Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yehowa udi Nzambi wa lutulu

Yehowa udi Nzambi wa lutulu

Yehowa udi Nzambi wa lutulu

“Yehowa, Nzambi wa luse ne dinanga, kena ukuata tshiji lubilu, udi mûle tente ne luse lujalame.”​—EKESODE 34:6.

1, 2. (a) Ku kale mbanganyi bavua lutulu lua Yehowa lupeteshe masanka? (b) Muaku “lutulu” udi umvuija tshinyi?

 BENA mu tshikondo tshia Noa, bena Isalele bakapitshila mu tshipela ne Mose, bena Yuda ba mu tshikondo tshivua Yezu pa buloba, bantu bonso aba bavua mu nsombelu mishilangane. Kadi bonso buabu bakapeta masanka bua ngikadilu mulenga wa lutulu udi nende Yehowa. Bua lutulu elu, mioyo ya bamue yakapanda. Lutulu lua Yehowa ludi mua kupandisha mioyo yetu kabidi.

2 Lutulu ntshinyi? Ndîba kayi ditu Yehowa uleja lutulu ne utu ululeja bua tshinyi? Lutulu ludi lumvuija kutantamena bualu bubi butuenzela anyi mayobo, kubenga kujimija ditekemena dia se: malanda adi manyanguke nealengele. Nenku, ngikadilu eu udi ne tshipatshila. Udi nangananga bua diakalenga dia muntu udi wenza bibi. Kadi kuikala ne lutulu kakuena kumvuija kulengulula bubi nansha. Padi tshipatshila tshia lutulu tshikumbana, peshi padibi kabiyi ne mushinga bua kutungunuka ne kuluangana kabidi ne lutatu kampanda, lutulu ludi lufika ku ndekelu kualu.

3. Lutulu lua Yehowa lutu ne tshipatshila kayi, ne ndekelu walu ntshinyi?

3 Nansha mudi bantu mua kuikala ne lutulu, Yehowa ke udi tshilejilu tshitambe buimpe tshia muntu udi ne ngikadilu eu. Mu bidimu bionso bidi bipite katshia mpekatu wanyanga malanda a Yehowa ne bantu bende badiye mufuke, Mufuki wetu mmuleje ditantamana mu muanda eu ne lutulu ne mmufile mushindu udi bantu badi badilengeja mua kulongolola malanda abu nende. (2 Petelo 3:9; 1 Yone 4:10) Kadi pakumbaja lutulu luende tshipatshila tshialu, neakose tshilumbu tshia badi benza malu mabi ku bukole, neabutule bantu babi ne malu mabi adiku lelu.​—2 Petelo 3:7.

Lutulu lua Nzambi ludi lupetangana ne ngikadilu yende minene

4. (a) Mmunyi mudibu bumvuije lutulu mu Mikanda ya tshiena-Ebelu? (Bala kabidi diumvuija didi kuinshi kua dibeji) (b) Ntshinyi tshidi muprofete Nahuma wamba bua Yehowa, ne ntshinyi tshidi bualu ebu buleja bua lutulu lua Yehowa?

4 Mu Mikanda ya tshiena-Ebelu, lutulu ndumvuija kudi miaku ibidi ya mu tshiena-Ebelu idi yumvuija “bule bua mimpempe” ne idibu bakudimune mu Mukanda wa Nzambi ne: “kena ukuata tshiji lubilu.” * Muprofete Nahuma wakamba bua lutulu lua Nzambi ne: ‘Yehowa kêna ukuata tshiji lukasa, udi ne bukole bua bungi, kadi kêna ubingisha badi bapila bua bubi, nansha kakese.’ (Nahuma 1:3) Nunku lutulu lua Yehowa ki ntshimanyinu tshia butekete nansha, ne lutu ne ndekelu walu. Bu mudi Nzambi wa bukole buonso kayi ukuata tshiji lukasa ne muikale ne bukole bua bungi, bidi bituleja ne: udi ne lutulu bualu udi udikanda ne tshipatshila. Udi ne bukole bua kunyoka benji ba malu mabi, kadi udi udikanda bua kubanyoka musangu umue bua bapete mushindu wa kushintuluka. (Yehezekele 18:31, 32) Nenku lutulu lua Yehowa ludi luleja: dinanga diende ne meji ende bua mushindu udiye wenza malu ne bukole buende.

