Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Udi mua kulengeja malu pa buloba anyi?

Udi mua kulengeja malu pa buloba anyi?

Udi mua kulengeja malu pa buloba anyi?

“Tshididi katshiena mua kusangisha bantu pamue kabidi to. Katshiena ne mushindu wa kupingaja bikadilu bimpe bu bivuaku kale to. Nansha mapangadika mimpe munyi kaena mua kupingaja ngikadilu milenga ivua bantu nayi pavuabu batantshilangana bua kuselangana anyi ivuabu nayi mu dibaka, kuvuija batatu bantu badi bamanye mua kutabalela bana babu, kuenza bua bantu kuikalabu bumvua bibi anyi bumvua bundu [bua malu mabi] bu kumpala . . . Mikenji kayena mua kulekesha bikadilu bibi bidi bitutonda ebi to.”

UDI witaba tshidi muena mu mbulamatadi wa mu ditunga dia États-Unis wamba etshi anyi? Bikala malu nanku, tshidi tshikengela kuenza ntshinyi bua kujikija ntatu ya bungi idiku lelu idi ifumina ku lukuka, dipanga dinanga mu dîku, bikadilu bibi, dilengulula malu ne bikuabu bintu? Mpindieu, bu mudi bamue bantu bamona ne: kakuena mushindu wa kujikija ntatu eyi, badi baditua ne kasuki mu malu abu nkayabu. Bakuabu badi bamba ne: dimue nekulue muena tshididi wa pa buende (bumue mfumu wa tshitendelelu kampanda) wabaleja njila muimpe.

Pabi kukadi kupite bidimu 2 000, bantu bakasua kuteka Yezu mu bukalenge bualu bavua bamone se: uvua mutumibue wa Nzambi ne uvua mua kulua mfumu muimpe. Kadi pakajingulula Yezu tshivuabu basua kuenza, wakumbuka lukasa muaba au e kubanyemaye. (Yone 6:14, 15) Wakambila ngovena wa bena Lomo kunyima kua matuku ne: ‘Bukalenge buanyi kabuena bua pa buloba ebu.’ (Yone 18:36) Nansha nanku, mu matuku etu aa bantu ba bungi (ne bamfumu ba bitendelelu badi badiamba mudibu balonda Yezu) kabena balonda tshilejilu tshiende etshi to. Bamue ba ku bamfumu ba bitendelelu aba mbatete mene bua kuakaja malu: baleja bena tshididi tshia kuenza anyi badibuelela mene nkayabu mu malu a tshididi bua kuakaja mianda. Malu akenzeka mu bidimu bia 1960 ne bia 1970 adi ajadika bualu ebu bimpe.

Bena nzambi badi bakeba kuakaja malu

Ku ndekelu kua bidimu bia 1960, bamue bena teoloji ba mu Amerike wa ku Sud bakakeba bua kuambuluisha bapele ne bantu bavuabu bakengesha. Ke buobu kupatula ngumvuilu mukuabu wa tshivuabu babikila ne: Teoloji wa dipikula bantu (anyi Théologie de libération), mudi Yezu muikale musungidi kabiyi anu mushindu udi Bible ubiumvuija, kadi badi kabidi bamuangata bu musungidi nansha mu malu a tshididi ne a mfranga kabidi. Bamfumu ba bitendelelu ba mu États-Unis bakenza tshinga tshisumbu (e kutshibikila ne: Majorité morale) bualu bavua basue kulongolola bikadilu bia bantu. Bavua bakeba bua kuikale bena tshididi bavua mua kuela mikenji milenga bua malu a mu dîku. Bia muomumue mu matunga a ba Mizilma kabidi kudi bisumbu bidi bitete bua kujikija malu a dikosangana mishiku ne bikadilu bibi pa kulomba bua bantu kuikalabu balonda malu onso adi mu Koran bimpe.

Kadi udi mumone ne: malu mmalue malenga pa buloba bua bidi ndongoluelu ya nunku mienze anyi? Malu atudi tumona adi aleja ne: miaba yonso, nansha mu matunga muvua bena malu a teoloji batete bua kuakaja malu, bikadilu bidi bienda anu binyanguka, bapele balua bapele eku babanji balua anu kabidi babanji.

Jerry Falwell wakashipa tshisumbu tshiende (tshia Majorité morale) mu 1989 bualu tshiakapangila bualu. Bakenza bikuabu bisumbu pa muaba watshi. Kadi, Paul Weyrich (uvua mupatule dîna dia “majorité morale”) wakamba mu tshimue tshikandakanda ne: “Nansha padibu batusungula bua kubuela mu tshididi, ditshimuna edi kaditu dipetangana ne malu atudi bamanye ne: adi ne mushinga.” Wakamba kabidi ne: “Nshidimukilu wetu udi wenda unyanguka bikole menemene. Dinyanguka dikole dia nshidimukilu edi nditufiekele mu nshingu ne nditekele malu a tshididi panshi bua bukole buadi.”​—Christianity Today.

Cal Thomas (mufundi wa mikanda ne bikandakanda) wakaleja bubi bua dikeba kuakaja ngikadilu ya bantu ku diambuluisha dia malu a tshididi, wamba ne: “Dishintuluka dilelela didi diluila kudi muntu ne muntu, kadi ki nku disungudibua mu malu a tshididi nansha, bualu tshilumbu tshietu tshinene tshidiku ki ntshia malu a mfranga anyi a tshididi to, kadi ntshia malu a bikadilu ne kabidi tshitangila malu etu a mu nyuma.”

Kadi mmunyi muutu ujikija malu adi atangila bikadilu ne a mu nyuma lelu’eu udi bantu benza anu mudibu basue, kakuyi mikenji kampanda misunguluke idi itangila malu a bikadilu? Bikala bantu banene ne ba meji mimpe (badi batendelela ne badi kabayi batendelela) bapangile bualu, udi mua kuakaja malu pa buloba, nnganyi yeye? Tshiena-bualu tshidi tshilonda tshidi tshifila diandamuna. Tshilumbu menemene ntshimanyine pa tshivua Yezu muambile ne: Bukalenge buende kabuvua bua panu to.

[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 2]

TSHIZUBU: Mâyi a manyanu: Foto wa OMS/​UNICEF; dibulunge dia buloba: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 3]

Bana: Foto wa O.N.U.; dibulunge dia buloba: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.