Malu a mu nsombelu

Tudi tukuna dinanga dia Yehowa mu mitshima ya bana

MALONDA KUDI WERNER MATZEN

Kukadi bidimu ndambu, Hans Werner muananyi muanabute wakampesha Bible. Wakafunda mêyi aa munda mua tshizubu ne: “Tatu munanga, Dîyi dia Yehowa ditungunuke ne kulombola dîku dietu mu njila udi ufikisha ku muoyo. Meme muanebe muanabute ndi ne dianyisha.” Baledi nebumvue mushindu uvua mêyi aa muuje mutshima wanyi ne dianyisha ne disanka. Tshivua mumanye ntatu ivua dîku dietu mua kulua kupeta nansha.

BAKANDELA mu 1924 mu tshimenga tshia Halstenbek, mutantshi wa kilometre mitue ku 20 ne dibungu dia Hamburg mu ditunga dia Allemagne, ne bavua bankoleshe kudi Mamu ne kaku tatuende wa mamu. Meme mumane kulonga mudimu wa dienza biamu kabukabu, mu 1942 bakambueja mu busalayi ku bukole mu tshiluilu tshia Wehrmacht. Malu angakamona mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima patuvua tuluila ditunga dia Russie adi akuatshisha buôwa. Ngakapeta disama dia tshifoyide, kadi bakalua kumpingaja ku mvita panyima pa meme mumane kuangata manga. Mu Tshiongo 1945, mvua mu tshimenga tshia Lodz (Pologne), mungakatapika bibi menemene ne buobu kumbueja mu lupitadi lua basalayi. Ngakashalamu too ne pakajika mvita. Pamvua mu lupitadi ne pashishe pamvua mu buloko bua mu Neuengamme, ngakapeta dîba dia kuelangana meji bua malu a bungi. Nkonko eyi ivua insamisha mutu: Nzambi utuku bushuwa anyi? Pikalaye kuoku, bua tshinyi mmulekele malu a tshikisu a mushindu’eu?

Matuku makese kunyima kua dipatuka mu bulobo, mu ngondo wa tshitema 1947, ngakasela Karla. Tuvua bakolele buonso mu tshimenga tshimue, kadi nansha muvuaye muena Katolike,  meme tshivua mukolele mu malu a ntendelelu to. Nsaserdose uvua mutuenzele misa ya dibaka dietu wakatubela bua kuikala kuenza disambila dia Tatu wetu pamue musangu nansha umue ku dilolo. Tuvua tuenza anu muvuaye mutuambile, katuyi bamanye tshituvua tulomba menemene to.

Kunyima kua tshidimu tshimue, tuakalela Hans Werner. Mu tshine tshikondo atshi, Wilhelm Ahrens, mulunda wanyi wa ku mudimu, wakantuangaja ne Bantemu ba Yehowa. Yeye kundeja mu Bible ne: mvita neyijike dimue dituku. (Musambu 46:9) Mu 1950, ngakadilambula kudi Yehowa ne meme kutambula. Ngakumvua disanka dia bungi be pakalua mukajanyi munanga kutambula tshidimu tshimue pashishe.

Tudi tukolesha bana mu njila ya Yehowa

Ngakabala mu Bible ne: Yehowa ke udi mfuki wa dibaka. (Genese 1:26-28; 2:22-24) Dikalapu dîba divua bana betu (Hans Werner, Karl-Heinz, Michael, Gabriele ne Thomas) baledibue diakakolesha dipangadika dianyi dia kuikala mulume ne tatu muimpe wa dîku. Meme ne Karla tuakasanka bikole pakaledibua muana yonso.

Mpungilu wa Bantemu ba Yehowa wakenzeka mu tshimenga tshia Nuremberg mu 1953 uvua tshikondo tshia disanka dia bungi bua dîku dietu. Mu Ditanu mu mapingaja, pavuabu benza muyuki wa “Dikolesha bana mu bukua-panu bupiabupia,” muanetu uvua wenza muyuki eu wakamba bualu buntu tshiyi muanji kupua muoyo to: “Bumpianyi butambe bunene butudi mua kushila bana betu ndijinga dia kuikala basadidi ba Nzambi.” Ne diambuluisha dia Yehowa, atshi ke tshituvua basue kuenza meme ne Karla. Kadi mmushindu kayi?

