Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Abalahama udi tshilejilu tshia ditabuja

Abalahama udi tshilejilu tshia ditabuja

Abalahama udi tshilejilu tshia ditabuja

‘[Abalahama uvua tatu] wa bonso badi bitabuja.’​—LOMO 4:11.

1, 2. (a) Bua tshinyi bena Kristo badi bavuluka Abalahama lelu? (b) Bua tshinyi Bible udi ubikila Abalahama ne: ‘tatu wa bonso badi bitabuja’?

 UVUA nkambua wa tshisamba tshinene, uvua muprofete, ngenda-mushinga ne mulombodi wa bantu. Lelu bena Kristo badi bamuvuluka bua ditabuja diende divua kadiyi ditenkakana, diakasaka Yehowa Nzambi bua kumuangata bu mulunda wende. (Yeshaya 41:8; Yakobo 2:23) Diende uvua Abalahama, ne Bible udi umubikila ne: ‘[tatu] wa bonso badi bitabuja.’​—Lomo 4:11.

2 Bantu ba kumpala kua Abalahama bu mudi Ebele, Hanoka ne Noa kabavuaku ne ditabuja anyi? Eyowa, bavua nadi, kadi Abalahama ke muntu uvua Nzambi mudie nende tshipungidi bua kubenesha bisamba bionso bia pa buloba. (Genese 22:18) Nunku wakalua nkambua wa bonso bavua ne bua kuitabuja Dimiinu uvuabu balaye. (Galatia 3:8, 9) Mu mushindu kampanda tudi mua kuangata Abalahama bu tatuetu, bualu ditabuja diende ntshilejilu tshia tuetu kulonda. Abalahama wakaleja ditabuja mu nsombelu wende mujima, bualu wakapeta mateta ne ntatu bipite bungi. Bushuwa, bidimu bia bungi kumpala kua Abalahama kupetaye tshitudi mua kubikila ne: diteta ditambe bukole dia ditabuja (pakamuambila Nzambi bua amulambule muanende Isaka), ukavua muleje ditabuja diende mu ntatu mikese-mikese ya bungi yakapetaye. (Genese 22:1, 2) Tumonayi mpindieu amue a ku mateta a ditabuja akapetaye ku ntuadijilu, ne tumone kabidi malu adiwu mua kutulongesha lelu’eu.

Badi bamuambila bua kumbuka mu Ula

3. Ntshinyi tshidi Bible utuambila bua muaba uvua Abalama mukolele?

3 Bible udi utela Abalama (wakaluabu kubikila ne: Abalahama) bua musangu wa kumpala mu Genese 11:26, udi wamba ne: “Tela wakashala ne muoyo bidimu makumi muanda mutekete, wakalela Abalama ne Nahô ne Halana.” Abalama uvua wa mu ndelanganyi ya Sheme mutshinyi wa Nzambi. (Genese 11:10-24) Bilondeshile Genese 11:31, Abalama uvua musombe ne dîku diabu mu “Ula wa Kasada,” tshimenga tshia bubanji bua bungi tshivua musangu kampanda lua ku Est kua Musulu wa Pelata. * Nenku, kavua mukole ne nsombelu wa mutambakanyi uvua musombele mu ntenta nansha, kadi uvua musombele mu tshimenga muvua bubanji ne bintu bimpe bia bungi. Bantu bavua basumba bintu bivua bifumina ku ba bende mu bisalu bia mu Ula. Nzubu minene mitoke ya mishiku 14 munda ivua ne milonda ya mâyi munda muayi ivua miele milongo kumpenga kua njila ya mu tshimenga etshi.

4. (a) Nntatu kayi ivua batendeledi ba Nzambi mulelela bapeta mu Ula? (b) Mmunyi muvua Abalama mufike ku ditabuja Yehowa?