5. Mmushindu kayi udi lutulu lua Yehowa lupetangana ne buakane buende?

5 Lutulu lua Yehowa ludi lupetangana kabidi ne buakane buende. Wakadimanyisha kudi Mose ne: udi “Nzambi wa luse ne dinanga, kena ukuata tshiji lubilu [“udi ne lutulu luvule,” Mukanda wa Mvidi Mukulu (Mishonyi, MMV)], udi mûle tente ne luse lujalame ne bushuwa.” (Ekesode 34:6) Kunyima kua bidimu, Mose wakimba mu musambu utumbisha Yehowa ne: ‘Mudimu wende wonso udi muakane, bualu bua njila yende yonso idi milulame: Nzambi wa kalolo udi kayi ne bubi, udi ne malu makane a bushuwa.’ (Dutelonome 32:4) Bulelela, luse lua Yehowa, lutulu, buakane ne bululame buende, bionso bidi biumvuangana bimpe menemene.

Lutulu lua Yehowa kumpala kua Mvula wa kabutu

6. Mbualu kayi bua pa buabu budi butujadikila ne: Yehowa wakaleja ndelanganyi ya Adama ne Eva lutulu?

6 Buntomboji bua Adama ne Eva buakabanyangila malanda abu malenga ne Yehowa Mufuki wabu wa dinanga bua kashidi. (Genese 3:8-13, 23, 24) Ditukakana ne Nzambi edi diakalenga ndelanganyi yabu, yakapiana mpekatu, dipanga bupuangane ne lufu. (Lomo 5:17-19) Nansha muvua mulume ne mukaji wa kumpala benze mpekatu ku bukole, Yehowa wakabanyishila bua kulela bana. Kunyima, bua dinanga wakapesha ndelanganyi ya Adama ne Eva mushindu uvuayi mua kupunga nende tshiakabidi. (Yone 3:16, 36) Mupostolo Paulo wakumvuija ne: ‘Nzambi wakatamba kuleja luse luende kutudi mu muanda eu ne: Patutshivua bantu babi, Kristo wakatufuila. Ke bualu budi butambe nunku ne: Patutshidi tubingishibua mpindieu ku mashi ende, netusungidibue ku tshiji tshia Nzambi kudiye. Bualu bua, bituikala balengeja ne Nzambi ku lufu lua Muana wende, patuakadi bena lukuna nende, nunku netutambe kusungidibua ku muoyo wende patuakamana kulengeja nende.’​—Lomo 5:8-10.

7. Mmunyi muakaleja Yehowa lutulu kumpala kua Mvula wa kabutu, ne bua tshinyi bantu ba mu tshikondo atshi bavua bakanyine kabutu?

7 Lutulu lua Yehowa luakamueneka mu tshikondo tshia Noa. Bidimu bipite pa lukama kumpala kua Mvula wa kabutu, ‘Nzambi wakatangila buloba ne monayi, buakadi bunyanguke; bualu bua bantu bonso bakanyanguka mu bienzedi biabu bia pa buloba.’ (Genese 6:12) Kadi Yehowa wakaleja bantu lutulu bua mutantshi mukese. Wakamba ne: ‘Nyuma wanyi kêna utendekena bantu tshiendelele, bualu bua badi anu ba pa buloba, ne matuku abu neikale bidimu lukama ne makumi abidi.’ (Genese 6:3) Bidimu 120 abi biakapesha muena lulamatu Noa mpunga wa kulela bana ne pashishe kuenza buatu ne kudimuija bantu ba mu tshikondo tshiende bua dilua dia Mvula wa kabutu pakamumanyisha Nzambi dipangadika divuaye muangate. Mupostolo Petelo wakafunda ne: ‘Lutulu lua Nzambi [luvua] luindile mu matuku a Noa, pakadi buatu bunene bulongolodibua, muakasungidibua bantu banya-banya, bantu muanda-mukulu mene, mu mâyi.’ (1 Petelo 3:20) Bulelela, aba bavua kabayi ba mu nzubu mua Noa “kabakadi bajingulule bualu” bua diyisha diende to. (Matayo 24:38, 39, MML) Kadi pakenzeja Yehowa buatu kudi Noa ne pakamutekaye “muyishi wa buakane” (pamu’apa munkatshi mua bidimu bia bungi), wakapesha bantu ba mu tshikondo tshia Noa mushindu muimpe wa buobu kudilengeja ku malu abu a tshikisu ne kumusadila. (2 Petelo 2:5; Ebelu 11:7) Kabutu kavua kindile tshipungu tshibi atshi kavua kakanyine menemene.

