Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tukonkononayi bimpe imue mianu itu bantu bela bua bidi bitangila lufu

Tukonkononayi bimpe imue mianu itu bantu bela bua bidi bitangila lufu

Tukonkononayi bimpe imue mianu itu bantu bela bua bidi bitangila lufu

MU NSOMBELU yonso wa bantu, muntu utu anu ne dipampakana ne buôwa padiye wela meji ne: neafue dimue dituku. Malongesha a dishima a mu bitendelelu, bilele bia bantu, ne malongesha akadi majame mu mitshima ya bantu ke bidi bikolesha buôwa ebu. Bubi bua buôwa ebu budi se: budi mua kunyanga dijinga dia muntu dia kuikala ne muoyo ne kumupangisha dishindika dia se: muoyo wende udi ne mushinga.

Nangananga ntendelelu wa bantu ba bungi ke udi upesha nsumuinu mivule itu bantu ba bungi bela pa bidi bitangila lufu bukole. Konkonona imue ya ku nsumuinu eyi ku diambuluisha dia bulelela budi mu Bible, ne utete bua kujingulula ni udi mua kuakaja ngumvuilu webe wa tshidi lufu bimpe.

Muanu wa 1: Lufu ke nshikidilu mulelela wa bionso bidi ne muoyo.

Mukanda mukuabu udi wamba ne: “Lufu . . . ludi tshitupa tshia mushinga tshia muoyo wetu.” (Death​—The Final Stage of Growth) Mêyi a mushindu’eu ke adi afila dilongesha dia se: lufu ki ndubi to, ludi nshikidilu mulelela wa bionso bidi ne muoyo. Nunku, dilongesha edi ndipatuishe dilongesha dia nkindi dia se: muoyo kawena ne mushinga, ne tshikadilu tshia kukeba bua kudisankisha mu mishindu yonso idi mua kumueneka.

Kadi lufu ke nshikidilu mulelela menemene wa bionso bidi ne muoyo anyi? Bakebuludi bonso kabatu bitaba bualu ebu to. Tshilejilu, pakelabu Calvin Harley (mukebuludi udi ulonga mushindu udi bantu bakulakaja) nkonko, wakamba ne: kêna witaba ne: bantu “mbenza bua kuikalabu bafua to.” William Clark (mumanyi wa mushindu utu mubidi uluisha tuishi tua masama) wakamba ne: “Lufu kaluena ne bua kuikala tshitupa tshikole bua kumvua tshia diumvuija dia muoyo to.” Seymour Benzer wa mu Tshilongelu tshia mu Californie tshia malu a Siyanse udi wela meji ne wamba ne: “Kukulakaja kakuena bu mudi luendu lua dîba dia ku tshimanu to, kadi kudi bu mudi kulondangana kua mianda itudi batekemene ne: idi mua kushintuluka.”

Padi bena meji balonga mushindu udi mubidi wa muntu, badi bakatshila. Mbafike ku dijingulula se: tudi tuledibua ne bipedi ne bukole bivua mua kutulomba bua kushala ne muoyo bidimu bia bungi menemene kupita pa 70 peshi 80 bitudi tulala lelu ebi. Tshilejilu, bena meji mbasangane ne: muntu udi ne buongo budi ne bukole bua kukuata malu bungi kabuyi ndekelu. Mukebuludi kampanda udi utshinka ne: buongo buetu budi mua kukuata malu adi “mua kuula mu bibungu bia mikanda nansha miliyo makumi abidi, bungi bupite bua mikanda yonso misanga pamue ya mu nzubu mitambe bunene ya buloba bujima ya bilaminu bia mikanda.” Bamue bamanyi ba malu a tujilujilu tua mutu badi bajadika ne: mu matuku onso malelela adi muntu wenza padiye ne muoyo, udi ukuata mudimu anu ne katupa kamue pa tutupa 10 000 tua bukole budi mu buongo buende. Nunku mbimpe kudiela lukonko elu: ‘Bua tshinyi tudi ne buongo budi ne bukole butambidile bua mushindu’eu petu tuenza mudimu anu ne katupa kabu katambe bukese mu matuku etu onso a muoyo?’

Tangila kabidi mushindu utu lufu lunyingalaja bantu. Bua bavule, lufu lua mukaji peshi mulume ta muana mbualu butu butamba kunyingalajangana matuku onso a muoyo wa muntu. Bantu batu bashala misangu mivule mu dibungama dia mutantshi mule panyima pa lufu lua muntu uvuabu batambe kunanga. Nansha aba batu bamba mudi lufu kaluyi bualu bukole kudi bantu, mbajingulule mudibi bikole bua kuitaba lungenyi lua se: lufu luabu buobu bine ke nshikidilu wa malu onso. Tshikandakanda tshikuabu tshiakakula bua “dijinga dikole didi kudi bantu bonso dia se: muntu yonso udi ujinga bua kushala ne muoyo bidimu bia bungi menemene.”​—British Medical Journal.

