Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tuikalayi ne ditabuja bu dia Abalahama!

Tuikalayi ne ditabuja bu dia Abalahama!

Tuikalayi ne ditabuja bu dia Abalahama!

‘Bantu ba ditabuja mbobu badi bana ba Abalahama.’​—GALATIA 3:7.

1. Ntshinyi tshiakenza Abalama bua lutatu lupialupia luakapetaye mu Kanâna?

 ABALAMA wakatumikila dîyi dia Yehowa, kushiyaye bubanji bua mu Ula. Ntatu yakapetaye mu bidimu biakalonda ivua anu ntuadijilu wa diteta dia ditabuja diakapetaye mu Ejipitu. Bible udi utuambila ne: “Tshiole tshiakadi mu buloba abu.” Muanda eu uvua ne bua kuikala mubungamije Abalama bikole menemene! Kadi, wakenza tshivua tshikengedibua bua bena mu dîku diende bapete bivuabu nabi dijinga. “Abalama wakaya mu Ejipitu bua kushikamamu bualu bua tshiole tshiakadi tshikole mu buloba abu.” Bu muvua dîku diende dinene, kakuvua mushindu wa bena Ejipitu kupanga kudimona nansha. Yehowa uvuaku mua kukumbaja milayi yende ne kukuba Abalama ku njiwu anyi?​—Genese 12:10; Ekesode 16:2, 3.

2, 3. (a) Bua tshinyi Abalama wakabenga bua kumanyabu ne: Salai uvua mukajende? (b) Ntshinyi tshivua Abalama muenze ne mukajende bua kumona mua kuepuka lutatu luvuaku?

2 Tudi tubala mu Genese 12:11-13 ne: ‘Pakambabu kubuela mu Ejipitu, Abalama wakambila mukajende Salai ne: Tangila, ndi mumanye ne: wewe udi mukaji muimpe kumona, ne pakumona bena Ejipitu, bobu nebambe ne: Eu udi mukaji wende! Bobu nebanshipe meme, nebakushiye wewe ne muoyo. Ndi nkutendekena ne: Wamba biebe ne: Meme ndi muanabu wa bakaji, bua meme mpete diakalengele bua bualu buebe, ne mutshima wanyi wikale ne muoyo bua bualu buebe.’ Nansha mukavua Salai ne bidimu bipite pa 65, utshivua anu mulengele be. Muoyo wa Abalama uvua mu njiwu. * (Genese 12:4, 5; 17:17) Tshilumbu tshinene tshivua se: malu avua Yehowa mulongolole avua mu njiwu, bualu uvua muambe ne: ku diambuluisha dia kankanunuina ka Abalama bisamba bionso bia pa buloba bivua ne bua kudibenesha. (Genese 12:2, 3, 7) Bu muvua Abalama kayi muanji kulela, kabivua bikengela bua yeye kufua nansha.

3 Abalama wakambila mukajende bua kuenzabu diyele dikavuabu basuike, bua kuamba ne: uvua muanabu wa bakaji. Tangila ne: nansha muvua Abalama ne muanzu wa bunkambua, kakenza nawu malu avua kaayi makumbane to, kadi wakalomba mukajende bua bumvuangane ne amuambuluishe. (Genese 12:11-13; 20:13) Abalama mmushile balume tshilejilu bua buobu kulombola mêku abu ne dinanga, ne Salai, udi tshilejilu bua bakaji ba tshikondo tshietu etshi bua dikokela diende.​—Efeso 5:23-28; Kolosai 4:6.