Lutulu lua tshilejilu luakalejaye Isalele

8. Mmushindu kayi wakaleja Yehowa lutulu kudi tshisamba tshia Isalele?

8 Lutulu luakaleja Yehowa Isalele luakenza bidimu bipite pa 120. Munkatshi mua bidimu bipite pa 1 500 bivuabu bu bantu basungula kudi Nzambi, ne anu misangu mikese patupu ke ivua bena Isalele kabayi bele lutulu lua Nzambi mu diteta. Mbingu mikese tshianana kunyima kua yeye mumane kubapikula mu Ejipitu, bakabanga kutendelela mpingu, kulejabu muvuabu bapange kanemu bikole kudi Musungidi wabu. (Ekesode 32:4; Musambu 106:21) Mu bidimu biakalonda, bena Isalele bakadilakana bua biakudia bivua Yehowa ubapesha mu tshipela mu tshishima, bakajana Mose ne Alona, ne kuambabu Yehowa mêyi mabi, ne kuendabu masandi ne bantu ba bisamba bia bende, kubuelakanabu ne mu ntendelelu wa Bâla. (Nomba 11:4-6; 14:2-4; 21:5; 25:1-3; 1 Kolinto 10:6-11) Yehowa uvua mua kuikala mubinge bu yeye mubutule bantu bende, kadi wakabaleja lutulu.​—Nomba 14:11-21.

9. Mmunyi muakaleja Yehowa ne: uvua Nzambi wa lutulu mu tshikondo tshia Balumbuluishi ne tshia bakalenge?

9 Mu tshikondo tshia Balumbuluishi, bena Isalele bavua bapona mu ntendelelu wa mpingu njila ne njila. Pavuabu benza nunku, Yehowa uvua ubafila mu bianza bia baluishi babu. Kadi pavuabu batonda ne banyingalala ne bamulomba diambuluisha, uvua ubaleja lutulu ne utuma balumbuluishi bua kubapikulabu. (Balumbuluishi 2:17, 18) Mu tshikondo tshile tshia bakalenge aba, anu bakese patupu ke bakashala balamate anu Yehowa. Nansha mu tshikondo tshia bakalenge ba lulamatu, misangu mivule bantu bavua basambakaja ntendelelu mulelela ne wa dishima. Pavua Yehowa ubatumina baprofete bua kubadimuija bua dipanga diabu dia lulamatu, bantu aba bavua pa tshibidilu bateleja bakuidi ba bikadilu bibi ne baprofete ba dishima. (Yelemiya 5:31; 25:4-7) Bushuwa, bena Isalele bakakengesha baprofete ba lulamatu ba Yehowa ne bakashipa ne bamue ba kudibu. (2 Kulondolola 24:20, 21; Bienzedi 7:51, 52) Nansha nanku, Yehowa wakatungunuka ne kubaleja lutulu.​—2 Kulondolola 36:15.

Lutulu lua Yehowa kaluakashikidila apu to

10. Ntshikondo kayi tshiakafika lutulu lua Yehowa ku ndekelu kualu?

10 Kadi malu avua menzeke kale adi aleja ne: lutulu lua Nzambi lutu ne ndekelu walu. Mu 740 K.B.B., wakalekela bena Ashû batonkola bukalenge bua Isalele bua bisa dikumi ne kuyabu ne bantu mu bupika. (2 Bakelenge 17:5, 6) Ne ku ndekelu kua bidimu lukama biakalonda, wakalekela bena Babulona bakuata bukalenge bua Yuda bua bisa bibidi ne kubutulabu Yelushalema ne ntempelo uvuamu.​—2 Kulondolola 36:16-19.

