Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mbikole bua kupeta bulombodi buimpe pa buloba bujima

Mbikole bua kupeta bulombodi buimpe pa buloba bujima

Mbikole bua kupeta bulombodi buimpe pa buloba bujima

Uvua mufundi wa mikanda ne wa tusala. Mutshima wende uvua mutekemene malu malenga ne muoyo mujima bua matuku avua alua kumpala. Kukadi mpindieu bidimu bitue ku 90 bijima biakafuanyikijaye muvua bantu mua kusomba muaba “udi meji abu matangija anu kumpala kaayi apampakana bua buôwa; muaba udibu bapeta dimanya kabayi bafuta dikuta nansha dimue; udi dikale bena musoko anyi matunga mashilangane kadiyi ditapulule bantu; muaba udi bantu bamba anu bulelela; udibu badienzeja bikole menemene bua kukumbaja bipatshila biabu tshishiki.”

NUNKU mufundi eu wakaleja ne: uvua utekemena bua bantu ba mu ditunga diabu ne ba mu makuabu a buloba bujima kumonabu dimue dituku bakadi basombele muaba wa buena eu. Bu mufundi wa tusala (wakapeta difutu dia Nobel) eu mutshikaleku too ne budi lelu, bivua mua kumutonda bikole be. Nansha mudi bantu balubuluke mu malu mavule, matapuluka a katshia ne katshia adi pa buloba. Bantu kabatshiena kabidi batekemena bualu buimpe nansha bumue.

Pakebejabu tshidime mukuabu bua kumanya tshivua tshijudije diakamue mvita pankatshi pa bisa bibidi bia bantu ba mu ditunga diabu, tshidime eu wakaleja tshivuaye wangata yeye bu tshiakafikisha ndululu ayi ku dijuka. Wakamba ne: “Mbaludiki babi.” Mumanyi mukuabu wa mianda ya kale Jonathan Glover, udi uleja lungenyi lua muomumue mu mukanda wende wamba ne: “Dibutulangana dia bisa kampanda bia bantu [ba mu ditunga dimue] kadivua didituadijile nkayadi mu tshimpitshimpi bua lukuna luvua pankatshi pa bena bisa ebi to, divua dimana kulongolola kudi bantu bavua bajinga kulama bumfumu buabu.”​—Humanity​—A Moral History of the Twentieth Century.

Pakabudika mvita pankatshi pa makokeshi abidi a mu ditunga dia kale dia Yougoslavie ku ntuadijilu kua bidimu bia 1990, kamona-kamba mukuabu wakafunda ne: “Tuetu bonso tuvua basombe pamue bimpe ne disanka munkatshi mua bidimu bia bungi, kadi mpindieu tukadi muntu ne muntu ushipa muana wa mukuende. Mbualu kayi budi butuenzekela nunku?”

Ditunga dikuabu dia kulekule ne matunga a ku Mputu ke dia Inde, muaba uvua mufundi wa tusala utudi batele ku ntuadijilu eu muledibue. Pavua Pranay Gupte wenza muyiki uvua ne tshiena-bualu ne: “[Ditunga] dia Inde neditungunuke ne kuikala tshisamba tshimue anyi?,” wakaleja ne: ‘Bantu batue ku 70 pa lukama mu bantu bonso bungibu badi mu ditunga dia Inde batshidi ne bidimu bishadile ku 30, kadi kabena ne muludiki wa tshitembu udibu mua kuidikija nansha.’

Mu amue matunga mbafikishe baludiki ku diumbuka pa midimu yabu anu bua pavuabu babamba ne: mbena malu mabi. Nunku mbimueneke ne: kudi malu kabukabu adi apangisha bantu bua kuikala ne baludiki bakumbane. Mianda idi yenzeka idi ijadika bulelela bua mêyi akamba muprofete kampanda uvua ne muoyo kukadi bidimu bu 2 600 mpindieu. Wakamba ne: “Muntu kena mfumu wa njila udiye ulonda, muntu wendenda ewu kena ne bukole bua kuludika makasa ende.”​—Yelemiya 10:23, Mukanda wa Mvidi Mukulu [Katolike, MMM].

Kudiku mushindu wa kujikija lukengelu ludi nalu bantu pa buloba lelu lua bantu badi mua kubaludika bimpe mushindu’eu anyi? Mmuludiki kayi wabueja bukua-bantu mu buloba budi ne bantu kabayi bazengeja kudi mvita ne buôwa, buwule tente ne dimanya dilelela didi bantu bapeta tshianana kakuyi difuta dia kantu ne budi bantu badimu baya batangile anu ku bupuangane?

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]

Fatmir Boshnjaku