha bena mu ditunga bavule, ishiya bana ba nshiya ne bakaji ba mu lufuila bapite bungi. Bakuabu batu bapanduka, batu buobu bashala ne ntatu mikole ne tunyinganyinga bungi tshianana. Bantu miliyo ne miliyo badi mua kujimija biabu bionso ne kupeta dikenga dikole anyi kulua mene bena tshimuangi. Tudiku mua kuikala bamanye lukuna ne tunyinganyinga bitu bishala mu mitshima ya bantu badi bapanduka aba anyi?

Ntatu idi ivula

Tunyinganyinga tutu mvita ishiya mu mitshima ya bantu tutu tutungunuka ne kuvula matuku a bungi panyima pa mvita mimane kujika, bingoma bimane kulekela kudila ne basalayi bamane kupingana kuabu. Bipungu ne bipungu bidi mua kushala bikinangane bikole. Nenku nkuna ne tunyinganyinga bidi mvita ishiya lelu bidi mua kukebesha mvita mikuabu makelela.

Tshilejilu, Ndondo wa mu Versailles (wakatuabu biala mu 1919 bua kujikija Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima) wakelela ditunga dia Allemagne mikenji ivua benamu bamona mikole ne bayangata bu ivua miela bua kudisombuela. Mukanda mukuabu udi wamba ne: mêyi a mu ndondo au “akenza bua bena Allemagne bikale ne njiya ne bua bakebe mua kudisombuela.” Kunyima kua bidimu, “njiya mikole ivua Hitler nayi bua ndondo au yakamupesha pa kutuadijila,” ne njiya eyi ivua bumue bua ku malu akafikisha ku Mvita Mibidi ya Buloba bujima.​—The Encyclopædia Britannica.

Mvita Mibidi ya Buloba bujima yakatuadijila ku Pologne ne yakatangalaka too ne mu Balkans. Nkuna ne tunyinganyinga tudi bisamba bia mu tshitupa etshi bishale nabi kunyima kua mvita mibidi ya buloba bujima ke bidi bijudije kabidi mvita mu Balkans mu bidimu bia 1990. Tshikandakanda kampanda tshia mu Allemagne tshidi tshiamba ne: “Lukuna ne meji a kudisombuela bidi bitua bialuka ebi bitshidiku too ne mu tshikondo tshietu etshi.”​—Die Zeit.

Bua bantu kusombabu mu ditalala, bidi bikengela kuanji kujikija tunyinganyinga ne nkuna bitu mvita ishiya. Kadi mmunyi mudibi mua kujika? Ntshinyi tshidi tshikengela kuenza bua kubijikija? Nnganyi udi mua kujikija nkuna ne tunyinganyinga bitu mvita ishiya?

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 2]

TSHIZUBU: Fatmir Boshnjaku

[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 3]

Foto wa U.S. Coast Guard; FOTO WA O.N.U. 158297/​J. Isaac