11. Mmunyi muakaleja Yehowa lutulu nansha pavuaye unyoka bantu bende?

11 Kadi nansha pavua Yehowa unyoka Isalele ne Yuda, kavua upua muoyo bua kubaleja lutulu nansha. Wakamanyisha mukana mua muprofete wende Yelemiya ne: uvua ne bua kupingaja bantu bende bavuaye musungule mu ditunga diabu. Wakamba ne: ‘Bualu bua Yehowa udi wamba ne: Pakumbanyina Babulona bidimu makumi muanda-mutekete, nendue kunudi, nenshikije dîyi dianyi dimpe dingakunuambila, nennupingaje mu muaba eu. Nenkudimune bupika buenu, nengitabuje bua nuenu nunsangane, nennusangishe bua kunumusha mu bisamba bionso ne mu miaba yonso ingakanuipata; nendue nenu kabidi mu muaba ungakanuangata pangakanutuma mu bupika.’​—Yelemiya 29:10, 14.

12. Ntshinyi tshidi tshileja ne: dipingana dia bashadile bena Yuda divua dilongolola kudi Nzambi bua dilua dia Masiya?

12 Bashadile bena Yuda bavua mu bupika bakapingana tshia bushuwa mu Yuda ne kujulululabu ntendelelu wa Yehowa mu ntempelo uvuabu bibakulule mu Yelushalema. Bua bashadile aba kukumbaja malu avua Yehowa mulongolole, bavua ne bua kulua bu “mume mufume kudi Yehowa,” udi ufila tshitalela ne dilubuluka. Bavua ne bua kuikala kabidi ne dikima ne bakole bu “nyama wa ntambue munkatshi mua nyama ya muitu.” (Mika 5:7, 8) Mêyi a ndekelu aa avua mua kuikala makumbane mu tshikondo tshia bena Makabeye pavua bena Yuda balombola kudi dîku dia bena Makabeye bipate baluishi babu mu Buloba Bulaya ne kubanjijabu tshiakabidi ntempelo uvuabu banyangakaje ne malu mabi. Mushindu’eu ke wakakubabu ditunga ne ntempelo eu bua bashadile bakuabu ba lulamatu kuakidilabu Muana wa Nzambi pakaluaye kumuenekamu bu Masiya.​—Danyele 9:25; Luka 1:13-17, 67-79; 3:15, 21, 22.

13. Mmunyi muakatungunuka Yehowa ne kuleja bena Yuda lutulu nansha kunyima kua buobu bamane kushipa Muanende?

13 Nansha kunyima kua bena Yuda bamane kushipa Muanende, Yehowa wakatungunuka ne kubaleja lutulu munkatshi mua bidimu bikuabu bisatu ne tshitupa, kubapeshaye mushindu wa pa buawu wa kulua bantu bavua babikidibue bua kuikala munkatshi mua aba badi benza dimiinu dia mu nyuma dia Abalahama. (Danyele 9:27) * Kumpala ne kunyima kua tshidimu tshia 36 B.B., bamue bena Yuda bakitaba dibikila edi, ne anu muakalua Paulo kubiamba, nunku “kudi kushale tshitupa tshikese tshia bantu badi [Nzambi] musungule ku luse luende.”​—Lomo 11:5, MMM.

14. (a) Mu 36 B.B., mbanganyi bakapeta diakalenga dia kuikala munkatshi mua aba badi benza dimiinu dia mu nyuma dia Abalahama? (b) Ntshinyi tshiakamba Paulo bua mushindu udi Yehowa usungula bena mu Isalele wa mu nyuma?

