Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nsombelu mûle ne malu atuvua katuyi batekemene mu mudimu wa Yehowa

Nsombelu mûle ne malu atuvua katuyi batekemene mu mudimu wa Yehowa

Malu a mu nsombelu

Nsombelu mûle ne malu atuvua katuyi batekemene mu mudimu wa Yehowa

MALONDA KUDI ERIC NE HAZEL BEVERIDGE

“Bua nanku ndi nkufundila buloko bua ngondo isambombo.” Mêyi aa adi amvuluija dîba diakayabu nanyi mu Buloko bua Strangeways, mu tshimenga tshia Manchester, mu ditunga dia Angleterre. Tuvua mu ngondo wa dikumi ne muibidi mu 1950, ne mvua ne bidimu 19. Mvua mfuma ku dipeta dimue dia ku mateta matambe bukole a mu bunsonga buanyi: mvua mubenge bua kubuela ku busalayi.​—2 Kolinto 10:3-5.

MVUA Ntemu wa Yehowa muikale mpanda-njila anyi muena mudimu wa Nzambi wa ku dîba ne ku dîba, ne mu kuamba kuimpe mudimu eu uvua ungumbusha ku bukenji bua kuenza busalayi, kadi mikenji ya mu Grande-Bretagne kayivua itaba ne: tuvua basadidi ba Nzambi to. Nunku ndekelu wa bionso bakangela mu buloko bua nkayanyi. Ngakavuluka Tatu. Ndi mua kuamba ne: mvua mu buloko bua bualu buende.

Tatu uvua mutangidi wa buloko uvua musombele mu Yorkshire, muntu uvua wimanyina pa yende ngenyi ne ende mêyi bikole. Bua dimanya divuaye nadi mu malu a busalayi ne a ditangila buloko, uvua mukine bena Katolike bikole. Wakayikila ne Bantemu musangu wa kumpala ku ntuadijilu kua bidimu bia 1930 pakayaye ku tshiibi bua kubipata, kadi yeye kupingana ne imue ya ku mikanda yabu ku bianza! Pashishe wakenzeja abonema wa tshibejibeji tshia Consolation (Réveillez-vous! lelu). Bantemu bavua balua kumutangila tshidimu tshionso bamukankamija bua kuenzululaye abonema. Pamvua ne bidimu bitue ku 15, bakayikila kabidi ne Tatu, ne meme ngakakuata ku tshia Bantemu. Dîba adi ke dingakatuadija kulonga Bible.

Pamvua ne bidimu 17, ngakatambula mu ngondo muisatu mu 1949 bua kuleja ne: mvua mudilambule kudi Yehowa. Ku ndekelu kua tshidimu atshi ngakamanyangana ne John ne Michael Charuk, bavua bafumina ku dijikija kalasa ka Gilada ka dilonga mudimu wa bu-misionere, bavua baya batangile mu ditunga dia Nigeria. Lungenyi lua bu-misionere luvuabu nalu luakankemesha bikole. Bikalabu bavua bamanye anyi kabayi bamanye, bakakuna lungenyi alu mu mutshima wanyi.

Pamvua ndonga Bible, tshitshivua kabidi ne dijinga dia kuya kutungunuka ne tulasa mu iniversite to. Mu tshidimu tshimue tshimvua mumbuke kuetu muye kuenza mudimu mu biro bia dilambuisha bitadi ku Londres, ngakamona ne: tshivua mua kukumbaja tshimvua mudilambuile kudi Nzambi bu meme mua kutungunuka ne kuenza mudimu wa mbulamatadi au to. Pangakalekela mudimu wa mu biro au, mulunda wanyi mukuabu ukavua muenze mudimu eu bikole wakangela kalumbandi bua mumvua mulekele mudimu uvua unyanga lungenyi.

