Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bana ba muntu bakaleja ngikadilu mishilangane

Bana ba muntu bakaleja ngikadilu mishilangane

Bana ba muntu bakaleja ngikadilu mishilangane

MAPANGADIKA adi baledi bangata atu mu mishindu ya bungi alenga bana babu. Bualu ebu budi buenzeka kabidi lelu anu muvuabu buenzeke kale mu budimi bua Edene. Buntomboji bua Adama ne Eva buakakebela bukua-bantu ntatu mikole menemene. (Genese 2:15, 16; 3:1-6; Lomo 5:12) Kadi bituikala basue, yonso wa kutudi udi ne mushindu wa kudia malanda mimpe ne Mufuki wetu. Mbumvuije muanda eu bimpe mu muyuki wa Kana (Kayina) ne Ebele (Abela), bana ba muntu ba kumpala pa buloba apa.

Kakuena muaba nansha umue mu Bible udi uleja ne: Nzambi wakayikila kabidi ne Adama ne Eva panyima pa yeye mumane kubipata mu Edene to. Kadi Yehowa kakabenga bua kuyikila ne bana babu Kana ne Ebele to. Kakuyi mpata, Kana ne Ebele bakamanyina tshivua tshienzeke ku malu akabalondela baledi babu. Bavua mua kuikala bamone ‘bakeluba ku esete kua budimi bua Edene ne muele wa mvita wa kapia wakadi utshinguluka ku nseke yonso, bua kulamabu njila wa mutshi wa muoyo.’ (Genese 3:24) Bana aba bakadimuena kabidi bulelela bua mêyi a Nzambi a se: tshisululu ne kanyinganyinga bivua ne bua kulua malu a mu nsombelu wa bantu.​—Genese 3:16, 19.

Kana ne Ebele bavua ne bua kuikala bamanye mêyi avua Yehowa muambile nyoka a se: ‘Nenteke lukuna pankatshi pebe ne mukaji, ne pankatshi pa bana bebe ne bende, muana wa mukaji neakukume ku mutu kuebe, ne wewe neumusume ku tshikankanyi tshiende.’ (Genese 3:15) Malu avua Kana ne Ebele bamanye pa bidi bitangila Yehowa akabambuluisha bua kudia nende malanda avuaye wanyisha.

Dielangana meji bua mulayi wa Yehowa ne ngikadilu yende ya Muena muoyo muimpe divua ne bua kuikala dipeshe Kana ne Ebele dijinga dia kukeba bua kuanyishibua kudi Nzambi. Kadi dijinga edi divua mua kuikala ne bukole kayi kudibu? Bavuaku mua kulonda dijinga diabu dia kutendelela Nzambi ne kukolesha dinanga diabu dia malu a mu nyuma, kufika too ne ku dimuitabuja anyi?​—Matayo 5:3.

Bana ba muntu badi bafila milambu

Pakakumbana tshikondo, Kana ne Ebele bakalua ne milambu bua kulambula Nzambi. Kana wakalua ne bintu biakamena mu buloba, ne Ebele wakalambula ban’a bute ba mikoko yende. (Genese 4:3, 4) Bana ba muntu aba bavua mua kuikala ne bidimu bitue ku 100, bualu Adama uvua ne bidimu 130 pakalelaye muanende Sheta.​—Genese 4:25; 5:3.

Milambu yabu yakaleja ne: Kana ne Ebele bavua bamanye ne: mbena mpekatu ne bavua bajinga bua Nzambi abanyishe. Bavua ne bua kuikalaku bele meji bua mulayi wa Yehowa uvua wakula bua nyoka ne Dimiinu dia mukaji. Bible ki mmuambe bule bua tshikondo ne malu avua Kana ne Ebele benze bua kudia malanda mimpe ne Yehowa to. Kadi mushindu uvua Nzambi muangate milambu yabu udi utuambuluisha bua kumvua tshivua meji a yonso wa kudibu.

Bamue bamanyi badi bamba ne: Eva wakamona Kana bu “dimiinu” divua ne bua kubutula nyoka, bualu pakalelaye Kana wakamba ne: “Ndi mupete muana wa balume ku diambuluisha dia [Yehowa].” (Genese 4:1, MMM) Bikala Kana uvua ne meji aa, uvua mu ntupakanyi ya dikema. Kadi Ebele wakafila mulambu wende ne ditabuja. Nunku, ‘bua ditabuja Ebele wakafila kudi Nzambi mulambu mupite wa Kana buimpe.’​—Ebelu 11:4.

