Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yezu mulelela

Yezu mulelela

Yezu mulelela

YEYE mumane kuteleja diandamuna dia bapostolo bende bua muvua bantu bakuabu bamuangata, Yezu wakabakonka ne: ‘Kadi nuenu nudi nungamba ne: Meme ndi nganyi?’ Evanjeliyo wa Matayo udi uleja diandamuna dia mupostolo Petelo dia ne: ‘Wewe udi Kristo, Muana wa Nzambi udi ne muoyo.’ (Matayo 16:15, 16) Bakuabu bavua ne diandamuna dia muomumue. Natanaele, eu wakalua mupostolo kunyima, wakambila Yezu ne: ‘Labi, wewe udi Muana wa Nzambi, wewe udi Mukalenge wa Isalele.’ (Yone 1:49) Yezu nkayende wakaleja mushinga wa mudimu wende pakambaye ne: ‘Meme ndi bianyi njila ne bulelela ne muoyo; kakuena muntu udi ulua kudi Tatu, kayi muanji kulua kundi diambedi.’ (Yone 14:6) Misangu mivule, uvua udibikila ne: “Muana wa Nzambi.” (Yone 5:24, 25; 11:4) Ne wakajadika mêyi ende aa ne bishima bivuaye wenza, uvua mene ubisha bafue.

Mpata eyi idi ne bijadiki anyi?

Kadi tudiku mua kuitaba malu adi Evanjeliyo yamba bua Yezu anyi? Evanjeliyo idiku ileja Yezu mulelela anyi? Frederick Bruce, mulongeshi (ukadi mufue) wa malu a dikonkonona Bible wa mu Iniversite wa Manchester, mu ditunga dia Angleterre wakamba ne: “Pa tshibidilu kabitu bipepele bua kufila bijadiki bia mu miyuki ya malu a kale bua kuleja bulelela bua kalu ne kalu kuonso kadi mu mukanda kampanda wa kale, nansha wowu muikale wa mu Bible anyi kauyi wa mu Bible. Mbimpe kueyemena mu mushindu muakanyine mufundi ne kumuangata bu muntu utu wamba bulelela; bikala bualu ebu bujadikibue, mmumue ne: kudi mushindu wa kuitaba ne: malu adiye muambe mmalelela. . . . Katuena mua kubenga kueyemena malu a kale adibu balonde mu Dipungila Dipiadipia anu bualu bena Kristo badi badiangata bu ‘mikanda ya tshijila’ to.”

Yeye mumane kukonkonona mpata idi nayi bantu bua Yezu udibu baleje mu Evanjeliyo, James Edwards, mulongeshi wa malu a Nzambi mu Iniversite wa Jamestown (mu Dakota wa ku Nord, mu États-Unis), wakafunda ne: “Tudi mua kuamba ne dishindika dionso ne: Evanjeliyo mmilame bijadiki bivule bishilashilangane bidi bileja bulelela menemene pa bidi bitangila Yezu. . . . Diandamuna dia meji menemene dia lukonko lua se: bua tshinyi Evanjeliyo idi ileja Yezu mushindu’eu didi se: bualu edi ke diumvuija didi nangananga dileja tshivua Yezu menemene. Evanjeliyo mmilame bimpe malu avua bayidi ba Yezu bashale bamba bua bualu buende, baleja se: Nzambi ke uvua mumutume tshia bushuwa ne mumupeshe bukole bua kuikalaye Muana wa Nzambi ne Musadidi wende.” *

Badi benda bakeba Yezu

Tuambe tshinyi bua mikanda idi kayiyi ya mu Bible idi yakula bua Yezu? Bantu badi bayangata mushindu kayi? Munkatshi mua mikanda mivule idi yakula bua Yezu mudi ya bafundi bu mudi: Tacite, Suétone, Josèphe, Pline Muana ne bafundi bakuabu bakese ba kale. Umue wa ku mikanda eyi (The New Encyclopædia Britannica wa mu 1995) udi wamba ne: “Malu adibu balonde pa bule aa adi ajadika ne: mu tshikondo tshia kale nansha baluishi ba bena Kristo kabavua belesha mpata pa bulelela bua muyuki uvua wakula bua Yezu to, uvua bantu bakokangenapu musangu wa kumpala ne bijadiki bivua kabiyi nansha bikumbane ku ndekelu kua lukama lua bidimu lua 18, mu lukama lua 19 ne ku mbangilu kua lukama lua bidimu lua 20.”

