Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Badi bakenka bu bimunyi mu tshimenga tshia butoke

Badi bakenka bu bimunyi mu tshimenga tshia butoke

Badi bakenka bu bimunyi mu tshimenga tshia butoke

Mu tshimenga tshia Paris mutu mêyi aa: Fluctuat nec mergitur, mbuena kuamba ne: “Badi batshisakila kudi mavuala, kadi katshiena tshidina mu mâyi to.”

ANU bu mazuwa a mâyi, mu bidimu 2 000 bishale ebi tshimenga tshia Paris tshitu tshipanduke ku mvita mitshiela kudi matunga makuabu ne ku makokangana a munda muatshi bidi bifuane mpepele mikole. Mpindieu, bu mudi Paris muikale tshimue tshia ku bimenga bimpe be bia mu buloba bujima, bantu batu batshianyisha bua nzubu minene idimu, bibeba binene, ne bua nzubu minene miende lumu ya dilamina bintu bia kale. Bamue batu batshiangata bu muaba utubu basesela bikole kudi bafundi ba tusala, bazodi ba bimfuanyi ne bena nkindi. Bakuabu batu banyisha biakudia bishême ne bilamba bia mishindu mimpe bitumu.

Ku kale, Buena-Katolike buvua buele miji mu tshimenga tshia Paris. Kukadi bidimu nkama ibidi, pa kumona muvua tshimenga tshia Paris tshiambuluishe bikole mu malu a tshisumbu tshia bena nkindi tshia ku Mputu tshivuabu babikila ne: Bukenke, bakabanga kubikila Paris ne: Tshimenga tshia Butoke. Lelu’eu, bena mu Paris ba bungi batu balonda nkindi ya mu tshikondo atshi (nansha bamanye anyi kabayi bamanye) kupita mutubu balonda malu a bitendelelu.

Kadi, meji a panu ki mmakenkeshile bantu malu bu muvuabu bela meji to. Bantu ba bungi lelu badi bakeba butoke kukuabu. Kukadi bidimu bitue ku 90 mpindieu, Bantemu ba Yehowa badi ‘bakenka bu bimunyi bia butoke’ mu Paris. (Filipoi 2:15, MMM) Anu bu bendeshi ba mazuwa bapiluke, buobu pabu bavua ne bua kuikala bibidilangana ne mianda ivua ishintuluka anu kushintuluka bu mpepele bua kumona mua kubueja “bintu bilengele bia mu matunga onso” mu mazuwa abu a mu tshimfuanyi.​—Hagai 2:7, NW.

Tshimenga tshikole bua kuyishamu

Mu 1850, mu Paris muvua bantu 600 000. Kadi lelu mudi bantu bapite pa miliyo tshitema, kusangisha ne ba mu misoko ya pa mpenga. Divulangana dia bantu edi ke didi dienzeje bua Paris kuluaye tshimenga tshidi ne bantu kabukabu bua mu ditunga dijima dia France. Mmuaba udi bilongelu bibandile bia bungi, mudi umue wa ku iniversite ya kale kale, ne mudi balongi ba mu iniversite batue ku 250 000. Imue misoko ya pa mpenga pa Paris itu ne nzubu mivule ya bisasa itu inyanga bulenga bua Paris, bualu mutu bulofua ne bantu benzamu malu a buenzavi. Kakuyi mpata, bitu bilomba Bantemu ba Yehowa mbabi ne budimu bua kuyishabu lumu luimpe bua lukoke bantu ba mishindu yonso.​—1 Timote 4:10.

Tshidimu tshionso bantu bapite pa miliyo 20 batu baya kuendakana mu Paris. Batu baya batangila ku Tshibumba tshia Eiffel, anyi bendakana ku muelelu wa musulu wa Seine, peshi baya mu binuinu bia maala ne mu bidilu bua kusankisha mubidi. Kadi, dituku dionso bena mu Paris batu anu ne midimu ya bungi ya kuenza. Christian (muambi wa lumu luimpe wa ku dîba ne ku dîba) udi wamba ne: “Bantu badi anu mu lubilu, padibu bafuma ku mudimu bakadi batshioke.” Kuyikila ne bantu aba badi ne midimu ya bungi ya kuenza ki mbualu bupepele to.