Ebele uvua ne dijingulula dia malu a mu nyuma divua Kana kayi nadi to, kadi bavua kabidi bashilangane ku malu makuabu. Ngikadilu yabu ivua mishilangane. Ke bua tshinyi ‘Yehowa wakitabuja Ebele ne mulambu wende; kadi [kupidiaye] Kana ne mulambu wende.’ Bivua bimueneka ne: Kana uvua ufila mulambu wende eu ne meji matuma kua tshianana, ne wakaufila anu bua tshidingishilu. Kadi Nzambi kakanyisha ntendelelu wa tshidingishilu wa nunku to. Kana uvua mupete mutshima mubi, ne Yehowa wakajingulula ne: uvua ne meji mabi munda muende. Malu akenza Kana pakabenga Yehowa mulambu wende akaleja tshivua ngikadilu wende mulelela. Pamutu pa kukeba bua kulongolola malu, “Kana wakadi ne tshiji, wakabungama.” (Genese 4:5) Ngikadilu wende uvua uleja ngenyi ne meji mabi.

Didimuija ne malu akenzaye

Bu muvuaye mumanye ngikadilu wa Kana, Nzambi wakamubela, kumuambilaye ne: ‘Udi ne tshiji bua tshinyi? Udi ubungamina tshinyi? Biwenza bimpe, kuena ubanduluka anyi? Kadi biwikala kuyi wenza bimpe, bualu bubi budi bualamina ku mbelu kuebe; mutshima wa bubi newikale kuudi, kadi wewe neubukokeshe [anyi?]’​—Genese 4:6, 7.

Tudi tupeta dilongesha mu bualu ebu. Mu bulelela, mpekatu mmutualamine ku tshiibi muikale pabuipi bua kutudia. Kabidi, Nzambi mmutupeshe budisunguidi, ne tudi mua kusungula bua kuenza malu adi mimpe. Yehowa wakambila Kana bua ‘kuenzaye bimpe,’ kadi Yehowa kakamuenzeja ku bukole bua kushintulakaye nansha. Kana wakadisunguila njila wende.

Muyuki mufundisha ku nyuma wa Nzambi udi utungunuka wamba ne: “Kana kuambila muanabo Abele ne: Tuye kuendakana. Bafika mu mpata, Kayine kubunda muanabo mvita, kumushipaye.” (Genese 4:8, MMM) Nunku Kana wakalua ntomboji mushipianganyi uvua kayi ne luse. Kakanyingalala nansha kakese pakamukonka Yehowa ne: ‘Muakunyebe Ebele udi kudi kunyi?’ Kadi Kana wakafila diandamuna dia muntu wa muoyo mubi mupange bukalanga ne: ‘Tshiena mumanye, ndi mulami wa muakunyanyi anyi?’ (Genese 4:9) Dishima adi dia patoke ne divila bumanji buende biakaleja muoyo wa tshikisu uvua nawu Kana.

Yehowa wakela Kana mulawu ne wakamukandika bua kapitshi pabuipi ne Edene. Bidi bimueneka ne: mulawu ukavuaye muele buloba uvua ne bua kuikala mukole menemene bua Kana, ne buloba kabuvua mua kumumeneshila kabidi bintu bimpe nansha. Uvua ne bua kulua munyemi ne mutambakanyi pa buloba. Didilakana dia Kana bua bukole bua tshibawu tshiende diakaleja muvuaye yeye unyingalala bua se: bavua mua kumusombuela pa kumushipa pende bua muvuaye mushipe muanabu, kadi kakaleja dinyingalala dilelela nansha. Yehowa wakatekela Kana “tshimanyinu,” tshivua pamu’apa mukenji mumanyike muela patoke uvuabu ne bua kutumikila kudi bantu bakuabu bavua mua kuikala ne dijinga dia kumushipa bua kusombuela muanabu Ebele.​—Genese 4:10-15.

Pashishe Kana “wakumuka ku mesu kua Yehowa, wakashikama mu buloba bua Nodo, ku esete kua Edene.” (Genese 4:16) Kunyima kua mumane kuangata mukaji munkatshi mua bana babu ba bakaji anyi mua bana ba bana babu, wakasa musoko e kuwinyika dîna dia Hanoka muanende muanabute. Lemeke, umue wa ku ndelanganyi ya Kana, wakalua muenji wa malu mabi be anu bu nkambua wende uvua mubenge Nzambi. Kadi ndelanganyi ya Kana yakabutuka mu Mvula wa kabutu wa mu matuku a Noa.​—Genese 4:17-24.