Pa kumona mutu muntu utshina lufu, bukokeshi bua dikema budiye nabu bua kuvuluka ne kulonga malu, ne dijinga dikole didi munda muende dia kushala ne muoyo kashidi, kabienaku bileja patoke ne: uvua mufukibue bua kuikala ne muoyo anyi? Bulelela, Nzambi kakafuka bantu bua kuikalabu ku ndekelu kua bionso bafua to, kadi wakabafuka bua kuikalabu ne muoyo kashidi. Tangila tshivua Nzambi muambile bena dibaka dia kumpala bua matuku avua kumpala kuabu: ‘Nulelangane, nukumbane ba bungi, nuuje buloba tente; nubukokeshe; nuikale ne bukokeshi ku mutu kua minyinyi ya mu mâyi, ne nyunyu ya mulu, ne tshintu tshionso tshidi ne muoyo tshidi tshiendakana pa buloba.’ (Genese 1:28) Nditekemenapu kayi bulenga nunku dia kashidi divuabu nadi bua matuku avua kumpala!

Muanu 2: Nzambi utu ushipa bantu ubangata bua baye kusomba nende.

Nsongakaji mukuabu wa bidimu 27 uvua upunga ne lufu wamba kushiya bana bende ba bitende basatu wakambila mukaji kampanda mudiambike muena Katolike ne: “Kubuedi munemu bua kungambila ne: edi ndisua dia Nzambi didiye mundongoluele to. . . . Tshitu musue padi muntu ungambila bualu bua mushindu’au nansha kakese.” Bualu ebu pabu ke budi bitendelelu bia bungi bilongesha pa bidi bitangila lufu, se: Nzambi utu wangata bantu bua baye kusomba pabuipi nende.

Mmumue ne: Mufuki mmuena tshikisu tshitambe bubi bua kutukengeshaye ne lufu kayi luse, pende mumanye bimpe ne: lufu ludi lunyingalaja mitshima yetu anyi? Tòo, kabiena nanku bua Nzambi muena malu adi mu Bible nansha. Bilondeshile 1 Yone 4:8, “Nzambi udi dinanga.” Udi mumone bimpe ne: mvese eu kêna wamba ne: Nzambi udi ne dinanga, peshi ne: Nzambi udi muena dinanga to, kadi udi wamba ne: Nzambi udi dinanga. Dinanga dia Nzambi didi ditambe bunene, bukezuke ne bupuangane, ne didi dimuenekela mu bumuntu buende bujima ne mu bienzedi biende bionso, bua se: bimukumbanyine bua kubikidibua ne: udi tshiuwidi mene tshia dinanga. Eu ki n’Nzambi udi wangata bantu ku lufu bua baye kusomba nende to!

Ntendelelu wa dishima mmushiye bantu mu dibuejakaja bua muaba udi bafue ne mushindu udibu. Miaba bu mudi mu diulu, mu inferno, mu mpurgatoriyo, ne udibu bamba ne: ngudi bantu bimpe bavua kabayi batambule baya ne mikuabu kabukabu mmalongesha adi bantu kabayi bumvua bilenga adi abakuatshisha kabidi buôwa buvule. Kadi Bible yeye udi utuambila ne: bafue ki mbamanye bualu; badi anu bu balale tulu. (Muambi 9:5, 10; Yone 11:11-14) Nunku, katuena ne bualu bua kusamisha meji bua tshiatufikila patuafua to, anu bu mutudi katuyi tuasamisha patudi tumona muntu mulale tulu tukole. Yezu wakakula bua tshikondo tshikala “bonso badi mu nkita [ya tshivulukilu]” mua ‘kujuka’ ne muoyo mupiamupia pa buloba bukudimuna mparadizu.​—Yone 5:28, 29; Luka 23:43.

Muanu 3: Nzambi udi wangata bana bakese bua kuluabu banjelu bende.