Tshilejilu, tuvua ne tshibidilu tshia kusambila pamue dîku dijima dituku dionso. Dienza nunku diakaleja bana mushinga wa disambila. Kubangila anu patshivuabu bapuekele menemene, muana yonso wakamanya ne: misangu yonso tuvua tusambila kumpala kua kudia. Nansha patshivuabu bana ba mu maboko, pavuabu anu bamona biberon biabu, bavua binyika tu-mitu tuabu ne bavunga tuanza. Umue musangu, bavua batubikile mu difesto dia dibaka dia munga muanabu ne mukajanyi uvua kayi Ntemu wa Yehowa to. Kunyima kua difundisha dia dibaka kua mbulamatadi, baledi ba mukaji bakabikila benyi kumbelu bua kudiaku biakudia. Diakamue bantu bonso bakatuadija kudia. Kadi muanetu wa bidimu bitanu, Karl-Heinz, wakamona ne: kabivua bimpe kuenza nanku to. Wakamba ne: “Suaku wanji kuenza disambila.” Benyi kumutangilabu, pashishe kututangilabu ne ku ndekelu kutangilabu tatu muena ku mbelu. Bua kubenga kufuisha muana bundu, ngakalomba bua kuenza disambila dia tuasakidila bua biakudia, ne muena ku mbelu kuitabaye.

Bualu ebu buakamvuluija miaku ya Yezu ya se: “Wewe kupatuisha mukana mua bana batekete too ne ba ku mabele, miaku ya kukutumbisha  nayo.” (Matayo 21:16, MMM) Tudi tudiumvua batuishibue bua se: masambila atuvua tuenza pa tshibidilu ne muoyo mujima akambuluisha bana betu balela bua kumona Yehowa bu Tatu wabu wa dinanga udi mu diulu.

Bujitu buetu kumpala kua Yehowa

Kulongesha bana bua kunangabu Nzambi kudi kulomba kabidi bua kuikala kubala ne kulonga Dîyi diende pa tshibidilu. Bu mutuvua anu bavuluke bualu ebu, tuvua tulonga mu dîku lumingu luonso, nangananga mu Dimue dilolo. Bu muvua muana wa kumpala ne wa mukala bashilangane ku bidimu tshitema, majinga a bana avua mashilangane bikole, ke bualu kayi katuvua tulonga nabu bonso malu a muomumue to.

Tshilejilu, bana bavua kabayi banji kukumbaja bidimu bia kubuela mu kalasa tuvua tubalongesha malu avua matekete menemene. Karla uvua ubabadila anu mvese umue patupu, anyi uvua ubaleja bimfuanyi bia mu mikanda ya malu a Bible. Ntshidi anu mvuluka muvua bana batekete batubisha pa dinda menemene pavuabu balua kubanda pa bulalu buetu bua kutuleja bimfuanyi bivuabu banange mu mukanda wa Bukua-panu bupiabupia. *

Karla wakakolesha tshipedi tshia kulongesha bana ne lutulu bua bamanye bijadiki bivule bidi bitusaka bua kunanga Yehowa. Bualu ebu budi mua kumvuika bu bupepele, kadi mu bulelela, tshivua kundi meme ne Karla anu bu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, uvua utulomba makanda a mubidi ne lungenyi lua bungi. Nansha nanku, katuakaulekela nansha. Tuvua basue kulongesha mitshima yabu mitekete kumpala kua bantu bakuabu bavua kabayi bamanye Yehowa kutuadija kubapesha ngenyi mikuabu. Bualu ebu ke buakatusaka bua kuenza muetu muonso bua bana betu batuadije kubuela mu dilonga dia mu dîku diakamue padibu babanga kusomba.

