Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yoga nndibidija mubidi patupu anyi ntshintu tshikuabu?

Yoga nndibidija mubidi patupu anyi ntshintu tshikuabu?

Yoga nndibidija mubidi patupu anyi ntshintu tshikuabu?

LELU bantu mbasue kuikala ba mubidi mukese kadi muikale wa makanda. Muanda eu mmufikishe bantu ba bungi ku dienza manaya a dibidija mubidi anyi ku dibuela mu bisumbu kampanda bua kupeta diambuluisha. Bua bualu bua muomumue, bantu binunu ne binunu ba mu matunga a ku Mputu ne a mu Amerike wa ku Nord badi balonda tshilele tshia mu matunga a mu Asia tshidibu babikila ne: yoga.

Bantu badi ne dibungama dikole ne badi malu mabatekeshe mu mikolo mbanyemene pabu ku dinaya dia yoga bua kupeta disulakana ne kujikija ntatu yabu. Nangananga mu bidimu bia 1960 (tshikondo tshia bansonga badibu babikila ne: ba-hippie) ke muabanga bantu kusankidila bitendelelu bia bena mu Asia ne muakatuadija bilele biabu bia majimbu kutangalaka mu matunga onso a ku Mputu ne mu Amerike wa ku Nord. Dinana lungenyi bikole menemene (anyi Méditation transcendentale mu Mfualansa), didi dikale tshipeta tshia yoga, mbaditangalaje bikole mu bantu kudi banayi ba mu filme ne bimbi ba mijiki ya rock. Pa kumona mushindu udi bantu ba bungi benda badifila bikole mu tshilele tshia yoga, tudi mua kudikonka ne: ‘Yoga udi patupu dinaya didi mua kuambuluisha udi udienza bua kuikala ne mubidi mukese wa makanda, ne ditalala kampanda dia mu mutshima anyi? Kudi mushindu wa kulonda tshilele tshia yoga kakuyi dilonda malu kampanda a ntendelelu anyi? Bena Kristo badi mua kunaya dinaya dia Yoga anyi?’

Ntuadijilu wa dinaya dia yoga

Muaku wa mu tshiena-Sanskrit udibu bakudimune ne: “yoga” udi mua kumvuija kutuangaja anyi kusuikakaja ku tshikokedi tshimue, kusuikakaja pamue anyi kukokesha. Bua muena Hindu, yoga ndimanya kudienzeja didi difikisha ku dikala mu diumvuangana ne bukole kampanda budi bupite bantu anyi nyuma. Mbumvuije yoga bu “dituangaja dia makole onso a mubidi, a lungenyi ne a anyima ne Nzambi.”

Ndîba kayi diakatuadija yoga? Bimfuanyi bia bantu basombe mu mishindu mishilangane itu bena yoga basomba bidi bimueneka pa bitampi biakangulabu mu Tshibandabanda tshia Indus, tshidi lelu mu ditunga dia Pakistan. Balongi ba bishadile bia bintu bia kale badi bamba ne: bantu bavua basombele mu Tshibandabanda tshia Indus pankatshi pa tshidimu tshia binunu bibidi ne tshia binunu bisatu K.B.B., pabuipi menemene ne tshikondo tshia nshidimukilu wa bena mu Mesopotamia. Bintu bisonga bia miaba ayi bidi ne tshimfuanyi tshia muntu kampanda, muikale uleja nzambi, muikale ne nsengu ya nyama ku mutu ne munyunguluka kudi nyama, bivuluija Nimeloda, “tshilembi tshikole.” (Genese 10:8, 9) Bena Hindu badi bamba ne: bimfuanyi bia bantu basombe mu mishindu itu bena bena yoga basomba mbimfuanyi bia nzambi Siva, mukalenge wa nyama ne mukalenge wa yoga, utubu batendelela misangu mivule ku diambuluisha dia tshimfuanyi tshia butaka bua muntu mulume. Nunku, mukanda kampanda udi ubikila yoga ne: “nsangilu wa bilele bia didikengesha, biakatuadija nangananga kumpala kua bena Arian, munkatshi muabi mudi ngelelu ya meji ne mikandu ya kale.”​—Hindu World.

