Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tangilayi muenji wa malu a kukema!

Tangilayi muenji wa malu a kukema!

Tangilayi muenji wa malu a kukema!

‘Imana biebe talalaa, elangana meji [bua malu a] kukema adi Nzambi wenza.’​—YOBO 37:14.

1, 2. Mbintu kayi bia dikema biakasokololabu mu 1922, ne ntshinyi tshiakamba wakabimona?

 MULONGI kampanda wa bishadile bia bintu bia kale ne munene mukuabu wa mu ditunga dia Angleterre bakenza mudimu bidimu bivule bakeba bintu bia mushinga mukole. Dimue edi, Howard Carter (mulongi wa bishadile bia bintu bia kale au) ne Carnarvon (munene au) bakafika muaba uvua lukita lua Pâlo Toutankhamon, mu dia 26 ngondo wa dikumi ne umue 1922, mu nkita ya bakalenge ba mu Ejipitu idi mu Tshibandabanda tshia Bakalenge tshivua tshiende lumu. Pakafikabu ku tshiibi tshivua tshikanga bikole, bakatubulaku disoso. Carter wakabuejamu buji butemesha, kuponguelaye munda mua lukita elu.

2 Carter wakalua kulonda ne: “Bu muvua muoyo wa Carnarvon uzuka, wakangebeja ne: ‘Udi mumone tshintu anyi?,’ meme kupangila bukole bua mua kumuambila bia bungi e kuamba anu se: ‘Eyowa, bintu bia dikema.’” Mu bintu bivule bia mushinga mukole bivua mu lukita alu muvua mushete wa bafue mukole muenza ne or. Pamu’apa ukadiku mumone bimue bia ku “bintu bia kukema” ebi mu foto peshi mu nzubu wa tshilaminu tshia bintu bia kale. Kadi, nansha bintu ebi bikale bia kukema mushindu kayi, kabiena pamu’apa ne bualu budi bukutangila nansha. Nenku mpindieu tuakulayi bua malu a kukema adi akutangila ne adi ne mushinga kuudi.

3. Mmuaba kayi utudi mua kupeta mumvuija a malu a kukema adi mua kuikala ne mushinga kutudi?

3 Tshilejilu, elabi meji bua muntu mukuabu uvua ne muoyo kukadi bidimu nkama ne nkama, muntu mumanyike bikole kupita muntu kayi yonso udi mutumbe mu malu a filme, kupita tshilobo tshionso tshia mu manaya peshi munene kayi yonso. Bavua bamubikila ne: muntu mutambe bunene kupita bantu bonso ba luseke lua ku Est. Bumue udi mua kuvuluka dîna diende: Yobo. Kudi mukanda mujima mu Bible udi wakula anu bua bualu buende. Kadi, umue wa ku bantu ba mu tshikondo atshi, nsongalume diende Elihu, wakamona ne: uvua ne bua kubela Yobo. Elihu wakamba ne: Yobo uvua utamba kuditatshisha anu buende yeye ne bua bantu bavuaye usomba nabu. Mu Yobo nshapita wa 37 mudi imue mibelu misunguluke ya meji idi mua kutuambuluisha.​—Yobo 1:1-3; 32:1-33:12.

4. Ntshinyi tshiakafikisha Elihu ku difila mubelu udi mu Yobo 37:14?

4 Balunda ba Yobo basatu ba mafi bakakula mutantshi mule bua kumuleja ne: uvua muenze bualu bubi mu lungenyi anyi mu bienzedi biende. (Yobo 15:1-6, 16; 22:5-10) Elihu wakindila ne lutulu too ne pakajika diyuki adi. Pashishe kuakulaye ne bujinguludi ne meji. Elihu wakamba malu a bungi, kadi tangila bualu bunene buakambaye: ‘Umvua dîyi edi, Yobo; imana biebe talalaa, elangana meji [bua malu a] kukema adi Nzambi wenza.’​—Yobo 37:14.

Muntu wakenza malu au

5. ‘Malu a kukema adi Nzambi muenze’ akamba Elihu adi akula bua tshinyi?