4 Pa kumbusha bubanji buonso buvuamu, Ula uvua muaba uvua utatshisha muntu yonso uvua musue kusadila Nzambi mulelela. Ula uvua tshimenga tshivua tshidine mu ditendelela dia mpingu ne malu a bakishi. Bulelela, nzubu mutambe bunene mu tshimenga etshi uvua ntempelo mule uvuabu benzele nzambi-ngondo uvua ne dîna ne: Nanna. Kakuyi mpata, kuvua bantu bavua benzeja Abalama bua kubuelaye mu ntendelelu mubi eu, pamu’apa balela bende. Bilondeshile imue miyuki ya bena Yuda, Tela tatuende wa Abalama uvua muenji wa mpingu. (Yoshua 24:2, 14, 15) Nansha nanku, Abalama kavua mu ntendelelu mubi eu wa dishima nansha. Nkambua wende Sheme ukavua mukulakaje utshivua ne muoyo ne uvua ne bua kuikala umulongesha malu a Nzambi mulelela avuaye mumanye. Nanku Abalama wakitabuja Yehowa, kadi kakitabuja Nanna to.​—Galatia 3:6.

Diteta dia ditabuja

5. Ntshinyi tshivua Nzambi muambile Abalama patshivuaye mu Ula, ne mmulayi kayi wakamupeshaye?

5 Ditabuja dia Abalama divua ne bua kutetshibua. Nzambi wakamumuenekela ne kumuambilaye ne: ‘Umuka mu musoko webe ne kudi bana benu ne ku nzubu wa tatuebe; ya biebe mu muaba undualua kukuleja. Nenkuvuije tshisamba tshinene, nenkusankishe, nemvuije dîna diebe dinene, ne wewe neuvudijile bakuabu disanka. Nensankishe bantu badi bakuvudijila wewe disanka; nengele muntu mulawu udi ukuela wewe mulawu. Bisamba bionso bia pa buloba [nebidibeneshe] bua bualu buebe.’​—Genese 12:1-3; Bienzedi 7:2, 3.

6. Bua tshinyi bivua bilomba ditabuja dilelela bua Abalama kumbukaye mu Ula?

6 Abalama ukavua muntu mukole, kadi kavua ne bana to. Mmunyi muvua Nzambi mua kumuvuija “tshisamba tshinene”? Ne muaba uvuaye umuambila bua kuya uvua penyi menemene? Nzambi kavua muanji kumuambila to. Bivua bilomba Abalama ditabuja dilelela bua kumbuka mu Ula, kushiya bubanji buonso buvuamu. Mukanda wa Dîku, dinanga ne Bible (Angl.) udi wamba bua bikondo bia kale abi ne: “Dinyoka ditambe bubi ku manyoka onso avuabu mua kupesha muntu uvua wenza bualu bubi bunene mu dîku divua dia kumuipata, kumupangisha bua ‘kusomba’ ne bena dîku diabu. . . . Ke bualu kayi pavua Abalama muitabe dîyi divua Yehowa mumuambile, mumbuke mu ditunga diabu ne mushiye bena mu dîku diabu, bivua mushindu wa pa buawu wakalejaye butumike ne dieyemena Nzambi ne muoyo mujima.”

7. Mmateta kayi a buena a Abalama adi bena Kristo mua kupeta lelu?

7 Lelu bena Kristo badi mua kupeta ntatu ya muomumue. Anu bu Abalama, tudi mua kudimona benzejibue bua kutuma bubanji kumpala kua malu adi atangila ntendelelu mulelela. (1 Yone 2:16) Balela betu badi kabayi bena Kristo badi mua kubenga bua katulondi ntendelelu mulelela, nansha aba badibu bipate mu tshisumbu badi mua kukeba bua kutubueja mu malunda mabi. (Matayo 10:34-36; 1 Kolinto 5:11-13; 15:33) Abalama mmutushile tshilejilu tshilenga. Wakateka bulunda buvuaye mudie ne Yehowa pa muaba wa kumpala, kumpala mene kua malanda ende ne bena mu dîku diabu. Kavua mujadike bimpe menemene mushindu, dîba ne muaba uvua milayi ya Nzambi mua kukumbanyina to. Nansha nanku, wakitaba bua kueyemena milayi eyi. Bualu ebu budi butukankamija bikole lelu bua tuetu kuteka Bukalenge pa muaba wa kumpala!​—Matayo 6:33.