4. Nngikadilu kayi udi basadidi ba Nzambi ba lulamatu ne bua kuikala nende lelu padi mioyo ya bana babu mu njiwu?

4 Salai wakamba ne: uvua muanabu ne Abalama bualu bavua bana ba tatu umue, kadi bamamuabu bashilangane. (Genese 20:12) Kabidi, kavua muenzejibue bua kuambila bantu malu avuabu kabayi ne bukenji bua kumanya nansha. (Matayo 7:6) Lelu basadidi ba Nzambi ba lulamatu badi batumikila dîyi dia mu Bible didi dibalomba bua kuamba bulelela. (Ebelu 13:18) Tshilejilu, kabena mua kuditshipa bua kushima ku tshilumbuluidi nansha. Kadi padi bana babu bikale mu njiwu ya mu nyuma anyi ya ku mubidi, bu mudi dîba didibu babakengesha anyi didibu ne dikenga kampanda didi dikuate bantu, badi balonda mubelu wa Yezu udi wamba bua kuikala ‘ne budimu bu bua nyoka ne bu nyunyu ya nkutshi idi kayiyi iluishangana.’​—Matayo 10:16; tangila Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Kasuabanga 1996, dibeji dia 18, tshikoso tshia 19.

5. Bua tshinyi Salai wakitaba bua kutumikila tshivua Abalama mumuambile?

5 Ntshinyi tshiakenza Salai pakamuambila Abalama bualu ebu? Mupostolo Petelo udi umutela munkatshi mua bakaji bavua “batekemena Nzambi.” Nanku Salai uvua mumvue malu a mu nyuma avua mu tshilumbu etshi. Uvua kabidi munange bayende ne umunemeka. Nenku Salai wakitaba bua ‘kukokela bayende’ ne kuambaye ne: kavua mukajende to. (1 Petelo 3:5) Bushuwa, kusokoka tshivuaye kuvua kumuteka mu njiwu. ‘Pakalua Abalama mu Ejipitu, Bena Ejipitu bakatangila ne: mukaji wakadi mulengele be. Bakalenge bana ba Palô bakamumona, bakamuanyishila Palô; bakaya nende mu nzubu wa Palô.’​—Genese 12:14, 15.

Bupikudi bua Yehowa

6, 7. Ndutatu kayi luakapeta Abalama ne Salai, ne mmunyi muvua Yehowa mupikule Salai?

6 Bualu ebu buvua ne bua kuikala bubungamije Abalama ne Salai bikole! Bidi bimueneka ne: Palô ukavua pabuipi ne kukuata Salai bua kuenda nende. Kabidi bu muvua Palô kayi mumanye bimpe tshivua Salai, wakapesha Abalama bintu bungi tshianana, wakamupesha ‘mikoko ne ngombe, ne bapika balume ne bapika bakaji, ne mashina a nyama ya mpunda ne tumelo.’ * (Genese 12:16) Bintu ebi kabivuaku ne bua kuikala bisankishe Abalama nansha kakese! Nansha muvua malu amueneka enda bibi, Yehowa kavua mulekele Abalama to.

7 ‘Yehowa wakakengesha Palô ne ba mu nzubu muende ne bipupu bikole bualu bua Salai, mukaji wa Abalama.’ (Genese 12:17) Katuena bamanye mushindu uvuabu baleje Palô tshiledi tshia ‘bipupu’ ebi to. Kakajingakana to: ‘Palô wakabikila Abalama, wakamukonka ne: Bualu ebu buwakungenzela budi tshinyi? Kuakungambila ne: Eu udi mukaji wanyi bualu kayi? Wakungambila ne: Yeye udi muanetu wa bakaji, bua meme kumuangata bu mukaji wanyi bualu kayi? Ka, tangila mukaji webe, umuangate, uye biebe mu njila webe. Palô wakadimuija bantu bende bua bualu buende, ne bakaya nende ne mukaji wende ne bintu biende bionso mu njila.’​—Genese 12:18-20; Musambu 105:14, 15.

8. Mbukubi bua mushindu kayi budi Yehowa ulaya bena Kristo lelu?

8 Lelu, Yehowa kêna mutupeshe tshieya tshia se: kabena mua kutushipa, kutuenzela bibi, anyi se: katuena mua kupeta nzala peshi tshipupu kampanda nansha. Kadi udi utulaya ne: neatukube misangu yonso ku malu adi mua kuteka malanda etu nende mu njiwu. (Musambu 91:1-4) Udi utukuba nenku tshia kumpala padiye utudimuija mu tshikondo tshiakanyine ku diambuluisha dia Dîyi diende ne “mupika wa lulamatu ne wa budimu.” (Matayo 24:45, NW) Netuambe tshinyi padibu batukengesha bamba kutushipa? Nansha mudi Yehowa mua kulekela bamue ba kutudi bafua, kakuitaba bua kubutulabu tshisamba tshiende tshijima nansha kakese. (Musambu 116:15) Ne bu bamue ba munkatshi mua bena lulamatu mua kufua, tuikalayi bajadike ne: nebabike.​—Yone 5:28, 29.

