Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mabenesha adi afumina ku luse lujalame lua Yehowa

Mabenesha adi afumina ku luse lujalame lua Yehowa

Mabenesha adi afumina ku luse lujalame lua Yehowa

‘Udi ne meji adimuke biende; elangane meji a luse lujalame lua Yehowa.’​—MUSAMBU 107:43.

1. Ndîba kayi diakatelabu bua musangu wa kumpala tshiambilu tshia “luse lujalame” mu Bible, ne nnkonko kayi ituandamuna pa bidi bitangila ngikadilu eu?

 KUKADI bidimu bitue ku 4 000, Lota muana wa muanabu ne Abalahama wakamba bua Yehowa ne: ‘Wewe wakuvudija luse luebe [lujalame].’ (Genese 19:19) Eu ke muaba wa kumpala utudi tusangana bakule bua “luse lujalame” mu Bible. Yakoba, Naomi, Davidi ne basadidi bakuabu ba Nzambi bakakula pabu bua ngikadilu wa Yehowa eu. (Genese 32:10; Luta 1:8; 2 Samuele 2:6) Bushuwa, tshiambilu tshidibu bakudimuna ne: “luse lujalame” anyi “luse” tshidi mu mikanda ya ntuadijilu ya mu tshiena-Ebelu misangu mitue ku 250. Kadi luse lujalame lua Yehowa ntshinyi? Mbanganyi bavuaye mululeje kale? Ne mmunyi mudilu lutupetesha mabenesha lelu?

2. Bua tshinyi muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune ne: “luse lujalame” mmukole be bua kuumvuija, ne mmunyi mudibu baukudimune kabidi?

2 Mu Mukanda wa Nzambi, tshiambilu tshia mu tshiena-Ebelu tshidibu bakudimune ne: “luse lujalame” tshidi tshiumvuija malu a bungi, ke bua tshinyi miakulu ya bungi kayena ne muaku umuepele udi ufila diumvuija diawu dionso to. Miaku idibu bakudimuineku ne: “dinanga,” “luse,” ne “lulamatu” kayena ifila diumvuija diatshi dijima menemene to. Miaku idibu bakudimune idi itamba kumvuika bimpe ya “luse lujalame” “kayena kule menemene ne diumvuija dijima dia muaku [wa mu tshiena-Ebelu] to.” (Theological Wordbook of the Old Testament) Muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune mu Mukanda wa Nzambi ne: “luse lujalame” anyi “luse” mbaukudimune bimpe mu Bible wa Traduction du monde nouveau​—avec notes et références, ne: “dinanga dia lulamatu.”​—Ekesode 15:13; Musambu 5:7.

Luse lujalame ndushilangane ne dinanga ne lulamatu

3. Mmunyi mudi luse lujalame lushilangane ne dinanga?

3 Luse lujalame (anyi dinanga dia lulamatu) ludi lupetangana bikole ne ngikadilu wa dinanga ne wa lulamatu. Kadi ndushilangane ne ngikadilu eyi mu malu a bungi. Tangila mudi luse lujalame ne dinanga bishilangane. Muntu udi mua kunanga bintu ne ngenyi kabidi. Bible udi wakula bua ‘dinanga mvinyo’ ne ‘dinanga meji.’ (Nsumuinu 21:17; 29:3) Kadi luse lujalame lutu pa tshibidilu lutangila bantu, ki nngenyi nansha bintu bidi kabiyi ne muoyo to. Tshilejilu, padi Ekesode 20:6 wamba ne: Yehowa ‘utu waleja bipungu tshinunu luse lujalame’ udi wamba bua bantu.

