Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Makenga adi Nzambi mulekele akadi pa kujika

Makenga adi Nzambi mulekele akadi pa kujika

Makenga adi Nzambi mulekele akadi pa kujika

MUABA wonso uudi uya, bantu badi anu ne makenga. Bamue batu badikebelawu buobu nkayabu. Badi bapia masama a mu bilamba, anyi ntatu idi ifumina ku dinua dia diamba, dikuatshika dia maluvu anyi dinua dia mfuanka. Bakuabu badi mua kupeta masama bua kudia kubi. Kadi, makenga a bungi adi afumina ku malu adi mapite bantu tshipimu bu mudi: mvita, diluishanga dia bena bisa, bilumbu, bupele, nzala ne masama. Bukulakaje ne lufu mmakenga makuabu adi muntu kayi mua kukanda nansha kakese.

Bible udi utujadikila ne: “Nzambi udi dinanga.” (1 Yone 4:8) Kadi Nzambi wa dinanga mmulekele makenga atungunuka munkatshi mua bidimu bipite bungi nunku bua tshinyi? Neajikije makenga aa dîba kayi? Bua tuetu kuandamuna nkonko eyi, tudi ne bua kuanji kumanya tshidi Nzambi mulongolole bua kuenzela bantu. Nanku nebitufikishe ku diumvua tshidi Nzambi mulekele makenga ne bua kumanya tshikalaye ne bua kuenza bua kuajikija.

Dipa dia budisunguidi

Pavua Nzambi mufuke muntu wa kumpala, kavua muenze anu buongo ne mubidi to. Nzambi kakafuka Adama ne Eva kabayi ne meji bu biamu nansha. Wakabapesha tshipedi tshia budisunguidi. Ne adi divua dipa dilenga dia dikema, bualu ‘Nzambi wakamona bintu bionso biakenzaye ne: biakadi bimpe be!’ (Genese 1:31) Eyowa, ‘mudimu wende wonso udi muakane.’ (Dutelonome 32:4) Tuetu bonso tudi tuangata dipa dia budisunguidi edi ne mushinga bualu katutu basue bua meji atudi tuela anyi malu atudi tuenza bionso bikala bifumina anu kudi muntu mukuabu katuyi tuetu ne dîba dia kudisunguila bualu nansha bumue to.

Nansha nanku, bantu bavua ne bua kuenza malu ne dipa dilenga dia budisunguidi edi kakuyi mikalu anyi? Dîyi dia Nzambi didi diandamuna ne mêyi aa adi ne mibelu ivuabu bapeshe bena Kristo ba kumpala ne: ‘[Ikalayi] badishikamine, kadi ki mbu badi bangata budishikaminyi buabu bu tshibuikilu tshia malu mabi; kadi nuikale bu bapika ba Nzambi.’ (1 Petelo 2:16) Bua disanka dia bantu bakuabu bonso, mikalu idi ne bua kuikalaku. Nanku mikenji ke ivua ne bua kulombola tshipedi tshia budisunguidi etshi. Biobi kabiyi nanku, malu adi mua kuenzeka mu tshimbondambonda.

Mmikenji ya nganyi?

Mmikenji ya nganyi ivua ne bua kuleja muaba uvua budikadidi buetu ne bua kushikidila? Diandamuna dia lukonko elu didi ditangila menemene tshidi Nzambi mulekele makenga. Bu mudi Nzambi ke wakafuka bantu, yeye ke udi mumanye bimpe mikenji idibu ne bua kutumikila bua diakalenga diabu ne dia bakuabu. Bible udi wamba bualu ebu nunku eu: ‘Meme ndi Yehowa Nzambi webe, udi ukuyisha bua wewe wikale ne diakalengele, udi ukulombola mu njila uudi ne bualu bua kuendelamu.’​—Yeshaya 48:17.

Tshitudi ne bua kumanya ntshia se: bantu kabavua bafukibue bua kuikalabu badienzela malu ne budikadidi buonso bapue muoyo se: Nzambi udiku to. Bua kupeta diakalenga ne disanka, bavua ne bua kutumikila mikenji miakane ya Nzambi uvua mubafuke. Yelemiya muprofete wa Nzambi wakamba ne: ‘Yehowa, ndi mumanye ne: njila wa muntu kêna munda muende; muntu kêna ne bukole munda muende bua kuendesha nabu biendedi biende bimpe.’​—Yelemiya 10:23.