5 Mona ne: Elihu kakambila Yobo bua yeye kuelangana meji a bualu buende yeye nkayende, anyi bua Elihu muine peshi bua bantu bakuabu to. Elihu wakapesha Yobo mubelu wa meji (udiye utupesha ne tuetu petu) wa se: elangane meji bua malu a kukema adi Yehowa Nzambi muenze. Buebe wewe tshiambilu “malu a kukema adi Nzambi wenza” tshidi tshiumvuija tshinyi? Kabidi, bua tshinyi udi ne bua kuelangana meji bua malu adi Nzambi muenze nansha muudi mua kuikala uditatshisha bua makanda ebe a mubidi, bua mfranga, bua matuku ebe atshilualua, bua dîku diebe, bua bena mudimu ne bena mutumba nebe? Ee, mu malu a kukema adi Yehowa Nzambi muenze mudi meji ende ne bukokeshi budiye nabu ku mutu kua bifukibua biende bitudi tumona. (Nehemiya 9:6; Musambu 24:1; 104:24; 136:5, 6) Bua kutokesha bualu ebu, tangila tshidibu bamba mu mukanda wa Yoshua.

6, 7. (a) Mmalu kayi a kukema akenza Yehowa mu tshikondo tshia Mose ne Yoshua? (b) Bu wewe mumone nansha bumue bua ku malu au a mu tshikondo tshia Mose ne Yoshua, uvua mua kuenza tshinyi?

6 Yehowa wakatumina Ejipitu wa kale bipupu, kupandululaye Mbuu Mukunze bua Mose kumona mua kupikula bena Isalele. (Ekesode 7:1–14:31; Musambu 106:7, 21, 22) Kuakenzeka muanda mukuabu mufuanangane ne eu, udibu balonda mu Yoshua nshapita 3. Yoshua uvua mupinganyi wa Mose uvua ne bua kusabula tshisamba tshia Nzambi dia muamua dia musulu mukuabu, pashishe kutshibueja mu Buloba Bulaya. Yoshua wakamba ne: “Nudijidile, bualu bua makelela Yehowa nênze malu a kukema munkatshi muenu.” (Yoshua 3:5) Mmalu a kukema kayi akenzaye?

7 Mukanda wa Nzambi udi ulonda ne: Yehowa wakapandulula mâyi a Musulu wa Yadene avua mua kupangisha tshisamba etshi bua kupita, nenku balume, bakaji ne bana binunu bivule bakapitshila pa buloba bume. (Yoshua 3:7-17) Bu tuetu muaba au tumona muvua musulu au mupanduluke ne bantu basabuka bimpe, muanda eu kauvuaku mua kuikala mutukemeshe bikole menemene anyi? Bualu ebu buakaleja mudi Nzambi ne bukokeshi ku mutu kua bifukibua biende. Kadi, kutshidi kabidi malu makuabu adi mikale pawu a kukema. Bua kuamanya ne kumanya bua tshinyi tudi ne bua kuelangana meji bua bualu buawu, tukonkononayi Yobo 37:5-7.

8, 9. Mmalu a kukema kayi adibu bamba mu Yobo 37:5-7? Bua tshinyi tudi ne bua kutumaku meji?

8 Elihu wakamba ne: ‘Nzambi udi ukunguisha mukungulu ne dîyi diende didi dikemesha bantu; udi wenza malu manene atudi katuyi bamanye mua kujingulula.’ Elihu uvua mutume meji ku tshinyi pakambaye ne: Nzambi udi wenza malu adi ‘akemesha bantu’? Udi utela neje ne mvula mukole. Bintu ebi bidi mua kupangisha tshidime bua kuenza mudimu mu budimi buende. Nansha nanku, bidi mua kumupetesha dîba ne mushindu wa kuelangana meji bua malu adi Nzambi muenze. Pamu’apa katuena babidime to, kadi neje anyi mvula bitu ne malu atubi mua kutuenzela. Bilondeshile muaba utudi, neje anyi mvula bidi mua kuanji kuimanyika midimu yetu petu. Tutuku tupeta dîba dia kuela meji bua kumanya muntu udi muenze malu a kukema aa ne tshidiwu umvuija anyi? Ukadiku muele meji au anyi?

9 Mu Yobo nshapita wa 38, Yehowa Nzambi nkayende uvua pende ne lungenyi alu pakelaye Yobo nkonko ya mushinga. Nansha muvua Mutufuki muele anu Yobo nkonko eyi, idi itangila lungenyi luetu, muoyo wetu ne nsombelu wetu wa matuku atshilualua. Nenku tumonayi malu avua Nzambi ukonka Yobo, tuele meji bua tshidiwu umvuija, tuenzayi tshidi Yobo 37:14 utubela bua kuenza.