Meme ne Karla tuakamona ne: tuetu baledi bubidi buetu tuvua ne bua kupesha bana tshilejilu tshimpe mu malu a ntendelelu wa Yehowa. Dîba dionso dituvua tudia, tudima mu ka-budimi ketu ta dituvua tuya kuendakana, tuvua tudienzeja bua kuambuluisha muana yonso bua kukoleshaye malanda ende ne Yehowa. (Dutelonome 6:6, 7) Tuakenza bua muana yonso kuikalaye ne wende Bible anu patshivuaye mupuekele menemene. Kabidi, diakamue patuvua tupeta bibejibeji, mvua mfunda dîna dia muntu ne muntu wa mu dîku pa tshiende tshibejibeji. Mushindu’eu ke wakalonga bana mua kumanya mikanda yabu. Tuakapeta lungenyi lua kupesha bana bimue biena-bualu bia mu Réveillez-vous! bua kubalabu. Mu Dia lumingu kunyima kua didia dia mu midi, bavua batumvuija malu avuabu bumvue.

Tuakapesha bana diambuluisha divuabu nadi dijinga

Bushuwa, malu kaavua anu enda bimpe misangu yonso to. Pakabanga bana kuenda kukola, tuakamona ne: kukuna dinanga munda muabu kuvua kutulomba bua kudianjila kumanya malu avua mu mitshima yabu. Abi bivua bikengela kubateleja. Misangu mikuabu pavua bana batumona katuyi tuenza amue malu bimpe, meme ne Karla tuvua tusomba ne tuayukila nabu mu buimpe. Tuakasakidila mikuabu minite makumi asatu ku ndekelu kua dilonga dietu dia mu dîku. Muntu yonso uvua ne budikadidi bua kuakula bualu buonso buvuaye nabu.

Tshilejilu, Thomas ne Gabriele, bana betu babidi ba ndekelu, bavua bakamona se: tuvua batambe kunanga mukuluabu wa balume. Umue musangu patuvua tulonga, bakaleja bualu abu patoke bamba ne: “Papa, tudi bamona se: wewe ne Mamu nutu misangu yonso nulekela Hans Werner wenza tshionso tshidiye musue kuenza.” Kumpala bivua binkolele bua kuitaba bualu ebu. Kadi, kunyima kua tuetu bamane kutangila muanda eu bimpe, meme ne Karla tuakalua kuitaba ne: bana babidi aba bavua bambilemu. Nunku tuakadienzeja bua kuenzela bana bonso malu mushindu wa muomumue.

Misangu mikuabu, mvua mpesha bana manyoka makole avua kaayi makane to. Pavuabi bienzeka nanku, bivua bitukengela kulonga mua kubalomba luse. Kunyima, tuvua tusambila Yehowa. Bivua ne mushinga bua bana kumanyabu ne: tatuabu uvua mudiakaje bua kulomba Yehowa luse ne kubalomba buobu bana kabidi. Bualu ebu buakatuambuluisha bua tuetu kushemeja nabu bulunda. Misangu yonso bavua batuambila ne: “Nuenu nudi balunda betu ba pa muoyo.” Bivua bituenza disanka dia bungi be.

 Kuenza mudimu pamue mu dîku kudi kupetesha buobumue. Bua kufika ku dikala mu buobumue, muntu yonso uvua ne wende mudimu wa kuenza ku nzubu. Hans Werner uvua ne mudimu wa kuya kusumba bintu mu tshisalu musangu umue ku lumingu, ne bivua bilomba bua tuetu kumupesha makuta ne kumufundila bintu bia kusumba. Lumingu lukuabu katuvua bamupeshe makuta anyi bamufundile bintu bivuaye ne bua kuya kusumba to. Wakebeja Mamuende, ne yeye kumuandamuna ne: katuvua ne makuta to. Ke bana kutuadijabu kunungana munkatshi muabu, ne pashishe yonso wa kudibu kuyaye kuangata kashete kende ka makuta ne kuelaye bionso bivuamu pa mesa. Buobu kuamba ne: “Mamu, tudi mua kuya kusumba bintu mpindieu!” Bushuwa, bana bakalonga mua kuambuluisha dîba dia lutatu, ne muanda eu wakasuika dîku dionso mu buobumue.