Udi udipangisha bimue bintu bua kulama ditalala

9. Ntshinyi tshidi tshileja ne: Abalama kakasomba kaba kamue mu Kanâna?

9 Pakamuenekabi bua se: nzala yakajika mu Kanâna, ‘Abalama wakumuka mu Ejipitu ne mukajende ne bintu biende bionso ne Lota, wakaya ku luseke lua ku Sude [tshitupa tshia buloba tshivua tshiume ndambu tshia ku Sud kua mikuna ya Yuda]. Abalama wakadi ne bubanji be bua bimuna ne argent ne or.’ (Genese 13:1, 2) Bantu bavua muaba eu bavua ne bua kuikala bamumone bu muntu wa bubanji ne wa bukole bua bungi, mfumu wa dîku dinene. (Genese 23:6) Abalama kavua ne dijinga dia kusomba muaba eu kashidi ne kuditua mu malu a tshididi a bena Kanâna nansha. Kadi ‘wakatshidi uya ku Sude too ne ku Betele kuakashimikaye ntenta wende diambedi, pankatshi pa Betele ne Ai.’ Anu muvuaye wenza misangu yonso, Abalama wakateka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala kuonso kuvuaye uya.​—Genese 13:3, 4.

10. Ntshilumbu kayi tshiakajuka pankatshi pa balami ba mikoko ba Abalama ne ba Lota, ne bua tshinyi bivua bikengela kutshijikija ne lukasa?

10 ‘Lota wakaya ne Abalama, ne yeye wakadi ne mikoko ne bimuna ne ntenta. Muaba wakadi mukese bua buobu kushikama popamue; bualu bua bintu biabu biakadi bia bungi, kabakamanya mua kushikama popamue. Balami ba bimuna bia Abalama ne balami ba bimuna bia Lota bakatandangana. Bena Kanâna ne Bena Pelese bakadi mu buloba tshikondo atshi.’ (Genese 13:5-7) Mu buloba kamuvua mâyi ne mpata bikumbane bua mikoko ya Abalama ne ya Lota nansha. Matandu ne makokangana biakajuka pankatshi pa balami babu. Matandu a mushindu’eu kaavua makumbanyine bantu bavua batendelela Nzambi mulelela to. Bu wowu matungunuke, bantu aba bavua mua kuabulukangana kashidi. Kadi mmunyi muvua Abalama mukose tshilumbu etshi? Uvua muangate Lota kunyima kua lufu lua tatuende, pamu’apa uvua umukolesha anu bu muanende mulela. Bu muvua Abalama muntu mukole, kavuaku ne bukenji bua kusungula tshitupa tshivua tshimpe menemene anyi?

11, 12. Ntshinyi tshivua Abalama mulekele Lota bua kusungulaye ne kalolo, ne bua tshinyi tshitupa tshivua Lota musungule tshivua tshibi?

11 Kadi ‘Abalama wakambila Lota ne: Ndi nkutendekena ne: Katutandanganyi; balami ba bintu bietu kabatandanganyi, bualu bua tudi bana ba muntu umue. Buloba buonso kabuena ku mpala kuebe anyi? Ndi nkutendekena ne: Tapuluka kundi: biwaya ku tshianza tshia bakaji, nenye bianyi ku tshianza tshia balume; ne biwaya ku tshianza tshia balume nenye bianyi ku tshianza tshia bakaji.’ Kutu muaba mukuabu utubu babikila ne: “umue wa ku miaba mitumbuke bikole ya mu Palestine” pabuipi ne Betele. Pamu’apa muaba eu ke uvua ‘Lota mubandulukile, kumonaye mpata ne bibanda bia musulu wa Yadene, ne tusulu tuakadi kuonso diambedi Yehowa kayi muanji kushipa Sodoma ne Amola; mpata au wakadi bu [budimi bua] Yehowa, wakadi bu buloba bua Ejipitu, pawaya mu njila wa ku Soâ.’​—Genese 13:8-10.