Kumpala kua bualu ebu ngakapeta diteta dikuabu: mushindu umvua mua kuambila tatu bua se: mvua musue kulekela mudimu uvua umpetesha makuta bua kubanga kuenza mudimu wa Nzambi wa ku dîba ne ku dîba. Dimue dituku ku dilolo ku nzubu pamvua mu dikisha, ngakakuma bualu panshi. Ngakashala muindile bua Tatu kutayikaye ne tshiji. Kadi ngakakema pakambaye patupu ne: “Atshi ntshikutangile wewe nkayebe. Kadi malu wowu makukolele, tshikumonyi ulua kundi lubilu to.” Ngakafunda mu kaye kanyi ka dilamina malu mu dia 1 ngondo wa kumpala wa 1950 ne: “Ngakambila Tatu bua bumpanda-njila. Ngakakema bikole bua muvuaye ne lungenyi luakanyine ne luimpe mushindu au. Ngakadila muadi bua malu ende malenga.” Ngakalekela mudimu wa mbulamatadi au, meme kuitaba bua kuikala mpanda-njila.

Muaba wa kuenzela mudimu ne kazubu kakese

Pashishe ngakapeta diteta dikuabu dia lulamatu luanyi kudi Nzambi. Bakampesha muaba wa kuenzela bumpanda-njila mu musoko wa Lancashire, mutuvua ne bua kusomba mu kazubu kakese ne muanetu muena Kristo LIoyd Griffiths uvua mufumine mu Pays de Galles. Bu mumvua ngenda mfuikakaja malu a bungi bua kazubu aku, ngakafika mu tshimenga tshia Bacup tshivua tshimueneka tshinyanguke bikole ne mâyi a mvula. Mutantshi eu meme kufika ku dijingulula ne: kazubu aku kavua ka muinshi mua buloba! Mpuku ne mpenzu bivua bilua butuku. Kuvua kushala kakese bua meme kushintulula lungenyi ne kupingana kuetu. Kadi ngakasambila mundamunda ne meme kulomba bukole bua kutantamena nabu diteta adi. Diakamue meme kumvua ditalala dintulukila, ne meme kubanga kumona malu mushindu muimpe. Eu ke muaba wanyi uvua bulongolodi bua Yehowa bumpeshe bua kuenzela mudimu. Mvua ne bua kueyemena Yehowa bua angambuluishe. Ndi ne dianyisha dia bungi bua mungakatantamena nsombelu au, bualu bu meme mubilekele, nsombelu wanyi uvua mua kushintuluka tshiendelele!​—Yeshaya 26:3, 4.

Ngakenza ngondo mitue ku tshitema nyisha mu musoko muvua bantu batata bua kupeta mfranga tshikondo atshi, mu Tshibandabanda tshia Rossendale, kumpala kua kungelabu mu buloko bualu mvua mubenge mudimu wa busalayi. Kunyima kua meme mumane kuenza mbingu ibidi mu Buloko bua mu Strangeways, bakantuma mu Buloko bua mu Lewes ku muelelu wa ku Nord kua Angleterre. Ndekelu wa bionso tuakalua Bantemu batanu mu buloko amu, ne tuakenza Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo mu kazubu kamue ka buloko.

Tatu wakalua kummona musangu umue patupu. Muanda au uvua ne bua kuikala mumutonde bikole, mutangidi wa buloko mumanyike bimpe mulue kumona muanende mu lukanu! Nengikale anu ne dianyisha bua bualu ebu. Ndekelu wa bionso ngakapatuka mu buloko mu ngondo muinayi mu 1951.

Pangakapatuka mu buloko mu Lewes, ngakangata kawulu mutangile mu tshimenga tshia Cardiff, mu Pays de Galles, muvua Tatu wenza mudimu tshikondo atshi muikale mutangidi munene wa buloko. Mvua muanabute wa pa bana banayi kuetu: bana ba balume basatu ne wa bakaji umue. Bivua bikengela meme kupeta mudimu wa mêba makese bua kumona mua kudiambuluisha ne kuikala anu mpanda-njila. Ngakaya kuenza mudimu mu magazen a bilamba, kadi tshipatshila tshianyi tshinene tshivua tshia kuenza mudimu wanyi wa bena Kristo. Mamu wakumbuka ku nzubu bu mu tshikondo etshi. Bualu ebu buakatonda Tatu bikole ne tuetu bana kabidi, pamvua meme muikale ne bidimu 19 ne muana wa ndekelu ne bidimu 8. Bia dibungama, dibaka dia Tatu ne Mamu diakafua kashidi.