Kadi lumue lua ku ntatu minene ludi Bantemu ba Yehowa bapeta mu Paris ndua kuyikila ne bantu ku nzubu yabu. Imue nzubu itu ne telefone munda muonso. Kadi bua divula dia buenzavi, nzubu ya bungi itu ne biibi bidi muenyi kayi mua kumanya mua kukangula to bualu bitu bikanguka anu ku nzembu, nunku bitu bikole bua kubuelamu. Ke tshidi tshienza bua se: imue miaba Ntemu umue udi ne bua kuyisha bantu 1 400. Bua bualu ebu Bantemu badi batamba kuyisha ku telefone ne mu mpukapuka. Bantemu ba Yehowa mbafikeku ku ‘ditokesha butoke’ buabu mu mishindu mikuabu anyi?​—Matayo 5:16, MMM.

Mishindu ne miaba ya kuyisha mu mpukapuka mmipite bungi. Martine wakamona muntu mukaji mukuabu uvua umueneka mubungame muindile bise. Muntu mukaji eu uvua ufuma ku difuisha muanende wa bakaji mulela umue. Martine wakamupesha broshire uvua wakula bua ditekemena dia mu Bible ditu disamba bantu dia dibika dia bafue. Pashishe kuakapita ngondo mivule kayi mumonangane nende to. Pakamonangana kabidi Martine ne muntu mukaji eu, wakabanga kulonga nende Bible. Nansha muvua bayende ubenga bua kalongi, mukaji eu wakalua Ntemu.

Diyisha mu mpukapuka didi dipatula mamuma mimpe

Paris ngumue wa ku miaba idi bise ne tuwulu bienza mudimu wa diambulangana bimpe menemene. Kawulu ka muinshi mua buloba (Metro) kende lumu katu kambula bantu 5 000 000 dituku dionso. Batu bamba ne: gare munene wa muinshi mua buloba wa Châtelet-Les-Halles ke gare wa kumpala ku bunene ne utu ne bantu ba bungi bua buloba bujima. Ku gare eu kutu mishindu mipite bungi ya kuyikila ne bantu. Tshilejilu, Alexandra utu wangata Metro bua kuya ku mudimu dituku dionso. Dimue dituku wakayikila ne nsongalume mukuabu uvua mutshiokesha kudi disama dia kansere ka mu mashi. Alexandra wakamupesha trakte uvua wakula bua ditekemena dia Mparadizu. Wakabanga kulonga nende Bible pa dîba dimuedimue ne muaba umue-umue au dituku dionso munkatshi mua mbingu isambombo. Kadi dimue dituku muntu eu kulekelaye kulua. Kunyima kua matuku makese, mukajende wakela Alexandra nshinga umuambila bua aye mu lupitadi bualu bayende uvua usama bikole be. Kadi, Alexandra wakafika kunyima menemene. Kunyima kua lufu lua muntu eu, mukajende wakaya kusombela mu tshimenga tshia Bordeaux, ku Sud-Est kua France, ke Bantemu ba Yehowa ba mu tshimenga etshi kubangabu kuyikila nende kabidi. Kunyima kua tshidimu, Alexandra uvua ne disanka dia bungi pakumvuaye ne: mukaji mukamba eu uvua mulue muena Kristo Ntemu mutambule, muikale ne ditekemena dia kumonangana kabidi ne bayende pabikaye ku lufu!​—Yone 5:28, 29.