Bia dibungama, bakonkononyi ba malu a mu Bible ba lelu, mu dikeba diabu dia Yezu “mulelela” anyi “wa mu miyuki ya kale,” mbenze bu basokoke bumuntu buende bulelela mu biambamba bia patupu, mu mpata idi kayiyi ne mushinga ne mu malongesha adi kaayi ne bijadiki. Tuambe ne: bantu aba mbapie tshibawu bualu badi babanda bafundi ba Evanjeliyo babamba ne: mbafuikakaje mianu idi yakula bua Yezu. Bamue batu basue bua kuenda lumu ne bua bantu bambe ne: buobu ke badi bapatule dilongesha kampanda dipiadipia, bibapangisha too ne bua kukonkonona mu bulelela buonso bijadiki bia malu adi atangila Yezu. Padibu bamba malu aa, badi bafuikakaja “Yezu” udi ukumbanangana ne bingenyingenyi bia bakonkononyi ba malu a mu Bible.

Bantu badi basue kumanya Yezu mulelela, badi mua kumumanyina mu Bible. Luke Johnson, mulongeshi wa Dipungila Dipiadipia ne wa malu a mushindu wakatuadija Buena-Kristo mu tshilongelu tshia malu a Nzambi tshia Candler mu Iniversite wa Emory, udi yeye wamba ne: malu mavule adibu bakebulule bua Yezu wa mu miyuki ya kale kaena ne tshipatshila tshia mu Bible to. Udi wamba ne: bidi mua kuikala bimpe bua kukonkonona nsombelu wa bantu, malu a tshididi ne mamanya bivuaku mu tshikondo ne muaba uvua Yezu musombele. Kadi udi usakidila kabidi ne: kusokolola muntu udi bakonkononyi ba malu a mu Bible babikila ne: Yezu wa mu miyuki ya kale “ki ntshipatshila tshia Bible to,” udi muikale “utamba kuakula bua ngikadilu wa Yezu,” mukenji uvuaye umanyisha ne mudimu wende wa Mupikudi. Nunku, ntshinyi tshivua ngikadilu mulelela wa Yezu ne mukenji uvuaye umanyisha?

Yezu mulelela

Evanjeliyo (mikanda inayi ya mu Bible idi ne miyuki ya nsombelu wa Yezu) idi yakula bua muntu wa luse lua bungi. Luse ke luvua lusaka Yezu bua kuambuluisha bantu bavua ne masama, bufofo ne bavua ne makenga makuabu. (Matayo 9:36; 14:14; 20:34) Lufu lua mulunda wende Lazalo ne kanyinganyinga kavualu lukebele bana babu ne Lazalo ba bakaji biakasaka Yezu bua ‘kushikunkaye ne muadi ne kudilaye.’ (Yone 11:32-36, Mukanda wa Mvidi Mukulu [Katolike, MMM]) Bushuwa, Evanjeliyo idi ituleja mishindu mishilashilangane ivua Yezu umvua: luse bua muntu uvua ne nsudi, disanka bua muvua bayidi bende bakumbaje malu bimpe, tshiji bua bantu bavua babingisha mikenji bavua kabayi ne luse, ne dibungama bua muvua bena mu Yelushalema babenge Masiya.

Pavua Yezu wenza tshishima kampanda, uvua misangu mivule utangila tshivua muntu uvuaye wenzela tshishima pa dîba adi: “Ditaba diebe ndikupandishe.” (Matayo 9:22, MMM) Wakatumbisha Natanaele uleja ne: udi “Muena Isalele mulelela,” wamba ne: “udi kayi ne mashimi.” (Yone 1:47, Muanda Mulenga Lelu) Pakela bamue bantu meji ne: dipa diakafila mukaji kampanda bua kuleja dianyisha divua dia mushinga mupitepite bungi, Yezu wakamuakuila ne kuambaye ne: bantu bavua ne bua kushala bavuluke muyuki wa kalolo kende munkatshi mua bidimu bia bungi. (Matayo 26:6-13) Wakaleja ne: uvua mulunda mulelela ne uvua munange bayidi bende, “kubanangaye too ne ku ndekelu.”​—Yone 13:1; 15:11-15, MMM.

Evanjeliyo idi ileja kabidi ne: Yezu uvua ujingulula lukasa majinga a bantu ba bungi bavuaye upetangana nabu. Nansha pakakulaye ne muntu mukaji kampanda ku tshina tshia mâyi, ne mulongeshi kansanga wa malu a Nzambi mu budimi, peshi ne mulobi mukuabu ku dijiba dia mâyi, uvua ulenga mutshima wabu musangu umue. Pavua anu Yezu ujikija mêyi ende a ntuadijilu, ba bungi ba ku bantu aba bavua bamuambila yabu yonso ivua munda. Mêyi ende avua abasaka bua kushintuluka. Nansha muvua bantu ba mu tshikondo atshi batshina bua kusemena pabuipi ne bantu bavua ne mianzu minene, Yezu yeye bavua bamunguila kudi bantu. Bavua basue kuikala nende; bavua bumvua bimpe pavuabu nende. Bana bavua bumvua bimpe pavuabu nende, ne pakafilaye tshilejilu tshia muana, kakimanyika patupu muana kumpala kua bayidi bende to, kadi ‘wakamuambula mu maboko ende.’ (Mâko 9:36; 10:13-16) Bushuwa, Evanjeliyo idi ileja muvua Yezu muntu uvua ukoka bantu, ke bualu kayi bantu bakashala nende matuku asatu anu bua kuteleja mêyi ende avua asankisha bikole.​—Matayo 15:32.