10. Malu adi mu nshapita wa 38 wa Yobo adi ne bua kutusaka ku tshinyi, ne adi ajula nkonko kayi?

10 Nshapita wa 38 udi utuadija nenku: ‘Yehowa wakandamuna Yobo dîyi dipatuka mu mvunde ne: Eu nnganyi udi usokoka meji mu mîdima ku mêyi adi kaayi ne lungenyi? Suika mukaba webe mu tshimono bu muntu mulume; bualu bua nenkukonke malu makuabu, ne wewe ummanyishewu.’ (Yobo 38:1-3) Mêyi aa akalongolola lungenyi lua Yobo bua kuteleja malu avua alonda. Akamuambuluisha bua kuakaja meji ende bua kujingululaye ne: uvua kumpala kua Mufuki wa bionso uvuaye ne bua kuandamuna makonka ende. Ebu budi kabidi bualu buimpe budi mua kutuambuluisha tuetu ne bantu ba mu tshikondo tshietu etshi. Pashishe Nzambi wakakula malu akavua Elihu muleje. Wakebeja Yobo ne: ‘Wewe wakadi kudi kunyi pangakajadika bishimikidi bia buloba? Amba biebe, biwikala ne lungenyi lua kujingulula bualu ebu. Wakasungula bidikijilu biabu nnganyi, biwamanya mua kungambila? Anyi wakuolola muonji wa luidi pa mutu pabu nnganyi? Bakajadika bitekelu bia makunji abu pa binganyi, ne wakaladika dibue dia ku ditumba diabu mu muaba wadi nnganyi?’​—Yobo 38:4-6.

11. Mmalu kayi adi Yobo 38:4-6 ne bua kutuvuluija?

11 Yobo uvua muaba kayi (ne tuetu tuvua penyi) pakafukabu buloba? Tuetu ke bamanyi bapiluke ba malu a luibaku bavua benze plan wa buloba ebu, ne bapime bule ne bunene buabu bu bantu bapima ne metre anyi? Tòo. Dîba adi bantu kabavua nansha banji kuikalaku to. Nzambi wakakula bua buloba bienze anu bu se: buloba ebu nnzubu, kukonkaye ne: “Wakaladika dibue dia ku ditumba diabu mu muaba wadi nnganyi?” Tudi bamanye ne: ntanta udi pankatshi pa dîba ne buloba mmukumbane bimpe menemene bua tuetu kumona mua kuikala ne muoyo ne bukole bua mubidi. Kabidi buloba budi ne bunene bukumbanyine bimpe menemene. Bu buloba buikale bupite bunene, lubungibungi lua idrojene kaluvua mua kuikala lupatuka mu tshijengu tshia lupepe tshidi tshinyunguluke buloba to, ne kakuvua mua kuikala tshintu tshia muoyo pa buloba nansha. Bushuwa, muntu kampanda “wakaladika dibue dia ku ditumba diabu mu muaba wadi” mukumbane. Nnganyi udi muakanyine lumu bua malu aa? N’Yobo anyi? Ntuetu bine anyi? Peshi n’Yehowa Nzambi?​—Nsumuinu 3:19; Yelemiya 10:12.

Mmuntu kayi udi ne mandamuna?

12. Lukonko ludi mu Yobo 38:6 ludi lutufikisha ku dituma meji ku tshinganyi?

12 Nzambi wakakonka kabidi ne: ‘Bakajadika bitekelu bia makunji abu pa binganyi?’ Lukonko elu kaluenaku lutuelesha meji anyi? Pamu’apa tuetu tudi bamanyeku dîna dia tshintu tshivua Yobo kayi mumanye to: bukole budi buenza bua mabulungu ikale akokangane budibu babikila mu Mfualansa ne: gravitation. Ba bungi ba munkatshi muetu mbamanye ne: bukole bua gravitation bua ku dîba dinenanenayi didi muulu edi ke budi buenza bua buloba kushalabu bujalame muaba udibu, bienze anu bu se: bitekelu bia makunji abu mbijadika bikole menemene. Nansha nanku, mmuntu kayi udi mujingulule tshidi bukole bua gravitation?

13, 14. (a) Ntshinyi tshitudi ne bua kuikala bamanye bua bukole bua gravitation? (b) Malu adibu baleja mu Yobo 38:6 adi ne bua kutusaka ku dienza tshinyi?