Muena Kristo mukaji mukuabu ukavua mukulakaje wakayikila ne Renata mu kawulu kafuma ku Paris katangile mu Limoges, tshimenga tshia munkatshi mua France. Renata uvua mulonge teoloji, tshiena-Ebelu ne tshiena-Greke munkatshi mua bidimu bitanu mu ditunga diabu dia Pologne, kadi kuluaye kulekela malu a Nzambi. Ngondo isatu kumpala, uvua musambile Nzambi. Nansha muvua malu avuabu bamuambila kudi muanetu wa bakaji mukulakaje eu kaayi amusankisha ne muvuaye kayi wela meji bua kuyikila nende kabidi dinga dituku, Renata wakamupesha nimero yende ya telefone. Kadi muanetu wa bakaji au uvua anu musuminyine, wakenza muende muonso bua Bantemu kuyabu kutangila Renata kunyima kua matuku makese. Pakaya Ntemu umue ne mukajende kumumona, Renata wakadikonka munda munda ne: ‘Ntshinyi tshidibu mua kundongesha meme?’ Nansha muvuaye mulonge teoloji, Renata wakadipuekesha ne kuitabaye bulelela bua mu Bible. Udi wamba ne: “Ngakamona diakamue ne: etshi tshivua bulelela.” Mpindieu udi umanyisha bantu bakuabu mukenji wa mu Bible ne disanka.

Michèle uvua ulonga diendesha mashinyi. Dimue edi, balongi babu bakatuadija kuakula malu a disangila dia mulume ne mukaji kumpala kua kuselangana. Michèle wakaleja ne: bualu ebu kabuvua buimpe to. Kunyima kua lumingu lujima, Sylvie mulongeshi wabu wakamukonka ne: “Udi Ntemu wa Yehowa anyi?” Sylvie wakakema bikole bua malu a mu Bible avua Michèle wamba. Bakatuadija kulonga nende Bible, ne kunyima kua tshidimu, Sylvie kutambulaye.

Mpangu ya bungi ya parke ya mu Paris itu miaba mimpe ya kuyikidila ne bantu. Dimue dituku pa dîba dia dikisha ku mudimu, Josette wakaya mu parke mukuabu muakamonaye munga muntu mukaji diende Aline wenda wendakana. Josette wakamumvuija milayi ya malu malenga idi mu Bible. Bakumvuangana bua kubanga kulonga Bible, abidi male asatu mmîpi, Aline kudiundaye mu nyuma ne kutambulaye. Mpindieu nansha mudi Aline ne bidimu 74, udi wenza mudimu wende wa bumpanda-njila bua pa tshibidilu ne tshisumi, muikale ne disanka dia kumanyisha bantu bakuabu bulelela bua bena Kristo.

Butoke bua bantu ba bisamba bionso

Bantemu ba mu Paris kabatu ne bualu bua kuya mu matunga a kule bua kumona bantu ba mishindu kabukabu to. Bantu batue ku 20 pa lukama mba mu matunga makuabu. Mu Paris mudi bisumbu bia Batemu bia miakulu mitue ku 25.

Misangu mivule mbabi ne meji matue bitu biambuluisha bua kupatula bipeta bimpe mu mudimu wa pa buawu wa diyisha eu. Muanetu wa bakaji mukuabu muena mu Philippines wakadipesha wende teritware wa pa buende. Pavuaye uya kusumba bintu, utu mubange malonga a Bible a bungi mu diyikila ne bena mu Philippines bavua mu magazen avuaye ubuela.

Kudianjila kuela meji bua kuyisha kudi ne mushinga wa bungi. Mu Tshisua-munene 1996, pakumvua Bantemu ba mu tshimue tshisumbu tshia muakulu wa ku ba bende ne: tshinga tshisumbu tshiende lumu tshia bena manaya tshivua ne bua kulua mu tshimenga tshiabu, bakangata dipangadika dia kuya kumonangana ne banayi abu. Dimue dituku dilolo kunyima kua dinaya, Bantemu bakayikila ne banayi pavuabu bapingana ku tshilala benyi kuvuabu basombele. Lungenyi elu luakambuluisha Bantemu bua kushila bantu aba Bible 28, mikanda 59, broshire 131 ne bibejibeji 290. Ku ndekelu kua mbingu isatu yakenza banayi abu, umue wa kudibu wakakonka ne: “Mmunyi mundi mua kulua panyi Ntemu wa Yehowa?” Mukuabu kuambaye ne: “Ndi nya kuyisha mu ditunga dietu!”