Nansha muvua Yezu mupuangane, kavua musombele anu dibipishangana to, peshi kavua muena diambu uvua mumuenene bantu bapange bupuangane ne bena mpekatu bavuaye usomba nabu ne ubayisha nansha. (Matayo 9:10-13; 21:31, 32; Luka 7:36-48; 15:1-32; 18:9-14) Yezu kavua ulomba bantu malu mapitepite bungi to. Kakasakidila bujitu ku bukavua nabu bantu nansha. Kadi wakamba ne: ‘Luayi kundi, bonso badi ne mudimu mukole, meme nennupe dikisha.’ Bayidi bende bakamona ne: uvua “mupole malu ne muena bupuekele mu muoyo”; tshikokedi tshiende tshivua tshimpe, bujitu buende buvua bupepele.​—Matayo 11:28-30, MMM.

Ngikadilu wa Yezu udi umuenekela mu miyuki ya mu Evanjeliyo idi mikale malu malelela. Kabivua mua kuikala bipepele to bua bantu banayi bashilangane kufuikakajabu malu a muntu wa pa buende ne pashishe kulejabu tshimfuanyi tshiende mushindu wa muomumue mu bitupa bia miyuki ebi bionso binayi bishilangane nansha. Bivua mua kuikala bualu bukole bua bafundi banayi bashilangane kumvuijabu malu a muntu umue umue au ne kufila diumvuija dia muomumue pa bidi bimutangila bikala muntu au kavuaku muanji kuikala ne muoyo.

Mufundi wa miyuki ya malu a kale Michael Grant udi wela lukonko elu ludi luelesha meji: “Mmunyi mudibi mua kuenzeka ne: mu malu onso nkong adibu baleje mu Evanjeliyo mudi mumueneka tshimfuanyi tshia nsongalume mulenga wa pa buende muikale umvuangana bimpe menemene ne bantu bakaji ba mishindu yonso, nansha mene bantu bavua bende lumu lubi menemene, kayiku umvua tshiji nansha tshikese, kayi ubimona bu bualu buenyi anyi bu bualu bua bundu to, kadi muikale anu ne ngikadilu muimpe wa lulamatu?” Diandamuna dia meji didi se: muntu wa mushindu’au uvua ne muoyo bushuwa ne wakenza malu anu mudi Bible ubileja.

Yezu mulelela ne muoyo webe wa matuku atshilualua

Bible kêna anu uleja patupu tshimfuanyi tshilelela tshia Yezu pavuaye ne muoyo panu pa buloba to, udi kabidi uleja ne: ukavua ne muoyo kumpala kua kulua pa buloba bu Muana umuepele mulela wa Nzambi, “muan’a bute wa bifukibua bionso.” (Kolosai 1:15) Kukadi kupite bidimu binunu bibidi bijima, Nzambi wakela muoyo wa Muanende eu wa mu diulu munda mua nsongakaji kampanda muena Yuda utshivua kamama bua kuledibuaye bu muntu panu. (Matayo 1:18) Mu mudimu wende wa pa buloba, Yezu wakayisha Bukalenge bua Nzambi uleja ne: buobu ke tshintu tshimuepele tshidi bantu badi babungame ne bua kutekemena, ne wakalongesha bayidi bende bua kutungunukabu ne mudimu eu wa diyisha.​—Matayo 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

Mu dia 14 Nisana (bienze anu bu mu dia 1 ngondo muinayi) tshidimu tshia 33 B.B., bakakuata Yezu, bakamulumbuluisha, kumufundilabu tshibawu ne buobu kumushipa bua bualu bua mafi buakamubandabu nabu ne: uvua utombola bantu. (Matayo 26:18-20, 48–27:50) Lufu lua Yezu ludi luambuluisha bua kupikula bantu, bua kumusha bantu ba ditabuja ku mpekatu ne kunzuluila bonso badi bitaba Yezu njila wa kupeta muoyo wa kashidi. (Lomo 3:23, 24; 1 Yone 2:2) Mu dia 16 Nisana, Yezu wakabika ku lufu, ne matuku makese pashishe wakapingana mu diulu. (Mâko 16:1-8; Luka 24:50-53; Bienzedi 1:6-9) Bu mudiye Mukalenge udi Yehowa muteke, Nzambi mmupeshe Yezu eu mubike ku lufu bukokeshi buonso bua kukumbaja dijinga divua nadi Nzambi ku tshibangidilu bua bantu. (Yeshaya 9:6, 7; Luka 1:32, 33) Bushuwa, Bible udi uleja Yezu bu muntu wa mushinga wa bungi mu dikumbaja dia majinga a Nzambi.