4. Mmunyi mudi luse lujalame lushilangane ne lulamatu?

4 Muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune ne: “luse lujalame” udi kabidi umvuija malu a bungi kupita muaku “lulamatu.” Mu imue miakulu, “lulamatu” ngikadilu utu muntu udi mupuekele ne bua kuleja muntu udi ku mutu kuende. Kadi anu mudi mukebuludi mukuabu wamba, bilondeshile Bible, luse lujalame “lutu lutamba kutangila menemene mushindu mushilangane ne utu malanda enzeka pa tshibidilu: muntu udi ne bukole udi ne lulamatu kudi udi mukengi.” Ke bualu kayi mukalenge Davidi wakasambila Yehowa ne: “Mpala webe atemene muntu webe, unsungile bua luse luebe lujalame.” (Musambu 31:16) Muaba eu Davidi udi ulomba Yehowa, eu udi ku mutu, bua kumuleja yeye (Davidi) mukengi luse lujalame anyi dinanga dia lulamatu. Bu mutu bakengi kabayi ne bukokeshi ku mutu kua udi ne bukole, luse lujalame ludi Yehowa ubaleja nunku ndua ku budisuile, ki mbu muntu muenzeja to.

5. (a) Mmalu kayi a luse lujalame lua Nzambi adibu baleje mu Dîyi diende? (b) Mmalu kayi adi aleja luse lujalame lua Yehowa atuamona?

5 Mufundi wa Misambu wakamba ne: ‘Udi ne meji adimuke biende; elangane meji a luse lujalame lua Yehowa.’ (Musambu 107:43) Luse lujalame lua Yehowa ludi mua kufikisha ku disungila bantu ne ku dibakuba. (Musambu 6:4; 119:88, 159) Luse elu mbukubi ne mmuanda udi upesha muntu disulakana ku ntatu. (Musambu 31:16, 21; 40:11; 143:12) Ngikadilu eu udi wambuluisha muntu bua kulekela mpekatu yende. (Musambu 25:7) Tuetu bakonkonone imue miyiki ya mu Mukanda wa Nzambi ne imue mvese ya mu Bible, netumone ne: luse lujalame lua Yehowa udi (1) ululejila mu malu kampanda masunguluke ne (2) badi balumona kudi basadidi bende ba lulamatu.

Dipandisha bantu mmushindu udi Yehowa uleja luse lujalame

6, 7. (a) Mmunyi muakaleja Yehowa Lota luse lujalame? (b) Ndîba kayi diakakula Lota bua luse lujalame lua Yehowa?

6 Pamu’apa, mushindu muimpe wa kujadika bunene bua luse lujalame lua Yehowa ngua kukonkonona miyuki ya mu Mukanda wa Nzambi idi yakula bua ngikadilu eu. Mu Genese 14:1-16, badi batuleja ne: bavua bakuate Lota, muana wa muanabu ne Abalahama kudi biluilu bia baluishi. Kadi Abalahama wakasungila Lota. Muoyo wa Lota uvua kabidi mu njiwu pakapangadika Yehowa bua kubutula tshimenga tshibi tshia Sodoma, muvua Lota ne dîku diende basombele.​—Genese 18:20-22; 19:12, 13.

7 Kumpala kua banjelu ba Yehowa kubutula Sodoma, bakapatula Lota ne dîku diende pambelu pa tshimenga atshi. Dîba adi Lota wakamba ne: ‘Muntu webe wakamana kusangana luse ku mêsu kuebe, ne wewe wakavudija luse luebe [lujalame] kundi, pawakasungila muoyo wanyi.’ (Genese 19:16, 19) Mu diamba mêyi aa Lota uvua witaba ne: Yehowa uvua mumuleje luse lujalame lua pa bualu pakamusungilaye. Mu tshilejilu etshi, Yehowa wakaleja luse lujalame pakasungilaye bantu ne kubakubaye.​—2 Petelo 2:7.

Luse lujalame lua Yehowa ne bulombodi buende

8, 9. (a) Ntshinyi tshivua Abalahama mutume musadidi wende bua kuenza? (b) Bua tshinyi musadidi eu wakasambila ulomba luse lujalame lua Nzambi, ne ntshinyi tshiakenzeka pavuaye usambila?