8. Mmunyi muvua ditabuja dia Abalama diambuluishe bena mu nzubu muende, ne bualu ebu budi bulongesha bena Kristo tshinyi?

8 Netuambe tshinyi bua bena mu nzubu mua Abalama? Pamu’apa ditabuja dikole dia Abalama divua dibambuluishe bikole, bualu mukajende Salai ne Lota muana wa muanabu uvua mushale bushiya, buonso buabu bakatumikila pabu dîyi divua Nzambi mutume bua kumbuka mu Ula. Nahô muanabu ne Abalama, ne bamue bana bende bakalua kumbuka mu Ula kuyabu kusombela mu Halana muvuabu pabu batendelela Yehowa. (Genese 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Tshidi tshikemesha ntshia se: nansha Tela tatuende wa Abalama wakitaba pende bua kuenza luendu pamue ne muanende eu! Bu muvuaye mfumu wa dîku, Bible udi wamba ne: yeye ke uvua mumuangale ne dîku diende muye mutangile ku Kanâna. (Genese 11:31) Tuetu tuyisha balela betu ne mbabi, tudi petu mua kufika ku dipatula bipeta bimpe.

9. Mbintu kayi bivua Abalama ne bua kulongolola bua luendu luende, ne bua tshinyi dilongolola bintu ebi divua ne bua kuikala dimujimijile makuta?

9 Kumpala kua Abalama kutuadijaye luendu luende elu, uvua ne malu a bungi a kuanji kuenza. Uvua ne bua kupana lupangu ne bintu, ne pashishe kusumba ntenta, tumelo, biakudia ne bintu bikuabu bivua bikengedibua. Pamu’apa dilongolola bintu dia lukasa-lukasa dia mushindu’eu divua mua kuikala dijimijile Abalama makuta, kadi uvua ne disanka dia kutumikila Yehowa. Dituku diakajikija Abalama kulongolola bintu bionso, ne tumelo kuimanatu pambelu pa ngumbu ya Ula bua kuenza luendu, dituku adi divua ne bua kuikala dia tshikuma menemene! Bakaya benda balonda pambidi pa Musulu wa Pelata, kuyabu batangile ku Nord-Ouest. Kunyima kua mbingu ya bungi bamane kuenda mutantshi wa kilometre mitue ku 1 000, bakafika mu tshimenga tshia ku Nord kua Mesopotamia tshidibu babikila ne: Halana, tshivua tshitudilu tshinene tshia benji ba ngendu ne nyama mikuabu.

10, 11. (a) Ntshinyi tshivua pamu’apa Abalama muanji kusombela matuku ndambu mu Halana? (b) Mmêyi kayi atudi mua kukankamija nawu bena Kristo badi balama baledi babu bakulakaje?

10 Abalama wakasomba mu Halana, pamu’apa bualu tatuende Tela ukavua mukulakaje. (Lewitiki 19:32) Lelu bena Kristo ba bungi batu pabu ne bujitu bua kuambuluisha baledi babu bakulakaje anyi badi basama, bamue batu mene bashintulula amue malu bua kumona mua kuambuluisha baledi babu. Padibi bibalomba bua kuenza nenku, bena Kristo aba badi ne bua kuikala bajadike ne: ‘Nzambi udi witabuja’ diambuluisha diabu didibu bafila ne dinanga.​—1 Timote 5:4.

11 Bidimu bia bungi biakapita. “Matuku a Tela akadi bidimu nkama ibidi ne bitanu; Tela wakafua mu Halana.” Bushuwa, lufu elu luakanyingalaja Abalama bikole, kadi pakajika madilu, wakumbuka diakamue. ‘Abalama wakadi ne bidimu makumi muanda-mutekete ne bitanu pakumukaye mu Halana. Abalama wakangata mukaji wende Salai, ne Lota, muana wa muanabu, ne bintu biabu bionso, ne bantu bonso bakapetabu mu Halana; bakaya mu njila wa ku buloba bua Kanâna.’​—Genese 11:32; 12:4, 5.