12 Nansha mudi Bible ubikila Lota ne: “muntu muakane,” bidi bimueneka ne: kakaditeka kunyima kua Abalama mu muanda eu to, kabiena mene bimueneka ne: uvua mulombe muntu mukole eu mibelu to. (2 Petelo 2:7) ‘Lota wakasungula mpata yonso wa Yadene, wakaya biende ku esete, bakapandulukangana nunku. Abalama wakikala mu buloba bua Kanâna; Lota wakashikama mu misoko ya mu mpata; wakashimika ntenta yende too ne ku Sodoma.’ (Genese 13:11, 12) Sodoma uvua muaba wa bubanji bua bungi. (Yehezekele 16:49, 50) Nansha muvua tshitupa tshivua Lota musungule tshimueneka tshimpe bua bubanji buvuamu, bua dimona dia mu nyuma tshivua tshitupa tshibi. Bua tshinyi? Genese 13:13 udi utuambila ne: bualu ‘bantu ba mu Sodoma bakadi babi, bakatamba kupidia Yehowa.’ Dipangadika dia Lota dia kuya kusombelamu divua ndekelu wa bionso ne bua kukebela dîku diende tunyinganyinga tua bungi.

13. Mmunyi mudi tshilejilu tshia Abalama tshiambuluisha bena Kristo badi mua kuikala bakokangana bua malu a mfranga?

13 Kadi Abalama uvua mueyemene mulayi wa Yehowa wa se: ndelanganyi yende ivua ne bua kuangata buloba abu bujima, kakakokangana bua katupa kakese ka buloba ebu nansha. Ne kalolo kuonso, wakenza malu biumvuangane ne dîyi didi mu 1 Kolinto 10:24 (MML) dia se: “Muntu kakebi disanka diende nkayende, kadi muntu ne muntu akebe dia mukuende.” Edi ndivuluija dimpe bua muntu yonso udi mua kukokangana ne muena Kristo nende bua malu a mfranga. Kadi pamutu pa kulonda mubelu udi mu Matayo 18:15-17, bamue mbafike ku difunda bana babu bena Kristo ku tshilumbuluidi. (1 Kolinto 6:1, 7) Tshilejilu tshia Abalama tshidi tshileja ne: mbimpe kujimija nansha mfranga pamutu pa kupendesha dîna dia Yehowa anyi kunyanga ditalala dia tshisumbu tshia bena Kristo.​—Yakobo 3:18.

14. Mmunyi muvua Nzambi ne bua kubenesha Abalama bua kalolo kende?

14 Nzambi wakabenesha Abalama bua kalolo kende. Nzambi wakamuambila ne: ‘Nenkuvudijile tunkanunuina tuebe, netuikale bu dimfuenkenya dia buloba; nunku biamanya muntu mua kubala dimfuenkenya dia buloba, pashishe, tunkanunuina tuebe netubadibue kabidi.’ Mêyi aa avua ne bua kuikala makankamije bikole Abalama eu uvua kayi muanji kulela bana! Pashishe Nzambi wakamutumina dîyi ne: ‘Bika biebe, wendakana mu buloba buonso, mu bule buabu ne mu butshiama buabu; bualu bua nenkupebu.’ (Genese 13:16, 17) Nzambi kavua mua kuanyishila Abalama bua kusombaye mu bubanji bua tshimenga etshi nansha. Uvua ne bua kushala muditapulule ne bena Kanâna. Lelu bena Kristo badi pabu ne bua kuikala baditapulule ne bena panu. Kabena badimona bapite bakuabu to, kadi kabena balamatangana ne bantu badi mua kubabueja mu ngikadilu kampanda udi Bible ubenga.​—1 Petelo 4:3, 4.