8 Mu Genese nshapita wa 24, tudi tubala bua mushindu mukuabu udi Nzambi uleja luse luende lujalame anyi dinanga dia lulamatu. Muyuki eu udi uleja ne: Abalahama wakatuma musadidi wende mu ditunga muvua balela ba Abalahama bua kuselela muanende Isaka mukaji. (Mvese 2-4) Mudimu eu uvua mukole, kadi musadidi eu uvua mujadike bimpe ne: muanjelu wa Yehowa uvua ne bua kumulombola. (Mvese wa 7) Ndekelu wa bionso musadidi eu wakafika ku tshina tshia mâyi tshivua pambelu pa “musoko wa Nahô” (pamu’apa Halana anyi pabuipi apu) anu dîba divua bakaji balua ku tshina etshi bua kusuna mâyi. (Mvese wa 10, 11) Pakamonaye bakaji benda basemena pabuipi, wakamanya ne: dîba diakakumbana dia kuenza bualu buvuabu bamutumine. Kadi mmunyi muvuaye mua kusungula mukaji uvua mukumbane?

9 Bu muvua musadidi wa Abalahama eu mumanye bimpe ne: uvua dijinga ne diambuluisha dia Nzambi, wakasambila ne: ‘Yehowa, Nzambi wa mukalenge wanyi Abalahama, ndi nkulomba ne: ungendeshe dikasa dimpe lelu, [uleje] mukalenge wanyi Abalahama luse [lujalame].’ (Mvese wa 12) Mmunyi muvua Yehowa mua kuleja luse luende lujalame? Musadidi eu wakalomba tshimanyinu kampanda tshisunguluke tshivua mua kumuambuluisha bua kujingulula nsongakaji uvua Nzambi musungule. (Mvese wa 13, 14) Nsongakaji umue wakenza anu muvua musadidi eu mulombe Yehowa mu disambila. Bualu bua dikema, bivua bienze anu bu se: nsongakaji eu uvua muteleje disambila diende adi! (Mvese wa 15-20) Musadidi eu wakakema bikole, ‘kumutangilaye talalaa.’ Kadi kutshivua malu a mushinga avuaye ne bua kujadika. Nsongakaji eu wa mpala muimpe uvua umue wa ku balela ba Abalahama anyi? Ne kabavua banji kumusela anyi? Nunku musadidi eu wakashala mupuwe ‘welangana meji munda bua kumanyaye ne: Yehowa wakungendesha [bimpe] anyi?’​—Mvese wa 16, 21.

10. Bua tshinyi musadidi wa Abalahama wakamba ne: Yehowa uvua muleje mfumuende luse lujalame?

10 Kunyima kua katupa kîpi, nsongakaji au wakadimanyisha ne: uvua ‘muana wa Betuele, muana mulume wa Mileka, wakalelelaye Nahô [muanabu ne Abalahama].’ (Genese 11:26; 24:24) Dîba adi ke diakajingulula musadidi au ne: Yehowa wakandamuna disambila diende. Bua disanka divuaye nadi, wakatua binu panshi ne kuambaye ne: ‘Yehowa, Nzambi wa mukalenge wanyi Abalahama, atumbishibue; yeye kakumushila mukalenge wanyi luse luende [lujalame] ne bulelela buende; pangakadi mu njila Yehowa wakandombola ku nzubu wa bana babu ne mukalenge wanyi.’ (Mvese wa 27) Mu dilombola musadidi eu, Nzambi wakaleja luse lujalame kudi Abalahama, uvua mfumu wa musadidi eu.

Luse lujalame lua Nzambi ludi lukuba ne lufila disulakana ku ntatu

11, 12. (a) Mmu ntatu kayi muvua Yosefe mumone luse lujalame lua Yehowa? (b) Mmunyi muvua luse lujalame lua Yehowa lumueneke mu malu akafikila Yosefe?