Udi upeta mukaji muimpe . . .

Mu tshisumbu muvua bampanda-njila ba bungi. Munkatshi muabu muvua muanetu wa bakaji umue uvua ufumina matuku onso ku muaba uvuabu bumbula mabue a makala mu Tshibandabanda tshia Rhondda bua kuenza mudimu wende wa bianza ne wa kuyisha. Diende uvua Hazel Green, uvua mpanda-njila muimpe mutambe. Hazel uvua mumanye bulelela bidimu bia bungi kumpala kuanyi bualu baledi bende bavua batuadije kubuela mu bisangilu bia Balongi ba Bible (Bantemu ba Yehowa lelu) mu bidimu bia 1920. Kadi telejayi mudiye unulondela yeye nkayende muyuki wende.

“Kumpala tshivua ngangata Bible ne mushinga to, anu mu 1944 pangakabala kakanda ka La religion moissonne la tempête (Angl.). Mamu wakangenzeja bua kuya mu mpuilu wa tshijengu mu tshimenga tshia Cardiff. Tshiyi ne dimanya dia Bible nansha dikese, ngakaya mu tshitupa tshia magazen a bungi ngenda mmanyisha muyuki wa patoke, muele dibaya divua difundila tshiena-bualu tshia muyuki au mu nshingu. Ngakamanyisha tshiena-bualu tshia muyuki au kakuyi bualu nansha muakantatshisha balombodi ba bitendelelu ne bantu bakuabu. Ngakatambula mu 1946 ne meme kulua mpanda-njila mu ngondo wa dikumi ne muibidi wa tshidimu atshi. Pashishe mu 1951, nsonga mukuabu mpanda-njila wakalua mu Cardiff, utshipatukilaku mu buloko. Mpanda-njila au uvua Eric.

“Tuvua tuya kuyisha nende pamue. Tuvua tumvuangana nende bimpe. Tuvua kabidi ne bipatshila bia muomumue: kutuma malu a Bukalenge bua Nzambi kumpala. Nunku tuakaselangana mu ngondo wa dikumi ne muibidi mu 1952. Nansha mutuvua bonso buetu mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba ne katuyi tupeta makuta a bungi, katuvua banji kupangila biakudia ne bia kuvuala to. Amue matuku bavua batupesha konfitire ne nsabanga kudi Ntemu mukuabu uvua uyilombesha ya bungi mu magazen ende, tuvua tubipeta anu dîba dituvua nabi dijinga menemene! Tuvua ne dianyisha dia bungi pavuabu batupesha bintu ebi. Kadi malu makuabu avua kaayi matekemena avua matuindile.”

Bualu butuvua katuyi batekemene buakashintulula nsombelu wetu

Mu Kasuabanga 1954, meme ne Hazel tuakapeta tshintu tshituvua katuyi batekemene: dibeji dia kuuja difumine ku biro bia filiale wa Bantemu ba Yehowa mu Londres bua meme kushala mutangidi wa tshijengu, bua kuikala ngenda nkumbula tshisumbu ku tshisumbu lumingu luonso. Tuvua batuishibue ne: bavua batupakane, ke bualu kayi katuakambila muntu nansha umue mu tshisumbu to. Nanku ngakuuja dibeji adi, meme kudituma ku biro, ne tuetu kushala bindile ne mioyo kulukulu. Kunyima kua matuku makese diandamuna diakalua ne: “Luaku mu Londres bua kulonga mudimu eu”!

Meme mumane kufika ku biro bia mu Londres, tshivua ngitaba ne: meme nsonga wa bidimu 23 mvua muikale muaba au ne bana betu bavua bamanyike bikole bavua bamueneka bantu ba mu nyuma kumpita meme, bu mudi: Pryce Hughes, Emlyn Wynes, Ernie Beavor, Ernie Guiver, Bob Gough, Glynn Parr, Stan ne Martin Woodburn, ne bakuabu ba bungi, bavule ba kudibu bakadi mene bafue. Bakashiya tshilejilu tshimpe tshitambe tshia lukunukunu ne lulamatu mu Angleterre mu bidimu bia 1940 ne 1950.