Nzambi wakenza bua bantu bikale bakokela mikenji ya ku tshifukilu bu mudi bukole budi bukoka tshintu tshionso tshidi muulu butshitangija panshi (pesanteur). Bia muomumue, wakenza muntu bua akokele mikenji yende idi itangila tshikadilu tshidi bantu ne bua kuikala natshi, idi yambuluisha bantu bua kusombabu mu diumvuangana. Ke bua tshinyi Dîyi dia Nzambi didi ditubela ne: “Eyemena Yehowa ne mutshima webe wonso, kueyemenyi dijingulula diebe dia mianda.”​—Nsumuinu 3:5.

Ke bua tshinyi bantu kabavua mua kudilombola nkayabu bimpe kakuyi bumfumu bua Nzambi to. Pavuabu bakeba anu bua kuikala ne dipanda kumpala kuende, nsombelu wabu, malu abu a mpetu, a tshididi ne a bitendelelu avua ne bua kuikala aluishangana, ne ‘bantu bavua ne bumfumu bavua mua kukengesha bantu nabu.’​—Muambi 8:9, Mukanda wa Mvidi Mukulu [Mishonyi, MMV].

Mmalu kayi akapanga kukumbana?

Adama ne Eva (bankambua betu ba kumpala), Nzambi wakabafuka bapuangane. Bavua ne mibidi ne meji bipuangane, ne bavua basombele mu mparadizu. Bu buobu bakokele bukokeshi bua Nzambi, bavua mua kushala bapuangane ne kabidi kushala ne disanka. Mu matuku avua alonda, bavua ne bua kulela bana bapuangane, bikale mu disanka ne basombele mu mparadizu pa buloba apa. Atshi ke tshivua Nzambi mulongoluele bantu.​—Genese 1:27-29; 2:15.

Kadi bankambua betu ba kumpala bakenza malu mabi ne tshipedi tshia budisunguidi tshivuaye mubapeshe. Bakadishima pakelabu meji se: malu abu avua mua kuenda bimpe nansha Nzambi yeye kayi welamu dîyi. Ku disua diabu nkayabu bakasambuka mikalu ya mikenji ya Nzambi. (Genese, nshapita 3) Bu muvuabu babenge bumfumu buende, kavua kabidi ne bua kubambuluisha bua bashale bapuangane to. ‘Bakadinyanga, kabavua kabidi bu bana bende, bakapambuka.’​—Dutelonome 32:5.

Kubangila anu ku dîba divua Adama ne Eva batombokele Nzambi adi, mibidi yabu ne ngenyi yabu biakabanga kuteketa. Yehowa ke mpokolo wa muoyo. (Musambu 36:9) Nunku bua diditapulula diabu ne Yehowa, bakalua bantu bapange bupuangana ne ndekelu wa bionso bakafua. (Genese 3:19) Anu bu mutu bantu basambulujilangana ngikadilu mu mashi, ndelanganyi yabu ivua ne bua kupiana anu tshivua natshi bankambua betu aba. Bakapiana tshinyi? Dipanga bupuangane ne lufu. Mupostolo Paulo wakafunda bua bualu ebu ne: ‘Bu muakalua bubi pa buloba bualu bua muntu umue [Adama], ne bu muakalua lufu bua bubi abu, nunku lufu luakafika kudi bantu bonso, bua bonso bakenza malu mabi.’​—Lomo 5:12.

Nnganyi udi ne bukenji bua kukokesha?

Pavua Adama ne Eva batombokele Nzambi, bakapidia bua se: Nzambi kavua ne bukenji bua kukokesha bantu to. Yehowa uvua mua kuikala mubabutule ne mufuke mulume ne mukaji mukuabu, kadi abi kabivua mua kujikija tshilumbu tshia kumanya mfumu udi muakanyine menemene bua kuikala ku mutu kua bantu nansha. Bu muvuabu bapeshe bantu dîba dia kuenza malu muvuabu basue, bavua mua kuleja patoke ne: kudienzela malu nansha Nzambi kayi welamu dîyi kuvua mua kupatula anyi kubenga kupatula bualu bua nsongo.

Kadi ntshinyi tshidi bidimu binunu bivule bikadi bipite ebi bileja bua malu a bantu? Munkatshi mua bidimu bionso ebi, bantu mbalongolole malu a mu nsombelu wabu, a mpetu, a tshididi ne a bitendelelu mu mishindu ne mishindu. Kadi malu mabi ne makenga bitshidi anu bitungunuke. ‘Bantu babi mbadiundediunde mu malu mabi abu,’ nangananga mu tshikondo tshietu etshi.​—2 Timote 3:13.

Mu lukama lua bidimu lua 20, bantu mbapatule biamu ne mbenze matanda a mishindu ne mishindu. Kadi nkumueneke kabidi makenga a katshia ne katshia. Ne nansha buobu bapatule manga ne nguondapilu bia mushindu kayi, tshidi Nzambi mufunde ke tshidi tshienzeka: Bantu badi kule ne Nzambi mufidi wa muoyo, badi bakuatshika masama, bakulakaja ne bafua. Mbimueneke patoke ne: bantu kabena mua ‘kulombola biendedi biabu bimpe’ to.