11 Mpindieu, tukonkononayi Genese nshapita wa 39. Udi wakula bua muikulu wa Abalahama: Yosefe, uvuabu bapane mu bupika mu Ejipitu. Nansha nanku, “Yehowa wakadi ne Yosefe.” (Mvese wa 1, 2) Bulelela, nansha Potifâ, mfumu wa Yosefe mu Ejipitu wakamba ne: Yehowa uvua ne Yosefe. (Mvese 3) Kadi Yosefe wakapeta diteta dikole menemene. Bakamushiminyina ne: uvua musue kuangata mukaji wa Potifâ ne kumuelabu mu buloko. (Mvese wa 7-20) Mu ‘nzubu wa mîdima,’ ke ‘muakasamishabu makasa ende ne nkanu yakamusuikabu nayi, kumuelabu lukanu lua tshiamu tshifike.’​—Genese 40:15; Musambu 105:18.

12 Ntshinyi tshiakenzeka mu tshikondo atshi tshia makenga matambe bukole? ‘Yehowa wakadi ne Yosefe, wakamuleja luse [lujalame].’ (Mvese wa 21a) Bualu bua pa buabu buvua buleja luse lujalame buakunzuluila mianda mulongolongo njila yakalua kufikisha Yosefe ku dipeta disulakana ku ntatu ivuaye nayi. Yehowa wakendesha Yosefe ‘diakalengele kudi mulami wa nzubu wa lukanu.’ (Mvese wa 21b) Ke tshiakenza bua mulami wa nzubu wa lukanu au kupeshaye Yosefe mudimu wa ditangila bakuabu. (Mvese wa 22) Pashishe, Yosefe wakapetangana ne muntu wakalua kuakula bualu buende kudi Palô, mfumu wa Ejipitu. (Genese 40:1-4, 9-15; 41:9-14) Kunyima mukalenge eu wakabandisha Yosefe, kumutekaye mukokeshi muibidi mu Ejipitu, kumupeshabi mushindu wa kuenza mudimu wakasungila mioyo ya bantu mu buloba bua Ejipitu muvua tshiole tshia nzala. (Genese 41:37-55) Makenga a Yosefe akatuadija pavuaye ne bidimu 17 ne akenza bidimu bipite pa makumi abidi! (Genese 37:2, 4; 41:46) Kadi munkatshi mua bidimu bionso ebi bia ntatu ne makenga, Yehowa Nzambi wakaleja Yosefe luse luende lujalame pakamukubaye ku njiwu minene ne pakamulamaye bua alue kuenza mudimu munene wa pa buawu uvua ne bua kukumbaja tshipatshila tshia Nzambi.

Luse lujalame lua Nzambi kalutu lupangika

13. (a) Mmalu kayi adi aleja luse lujalame lua Yehowa adi mu Musambu wa 136? (b) Luse lujalame ntshinyi menemene?

13 Yehowa wakaleja bena Isalele luse luende lujalame misangu ne misangu. Musambu wa 136 udi uleja ne: bua luse luende lujalame, Nzambi wakabapikula (Mvese wa 10-15), wakabalombola (Mvese wa 16), ne kubakubaye. (Mvese wa 17-20) Nzambi utu muleje kabidi luse luende lujalame kudi muntu pa nkayende. Muntu udi uleja bantu nende luse lujalame udi ubalejilalu ku malu adiye ubenzela ku budisuile bua kukumbaja dijinga kampanda dinene. Pa bidi bitangila luse lujalame, mukanda mukuabu udi umvuija malu a mu Bible udi wamba ne: “Ntshienzedi tshidi tshilama muoyo anyi tshiulubuluja. Ndienza bualu kampanda bua kuambuluisha muntu udi utata anyi udi mu dikenga dikole.” Mukebuludi mukuabu udi umvuija luse lujalame ne: “ndinanga didi dimuenekela mu bienzedi.”