Mudimu wa tshijengu mu Angleterre kauvua ututonda nansha

Tuakatuadija kuenza mudimu wetu wa ngendu mu muvu wa hiver (utu ne mabue a mashika a bungi) pankatshi pa 1954 ne 1955. Bakatutuma ku Est-Anglie, tshitupa tshilandakane tshia mu Angleterre tshidi ku luseke kutu mpepele ya mashika adi afumina ku Nord kua Mbuu avuila. Tshikondo atshi mu Angleterre muvua Bantemu 31 000 tshianana. Tshijengu tshia kumpala atshi tshivua dilongesha dikole buetu tuetu; ne katshivua tshipepele nansha bua bana betu batuvua tukumbula to. Bua malu amvua mumanye ne dikima dimvua mupete mu Yorkshire, misangu mikuabu mvua ntapa bamue bana betu mputa ku muoyo. Ndi mufike ku dimona munkatshi mua bidimu ne: kuikala ne bulenga kudi ne mushinga wa bungi kupite dimanya mua kuenza malu bimpe, ne bantu badi ne mushinga wa bungi kupite mêyi a ngenzelu wa mudimu. Ntshitshidi anu ndienzeja (nansha muntu tshiyi anu nkokesha) bua kulonda tshilejilu tshia Yezu tshia kuikala kukankamija bantu bakuabu.​—Matayo 11:28-30.

Kunyima kua tuetu bamane kuenza ngondo 18 mu Est-Anglie, bakatutuma bua kusadila mu tshijengu tshia ku Nord kua Angleterre, mu Newcastle, pashishe mu Tyne ne mu Northumberland. Mvua munange bantu ba musangelu ba mu tshitupa tshilenga etshi be. Dikumbula dia mutangidi wa distrike Don Ward, uvua mufumine mu Seattle (Washington), mu États-Unis diakangambuluisha bikole. Uvua mulonge mu kalasa ka 20 ka Gilada. Pamvua ngenza muyuki, mvua ne tshibidilu tshia kuakula lubilu-lubilu. Wakandongesha mua kuakula bitulubitulu, bua kutukija ne kulongesha.

Bualu bukuabu kabuyi butekemena buakashintulula nsombelu wetu

Mu 1958 tuakapeta mukanda wakashintulula nsombelu wetu. Bakatubikila bua kubuela mu Tshilongelu tshia Gilada mu South Lansing (New York), mu États-Unis. Tuakasumbisha ka-mashinyi ketu ne tuetu kusumba tike bua kuya ku New York. Kumpala tuakabuela mu mpungilu wa Bantemu ba Yehowa bafumine mu matunga a bungi wakenzekela mu tshimenga tshia New York. Patuakumbukamu tuakaya ku Paterborough, mu Ontario bua kuenzamu bumpanda-njila ngondo isambombo kumpala kua tuetu kuya ku Sud bua kubuela mu Tshilongelu tshia Gilada.

Balongeshi betu bavua Alber Schroeder (udi mpindieu mu Kasumbu Kaludiki) ne Maxwell Friend ne Jack Redford (buobu bakadi bafue). Disomba pamue ne balongi 82 bafumine mu matunga 14 diakatukolesha bikole. Tuakabanga kuenda kumanya kakese bibidilu bia muaba udi muntu ne muntu mufumine. Disomba ne balongi ba ku ba bende bavua batata bua kuakula Anglais diakadianjila kutuleja ntatu ituvua ne bua kupeta patuvua ne bua kulonga muakulu mukuabu. Mu ngondo itanu tuakajikija kalasa ketu, ne buobu kututuma mu matunga 27. Pashishe bakatupesha mapoloma, ne kunyima kua matuku makese tuetu kuya mu tshimenga tshia New York, bindile mazuwa a Queen Elizabeth bua kuya bapingane ku Mputu.