Pakakola bana ba balume, bakatuadija malu a kunanga bana ba bakaji. Tshilejilu, Thomas wakananga nsongakaji mukuabu Ntemu wa bidimu 16. Meme kumumvuija ne: bikalaye uvua munange nsongakaji au, uvua ne bua kudilongolola bua kumusela ne kuambula bujitu [butu balume bambula] bua mukaji ne bana. Thomas wakamona ne: kavua mudilongolole bua kusela to, bualu utshivua ne bidimu 18 patupu.

Dîku dijima didi didiunda mu nyuma

Anu kubangila patshivuabu bapuekele menemene, muana yonso wakadifundisha mu Kalasa ka Mudimu wa Teokrasi. Tuvua tuteleja miyuki yabu ne ntema, ne biakatukankamija bua kumona muvua bana banange Nzambi ne muoyo wabu mujima. Imue misangu batangidi ba bijengu ne ba distrike bavua balala kuetu bavua batulondela malu avua mabenzekele mu nsombelu wabu anyi avuabu babale mu Bible. Balume aba ne bakaji babu bakambuluisha bena mu dîku dianyi bua kunangabu mudimu wa ku dîba ne ku dîba.

Tuvua tushala bindile bikondo bia mpungilu. Ivua ituambuluisha bikole bua kukuna dijinga dia kuikala basadidi ba Nzambi mu mitshima ya bana betu balela. Bua bana, tshivua tshikondo tshia pa buatshi pavuabu bavuala tumanyinu tuabu kumpala kua kuya batangile miaba ivua mpungilu yenzekela. Biakatulenga bikole ku muoyo patuakamona Hans Werner utambula ne bidimu 10. Bantu ba bungi bavua bamumona kayi mukumbane bua kudilambula kudi Yehowa bualu utshivua mupuekele bikole, kadi pakakumbajaye bidimu 50, wakangambila muvuaye ne dianyisha dia bungi bua mudiye muikala usadila Yehowa kukadi bidimu 40 bijima.

Tuakaleja bana ne: kudia malanda a nsungasunga ne Yehowa ke kudi ne mushinga wa bungi, kadi katuvua tubenzeja ku bukole bua kudilambulabu nansha. Tshidibi, tuakasanka patuakamona kabidi bakuabu bakola mu nyuma bafika too ne ku batismo pakakumbana tshiabu tshikondo.

Tuakalonga mua kupuila Yehowa majitu etu

Mu 1971, tuvua ne disanka divule pakajikija Hans Werner mu kalasa ka 51 ka Gilada, Tshilongelu tshia Bible tshia Société Watchtower, ne kumutumabu bua kuikala misionere mu ditunga dia Espagne. Bana bakuabu pabu bakaya umue ku umue mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ne bualu ebu buakatupesha disanka dia bungi. Bu mu tshikondo etshi, Hans Werner wakampesha  Bible undi mutele ku ntuadijilu kua tshiena-bualu etshi. Disanka divua nadi dîku dijima diakamueneka dikale dia tshishiki.

Pashishe tuakalua kujingulula ne: bivua bitukengela bua kulamata kabidi bikole Yehowa. Bua tshinyi? Bualu tuakamona bamue bana betu bakavua bakole bapeta malu akela ditabuja diabu mu diteta dikole. Tshilejilu, muanetu wa bakaji Gabriele wakapeta ntatu mikole. Mu 1976 bakamusela kudi Lothar. Bayende wakatuadija kusama matuku makese kunyima kua diselangana diabu. Bu muvuaye wenda uteketa anu kuteketa bikole, Gabriele wakamubeja too ne ku lufu luende. Kumona muntu wa mu dîku uvua ne makanda mimpe a mubidi utuadija kusama ne ufika too ne ku lufu kuakatuvuluija ne: tuvua dijinga ne diambuluisha dia dinanga dia Yehowa.​—Yeshaya 33:2.