15. (a) Ditambakana dia Abalama divua mua kuikala dimuambuluishe ku tshinyi? (b) Ntshilejilu kayi tshidi Abalama mushile mêku a bena Kristo lelu?

15 Mu bikondo bia kale, kumpala kua muntu kuangataye buloba, uvua ne bua kuanji kubutentekela. Kuendakanamu kuvua mua kuikala kuambuluishe Abalama bua kuvulukaye misangu yonso ne: dimue dituku buloba ebu buvua ne bua kulua bua ndelanganyi yende. Ne butumike buonso, ‘Abalama [wakatungunuka ne kusombela mu ntenta] yende, wakamuangala, wakaya kushikama pepi ne mitshi ya telebinta ya Mamale idi mu Hebelone; wakenzelaku Yehowa tshioshelu.’ (Genese 13:18) Musangu eu kabidi Abalama wakateka ntendelelu mulelela pa muaba wa kumpala menemene. Dilonga, disambila pamue mu dîku ne dibuela mu bisangilu mmalu atu pa muaba wa kumpala menemene mu dîku diebe anyi?

Baluishi badi balua ne mvita

16. (a) Bua tshinyi miaku ya mbangilu ya Genese 14:1 idi imanyisha bualu kampanda? (b) Ntshinyi tshivua bakalenge banayi ba ku Est balue kuelela mvita?

16 ‘Mu matuku aa Amalafele, mukalenge wa Shinâ, ne Ayoka, mukalenge wa Elasâ, ne Kedôlaomê, mukalenge wa Elama, * ne Tidala, mukalenge wa Goyima, bakaluangana mvita.’ Mu tshiena-Ebelu tshia ku ntuadijilu, miaku ya mbangilu (‘Mu matuku aa . . . ’) idi imanyisha “tshikondo tshia diteta tshidi tshijika ne dibenesha.” (Genese 14:1, 2) Diteta diakatuadija pakalua bakalenge aba banayi ba ku Est ne masalayi abu ne kubuelabu mu Kanâna. Bavua ne tshipatshila kayi? Tshivua tshia kujikija buntomboji bua bimenga bitanu ebi: Sodoma, Amola, Adema, Seboi ne Bêle. Bamane kutekesha bena mu bimenga bionso bitanu ebi, ‘bakadisangisha mu tshibanda tshia Sidima (etshi ntshibanda tshidi pepi ne Dijiba dia Mâyi a Luepu).’ Lota ne dîku diende bavua basombele pabuipi apu.​—Genese 14:3-7.

17. Bua tshinyi dikuata Lota ne diya nende divua diteta dia ditabuja dia Abalama?

17 Bakalenge bena Kanâna bakatua makasa panshi bikole kumpala kua baluishi aba, kadi bakalua kubatshimuna bia bundu be. ‘Bakapaula biuma bionso bia mu Sodoma ne Amola ne bintu bia kudia, bakaya mu njila. Bakakuata Lota, muana wa muanabu ne Abalama, wakadi ushikama mu Sodoma, ne bintu biende bionso, bakaya nabi.’ Lumu lua malu a tshinyangu aa luakafika ku matshi a Abalama mushindu’eu: ‘Muntu wakadi mupanduke mu bianza biabu wakaya, wakamanyisha Abalama, muena Ebelu; wakadi ushikama pepi ne mitshi ya telebinta ya Mamale, muena Amole, muanabu ne Eshekola, muanabu ne Anê; bobu bakalamatangana ne Abalama. [Nunku Abalama wakumvua] lumu ne: Bakaya ne muanetu.’ (Genese 14:8-14) Nditeta kayipu dia ditabuja! Uvuaku mua kufikila muana wa muanabu munda bua muvuaye musungule buloba buvua butambe buimpe anyi? Manya kabidi ne: baluishi aba bavua bafumine kuabu, ku Shinâ. Kubayila kuvua kumvuija kudikebela lufu. Kabidi, ntshinyi tshivua Abalama mua kuenzela tshiluilu tshivua basalayi bonso basangisha ba Kanâna bapangile bua kutshimuna?