Muaba wa kumpala wakatutumabu

Mpenyi pavuabu batutume? Mu ditunga dia Portugal! Tuakafika mu Lisbonne mu ngondo wa dikumi ne umue mu 1959. Mpindieu tuetu kubanga kutata bua kumanya muakulu ne bibidilu bipiabipia. Mu 1959 mu Portugal muvua Bantemu ba tshisumi 643, ne bantu bonso ba mu ditunga edi dijima bavua batue ku miliyo tshitema. Kadi mudimu wetu wa diyisha kauvua muanyishibue kudi mbulamatadi to. Nzubu ya Bukalenge kayivua mifunda mêna pambelu to.

Kunyima kua bamane kutulongesha tshi-Mputulukeshi kudi misionere Elsa Piccone, meme ne Hazel tuakaya tuenda tukumbula bisumbu ne tusumbu tukese bivua pabuipi ne Lisbonne, mu tshimenga tshia Faro, tshia Evora ne tshia Beja. Pashishe mu 1961 malu akabanga kushintuluka. Mvua ndonga Bible ne nsongalume mukuabu diende João Gonçalves Mateus. Wakangata dipangadika dia kubenga kubuela mu busalayi. Kunyima kua matuku makese, bakambikila ku biro binene bia bampulushi bua kungelabu nkonko. Bualu bukuabu buvua kabuyi butekemena buakenzeka! Kunyima kua matuku makese, bakatufundila mukanda bua kutumanyisha ne: bavua batupeshe matuku 30 bua kumbuka mu ditunga edi. Ke tshiakenzekela kabidi nansha Eric ne Christina Britten ne Domenic ne Elsa Piccone.

Ngakalomba bua kubumvuija mushindu udi malu, ne bakatuanyishila bua kumonangana ne mfumu wa bampulushi ba mu musokoko. Wakatuleja patoke tshivuabu batuambidile bua kumbuka mu ditunga adi, ne kutelayi dîna dia mulongi wanyi wa Bible au, João Gonçalves Mateus. Wakamba ne: ditunga dia Portugal divua dishilangane ne dia Angleterre, bualu diodi kadivua dianyisha bua bantu kubengabu mudimu wa busalayi bualu mbena Kristo nansha. Nenku tuakumbuka mu Portugal, ne katuvua tupetangana kabidi ne João to. Pashishe, ndisanka kayipu dituakapeta patuakamumona yeye ne mukajende ne bana bende ba bakaji basatu dituku dia dibanjija dia Betele wa mu Portugal kunyima kua bidimu 26! Mudimu utuakenza mu Portugal kauvua wa tshianana to!​—1 Kolinto 3:6-9.

Mpenyi pakatutumabu mpindieu? Muaba utuvua katuyi batekemene! Mu Espagne, ditunga didi mutumba ne Portugal. Mu ngondo muibidi mu 1962, tuakabuela mu kawulu mu Lisbonne, tuetu kuya batangile ku Madrid ne binsonji ku mêsu.

Dibidila ne nsombelu mukuabu

Mu Espagne tuvua ne bua kuibidila ne diyisha ne bisangilu bia mu musokoko. Patuvua tuyisha, katuvua tuya ku nzubu ibidi milondangane to. Kunyima kua tuetu bamane kuyisha ku nzubu umue, tuvua tuya mu musesu mukuabu, ku nzubu mukuabu. Ke tshivua tshienzeja bua bikale bikole bua bampulushi anyi bansaserdose kutukuatabu. Tshikondo atshi tuvua ku bukokeshi bua ba-Fasiste, bukalenge bua tshikisu bua bena Katolike, ne mudimu wetu uvua mukandika. Bu mutuvua benyi, tuakangata mêna a bena mu Espagne bua kabatumanyi to. Ngakalua Pablo, ne Hazel wakalua Juana.

Kunyima kua ngondo mikese mu Madrid, bakatutuma mu mudimu wa tshijengu mu Barcelone. Tuakakumbula bisumbu bia bungi mu tshimenga atshi, pa tshibidilu tuvua tuenza mbingu ibidi anyi isatu mu tshisumbu tshionso. Tuvua tunenga nanku bualu tuvua ne bua kukumbula kasumbu kuonso ka dilonga dia mukanda anu bu tshisumbu, ne misangu ya bungi tuvua tukumbula tusumbu tubidi ku lumingu.