Midimu mu bulongolodi bua Yehowa

Pakantekabu musadidi wa tshisumbu (udibu babikila lelu ne: mutangidi-muludiki) mu 1955, tshivua ndimona mukumbanyine mudimu eu to. Kuvua bia bungi bia kuenza, ne mushindu umue wa kukumbaja midimu ya tshisumbu uvua wa kubika pa dîba inayi wa dinda amue matuku. Mukajanyi ne bana bakangambuluisha bikole, bavua benza bua kakuikadi mutoyi ku dilolo patshivuaku mua kuikala kushale malu a kuenza.

Nansha nanku, tuvua ne bikondo bia bungi bituvua tusomba pamue dîku dijima. Imue misangu mfumuanyi wa mudimu uvua umpesha mashinyi ende bua meme kuambula dîku dianyi dijima bua kuya kuendakana. Bana bavua basanka bikole patuvua tulongoluela Tshibumba tshia Nsentedi mu ditu. Tuvua kabidi tuya kuendakana ku madimi pamue, imue misangu tuenda tuimba misambu meme muikale ne armonika (ka-muzika) muitu mu mitshi.

Mu 1978, bakanteka mupinganyi wa mutangidi wa tshijengu (musadidi muena-ngendu). Bu mumvua mmona mudimu eu mumpite tshipimu, ngakasambila ne: “Yehowa, tshiena mmona ne: ndi mukumbane bua kuenza mudimu eu to. Kadi biwikala musue bua meme kuteta, nanku nengenze muanyi muonso.” Bidimu bibidi pashishe, pamvua ne bidimu 54, ngakashila Thomas muana wa mukala mudimu mukese utuvua tuenza.

Bana betu bonso bakavua balue bantu bakole, ke meme ne Karla kupeta mushindu wa kuenza malu makuabu a bungi mu mudimu wa Yehowa. Tshidimu tshimuetshimue atshi, bakanteka mutangidi wa tshijengu ne kumpeshabu tshitupa tshia tshimenga tshia Hamburg ne provense mujima wa Schleswig-Holstein. Bu mutuvua ne dimanya dia bungi mu malu a dikolesha dia bana, tuvua ne mushindu wa kuambuluisha baledi ne bana babu ne mibelu ya pa buayi. Bana betu ba bungi bavua batubikila ne: baledi babu ba tshijengu.

Kunyima kua Karla mumane kuendakana nanyi bidimu dikumi mu mudimu wa tshijengu, bavua ne bua kumupanda. Mu tshidimu tshine atshi, baminganga bakankuata ne kansere ka mu buongo. Ke bualu kayi ngakalekela mudimu wa mutangidi wa tshijengu ne buobu kumpanda buongo. Ngakashala bidimu bisatu bijima kumpala kua meme kulua kabidi mupinganyi wa mutangidi wa tshijengu. Meme ne Karla tudi mpindieu ne bidimu 70 ne pamutu, ne katutshiena kabidi mu mudimu wa ngendu nansha. Yehowa wakatuambuluisha bua kumona ne: kabivua ne mushinga bua meme kushala mulamate kashendende ku mudimu umvua tshiyi nkokesha kabidi bua kuenza to.

Patudi tutangila panyima, meme ne Karla tudi tuela Yehowa tuasakidila wa bungi bua mudiye mutuambuluishe bua kukuna dinanga dia bulelela mu mitshima ya bana betu. (Nsumuinu 22:6) Munkatshi mua bidimu bia bungi, Yehowa mmutulombole ne mutulongeshe, ne mmutuambuluishe bua kukumbaja majitu etu. Nansha mutudi mpindieu bakulakaje ne katuyi ne makanda, dinanga dietu bua Yehowa diodi ditshidi anu ku bunsonga buadi ne dikole kupita ne kumpala.​—Lomo 12:10, 11.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Dîku dietu: tudi tuenda tuendakana ku muelelu wa Musulu wa Elbe, mu Hamburg mu 1965

[Tshimfuanyi mu dibeji 28]

Bamue bena mu dîku dietu mu mpungilu wa bantu bafume mu matunga mavule mu Berlin mu 1998

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Meme ne mukajanyi Karla