Dilongesha buetu tuetu

Tudi mua kupeta dilongesha mu muyuki wa Kana ne Ebele. Mupostolo Yone udi wambila bena Kristo bua kunanganganabu, ‘ki mbua kuikala bu Kana, wakadi wa mubi, wakashipa muanabu.’ ‘Midimu [ya Kana] yakadi mibi ne ya muanabu yakadi miakane.’ Yone udi wamba kabidi ne: ‘Muntu yonso udi ne muanabu lukuna udi mushipianganyi; ne nudi bamanye ne: kakuena mushipianganyi udi ne muoyo wa tshiendelele muikale munda muende.’ Bushuwa, mushindu utudi tuangata bena Kristo netu udi mua kunyanga anyi kulengeja malanda etu ne Nzambi ne ditekemena dia malu atudi bindile mu matuku atshilualua. Katuena mua kuikala bakine muena Kristo netu ne kushala banyishibue kudi Nzambi nansha.​—1 Yone 3:11-15; 4:20.

Kana ne Ebele bavua ne bua kuikala bapete nkoleshilu wa muomumue, kadi Kana wakabenga kuikala ne ditabuja kudi Nzambi. Bushuwa, wakaleja lungenyi lua Diabolo, ku tshibangidilu ‘yeye wakadi mushipianganyi ne tatu wa mashimi.’ (Yone 8:44) Ngikadilu wa Kana udi uleja ne: tuetu bonso tudi ne malu a disungula kumpala kuetu, ne aba badi basungula bua kuenza mpekatu badi baditapulula ne Nzambi, ne Yehowa neabutule aba badi kabayi badilengeja.

Kadi Ebele yeye wakitabuja Yehowa. Bulelela, “bua ditabuja, Abele wakalambula [Nzambi] mulambu mupite wa Kana ku buimpe. Bua ditabuja diende, wakabadibua muakane kudi [Nzambi], bualu bua [Nzambi] nkayende wakanyisha mapa ende.” Nansha mudi mu Bible kamuyi muaku nansha umue muamba kudi Ebele, “utshidi wakula” ku diambuluisha dia tshilejilu tshiende.​—Ebelu 11:4, Muanda Mulenga Lelu.

Ebele uvua muntu wa kumpala mu mulongolongo wa bantu bakashala ne lulamatu. Mashi ende, ‘akela dîyi kudi Yehowa difume pa buloba’ ki mbaapue muoyo to. (Genese 4:10; Luka 11:48-51) Tuetu bikale ne ditabuja bu Ebele, tudi petu mua kudia malanda mimpe ne Yehowa adi mua kushala kashidi.

[Kazubu mu dibeji 22]

TSHIDIME NE MULAMI WA MIKOKO

Kudima ne kulama nyama ke ivua imue ya ku midimu ivua Nzambi mupeshe Adama ku tshibangidilu. (Genese 1:28; 2:15; 3:23) Muanende Kana wakalua tshidime, ne Ebele yeye wakalua mulami wa mikoko. (Genese 4:2) Kadi bu muvua biakudia bia bantu bikale anu bimuma ne bisekiseki too ne pakashintuluka malu kunyima kua Mvula wa kabutu, bua tshinyi kumuna mikoko?​—Genese 1:29; 9:3, 4.

Bua mikoko kuvulangana bimpe, itu ijinga bua muntu ayilame. Mudimu wa Ebele udi uleja ne: muntu wakabanga kumuna nyama eyi katshia anu ku ntuadijilu wa malu a bantu pa buloba. Bible kêna wamba bikala bantu ba kale bavua bangata mabele a nyama bu biakudia to, kadi nansha bantu batu badia anu bisekiseki badi mua kuikala ne bilamba bienza ne miosa ya mikoko. Ne padi mikoko ifua, biseba biayi bivua biambuluisha bua kuenza bintu bimpe bia bungi. Tshilejilu, Yehowa wakatelela Adama ne Eva “bivualu bia biseba” bua kubaluatshisha.​—Genese 3:21.

Mu mishindu yonso, bidi bimueneka bia meji bua kuamba ne: Kana ne Ebele bavua benza midimu yabu pamue. Bavua bapetesha bena mu dîku diabu bintu bivuabu nabi dijinga bua kumonabu mua kuvuala anyi kudia.

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

‘Midimu ya Kana ivua mibi, kadi ya muanabu ivua mimpe’