Elisabeth Kübler-Ross uvua mukonkonone tshilumbu tshia bantu bavua ne masama a lufu wakaleja kabidi lungenyi lukuabu ludi munkatshi mua bena bitendelelu ba bungi. Bua kumvuija bualu kampanda buvua buenzeke, wakamba ne: “ki mbia meji bua kuambila muana mukese uvua mufuishe muanabu wa balume ne: Nzambi utu munange bana bakese ba balume bikole menemene, ke pavuaye muangate muakunyebe Johnny mumuteke mu diulu.” Mêyi a buena aa adi avuija Nzambi bu muntu mubi ne kaena aleja tshidi bumuntu buende ne bienzedi biende nansha. Doktere Kübler-Ross wakamba kabidi ne: “Pakakola muana wa bakaji au kuluaye mukaji wa tshikunda, tshiji tshivuaye mukuatshile Nzambi katshiakajika to, tshiakamufikisha too ne ku disama dia mpala dîba diakafuishaye muanende mutekete wa balume mvula makumi asatu mimane kupita.”

Bua tshinyi Nzambi uvua mua kuanyisha bua kubakula muana bua kuvudijaye bungi bua banjelu, bienze bu ne: yeye uvua dijinga ne muana eu kupita baledi bende? Bu Nzambi muikale wangata bana bulelela, bualu ebu kabuvua kumuvuija Mufuki muena lukinu udi kayi ne luse anyi? Bible udi uleja ne: Nzambi katu nanku to, udi wamba ne: “Dinanga didi difume kudi Nzambi.” (1 Yone 4:7) Nzambi wa dinanga udi mua kukebesha lufu ludi bantu batu kabayi nansha bena malu mimpe kabayi mua kuanyisha anyi?

Kadi bua tshinyi bana badi bafua? Tshitupa tshia diandamuna didi Bible ufila tshidi mu Muambi 9:11 udi wamba ne: “Buonso buabo badi ne bikondo bidi malu abatulukila.” Musambu 51:5 udi utuambila kabidi ne: tuetu bonso tudi bapange bupuangane ne bena mpekatu kubangila anu ku dimitshibua dietu. Ne ndekelu wa malu a bantu bonso mpindieu ndufu lukebesha kudi bintu bishilashilangane. Imue misangu lufu lutu lukuatshila muana munda kumpala kua kuledibuaye, balua kumulela mumane kufua. Misangu mikuabu, mpukapuka anyi njiwu itu ikuata bana, ibashipa. Nzambi ki ngutu ukebesha lufu elu to.

Muanu 4: Batu bakengesha bamue bantu padibu bafua.

Bitendelelu bia bungi bidi bilongesha ne: bantu babi nebaye mu inferno wa kapia ne nebakengamu kashidi. Dilongesha edi didi ne bulelela munda muadi anyi, ne ndia mu Mukanda wa Nzambi anyi? Muntu udi ulala ne muoyo bidimu bitue ku 70 peshi 80 patupu. Nansha bikala mene muntu muenze malu mabi matambe bunene matuku ende onso a muoyo, kumukengesha kashidi ndinyoka didi mua kuikala diakane anyi? Tòo. Bidi mua kumueneka bipite bubi bua kukengesha muntu bua kashidi bua mpekatu ivuaye muenze matuku makese tshianana avuaye ne muoyo.

Anu Nzambi ke udi mua kusokolola tshidi tshifikila bantu padibu bafua; ke tshidiye muenze mu Bible, Dîyi diende didiye mufundishe. Bible udi wamba, ne: ‘Mufuafua [nyama] mmufuafua [muntu]; bidi ne mupuya muomumue. Bionso biyaya ku muaba umue; bionso bidi anu dimfuenkenya dia buloba, nebiandamuke dimfuenkenya dia buloba kabidi.’ (Muambi 3:19, 20) Ki mbatele bualu bua inferno wa kadilu mu mvese eyi to. Padi bantu bafua, badi bandamuka lupuishi, kabenaku kabidi to.

Bua muntu kumvuaye dikenga, udi ne bua kuikala mudimanye ne: udiku. Kadi bafue batu ne dimanya anyi? Bible udi wandamuna kabidi ne: ‘Badi ne muoyo badi bamanye ne: netufue; kadi bafue kabena bamanye bualu [nansha] bumue, kabena ne difutu diabu kabidi; kabena babavuluka.’ (Muambi 9:5) Bafue badi ‘kabayi bamanye bualu nansha bumue’ kabena mua kumvua dikenga to, nansha babele muaba kayi.

Muanu 5: Lufu ke nshikidilu wa muoyo wetu bua kashidi.