14, 15. Bua tshinyi tudi ne bua kuikala bajadike ne: Lota uvua musadidi wa Nzambi uvuaye wanyisha?

14 Muyuki wa mu Genese utudi bakonkonone udi utuleja ne: Yehowa katu upanga mua kuleja luse luende lujalame kudi bantu badi bamunange. Lota, Abalahama ne Yosefe bavua mu nsombelu mishilangane ne bakapeta ntatu mishilangane. Bavua bantu bapange bupuangane, kadi bavua basadidi ba Yehowa bavuaye wanyisha, ne bavua dijinga ne diambuluisha dia kudi Nzambi. Tuikalayi bamanye ne: Tatu wetu wa mu diulu muena dinanga udi uleja bantu ba mushindu’eu luse luende lujalame.

15 Lota wakangata amue mapangadika mabi akamufikisha ku ntatu. (Genese 13:12, 13; 14:11, 12) Nansha nanku, wakaleja pende ngikadilu milenga. Pakafika banjelu babidi ba Nzambi mu Sodoma, Lota wakabakidila kuende. (Genese 19:1-3) Bua ditabuja diende, wakamanyisha baku bende bua kabutu ka Sodoma kavua kenda kasemena pabuipi. (Genese 19:14) Mu 2 Petelo 2:7-9 badi baleja mushindu uvua Nzambi wangata Lota, tudi tubala ne: ‘[Yehowa] wakapandisha Lota, muntu muakane pakadiye mutatshishibue ku bienzedi bia bundu bia bashipi ba mikenji; bualu bua muntu eu muakane mushikame munkatshi muabu, mu dimona diende ne mu diumvua diende wakadi unyingalaja mutshima wende muakane ku dituku ku dituku ne bienzedi bia bantomboji; Mukalenge udi mumanye mua kupandisha bantu [badi bamulamate] mu mateyi abu.’ Bushuwa, Lota uvua muntu muakane, ne mêyi adi muaba eu adi aleja ne: uvua muntu uvua mulamate Nzambi. Anu bu yeye, tudi tupeta luse lujalame lua Nzambi patudi tuenza ‘bienzedi bia tshijila ne bia [dilamata] Nzambi.’​—2 Petelo 3:11, 12.

16. Mmêyi kayi malenga adi Bible wanyisha nawu Abalahama ne Yosefe?

16 Muyuki wa mu Genese nshapita wa 24 udi uleja patoke malanda makole avua pankatshi pa Abalahama ne Yehowa. Mvese wa kumpala udi wamba ne: ‘Yehowa wakasankisha Abalahama mu malu ende onso.’ Musadidi wa Abalahama wakabikila Yehowa ne: ‘Nzambi wa mukalenge wanyi Abalahama.’ (Mvese wa 12, 27) Ne muyidi Yakoba udi wamba ne: Abalahama “wakabikidibua muakane” ne “[Yehowa] wakamubikila ne: ‘mulunda wanyi.’” (Yakobo 2:21-23, MML) Ke muvuabi kabidi bua Yosefe. Malanda mashême avua pankatshi pa Yehowa ne Yosefe badi baaleja mu Genese nshapita wa 39 mujima. (Mvese 2, 3, 21, 23) Kabidi,muyidi Stefano wakamba bua Yosefe ne: ‘Nzambi wakadi nende.’​—Bienzedi 7:9.