13 Mukanda mupatuke matuku mashale aa udi ne tshiena-bualu ne: “Diumvuija dia Bukua-bintu” (The Universe Explained) udi wamba ne: ‘gravitation mbumue bua ku makole a mu bufuki butudi batambe kuibidilangana nabu, kadi katuyi batambe kubujingulula.’ Udi kabidi wamba ne: “Bidi bimueneka ne: bukole bua gravitation ebu budi bupita mu tshibuashi ne lubilu lukole mu mupodi wa dîsu, kakuyi tshintu tshidi tshibunyemesha mushindu’eu to. Kadi bidimu biashadi ebi, bamanyi ba malu a fizike mbatuadije kuamba se: bukole bua gravitation budi ne bua kuikala buendela mu mavuala a mu lupepele (ondes) adi menza ne tuvinguvingu tukese menemene katuyi kumona ne mesu tudibu babikila ne: gravitons. . . . Kadi kakuena muntu udi mujadike ne: mavuala a nunku atuku to.” Elabi meji bua tshidibi biumvuija!

14 Bena meji mbapatule bintu bia bungi mu bidimu 3 000 bikadi bipite katshia Yehowa wela Yobo nkonko. Pabi, ni ntuetu ni mbamanyi bapiluke ba fizike, kakuena muntu udi mua kumvuija bimpe menemene bukole bua gravitation budi bulame buloba mu njila udibu ne bua kuikala bua tuetu kuikala ne muoyo. (Yobo 26:7; Yeshaya 45:18) Katuena tusua kuamba ne: tuetu bonso tuye kule ne malonga bua kumanya malu onso masokome a bukole bua gravitation to. Tshidibi, kuelangana meji nansha bua bumue bua ku malu a dikema a Nzambi kudi ne bua kushintulula mushindu utudi tumuangata. Udiku unemeka meji ne dimanya diende anyi? Udiku mumvue tshitudi ne bua kulongela malu a bungi adi atangila disua diende anyi?

15-17. (a) Yobo 38:8-11 wakakula bua malu kayi, ne adi ajula nkonko kayi? (b) Ntshinyi tshitudi ne bua kumanya bua bidi bitangila mâyi manene ne mushindu udiwu mabanya pa buloba?

15 Mufuki udi utungunuka ne kuela nkonko yende wamba ne: ‘Nnganyi wakinjidila mâyi manene biibi, pakapatukawu, mumbuke munda mua buloba bu mudi muana umbuka mu difu dia mamu wende; pangakavuija matutu bu tshivualu tshiawu, ne mîdima mikole bu mukaba wa kuajingila; pangakaajadikila mukalu wanyi ungakaasunguila diambedi, ne pangakaatekela nkanu ya kuakanyika ne biibi kabidi; ne pangakamba bianyi ne: Neumanye mua kufika aku, kadi kupitshi nansha; ne kunu mene nebalekeshe kudibandisha kua mavuala ebe?’​—Yobo 38:8-11.

16 Kuinjidila mâyi manene biibi mbualu budi butangila miaba idi buloba buume, mbuu ne dibanda ne dipueka dia mâyi (marées). Kukadi kupite bidimu bungi kayi bidi bantu bamone ne balonge bintu ebi? Bidimu binunu, kabidi mbatambe kubilonga nangananga bikole bidimu lukama biashadi ebi. Pamu’apa udi mua kuela meji ne: malu a bungi atudi ne bua kumanya bua bintu ebi mmamana kujadika bimpe mpindieu. Kadi mu 2001 emu, wewe mukebe bua kubala tshiena-bualu etshi mu mikanda ya mu nzubu minene ya dilamina mikanda peshi ku Internet bua kupeta mumvuija mapiamapia, ntshinyi tshiwapeta?

17 Mu mukanda kampanda mumanyike bikole, neusanganemu bamba muanda eu ne: “Mushindu udi maloba a mpata ne mâyi a mbuu biabanya pa buloba, ne mudi bitupa bishilangane bia maloba biabanya, malu aa adi munkatshi mua ntatu minene idi bena meji bapete kutuadijila ku kale mu malonga ne malongesha abu adi atangila bintu ebi.” Kunyima kua mukanda utudi batele eu mumane kuamba mêyi aa, wakafila mumvuija anayi avua mamueneke, kadi kuambawu ne: mumvuija aa adi “amue a ku malongesha adibu batete bua kufuanyikija.” Anu muudi mua kuikala mumanye, dilongesha didibu bateta bua kufuanyikija “didi dileja ne: kabena ne bijadiki bikumbane bua kufila diumvuija dikuabu didi dipite diumvuija didibu bafila ne dielakana to.”