Bumfumu bua Nzambi budi bumueneka patoke

Malu aa adi bantu benze padibu bele Nzambi nyima mmaleja ne: bantu kabena mua kukokesha bimpe to. Anu bukokeshi bua Nzambi ke budi mua kupesha bantu disanka, buobumue, mubidi muimpe ne muoyo. Dîyi dia Yehowa Nzambi (ditu kadiyi dipanga kukumbana) didi dileja kabidi ne: tudi mu ‘matuku a ku nshikidilu’ wa bukokeshi bua bantu badi bele Nzambi nyima. (2 Timote 3:1-5) Bukokeshi ebu ne malu mabi ne makenga adi Yehowa mulekele bidi bienda bisemena ku ndekelu kuabi.

Mu katupa emu Nzambi neakose tshilumbu tshia malu a bantu. Mukanda wa Nzambi udi utuambila ne: ‘Mu matuku a bakalenge aba [makokeshi a bantu adiku mpindieu] Nzambi wa mu diulu neajadike bukalenge bukuabu [mu diulu] budi kabuyi bubutudibua tshiendelele. Bukokeshi buabu kabuena bupianyibua kudi bantu bakuabu [mmumue ne: bantu kabakukokesha kabidi pa buloba to], kadi nebutshibule makalenge aa onso [adiku mpindieu] bitupa bitupa, nebuabutule, ne buobu nebujalame tshiendelele.’​—Danyele 2:44.

Dibingisha dia bukokeshi bua Yehowa Nzambi ku diambuluisha dia Bukalenge bua mu diulu ke tshiena-bualu tshia Bible. Bukalenge ebu ke buvua dilongesha dinene dia Yezu. Wakamba ne: ‘Nebambile bantu bonso ba pa buloba lumu luimpe elu lua bukalenge buanyi, neluikale tshimanyishilu ku bisamba bionso; pashishe nshikidilu nealue.’​—Matayo 24:14.

Papingana bukokeshi bua Nzambi pa muaba wa makalenge a bantu, nganyi wapanduka ne nganyi wikala kayi mua kupanduka? Mu Nsumuinu 2:21, 22, badi batujadikila ne: ‘Badi ne mitshima miakane nebashikame mu buloba, badi ne mutshima umue mutoke nebajalame. Kadi nebajimije bantu babi pa buloba.’ Mufundi wa Misambu wakimba ku bukole bua nyuma muimpe ne: ‘Tshitupa tshîpi katshiyi tshianji kulepa, muntu mubi kêna wikalaku kabidi. Kadi badi ne mitshima mipuekele nebapiane buloba, mioyo yabu neyisanke mu ditalala dikumbane. Bantu bakane nebapiane buloba, nebashikamemu tshiendelele.’​—Musambu 37:10, 11, 29.

Bukua-panu bupiabupia bulengele

Pakokesha Bukalenge bua Nzambi, bantu bapanduka ku nshikidilu wa tshikondo etshi nebabuele mu buloba buikala kabutshiyi ne malu mabi nansha makenga. Bantu nebalonge mikenji yafila Nzambi, ne kunyima ‘buloba nebuikale bûle tente ne kumanya kua Yehowa, bu mudi mâyi a mu mâyi manene abuikila miaba yawu yonso.’ (Yeshaya 11:9) Dilongesha edi nediambuluishe bantu ne nedibafikishe ku disomba mu ditalala ne mu diumvuangana. Kakuakuikala kabidi mvita, dishipangana, tshikisu, diangata bakaji ku bukole, buivi anyi malu mabi makuabu to.

Bantu bena butumike nebapete masanka mavule mu bukua-panu bupiabupia bua Nzambi. Nebumbushe malu mabi onso adi mafumine ku ditombokela bumfumu bua Nzambi. Dipanga bupuangane, masama, bukulakaje ne lufu nebijike. Bible udi utujadikila ne: ‘Muena musoko kakuamba ne: ndi ne disama.’ Mukanda wa Nzambi udi ulaya kabidi ne: ‘Mu dituku adi mêsu a mufofo neatabale, matshi a badi ne mapapa neajikuke. Mu dîba adi muntu mulema neatupike bu ngulungu, ludimi lua kamama neluimbe misambu.’ (Yeshaya 33:24; 35:5, 6) Nditshionkomoka kayipu dia kuikala ne mubidi tumatuma dituku dionso, kashidi ne tshiendelele!