18, 19. (a) Ntshinyi tshiakambuluisha Abalama bua kusungila Lota? (b) Nnganyi wakatumba bua ditshimuna edi?

18 Musangu eu kabidi Abalama wakeyemena Yehowa ne muoyo mujima. ‘Yeye wakaya ne bapika bende bakadiye mueyemene bakadi baledibue mu nzubu muende, nkama isatu ne dikumi ne muanda-mukulu; wakabipata too ne ku Dana. Abalama wakatapulula bantu bende, wakaluangana nabu butuku, yeye ne bapika bende bakabatamba bukole, wakabipata too ne ku Hoba, udi ku tshianza tshia bakaji tshia Damaseke. Wakapingana ne biuma biabu bionso ne muanabu Lota, ne bintu biende ne bakaji ne bantu.’ (Genese 14:14-16) Abalama wakaleja ne: uvua ne ditabuja dikole kudi Yehowa, wakatshimuna ne tshisumbu tshia bantu bende bakese menemene, kusungilaye Lota ne dîku diende. Mpindieu Abalama kusambakenaye ne Melekisedeke, muakuidi ne mukalenge wa Salema. ‘Melekisedeke, mukalenge wa Salema, wakalua ne mampa ne mvinyo. Yeye wakadi muakuidi wa Nzambi Mutambe Bunene wa mu Diulu. Yeye wakamuvudijila disanka, wakamba ne: Nzambi Mutambe Bunene wa mu Diulu, mufuki wa diulu ne buloba, asankishe Abalama; ne Nzambi Mutambe Bunene wa mu Diulu, wakafila bena lukuna bebe mu tshianza tshiebe, atumbishibue. Abalama wakamupa tshia dikumi tshia bintu bionso.’​—Genese 14:18-20.

19 Kakuyi mpata, ditshimuna ndia Yehowa. Bua ditabuja diende, Abalama wakamona kabidi bupikudi bua Yehowa. Lelu bantu ba Yehowa kabatu baluangana mvita ya mushindu’eu to, kadi badi bapeta mateta ne ntatu ya bungi. Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshituleje mushindu udi tshilejilu tshia Abalama mua kutuambuluisha bua kutantamena bimpe ntatu eyi.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 2 Bilondeshile mukanda wa Étude perspicace des Écritures (mupatula kudi Bantemu ba Yehowa), “mbafunde pa dibeji kampanda dia papirise dia kale ne: Palô wakatuma bantu bambule bia mvita bua kukuata mukaji kampanda mulengele mpala ne kushipa bayende.” Nenku buôwa buvua nabu Abalama kabuvua bunekesha to.

^ tshik. 6 Hagâ, eu wakalua Abalama kuangata bu mukajende mukuabu, uvua mua kuikala umue wa ku basadidi bavuabu bamupeshe dîba adi.​—Genese 16:1.

^ tshik. 16 Umue musangu bedi ba mpata bavua bamba ne: Elama kavua ne bukokeshi bua nunku mu Shinâ, ne se: muyuki wa mvita ya Kedôlaomê uvua patupu bualu bufuikakaja. Bua kupeta mumvuija a bijadiki bia ku bishadile bia kale bidi bileja bulelela bua miyuki ya mu Bible, bala Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Kashipu 1989, dibeji 4-7 (Mfual.).

Udi mukuate malu aa anyi?

• Mmunyi muvua nzala yakakuata buloba bua Kanâna mikale diteta dia ditabuja dia Abalama?

• Ntshilejilu tshimpe kayi tshidi Abalama ne Salai bashile balume ne bakaji ba lelu?

• Mushindu uvua Abalama mukose tshilumbu tshivua pankatshi pa basadidi bende ne ba Lota udi utulongesha tshinyi?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 22]

Abalama kakaleja bukenji buvuaye nabu to, kadi wakateka disanka dia Lota kumpala kua diende

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Abalama wakaleja ne: uvua mueyemene Yehowa pakapandishaye Lota muana wa muanabu