Biuma bisokoka bia kusokolola

Muaba wonso udi bantu badi baya kuendakana mu Paris batangila, badi bamona nzubu milenga mibaka katshia ku kale idi mikale biuma bia mushinga mukole. Kadi kudi bintu bia mushinga mutambe bukole bidi bantu ne bua kusokolola. Aniza wakalua mu France ne bayende wa tatuende mukaji, udi muikale muleji-mpala wa ditunga diabu mu France. Aniza uvua ubala Bible kuabu pa tshibidilu. Dimue dituku pavuaye umbuka ku nzubu bia lukasa lukasa, mpanda-njila mukuabu wakamupesha trakte wa Bua tshinyi kuanyisha Bible. Bakapunga dîyi bua kumonangana lumingu luvua lulonda, ne buobu kutuadija kulonga Bible. Bena dîku dia ba Aniza bakabenga kubengelamu bua kalongi Bible to. Kadi kakalekela to, wakatungunuka ne dilonga diende, e kutambulaye. Mmunyi mudiye umona mudimu wa dimanyisha bantu bakuabu bulelela? Udi wamba ne: “Kumpala mudimu wa kuyisha uvua munkolele bualu ndi muena bumama. Nansha nanku, pandi mbala Bible, udi umpesha bukole bua kuyisha. Meme tshiyi muyishe mutshima kawena ukuata to.” Bantemu ba bungi ba mu Paris batu bumvua pabu mushindu’eu, bualu batu ‘badifila misangu yonso mu mudimu wa Mfumu.’​—1 Kolinto 15:58, MMM.

Bulelela bua mu Bible budi bumunyika kabidi mu bitupa bia ku mpenga kua Paris mudibu benza midimu ya dibaka nzubu, budi busokololamu “mabue a mushinga mukole” makuabu. Bruce wakaya kumona mulunda wende uvua ufuma ku dilua pende Ntemu wa Yehowa bua kumusomba bande ya tshisanji. Pakafika Bruce, wakasangana mulunda wende uyikila malu a mu Bible ne bantu bavuaye mumanyangane nabu, yeye kuteleja pende muyiki wabu au. Wakitaba bua kulonga Bible, kadi uvua ne imue ntatu. Udi wamba ne: “Bavua bammanye bikole mu kartshie ketu. Mukuluanyi wa balume uvua uluangana mvita bikole, ne meme mvua ndongolola fete ya bantu baja maja ne mijiki ya dîyi dikole. Mmunyi muvua bantu mua kuitaba bua se: mvua ngenda ndua Ntemu wa Yehowa?” Nansha muvua bantu batungunuke ne kumuela mutoyi bua alongolole fete ayi, Bruce wakalekela mudimu au. Udi wamba ne: ngondo umue kunyima kua yeye mumane kutuadija kuyisha, “Muntu yonso wa mu kartshie ketu uvua musue kumanya tshimvua muvuile Ntemu.” Kunyima kua matuku makese yeye kutambula. Mu kupita kua bidimu, wakabuela mu Kalasa ka Dilongesha Mudimu!

Kukeba biuma bia mushinga mukole kudi mua kulomba mudimu wa bungi. Kadi bitu bienza disanka dia bungi patu mudimu upatula mamuma mimpe! Jacky, Bruno ne Damien bavua benji ba mampa mu Paris. Jacky udi wamba ne: “Bivua bikole bua bantu kumonangana netu bualu tuvua tuenza mudimu dîba dionso ne katuvua tusomba ku nzubu to.” Mpanda-njila mukuabu wa pa tshibidilu diende Patrick wakamona ne: kuvua imue nzubu mikese pa mutu pa nzubu kampanda wa bisasa, ke yeye kudiambila ne: bantu bavua mua kuikala basombele nansha mu umue wa kudiyi. Disuminyina diende bua kumonangana ne bantu bavua ku nzubu ayi diakapatula bipeta bimpe, bualu dimue dituku mu mêba a mapingaja, wakamonangana ne Jacky, uvua musombelemu bua matuku makese. Ntshinyi tshiakenzeka pashishe? Balunda bende basatu bakalua Bantemu, ne bakalekela mudimu uvuabu benza, buobu kupeta mudimu mukuabu uvua ubapesha mushindu wa kuyisha bikole.