14 Mu 36 B.B., bantu bakuabu bavua kabayi ni mbena Yuda anyi bantu ba bisamba bia bende bavua bitabuje bakapeta bua musangu wa kumpala diakalenga dia kuikala munkatshi mua aba badi benza dimiinu dia mu nyuma dia Abalahama. Muntu yonso wakitaba, Yehowa wakamuleja kabidi lutulu ne bulenga buende bukena butuakanyine. (Galatia 3:26-29; Efeso 2:4-7) Pavua Paulo uleja dianyisha dikole divuaye nadi bua meji ne bua tshidi Yehowa mutungunukile ne kuleja lutulu luende ne luse bidi biambuluishe bua yeye kupatula bungi buonso bua aba badi babikidibue bua kukumbaja Isalele wa mu nyuma, wakamba ne: ‘Monayi ndondo wa bubanji bua meji ne lungenyi bia Nzambi! Monayi mutudi katuyi mua kujingulula bilumbuluidi biende, mutudi katuyi mua kulonda njila yende!’​—Lomo 11:25, 26, 33; Galatia 6:15, 16.

Yehowa udi uleja lutulu bua dîna diende

15. Mbualu kayi bua kumpala budi Nzambi ulejila lutulu, ne ntshilumbu kayi tshivua tshilomba matuku a bungi bua kutshikosa?

15 Bua tshinyi Yehowa udi uleja lutulu? Tshia kumpala mbua kutumbisha dîna diende dinsantu ne kubingisha bumfumu buende. (1 Samuele 12:20-22) Tshilumbu tshiakajula Satana bua mushindu udi Yehowa ukokesha tshivua tshilomba matuku a bungi bua kutshikosa bimpe kumpala kua bifukibua bionso. (Yobo 1:9-11; 42:2, 5, 6) Ke bualu kayi pavuabu bakengesha bantu bende mu Ejipitu, Yehowa wakambila Palô ne: ‘Ngakukubisha bua kukuleja bukole buanyi ne bua dîna dianyi dimanyishibue pa buloba buonso.’​—Ekesode 9:16.

16. (a) Mmunyi muvua lutulu lua Yehowa luambuluishe bua kulongolola bantu bua bikale ne dîna diende? (b) Mmunyi muatumbishibua dîna dia Yehowa ne muabingishibua bumfumu buende?

16 Mupostolo Paulo wakatela mêyi aa avua Yehowa muambile Palô pavuaye umvuija mushindu uvua lutulu lua Nzambi mua kutumbishisha dîna Diende dinsantu. Pashishe Paulo wakafunda ne: ‘Bikala Nzambi, pakasuaye kuleja bantu tshiji tshiende, ne kubamanyisha bukole buende, wakatukija ne lutulu lunene bivuadi bitekela tshiji tshiende bilongolodibua bua dibutuka, ne bua kumanyisha bantu bua bubanji bua butumbi buende ku bivuadi bileja luse biakadianjilaye kulongolola ku butumbi, tuetu mene, bakabikilaye kabidi, ki mba munkatshi mua Bayuda nkayabu, kadi ba munkatshi mua bisamba bia bende kabidi; ebu mbualu bukole anyi? Bu mudiye muambe kabidi mu Hoshea ne: Nembikile bakadi kabayi bantu banyi ne: Mbantu banyi.’ (Lomo 9:17, 22-25) Bua lutulu luakaleja Yehowa, wakapatula ‘bantu bua kuikalabu ne dîna diende’ munkatshi mua bisamba bia bende. (Bienzedi 15:14) ‘Bansantu’ aba badi Yezu Kristo muikale Mfumuabu mbapianyi ba Bukalenge buikala Yehowa mua kutumbisha nabu dîna Diende dinene ne kubingisha nabu bumfumu Buende.​—Danyele 2:44; 7:13, 14, 27; Buakabuluibua 4:9-11; 5:9, 10.

Lutulu lua Yehowa ludi lupetesha lupandu

17, 18. (a) Mmunyi mutudi mua kufika ku didiula Yehowa bua lutulu ludiye muleje, katuyi bamanye? (b) Mbatukankamije bua kuangata lutulu lua Yehowa mushindu kayi?