Nzambi nealombole bantu bikala mu bukua-panu bupiabupia bua kumonabu mua kuenza mudimu ne makanda abu bua kuvuija buloba bujima mparadizu. Bupele, nzala ne dipanga muaba wa kulala nebijike kashidi, bualu mulayi wa Yeshaya udi wamba ne: ‘Nebase nzubu, nebashikamemu; nebatentule mionji ya tumuma tua mvinyo mu madimi, nebadie tumuma tuayi. Kabena basa nzubu bua mukuabu abuelamu; kabena bakuna bintu bua mukuabu abidie.’ (Yeshaya 65:21, 22) Bulelela, ‘nebashikame, muntu ne muntu, muinshi mua muonji wende wa tumuma tua mvinyo ne muinshi mua mutshi wende wa mfigi; kakuena muntu wabakuatshisha buôwa.’​—Mika 4:4.

Buloba nebushintuluke bua mudimu muimpe wikala Nzambi mua kusaka bantu bena butumike bua kuenzabu. Mukanda wa Nzambi udi utujadikila ne: ‘Tshipela ne buloba bûme nebikale ne disanka; tshipela tshia lusenga netshisanke; netshimeneshe bintu bu mudi tshilongo tshia nsungubidi tshienza. Mishimi ya mâyi neyipatuke mu buloba bua patupu, misulu neyipueke mu tshipela tshia lusenga.’ (Yeshaya 35:1, 6) ‘Biakudia nebivulangane pa buloba ne pa nsongo ya mikuna.’​—Musambu 72:16, Mukanda wa Mvidi Mukulu [Katolike, MMM].

Kadi ntshinyi tshienzekela bantu miliyo ne miliyo bakadi bafue? Bantu badi Nzambi muvuluke nebajuke, bualu “dibika dia bafue nedikaleku, ne dia bakane ne dia babi.” (Bienzedi 24:15) Eyowa, bafue nebalue kabidi ne muoyo. Nebabalongeshe malu malelela a dikema adi atangila bumfumu bua Nzambi ne nebasombe mu Mparadizu tshiendelele.​—Yone 5:28, 29.

Ku diambuluisha dia malu aa, Yehowa Nzambi neumbushe makenga, masama ne lufu bidi bikuate bantu ku bupika munkatshi mua bidimu binunu ne binunu. Kakuakuikala kabidi masama to! Nansha malema kaakuikalaku nansha! Lufu kaluakuikalaku kabidi to! Nzambi ‘neakupule tshinsonji tshionso ku mêsu kuabu; ne lufu kaluena luikalaku kabidi; madilu kaena ikalaku kabidi, nansha muadi, nansha kanyinganyinga kabidi; malu a kumudilu akumuka.’​—Buakabuluibua 21:3, 4.

Ke mushindu wikala Nzambi ne bua kujikija makenga nanku. Neabutule bukua-panu bubi ebu ne neajadike ndongoluelu mupiamupia wa malu “mudi buakane buikalamu.” (2 Petelo 3:13) Elu ndumu luimpe bulelela! Tudi bindile ndongoluelu mupiamupia eu ne muoyo kulukulu. Ne katuakuindila kabidi mutantshi mule bua kubuelamu nansha. Milayi ya mu Bible ikadi mikumbane mmituambuluishe bua kumanya ne: bukua-panu bupiabupia bukadi pabuipi ne makenga adi Nzambi mulekele akadi pa kujika.​—Matayo 24:3-14.

[Kazubu mu dibeji 8]

Makalenge a bantu mmapangile bua kujikija makenga

Mfumu wa kale wa ditunga dia Allemagne, Helmut Schmidt wakamba ne: “Tuetu bantu . . . nkokeshilu wetu wa buloba utu anu wa nankunanku, ne misangu ya bungi tutu tukokesha bibi menemene. . . . Katutu banji kubukokesha mu ditalala dia menemene nansha.” Tshikandakanda tshikuabu tshidi tshileja ne: “Matunga onso adi amba mudi nsombelu wa bantu wenda unyanguka ne bimvundu, bilumbu bivule ne tshikisu tshia bungi mu mêku. . . . Malu a njiwu adi enda avulangana, apita ne bidi ditunga mua kuenza bua kuajikija, ne avulangana ne lubilu lukole kupita bidi matunga a buloba bujima mua kuenza bua kualuisha.”​—Rapport sur le développement humain 1999.

[Bimfuanyi mu dibeji 8]

‘Mioyo yabu neyisanke mu ditalala dikumbane.’​—Musambu 37:11

[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 5]

Foto muisatu kumbukila kuulu, mamu ne muana: Foto wa FAO/​B. Imevbore; kuinshi: bele bombe: U.S. National Archives photo