Patudi tufua katuenaku kabidi nansha, kadi kabiena biumvuija ne: lufu ke nshikidilu mujima wa malu etu onso to. Yobo muena lulamatu uvua mumanye bimpe ne: pavuaye mua kufua, uvua ne bua kuya mu lukita peshi mu Sheol. Kadi teleja umvue muakasambilaye Nzambi: ‘Ngakadi kusua bua wewe unsokoke mu Muaba wa Bafue, bua wewe unsokoke too ne pumuka tshiji tshiebe, bua wewe unsunguile tshikondo tshijalame ne bua wewe umvuluke! Biafua muntu, neikale ne muoyo kabidi anyi? Wewe [neumbikile] ne meme [nengitabe] kuudi.’​—Yobo 14:13-15.

Yobo uvua mushindike bimpe ne: pavuaye ushala ne lulamatu too ne ku lufu, Nzambi kavua mua kumupua muoyo to, uvua mua kumubisha pavua tshikondo tshikumbana. Edi ke ditekemena divua nadi basadidi bonso ba Nzambi ba kale. Yezu muine wakashindika pende bualu bua ditekemena edi, e kuleja se: Nzambi neenze nende mudimu bua kubisha bantu ku lufu. Mêyi a Kristo nkayende adi atushindikila ne: ‘Dîba nedilue diumvua bonso badi mu nkita dîyi dia [Yezu], nebajuke; bakenzenza bimpe nebajuke mu dibika dia muoyo, bakenzenza bibi nebajuke mu dibika dia dipila.’​—Yone 5:28, 29.

Mu katupa kîpi emu Nzambi neumushe malu mabi onso ne neajadike nsombelu mupiamupia pa buloba bulombola kudi bukokeshi bua mu diulu. (Musambu 37:10, 11; Danyele 2:44; Buakabuluibua 16:14, 16) Nunku buloba bujima nebulue mparadizu wasombela bantu badi basadila Nzambi. Tudi tubala mu Bible ne: ‘Ngakumvua dîyi dikole difuma mu nkuasa wa butumbi diamba ne: Tangilayi, nzubu wa tshilulu wa Nzambi udi munkatshi mua bantu, ne yeye neikale nabu, ne buobu nebikale bantu bende; ne Nzambi muine neikale nabu, neikale Nzambi wabu. Yeye neakupule tshinsonji tshionso ku mêsu kuabu; ne lufu kaluena luikalaku kabidi; madilu kaena ikalaku kabidi, nansha muadi, nansha kanyinganyinga kabidi; malu a kumudilu akumuka.’​—Buakabuluibua 21:3, 4.

Kuakuikala kabidi ne buôwa to

Dimanya dia ditekemena dia dibika dia bafue disangisha ne dimanya dia Eu udi mpokolo wa ditekemena edi didi mua kukusamba. Yezu wakalaya ne: ‘Nenumanye kabidi bulelela, ne bulelela nebunupe budishikaminyi.’ (Yone 8:32) Bulelela ebu budi butumbusha kabidi buôwa bua lufu. Anu Yehowa nkayende ke udi mu bulelela mua kuimanyika bukulakaje ne lufu ne kutupa muoyo wa kashidi. Udiku ne ditabuja bua malu adi Nzambi mutulaye anyi? Eyowa, mbimpe wikale nadi, bualu Dîyi dia Nzambi ditu anu dikumbana misangu yonso. (Yeshaya 55:11) Tudi tukulomba bua kulonga malu makuabu a bungi adi atangila tshidi Nzambi mulongoluele bukua-bantu. Bantemu ba Yehowa nebasanke bikole bua kukuambuluisha mu bualu ebu.

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 6]

Bubi bua buôwa bua lufu mbua se: budi mua kunyanga dijinga dia muntu dia kuikala ne muoyo

[Tablo mu dibeji 7]

IMUE MIANU YA BANTU PA LUFU

BIBLE UDI WAMBA TSHINYI?

• Lufu ke nshikidilu mulelela wa bionso bidi ne muoyo

Genese 1:28; 2:17; Lomo 5:12

• Nzambi utu ushipa bantu ubangata bua baye kusomba nende

Yobo 34:15; Musambu 37:11, 29; 115:16

• Nzambi udi wangata bana bakese buakuluabu banjelu bende

Musambu 51:5; 104:1, 4; Ebelu 1:7, 14

• Batu bakengesha bamue bantu padibu bafua

Musambu 146:4; Muambi 9:5, 10; Lomo 6:23

• Lufu ke nshikidilu wa muoyo wetu bua kashidi

Yobo 14:14, 15; Yone 3:16; 17:3; Bienzedi 24:15

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Kumanya bulelela pa bidi bitangila lufu kudi kutumbusha buôwa

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 5]

Basonsodi ba bilumbu: Giampolo/​The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/​Dover Publications Inc.