17. Tshilejilu tshia Lota, tshia Abalahama ne tshia Yosefe bidi bitulongesha tshinyi?

17 Bantu bavua Nzambi muleje luse lujalame batudi tufuma ku dimona aba bavua mu malanda mashême ne Yehowa Nzambi ne bakakumbaja dipangadika dia Nzambi mu mishindu kabukabu. Bakapeta ntatu ivuabu kabayi mua kuikala batshimune ku bukole buabu buobu nkayabu. Muoyo wa Lota, wa ndelanganyi ya Abalahama ne mudimu wa Yosefe bivua mu njiwu. Anu Yehowa nkayende ke uvua mua kukumbaja majinga a balume aba bavua bamulamate, ne ke tshiakenzaye pakabenzelaye malu avua aleja luse luende lujalame. Tuetu basue bua Yehowa Nzambi atuleje luse lujalame bua kashidi, tuetu petu tudi ne bua kudia nende malanda mashême ne tudi ne bua kutungunuka ne kuenza disua diende.​—Ezela 7:28; Musambu 18:50.

Basadidi ba Nzambi badi ne diakalenga

18. Ntshinyi tshidi mvese mishilangane ya mu Bible ileja bua luse lujalame lua Yehowa?

18 Luse lujalame lua Yehowa ‘ndûje buloba tente,’ ne tudi ne dianyisha dia bungi bua ngikadilu eu udi nende Nzambi! (Musambu 119:64) Tudi tukumbaja ne muoyo mujima tshidi mêyi a mufundi wa Musambu aa amba: ‘[Bantu] basakidile biabu Yehowa bua luse luende lujalame ne bua bienzedi biende bia kukema bidiye wenzela bana ba bantu!’ (Musambu 107:8, 15, 21, 31) Tudi tusanka bua mudi Yehowa uleja luse luende lujalame kudi basadidi bende badiye wanyisha, muntu pa nkayende anyi mu tshibungi. Muprofete Danyele wakambila Yehowa mu disambila ne: ‘[Nzambi mulelela], Nzambi munene udi ukuatshisha bantu buôwa, udi ulonda tshipungidi tshiende ne udi uleja luse lujalame kudi bantu badi bamunanga ne badi batumikila mikenji yende.’ (Danyele 9:4) Mukalenge Davidi wakalomba Nzambi ne: ‘Unanukile kuleja luse luebe lujalame kudi badi bakumanye.’ (Musambu 36:10) Tudi ne dianyisha dia bungi bua mudi Yehowa uleja luse luende lujalame kudi basadidi bende!​—1 Bakelenge 8:23; 1 Kulondolola 17:13.

19. Nnkonko kayi ituamona mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?

19 Bushuwa, tudi ba diakalenge bua mutudi bantu ba Yehowa! Pa kumbusha masanka atudi tupetela ku dinanga dia Nzambi didiye uleja bantu bonso, tudi tupeta mabenesha a pa buawu adi afumina ku luse lujalame anyi dinanga dia lulamatu dia Tatu wetu wa mu diulu. (Yone 3:16) Nangananga mu bikondo bia ntatu, tudi tupeta mabenesha adi afumina ku ngikadilu eu wa mushinga mukole udi nende Yehowa. (Musambu 36:7) Kadi mmunyi mutudi mua kuidikija luse lujalame lua Yehowa Nzambi? Yonso wa kutudi udiku uleja pa nkayende ngikadilu eu wa pa buende anyi? Netuandamune nkonko eyi ne mikuabu ya buena eyi mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.

Udi muvuluke anyi?

• Mmushindu kayi mukuabu udibu bakudimune “luse lujalame” mu Bible?

• Mmunyi mudi luse lujalame lushilangane ne dinanga ne lulamatu?

• Mmu mishindu kayi muvua Yehowa muleje luse lujalame kudi Lota, Abalahama ne Yosefe?

• Ndishindika kayi ditudi mua kupeta mu malu avua Yehowa muenzele bantu kale bua kuleja luse luende lujalame?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Udi mumanye mushindu uvua Nzambi muleje Lota luse lujalame anyi?

[Bimfuanyi mu dibeji 15]

Bua luse luende lujalame, Yehowa wakalombola musadidi wa Abalahama

[Bimfuanyi mu dibeji 16]

Yehowa wakaleja luse lujalame pakakubaye Yosefe