Kumpala bavua balongeshangana ngenzelu ya bena yoga mukana patupu. Pashishe bakalua kuyifunda kudi Patañjali muena meji wa bena yoga wa mu Inde, mu mukanda musulakaja bimpe udibu babikila ne: Yoga Sutra, udi mushale mukanda munene wa malongesha a yoga. Bilondeshile Patañjali, yoga udi muikale “mushindu mujadika wa kudienzeja bua kufika ku bupuangane, ku diambuluisha dia dikokesha dia bitupa bishilangane bia mubidi wa muntu bidi bimueneka ne bia mu lungenyi.” Kubangila anu ku ntuadijilu wende too ne mpindieu, yoga mmutangalake bikole mu ntendelelu ya bena mu Asia, ne mpindieu mmutangalake nangananga mu bena Hindu, bena Jaïn ne bena Buddha. Bamue bena yoga badi bitaba ne: tshilele etshi netshibafikishe ku moksha, anyi dipikudibua, ku diambuluisha dia didivuija tshintu tshimue menemene ne nyuma.

Ke patudi tuebeja kabidi ne: ‘Kudi mushindu wa kuenza yoga bu dibidija mubidi patupu bua kuukolesha ne kusulakaja lungenyi, kakuyi dibuelakana mu malu kampanda a ntendelelu anyi?’ Patudi tumona mushindu wakatuadija yoga, diandamuna nedikale se: tòo.

Yoga udi mua kukufikisha penyi?

Tshipatshila tshia dinaya dia yoga ntshia kufikisha muntu ku “disuikakana” ne nyuma anyi ku divuijibua tshintu tshimue ne spiritu udi mutambe bantu. Kadi nyuma au udi mua kuikala wa mushindu kayi?

Mu mukanda mukuabu, mufundi Benjamin Walker udi wamba bua yoga ne: “Uvua mua kuikala nsangilu wa mikiya ya kale ya majimbu, ne bilondeshile diumvuija diende, yoga utshidi anu ne malu a bilengulengu ne a dipaka dia manga.” (Hindu World) Bena nkindi bena Hindu badi bitaba ne: tshilele tshia yoga tshidi mua kupetesha makole mapite a bantu, nansha mudibu bamba ne: etshi ki ntshipatshila tshinene tshia yoga to. Tshilejilu, mu munga mukanda, mfumu wa kale wa ditunga dia Inde Mumanyi Sarvepalli Radhakrishnan udi wamba bua muntu udi wenza yoga ne: “kukokesha mubidi ku diambuluisha dia mishindu ya kuwimanyika kudi kumufikisha ku dibenga kumvua luya lukole anyi mashika makole. . . . Muntu udi wenza yoga udi mua kumona ne kumvuila malu mutantshi mule . . . Dimanyishangana ngenyi pankatshi pa muntu ne mukuabu kabiyi mutubu bamanyishangana pa tshibidilu didi mua kuenzeka kakuyi lutatu. . . . Muena yoga udi mua kuvuija mubidi wende bu udi kauyi umueneka ne mêsu.”

Tshimfuanyi tshia muena yoga mulale pa bulalu bua misonso anyi wendela pa makala a mudilu mukole tshidi mua kumueneka bu bualu bulelela kudi bamue ne bu bualu bua tuseku kudi bakuabu. Kadi aa mmalu atu enzeka pa tshibidilu mu Inde, anu mutu tshilele tshia kuimanyina ku mukolo umue eku mushale mutangile dîba munkatshi mua mêba mavule ne tshia dikanga mueyelu wa munda tshidi tshiambuluisha muntu bua kumujikabu mu lusenga munkatshi bua mêba mavule. Mu ngondo muisambombo wa tshidimu tshia 1995, tshimue tshikandakanda tshiakaleja ne: muana wa bakaji mukuabu wa bidimu bisatu ne tshitupa wakaditshinta ne kulalaye panshi bua mashinyi a bujitu bua kilo 750 kumubandawu mu difu. Bantu bakakema bikole pakajukaye kayi mutapike nansha kaba kamue. Tshikandakanda atshi tshiakamba kabidi ne: “Abu buvua bukole bua muena yoga bua bushuwa.”​—The Times of India.

Kakuyi mpata, kakuena muntu wetu wa bushuwa eu udi mua kuenza malu a mushindu’au to. Ke bualu kayi muena Kristo udi ne bua kudikonka ne: Malu aa adi tshimanyinu tshia tshinyi? Adi afumina kudi Yehowa Nzambi, ‘udi Mutambe Bunene wa pa mutu pa buloba bujima,’ peshi adi afumina muaba mukuabu? (Musambu 83:18) Bible udi wakula mêyi matokesha bimpe pa tshilumbu etshi. Pakavua bena Isalele pa kubuela mu Buloba Bulaya, buvuabu basombele kudi bena Kanâna, Yehowa wakambila bana ba Isalele mukana mua Mose ne: “Kanuyidi bua kulonda ku nyima kua malu a bundu a bisamba abi.” Avua “malu a bundu” a mushindu kayi? Mose wakabadimuija bua munkatshi muabu kamuikadi ‘mutempi wa mbuku, muena dijimbu, muena bilengulengu, muena buloji.’ (Dutelonome 18:9, 10) Aa mmalu mabi be ku mêsu kua Nzambi bualu mmalu a ba-demon ne a mubidi wa mpekatu.​—Galatia 5:19-21.