12. Ntshinyi tshiakenza Abalama pavuaye mu Halana?

12 Tumanye ne: Abalama ‘wakapeta bintu’ pavuaye mu Halana. Nansha muvuaye mulekele bintu bia bungi bua kumbuka mu Ula, Abalama wakumbuka mu Halana muikale muntu mubanji. Bulelela, edi divua dibenesha dia kudi Nzambi. (Muambi 5:19) Nansha mudi Nzambi kayi ulaya bua kupesha basadidi bende bonso bubanji lelu, udi ulama mulayi wende wa kukumbaja majinga a bonso badi ‘bashiya nzubu yabu, anyi bana babu balume, anyi bana babu bakaji’ bua bualu bua Bukalenge. (Mâko 10:29, 30) Abalama ‘wakapeta bantu’ kabidi, mmumue ne: basadidi ba bungi. Mikanda mikuabu ya kale (Targum de Jérusalem ne Paraphrase chaldéenne) idi yamba ne: Abalama ‘wakabakudimuisha mitshima.’ (Genese 18:19) Ditabuja diebe dituku dikusaka bua kuyisha bena mutumba nebe, bena mudimu nebe ne balongi benu anyi? Abalama kavua mushale musombe muaba eu mupue muoyo dîyi divua Yehowa mumuambile to, wakenza mudimu matuku akasombaye mu Halana bua kupeta bintu. Kadi mpindieu matuku avuaye ne bua kusombamu akajika. “Nunku Abalama wakaya bu muakamba Yehowa.”​—Genese 12:4.

Dia muamua dia Pelata

13. Ndîba kayi diakasabuka Abalama Musulu wa Pelata, ne bualu ebu buvua ne diumvuija kayi?

13 Abalama wakamata kabidi mu njila bua kuenza luendu. Wakumbuka mu Halana, kuyaye ne tumelo tuende mutangile ku Ouest, kuenzabu kilometre mitue ku 90. Minga misangu Abalama wakatudila ku muelelu wa Musulu wa Pelata patudi tusabuka tufuma ku Kâkemisha, tshimenga tshinene tshia kale tshia bangenda-mushinga. Eu ke muaba munene uvua benji ba ngendu ne tumelo batamba kusabukila. * Ndîba kayi diakasabuka Abalama ne biende bionso musulu eu? Bible udi uleja ne: wakasabuka bidimu 430 kumpala kua bena Yuda kupatukabu mu Ejipitu mu dia 14 Nisana 1513 K.B.B. Ekesode 12:41 udi wamba ne: ‘Pakalepa bidimu nkama inayi ne makumi asatu, mu dituku adi menemene, bisumbu bionso bia bantu ba Yehowa bakalopoka mu buloba bua Ejipitu.’ (Tuetu mbadi baladike maleta.) Pamu’apa, tshipungidi tshia Abalahama tshiakabanga mudimu watshi mu dia 14 Nisana 1943 K.B.B., pakasabuka Abalama Musulu wa Pelata.

14. (a) Ntshinyi tshivua Abalama mumone ne mêsu ende a ditabuja? (b) Mmu mushindu kayi mudi bantu ba Nzambi babenesha lelu kupita muvua Abalama?

14 Abalama uvua mumbuke mu tshimenga tshia bubanji bua bungi. Kadi mpindieu uvua mutekemene “musoko udi ne bishimikidi” anyi mbulamatadi muakane wakokesha bukua-bantu. (Ebelu 11:10) Bulelela, bu muvuaye mumanye anu malu makese patupu, Abalama uvua mutuadije kujingulula amue malu manene a tshivua Nzambi musue kuenza bua kupikula bukua-bantu buvua mu njila wa lufu. Lelu tuetu tudi ne diakalenga dia kumvua bimpe menemene malu adi Nzambi mulongolole bua kuenza kupita muvua Abalama muumvue. (Nsumuinu 4:18) “Musoko” anyi Bukalenge buvua Abalama mutekemene bukadi kuoku mpindieu, bujadika mu diulu katshia ku 1914. Nunku katuenaku ne bua kuenza malu adi aleja ne: tudi tuitabuja Yehowa ne tumueyemena anyi?