Muanda mukole kauyi mutekemena

Mu 1963, bakatulomba bua kuenza mudimu wa distrike mu Espagne. Bua kusadila Bantemu ba tshisumi batue ku 3 000 tuvua ne bua kunyunguluka mu ditunga dijima, bua kukumbula bijengu tshitema bivuamu dîba adi. Tuvua tuenzela imue ya ku mpuilu yetu ya tshijengu ya mu musokoko ikena kupua muoyo muitu mu mitshi pabuipi ne tshimenga tshia Séville, ku madimi pabuipi ne tshimenga tshia Gijon, ne ku misulu ya pabuipi ne Madrid, Barcelone ne Logroño.

Bua kuikala ne budimu, pamvua nyisha ku nzubu ne ku nzubu mvua ndianjila kukeba bua kumanya muvua njila ya muaba au bua kuikala ne mushindu wa kunyema bu bualu mua kuenzeka. Dimue dituku patuvua meme ne muanetu mukuabu tuyisha mu Madrid, tuvua ku nzubu kampanda wa kulu ne tuetu kumvua bantu bela mbila mikole panshi. Patuakatuluka panshi, tuakamona bana ba bakaji ba bungi ba mu tshisumbu tshia bena Katolike tshivuabu babikila ne: Hijas de María (Bana ba bakaji ba Mariya). Bavua bamanyisha bena mutumba bua bualu buetu. Katuvua mua kubelesha meji to, ne ngakamona ne: tuvua ne bua kumbuka muaba au diakamue tshianana bampulushi bavua mua kulua kutukuata. Ke tuetu kudiela, ne lubilu lukole!

Abi bivua bidimu bimpe bituakenza mu Espagne. Tuvua tudienzeja bua kukankamija bana betu ba malu malenga bavuamu, pamue ne bampanda-njila ba pa buabu. Bakamba kubela mu buloko ne misangu ya bungi bavua badipangisha bintu bivule bua kumona mua kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi ne bua kuasa bisumbu ne kubikolesha.

Mu tshikondo atshi tuakapeta kabidi mikenji ya dibungama. Hazel udi umvuija ne: “Mu 1964 Mamu wanyi, uvua Ntemu wa lulamatu, wakafua. Abu buvua bualu bua dibungama bua kumujimija katuyi nansha balayangane nende to. Elu ke lumue lua ku ntatu ingakapeta mu mudimu wa bu-misionere ikadi bakuabu ba bungi bapete pabu.”

Ndekelu wa bionso tuakapeta budikadidi

Kunyima kua bamane kutukengesha bidimu bia bungi, ndekelu wa bionso mbulamatadi wa Franco wakanyisha mudimu wetu mu ngondo wa muanda-mutekete mu 1970. Meme ne Hazel tuvua ne disanka dia kunzulula Nzubu ya Bukalenge (wa kumpala mu Madrid ne muibidi mu Lesseps) mu Barcelone. Misangu ya bungi Nzubu ya Bukalenge ivua ne mêna manene mafundapu, avua pa tshibidilu matokesha kudi miendu. Tuvua basue bua bantu bamanye ne: tuvua bamanyike kua mbulamatadi ne tuvua ne bua kushala mu ditunga edi. Mu tshikondo atshi (mu 1972), mu Espagne muvua Bantemu batue ku 17 000.

Bu mu tshikondo etshi ngakapeta ngumu mikuabu mimpe yumbukila mu Angleterre. Tatu uvua mulue kutumona mu Espagne mu 1969. Malu akamuenzela Bantemu ba mu Espagne akamukemesha bikole, ke yeye kubanga kulonga Bible pakapinganaye mu Angleterre. Nunku mu 1971, bakangambila ne: Tatu wakatambula! Tuvua ne disanka dia bungi patuakaya kuendakana kuetu ne yeye (muikale muanetu muena Kristo) kusambila kumpala kua tuetu kudia. Mvua muindile dituku adi munkatshi mua bidimu 20. Muanetu Bob ne mukajende Iris bakavua balue Bantemu mu 1958. Muanabu wa balume Philip udi mpindieu mutangidi wa tshijengu mu Espagne ne mukajende Jean. Bidi bitusankisha bikole bua kubamona basadila mu ditunga edi dilenga.