18. Ntshinyi tshiudi mua kuamba paudi umvua malu adi mu Yobo 38:8-11?

18 Bualu ebu kabuenaku buleja ne: nkonko itudi tubala mu Yobo 38:8-11 idi ne mushinga lelu’eu anyi? Bushuwa, ki ntuetu badi balongolole buloba ne babuakaje nansha. Ki ntuetu bavua bateke ngondo bua se: bukole budiye ukokangana nabu ne buloba buikale buenzeja dibanda ne dipueka dia mâyi a mbuu (marées) ditu kadiyi mua kunyanga miaba itudi anyi kutujiwula to. Wewe se udi mumanye Muenji wa malu a kukema aa.​—Musambu 33:7; 89:9; Nsumuinu 8:29; Bienzedi 4:24; Buakabuluibua 14:7.

Tuambikayi Yehowa butumbi

19. Mêyi a kasala adi mu Yobo 38:12-14 adi atuma lungenyi luetu ku malu kayi a bintu bidi bimueneka?

19 Bantu kabena mua kuamba ne: buobu ke badi benze bua buloba buikale bunyunguluka misangu yonso bu mudibu baleje mu Yobo 38:12-14 nansha. Dinyunguluka dia buloba ke didi dienza bua kuikale dîba dia kabundubundu ditu dienza bua kuulu kumueneke kuimpe kua dikema. Padi dîba dienda dibanda, bimuenekelu ne nyunguluilu ya buloba bidi bienda bipatuka bimpe, anu bu mutu mifundu ishala pa dima padibu batuapu tshitampi dîba didibu badifumba. Tuetu batangile nansha kakese mudi buloba bunyunguluka, tudi mua kukema bua mudibu kabuyi buya ne lubilu lupite bukole luvua mua kutushipesha. Ne bu buobu bunyunguluka bitekete menemene, bivua mua kulepeshisha munya ne butuku, ne kukebesha luya lupite bukole anyi mashika makole matambe ne bantu kabavua mua kushala ne muoyo nansha. Bulelela, tudi ne bua kusanka bua muvua Nzambi muenze bua lubilu lua buloba luikale lukumbanyine padibu bunyunguluka, pamutu pa kulekela bantu benza nanku.​—Musambu 148:1-5.

20. Mmunyi muudi mua kuandamuna nkonko idibu bele mu Yobo 38:16, 18?

20 Mpindieu fuanyikijabi ne: Nzambi udi ukuela nkonko mikuabu idi ilonda eyi: ‘Wewe wakuya too ne ku mishimi ya muinshi mua mâyi manene anyi? Wakuendakana mu mikele ya mu ndondo wa mâyi manene anyi?’ Nansha mumanyi wa malu a mbuu kêna mua kufila diandamuna dijima to! “Wakujingulula butshiama bua buloba, anyi? Ungambileku, biwamanya malu au onso.” (Yobo 38:16, 18) Ukadiku muendakane ne mumone miaba yonso ya pa buloba, nansha mene ya bungi ya kudiyi anyi? Mbidimu bungi kayi bia muoyo bitudi ne bua kuikala nabi bua kubandila miaba mimpe ne malu a dikema adi pa buloba ebu? Abi se bidi mua kuikala bidimu bia malu malenga a dikema!

21. (a) Nkonko idi mu Yobo 38:19 idi mua kufikisha bena meji ku diamba tshinyi? (b) Malu adi atangila butoke adi ne bua kutusaka bua kuenza tshinyi?