17 Kubangila ku tshikondo tshiakadishinda bantu ba kumpala mu mpekatu udi mukebeshe ntatu too ne mpindieu, Yehowa mmuleje ne: udi Nzambi wa lutulu. Lutulu luakalejaye kumpala kua Mvula wa kabutu luakafila mushindu wa kudimuija bantu biakane ne kuenza buatu buvua bantu mua kupandukila. Kadi lutulu luende luakafika ku ndekelu kualu, ne Mvula wa kabutu wakaloka. Bia muomumue lelu, Yehowa udi uleja lutulu lua bungi, ne ludi lunenga mutantshi mule kupita muvua bamue mua kuikala batekemene. Kadi bualu ebu kabuena ne bua kututekesha mu maboko to. Kuteketa mu maboko nanku kudi mua kuikala mumue ne kudiula Nzambi bua mudiye ne lutulu. Paulo wakakonka ne: ‘Udi upetula bubanji bua buimpe bua Nzambi ne lutulu luende ne luse lua musangu mule; kuena mumanye ne: luse lua Nzambi ludi lukukoka ku dikudimuna dia mutshima anyi?’​—Lomo 2:4.

18 Kakuena muntu nansha umue wa kutudi udi mua kumanya bungi bua lutulu lua Nzambi lutudi nalu dijinga bua kuikala bajadike ne: udi utuanyisha ne nanku neatupeshe lupandu. Paulo udi utubela bua ‘tudienzeje bua kushikija lupandu [luetu] ne ditshina ne dizakala.’ (Filipoi 2:12) Mupostolo Petelo wakafundila bena Kristo nende ne: “Mfumu kena ujingakana bua kukumbaja tshidiye mulaye bu mudi bakuabo bamuamba ne: udi ne njingakanyi; apo udi ne lutulu kunudi nuenu bonso, musue ne: muntu kajiminyi, kadi bonso bafike ku didilengeja.”​—2 Petelo 3:9, MMM.

19. Mmu mushindu kayi mutudi mua kupetela masanka ku lutulu lua Yehowa?

19 Nanku katuikadi tulubakana bua mushindu udi Yehowa wenza malu nansha. Kadi tulondayi mubelu mukuabu wakafila Petelo wa kuangata ‘lutulu lua Mukalenge [bu] lupandu.’ Lupandu lua nganyi? Luetu tuetu ne lua bantu bakuabu bungi kabuyi kubala batshidi dijinga ne kumvua ‘lumu luimpe lua bukalenge.’ (2 Petelo 3:15; Matayo 24:14) Bualu ebu nebutuambuluishe bua kuikala ne dianyisha bua kalolo kavule kadi Yehowa mulejile mu lutulu luende ne nebutusake bua kuikala ne lutulu kudi bakuabu.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 4 Mu tshiena-Ebelu, muaku udibu bakudimune ne: “diulu” anyi “mumpempe” (ʼaph) batu misangu mivule bawangata mu tshimfuanyi bua kuakula bua tshiji. Bidi nanku bualu patu muntu ne tshiji utu upuyakana ne luonji anyi weyakena mu diulu lubilu lubilu.

^ tshik. 13 Bua kupeta mumvuija makuabu a mulayi eu, bala mukanda wa Tutumayi ntema ku mulayi wa Danyele!, dibeji dia 190-194, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

Udi mua kumvuija anyi?

• Muaku “lutulu” udi umvuija tshinyi mu Bible?

• Mmunyi muvua Yehowa muleje lutulu luende kumpala kua Mvula wa kabutu, kunyima kua bupika bua mu Babulona ne mu bidimu lukama bia kumpala?

• Mbua malu kayi a mushinga budi Yehowa mulejile lutulu?

• Mmunyi mutudi ne bua kuangata lutulu lua Yehowa?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Lutulu luakaleja Yehowa kumpala kua Mvula wa kabutu luakapesha bantu mushindu muimpe wa kudilengejabu

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Kunyima kua dikuluka dia Babulona, lutulu lua Yehowa luakapetesha bena Yuda masanka

[Tshimfuanyi mu dibeji 11]

Mu bidimu lukama bia kumpala, bena Yuda ne aba bavua kabayi bena Yuda bakapetela masanka ku lutulu lua Yehowa

[Bimfuanyi mu dibeji 12]

Lelu bena Kristo badi bapetela masanka ku lutulu lua Yehowa