Bualu kabuyi butekemena bua mu bidimu bishale ebi

Mu ngondo muibidi mu 1980, muanetu mukuabu wa mu Kasumbu Kaludiki wakalua mu Espagne bu mutangidi wa zone. Ngakakema pakangambilaye ne: uvua musue kuya kuyisha nanyi. Tshivua mumanye ne: uvua wenda undonga to. Pashishe mu Kabitende, bakatubikila bua kuya kusombela ku biro bidi bilombola mudimu wa Bantemu mu buloba bujima mu Brooklyn (New York). Tuakakema bikole be! Tuakitaba bua kuya, nansha muvuabi bisamisha muoyo bua kushiyangana ne bana betu ba mu Espagne. Tshikondo atshi mu ditunga edi muvua Bantemu 48 000.

Patukavua tuya, muanetu umue wakampesha dîba dia kuela mu mpaya. Uvua mufundepu mvese ibidi: “Lucas 16:10; Lucas 17:10.” Wakamba ne: ivua mvese yanyi minene. Luka 16:10 udi wamba ne: tudi ne bua kuikala ne lulamatu mu bintu bikese, ne Luka 17:10 udi wamba ne: tudi ‘bapika ba tshianana’ ne katuena ne tshia kuditambishila to. Ntu mumone ne: tshionso tshitudi tuenza mu mudimu wa Yehowa tshidi anu muanda udibu batulombe bua kuenza mutudi bena Kristo badilambule kudi Nzambi.

Disama kadiyi ditekemena

Mu 1990, muoyo wakabanga kunsama. Ndekelu wa bionso bavua ne bua kungela kandundu bua kunzulula mujilu wa mashi uvua mupate. Mu tshikondo atshi tshia tusamasama, Hazel wakankuatshisha mu mishindu ya bungi, misangu ya bungi uvua ungambuila bibuta bia ku bianza ne bia bilamba pamvua tshiyi ne mushindu wa kubiambula. Pashishe mu ngondo muitanu wa 2000, bakangela tshintu ku muoyo bua kuikalawu ukuma bimpe. Ndishintuluka kayipu!

Munkatshi mua bidimu 50 bidi bishale ebi, meme ne Hazel tudi bamone ne: tshianza tshia Yehowa katshiena tshîpi to, ne udi ukumbaja majinga ende ki mmu tshikondo tshitudi tuetu basue to, kadi mu tshikondo tshidiye yeye mulongolole. (Yeshaya 59:1; Habakuka 2:3) Tudi bapete malu a bungi mimpe ne makese a dibungama atuvua katuyi batekemene, kadi Yehowa mmutuambuluishe mu nsombelu wetu mujima. Kuneku ku biro bidi bilombola mudimu wa Bantemu ba Yehowa buloba bujima, tudi ne diakalenga dituku dionso bua kumonangana ne bena mu Kasumbu Kaludiki. Imue misangu ntu ndiebeja ne: ‘Ntuetu badi muaba eu bulelela?’ Etshi mbulenga bukena butuakanyine. (2 Kolinto 12:9) Tudi batekemene bua se: Yehowa neatungunuke ne kutukuba ku mateyi a Satana ne neatulame bua tuetu kumona dituku dia bukalenge buende buakane pa buloba.​—Efeso 6:11-18; Buakabuluibua 21:1-4.

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Buloko bua mu Strangeways (Manchester), mungakabuela kumpala

[Tshimfuanyi mu dibeji 27]

Tudi bimane ku ka-mashinyi ketu mu mudimu wa tshijengu mu Angleterre

[Tshimfuanyi mu dibeji 28]

Mpuilu utuakenza mu musokoko mu Cercedilla (Madrid), mu Espagne mu 1962

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Tudi bimane ku mesa atuvua tuabanyina bantu mikanda yetu mu Brooklyn