Disomba mu buloba bulaya didi dituadija

15, 16. (a) Bua tshinyi bivua bilomba Abalama dikima bua kuashila Yehowa tshioshelu? (b) Mmunyi mudi bena Kristo lelu mua kuikala ne dikima bu dia Abalama?

15 Genese 12:5, 6 udi utuambila ne: ‘Bakafika mu buloba bua Kanâna. Abalama wakapita mu buloba, wakalua ku Shekeme, kuakadi mutshi wa telebinta wa mu Mole.’ Shekeme uvua mutantshi wa kilometre 50 ku Nord kua Yelushalema ne uvua mu tshibandabanda tshia bufuke bua bungi tshitubu babikila ne: “mparadizu wa buloba bunsantu.” Nansha nanku, “bena Kanâna bakadi mu buloba tshikondo atshi.” Bu muvua bena Kanâna bikale ne bilele bibole, Abalama uvua ne bua kuenza muende muonso bua kukuba dîku diende ku malu abu mabi.​—Ekesode 34:11-16.

16 Bua musangu muibidi, ‘Yehowa wakamueneka kudi Abalama, wakamba ne: Nempe tunkanunuina tuebe buloba ebu.’ Ndisanka kayipu! Bushuwa, Abalama uvua ne bua kuikala ne ditabuja bua kusankidila tshintu tshivuabu ne bua kulua kupeta anu kudi ndelanganyi yende. Nansha nanku, Abalama “wakenzela Yehowa, wakamueneka kudiye, tshioshelu” bua kuleja ne: bualu abu buvua bumusankishe. (Genese 12:7) Mumanyi mukuabu wa malu a mu Bible udi wamba ne: “Diasa tshioshelu mu buloba ebu divua mushindu wa kubunyenga ku bukenji bumupesha kudi ditabuja divuaye nadi.” Bua kuasa tshioshelu tshia mushindu’eu bivua kabidi bikengela kuikala ne dikima. Kakuyi mpata, tshioshelu etshi tshivua tshienza ne mabue majima kaayi masonga anu muvuabu baleje mu tshipungidi tshia Mikenji. (Ekesode 20:24, 25) Tshivua ne bua kuikala tshishilangane bikole ne bioshelu bia bena Kanâna. Nunku Abalama wakaleja patoke ne dikima ne: uvua mutendeledi wa Yehowa Nzambi mulelela, kayi utshina bua kumukinabu ne kumuenzelabu bibi. Bidi munyi buetu tuetu lelu? Bamue ba kutudi, nangananga bansonga, badiku babenga bua bena mutumba nabu anyi balongi babu kababamanyi ne: batu batendeledi ba Yehowa anyi? Tshilejilu tshia dikima tshia Abalama tshitukankamije tuetu bonso bua kusanka bua mutudi basadidi ba Yehowa!

17. Mmunyi muvua Abalama muleje ne: uvua muyishi wa dîna dia Nzambi, ne bualu ebu budi buvuluija bena Kristo tshinyi lelu?

17 Muaba wonso uvua Abalama uya, uvua uteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala. “Yeye wakumukaku, wakaya ku mukuna wakadi ku esete wa Betele; wakashimikaku ntenta wende; Betele wakadi ku wesete ne Ai wakadi ku esete. Wakenzelaku Yehowa tshioshelu, wakabikila dina dia Yehowa.” (Genese 12:8) Mu tshiena-Ebelu, ‘kubikila dîna’ kudi kumvuija kabidi “kumanyisha (anyi kuyisha) dîna.” Kakuyi mpata, Abalama wakamanyisha bena Kanâna bavua nende mutumba dîna dia Yehowa. (Genese 14:22-24) Bualu ebu budi butuvuluija bujitu butudi nabu lelu bua ‘kujikuila [bantu ba bungi] dîna diende.’​—Ebelu 13:15; Lomo 10:10.