21 Tangila kabidi nkonko minene idibu bela mu Yobo 38:19, ne: ‘Njila wa ku muaba udi munya mushikame udi penyi? Mîdima kabidi idi ne muaba wayi kudi kunyi?’ Pamu’apa udi mumanye ne: kukadi bidimu bia bungi, bamanyi bapiluke bavua bamba ne: butoke butu buenda bu mudi mavuala a mu lupepele (ondes), bu mutu mavuala atudi tumona pa mâyi. Pashishe mu 1905, Albert Einstein wakumvuija ne: butoke mbuenze bu tubulu peshi tuvinguvingu tukese menemene tudi katuyi tumueneka ku mêsu, tudi tupatula kapia. Mumvuija a Einstein aa akakosa bualu ebu anyi? Mu mukanda kampanda wa matuku adi panshi aa mudi lukonko elu: “Butoke ndivuala anyi nkavinguvingu kakese kakayi kumona anyi?” Badi bandamunamu ne: “Bidi bimueneka ne: [butoke] kabuena mua kuikala bionso bibidi ebi to [mavuala ne tuvinguvingu tukese atu] bualu mbishilangane bikole. Diandamuna dimpe ndia se: butoke kabuenaku nansha tshimue tshia ku bintu bibidi ebi to.” Kadi, tudi tutungunuka ne kupeta (buludiludi anyi mu mishindu mikuabu) luya ludi lufumina ku nsese ya dîba, nansha kuoku kakuyi muntu udi mua kumvuija bimpe menemene malu adi Nzambi muenze mu muanda eu. Tudi tudia biakudia ne tupuyakana oksijene anyi lupepe ludi bikunyibua bipatula padibi bipeta nsese ya dîba. Tudi mua kubala, kumona mpala ya batudi banange, kubandila dibuela dia dîba ne bikuabu bintu. Patudi tuenza nenku, katuenaku mua kuitaba ne: aa mmalu a kukema adi Nzambi muenze anyi?​—Musambu 104:1, 2; 145:5; Yeshaya 45:7; Yelemiya 31:35.

22. Mmunyi muakumvua Davidi bua malu a kukema adi Nzambi muenze?

22 Patudi tuela meji bua malu a kukema adi Yehowa muenze bidi amu bua kutukemesha patupu, bienze amu bu bantu bakuatshisha buôwa kudi malu aa onso ne bashale bapange tshia kuamba anyi? Tòo. Davidi mufundi wa Misambu wakamba ne: muntu kêna mua kumvua anyi kumvuija malu onso adi Nzambi muenze to. Wakafunda ne: ‘Yehowa Nzambi wanyi, wakuvudija malu a kukema awakuenza. Bingakeba kualondolola ne bua kuambila bantu malu aa, neampite bua kuabala.’ (Musambu 40:5) Eyowa, kavua musue kuamba ne: uvua ne bua kushala mupuwe kayi wakula bua malu a kukema aa to. Davidi wakajadika muanda eu ku dipangadika diende diakalejaye mu Musambu 9:1, ne: “Nensakidile Yehowa ne mutshima wanyi wonso; nengambile bantu bua malu ebe onso a kukema.”

23. Mmushindu kayi uudi umvua paudi umona malu a kukema adi Nzambi muenze, ne mmunyi muudi mua kuambuluisha bakuabu?

23 Kabiena ne bua kutusaka petu bua kuenza bualu bua muomumue anyi? Patudi tukatshila malu manene adi Nzambi muenze, kabienaku ne bua kutusaka bua kuambila bantu malu ende, a bidiye muenze ne a bialuaye kuenza anyi? Diandamuna ndipepele: tudi ne bua ‘kuambila ba munkatshi mua bantu ba bende butumbi buende, kumanyisha ba munkatshi mua bantu bonso malu a kukema akenzaye.’ (Musambu 96:3-5) Kakuyi mpata, netuleje dianyisha ne budipuekeshi bua malu a kukema adi Nzambi muenze bituamanyisha bakuabu bitudi balonge pa bidi bimutangila. Nansha bantu buobu bakolele muaba utubu kabayi bitaba ne: Mufuki udiku, mêyi etu malenga atudi tubambila bua kubamanyisha malu aa adi mua kubatabuluja bua kuitababu ne: Nzambi udiku. Kabidi, adi mua kubasaka bua kuitaba bua kumanya ne kusadila eu “wakafuka bintu bionso,” Yehowa, Muenji wa malu a kukema.​—Buakabuluibua 4:11.

Newandamune munyi?

• Mubelu udi mu Yobo 37:14 udi ukufikisha ku diela meji bua malu kayi adi Nzambi muenze?

• Mbimue bintu kayi bidibu batele mu Yobo nshapita wa 37 ne wa 38 bidi bena meji kabayi mua kumvuija bimpe menemene?

• Mmunyi muudi umvua bua malu a kukema adi Nzambi muenze, ne bidi bikusaka bua kuenza tshinyi?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Nnganyi wakinjidila mâyi manene biibi bua kualamina mu muaba wawu?

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Nnganyi ukadi muendakane miaba milengele yonso ya pa buloba ebu bufuka kudi Nzambi?