Badi batalaja tshipepele tshikole

Mu bidimu bishale ebi, tumue tudiomba ne bikandakanda bia mu France biakabikila Bantemu ba Yehowa ne: kasumbusumbu kabi. Mu 1996, Bantemu bakabanya ne muoyo mujima miliyo tshitema ya trakte uvua ne malu a pa buawu uvua ne tshiena-bualu tshia se: Tshinudi ne bua kumanya bua Bantemu ba Yehowa. Bipeta biakapatuka bivua bimpe bitambe.

Bana betu bakenza muabu muonso bua kupesha muntu yonso trakte eu. Bena mu mbulamatadi ba bungi bakaleja dianyisha diabu bua Bantemu. Munga muena mbulamatadi mufidi wa ngenyi wakafunda ne: “Bantemu ba Yehowa mbenze bimpe padibu babanyine bantu trakte eu. Mmutokeshe malu bimpe.” Doktere mukuabu wakamba ne: “Mvua muindile trakte eu katshia kuonso aku!” Muntu mukuabu wa mu Paris wakafunda ne: “Ndi mubale trakte wa Tshinudi ne bua kumanya bua Bantemu ba Yehowa mu mpukapuka. Ndi musue kumanya malu a bungi ne kulonga Bible munudi baleje.” Mukuabu pende wakafunda ne: “Tuasakidilayi bua diamba dienu dia malu patoke.” Mukaji mukuabu muena Katolike wakambila Bantemu ne: “Aa! Ndekelu wa bionso, nuakuela mashimi aa patoke.”

Bansonga Bantemu bavule ba mu Paris bakapeta buobu disanka dia pa buadi pakayishabu mu 1997 mu Matuku a Bansonga bena Katolike ba Buloba bujima. Nansha muvuaku luya lua degre 35, Bantemu batue ku 2 500 bakayisha. Mu matuku makese patupu, bakashila bansonga ba mu matunga onso a mu buloba broshire 18 000 ya Un livre pour tous. Pa kumbusha dimanyisha bimpe dîna dia Yehowa ne dikuna dia ntete ya bulelela, diabanya trakte eu diakakolesha kabidi bansonga Bantemu. Muanetu mukuabu wa bakaji, uvua mukose dikisha diende pankatshi bua kumona mua kudifila bikole mu mudimu wa pa buawu au, wakafunda ne: “Yehowa udi ne bantu ba disanka pa buloba, badi bafila bukole buabu bua kutumbisha nabu dîna diende. Matuku abidi aa amvua muenze mudimu wa bungi uvua usankisha avua mapite misangu yonso inkadi muye mu dikisha katshia bandela! (Musambu 84:10)”

Dituku dia 28 Luishi 1998 divua dia mufikilu wa bidimu 65 wa mukenji wakela Hitler bua kukandika Bantemu ba Yehowa mu Allemagne. Dituku adi, Bantemu ba mu France bakafutshila imue nzubu minene bua kulejilamu bantu filme wa video wa La fermeté des Témoins de Jéhovah face à la persécution nazie, udi uleja mu bule ne butshiama muvuabu bakengeshe bantu ba Yehowa. Bakabanyina bantu tubeji tua dibikila tupite pa miliyo isambombo. Bafundi ba malu a kale ne bantu bavua mu buloko bumue musangu au bakamba malu avua amba kudidisha ne muadi. Mu Paris, bantu batue ku 5 000, kusangisha ne bavua kabayi Bantemu bakamona filme eu.

Bantu ba bungi ba mu Paris bakanyisha butoke bua mu nyuma bikole, ne badi ne disanka bua mudi bamanyishi ba Bukalenge bakenka bikole bu bimunyi bia butoke. Bidi anu muakamba Yezu ne: “Bia kunowa mbivule, kadi banowi mbakese.” (Matayo 9:37, MMM) Tshisumi tshidi natshi Bantemu ba Yehowa mu ditshimuna bipumbishi bia mudimu wa diyisha mu tshimenga etshi ntshivuije Paris Tshimenga tshia Butoke mu mushindu wa pa buawu, bua butumbi bua Yehowa.

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Hôtel de ville

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Opéra Garnier

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Musée du Louvre

[Bimfuanyi mu dibeji 10]

Badi bayisha bantu badi benza midimu ya bungi muaba wonso udibu basanganyibua