Mu bidimu lukama bia kumpala, bantu ba bungi bakitaba Yezu bua tshivuaye: Masiya mulaya ta Kristo, mutuma pa buloba bua kubingisha bumfumu bua Yehowa ne kufuila bantu bua kubapikula. (Matayo 20:28; Luka 2:25-32; Yone 17:25, 26; 18:37) Bu bantu kabayi bajadike Yezu bimpe, kabavua mua kuitaba bua kulua bayidi bende padibu babakengesha nansha. Bakakumbaja mudimu wakabapeshaye ne dikima ne lukunukunu luonso, bua ‘kuvuija ba bisamba bionso bayidi.’​—Matayo 28:19.

Lelu’eu, bena Kristo balelela miliyo mivule mbamanye ne: Yezu ki mmuntu wa mu mianu to. Badi bamuangata bu Mukalenge muteka mu nkuasa wa Bukalenge bua Nzambi bujadika mu diulu, ukadi pa kulombola buloba bujima ne malu abu onso nkong. Bukalenge bua Nzambi ebu ndumu ludi bantu ba bungi bitaba bualu budi bulaya bua kubumbushila ntatu yonso idiku lelu. Bena Kristo balelela badi balamata ku luseke lua Mukalenge udi Yehowa musungule padibu bayisha bakuabu ‘lumu luimpe elu lua bukalenge.’​—Matayo 24:14.

Aba badi batua ku tshia Bukalenge budi Kristo Muana wa Nzambi wa muoyo ulombola nebapete muoyo ne masanka a tshiendelele. Wewe pebe udi mua kupeta masanka aa! Bapatudi ba tshibejibeji etshi nebikale ne disanka dia kukuambuluisha bua wewe kumanya Yezu mulelela.

[Mêyi adi kuinshi]

^ Bua kupeta diumvuija dia kanungu ne kanungu konso ka miyuki ya mu Evanjeliyo, bala nshapita 56 ne wa 7 mu mukanda wa La Bible: Parole de Dieu ou des hommes?, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 6]

Malu adi bakuabu bambe

“Ndi ngangata Yezu wa mu Nazaleta bu umue wa ku balongeshi banene bavua pa buloba. . . . Ndi ne bua kuambila bena Hindu ne: bua nsombelu wenu kulengelaye tshishiki nudi ne bua kulonga ne kanemu kuonso malongesha a Yezu.”​—Mohandas Gandhi, The Message of Jesus Christ.

“Muntu wa meji a bungi nunku, mulenga tshishiki, kayi ushintulukangana, mupuangane bimpe be, wa muoyo wa bumuntu ne mupite bantu bonso ku bunene, kêna mua kuikala muntu mufuikakaja patupu anyi wa mu tshingenyingenyi to. . . . Bidi bikengela muntu udi mupite Yezu bua kufuikakaja muntu wa bu mudi Yezu.”​—Philip Schaff, History of the Christian Church.

“Kuamba ne: bantu bakese bashadile mu nsombelu mbafuikakaje mu tshipungu tshimue muyuki wa muntu wa bukole ne udi usankisha, muikale ne bikadilu bitambe buimpe ne tshilejilu tshia buwetu bua bushuwa, ntshishima tshidi tshikengela kuelesha mpata kupita bishima bionso bidibu bafunde mu Evanjeliyo.”​—Will Durant, Caesar and Christ.

“Kakuena mushindu wa kuitaba se: ditangalaka dia bitendelelu pa buloba bujima bavua mua kuikala badibangishe kudi muntu uvua kayi ne muoyo, udi bantu bafuikakaje mu lungenyi mushindu wa muomumue ne bantu bavuabu bendeshila nabu bintu lumu pa kale, patudi tuvuluka ne: kuvua bantu balelela bakateta bua kuasa bitendelelu kadi kupangilabu.”​—Gregg Easterbrook, Beside Still Waters.

‘Bu mundi mufundi wa miyuki ya malu a kale, ndi mutuishibue bimpe menemene se: nansha Evanjeliyo yoyi mikale mushindu kayi, ki mmianu to. Ki mmalu mafuikakaja patupu bua kuikalawu mianu to. Malu a bungi a mu nsombelu wa Yezu katuena baamanye to, ne kakuena bantu batu bafuikakaja mianu batu mua kuitaba bua kushala nunku kabayi bamanye malu aa nansha.’​—C. S. Lewis, God in the Dock.

[Bimfuanyi mu dibeji 7]

Evanjeliyo idi ileja malu mashilashilangane avua Yezu umvua