Ki mbualu budi bena Kristo mua kuenza to

Nansha balongeshi ba mianda idi itangila makanda a mubidi buobu bambe tshinyi bua kubenga malu adi maleja kulu eku, dinaya dia yoga kadiena dimanyina anu pa dibidija dia mubidi patupu nansha. Mukanda kampanda udi ulonda malu a bantu babidi bakatuadija kulonga yoga bavuabu balongeshe kudi mulongeshi anyi guru. Badi bamba muakaleja umue wa ku balongi abu ne: “Ngakadienzeja bua kushala mulame mueyelu mutantshi mule, ne ngakapuyakana anu pankavua pabuipi ne kujimija lungenyi. . . . Dimue dituku, mu nkankala wa munya, ngakela meji ne: mvua mumone ngondo mukenke bikole, uvua umueneka bu uvua unyunguluka utua eku ne eku. Musangu mukuabu ngakadimona nkadi mu mîdima mikole petu munda munya. Mulongeshi wanyi . . . wakasanka bikole pangakamuambila bimvua mumone ebi. . . . Yeye kunjadikila ne: tshikondo tshikavua pabuipi tshimvua mua kumona malu makuabu a kukema be bua didikengesha dianyi.” Mulongi muibidi udi ulonda ne: “Wakangenzeja bua meme kuikala nshala mutangile mulu dituku dionso tshiyi mpodia peshi tshiyi nshintulula mushindu umvua muimane. . . . Imue misangu mvua ngela meji ne: mvua mona tudilu tutudika mu lupepele; misangu mikuabu mvua bu uvua umona mabulungu a mudilu ne mitoto ya milanjilanji. Mulongeshi wanyi wakasanka bikole bua bipeta bia didienzeja dianyi edi.”​—Hindu Manners, Customs and Ceremonies.

Bilondeshile balongeshi babu aba, malu a dikema avuabu bamona ke avua bipeta biakane biafikisha ku tshipatshila tshilelela tshia didibidija dia benji ba yoga. Bushuwa, tshipatshila tshinene tshia yoga m’moksha, udibu bumvuija bu didivuija tshintu tshimue ne nyuma kampanda munene udi mupite bantu. Badi bamumvuija kabidi bu “dimanyika (ku bukole) tshieledi tshia lungenyi.” Ebu mbualu budi bubengangana patoke ne tshipatshila tshidibu bafundile bena Kristo, badibu bapeshe mubelu eu wa se: ‘Nufile mibidi yenu bu mulambu udi ne muoyo, wa tshijila, udi usankisha Nzambi bimpe; bualu ebu budi kutendelela kuenu kudi ne meji. Kanudifuanyikiji ku malu a mu tshikondo etshi, kadi nuandamuke ku dikudimuna dia meji enu bu meji mapiamapia bua nuenu nujingulule mudi disua dia Nzambi didi dimpe, didi dimusankisha, ne didi diakane tshishiki.’​—Lomo 12:1, 2.

Kuangata dipangadika dia kuikala kuenza manaya a dibidija mubidi mbualu budi butangila anu muntu nkayende. Kadi bena Kristo kabakulekela tshintu nansha tshimue (ni ntshidi tshitangila dibidija mubidi, didia, dinua, divuala bilamba, dijikija lutetuku anyi tshintu tshikuabu) tshinyanga malanda abu ne Yehowa Nzambi nansha. (1 Kolinto 10:31) Bua bantu badi benza manaya a dibidija mubidi bua kuikalawu ne makanda mimpe, kudi mishindu mikuabu ya bungi ya kuibidija mubidi idi kayiyi mua kubueja muntu mu njiwu ya malu a nyuma mibi ne a bena dialu anyi bilengulengu. Tuetu tuepuka bilele ne malongesha adi matuadijile mu ntendelelu wa dishima aa, tudi mua kutekemena bua kupeta dibenesha dia Nzambi dia kubuela mu ndongoluelu mupiamupia wa buakane mutuikale ne makanda a mubidi tumatuma ne lungenyi lupuangane bua kashidi ne tshiendelele.​—2 Petelo 3:13; Buakabuluibua 21:3, 4.

[Bimfuanyi mu dibeji 22]

Bantu ba bungi batu benza malu adi afila makanda a mubidi adi kaayi abateka mu njiwu ya malu a nyuma mibi