18. Mmunyi muvua Abalama musombe ne bena Kanâna?

18 Abalama kakasomba matuku mapitepite bungi miaba yonso ivuaye utudila nansha. “Abrame uvua umuangala pa muaba uya pa muaba mukuabo; kufikaye too ne mu ditunga dia Negebe,” buloba bume ndambu bua ku Sud kua mikuna ya Yuda. (Genese 12:9, MMM) Pavua Abalama utungunuka ne luendu luende ne udimanyisha bu mutendeledi wa Yehowa muaba wonso uvuaye ufika, yeye ne dîku diende ‘bakitabuja ne: bavua benyi ne bena luendu pa buloba ebu.’ (Ebelu 11:13) Misangu yonso bavua bepuka didia bulunda ne bena mutumba nabu bavua kabayi batendelela Yehowa. Lelu bena Kristo badi pabu ne bua kubenga kuikala ‘ba pa buloba.’ (Yone 17:16) Nansha mutudi tuenzela bena mutumba netu ne bena mudimu netu malu malenga ne tusomba nabu bimpe, tudi ne bua kuikala badimuke bua kubenga kubuelakana mu ngikadilu udi uleja lungenyi lua bena panu badi kule ne Nzambi.​—Efeso 2:2, 3.

19. (a) Bua tshinyi nsombelu wa ditambakana ditua eku ne eku uvua ne bua kuikala mutatshishe Abalama ne Salai? (b) Nntatu kayi mikuabu ivua mindile Abalama?

19 Katupu muoyo bua se: kabivua bitekete bua Abalama ne Salai kuibidilanganabu ne ntatu ya mu nsombelu wa ditambakana ditua eku ne eku nansha. Bavua badia minyinyi ya nyama yabu pamutu pa kudia biakudia bisumba mu tshimue tshia ku bisalu bia mu Ula bivua ne bintu bimpe bia bungi; bavua basombele mu ntenta pamutu pa kusombela mu nzubu muibaka bimpe. (Ebelu 11:9) Abalama uvua muenji wa mudimu mu matuku ende onso a muoyo; uvua ne mudimu wa bungi wa kutangila bimuna biende ne basadidi bende. Kakuyi mpata, Salai uvua wenza midimu ivua bakaji ne tshibidilu tshia kuenza tshikondo atshi bu mudi: kusopa bukula, kuenza mampa, kuluka manda ne kutela bilamba. (Genese 18:6, 7; 2 Bakelenge 23:7; Nsumuinu 31:19; Yehezekele 13:18) Nansha nanku, ntatu mikuabu ivua mibindile kumpala. Abalama ne dîku diende bakavua pa kupeta lutatu luvua ne bua kuteka muoyo wabu mujima mu njiwu. Ditabuja dia Abalama divuaku mua kuikala dikole bua yeye kumona mua kutantamena diteta edi anyi?

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 3 Nansha mudi lelu musulu wa Pelata upitshila mutantshi wa kilometre mitue ku 16 lua ku Est kua muaba uvua tshimenga tshia Ula kale, kudi malu adi ajadika ne: mu bikondo bia kale musulu eu uvua upitshila lua ku Ouest kua tshimenga etshi. Ke bualu kayi bakalua kuamba ne: Abalama uvua ufumina “dishiya dia musulu wa Pelata.”​—Yoshua 24:3.

^ tshik. 13 Kunyima kua nkama ya bidimu, Mukalenge wa bena Ashû Assournasirpal II uvua usabukila Pelata pabuipi ne Kâkemisha mu matu. Bible ki mmuleje bikala Abalama ne biende bionso bavua basabukile mu matu anyi ku makasa to.

Udi mumvue malu aa anyi?

• Bua tshinyi Bible udi ubikila Abalama ne: ‘tatu wa bonso badi bitabuja’?

• Bua tshinyi bivua bilomba Abalama ditabuja bua kumbukaye mu Ula wa bena Kasada?

• Mmunyi muvua Abalama muleje ne: uvua uteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala?

[Nkonko ya dilonga]

[Karte mu dibeji 16]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

LUENDU LUA ABALAHAMA

Ula

Halana

Kâkemisha

KANÂNA

Mbuu Munene

[Mêyi a dianyisha]

Katentula mu karte ka Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Bivua bilomba Abalama ditabuja bua kuitaba bua kushiya bintu bimpe mu Ula

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

Pavua Abalama ne dîku diende basombele mu ntenta, ‘bakitabuja ne: bavua benyi ne bena luendu’