Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bantu badi bangata lulamatu bibi

Bantu badi bangata lulamatu bibi

Bantu badi bangata lulamatu bibi

KU DILOLO mu Ditanu dikuabu kuikale luya lua bungi mu tshimenga tshia Tel Aviv, mu ditunga dia Israël, nsongalume mukuabu wakaya muaba uvua tshisumbu tshia banga bansonga bavua bindile pambelu pa bare kampanda. Mutantshi mukese, dikubakuba dia bombe e kutayika ne kusunsula bansonga abu.

Muntu mukuabu wakitaba bua kuvuala bombe ne kufuaye ne bansonga bakuabu 19. Munganga kampanda wakambila ba-kamona-kamba pashishe ne: “Bitupa bia mibidi bivua bitangalake miaba yonso, bonso bavua bansonga, ba bidimu bipuekele be; abu buvua bualu bua buôwa bumvua tshiyi muanji kumona katshia.”

Thurstan Brewin wakafunda mukanda mukuabu ne: “Ngikadilu itu bantu bonso banyisha bu mudi lulamatu . . . . ke itu itamba pamu’apa kuenza bua mvita ituadije ne bikale bikole bua kuyijikija.” (The Lancet) Bushuwa, kubangila ku mvita ya Krwazade ya Bukua-buena-Kristo too ne ku dishipangana dia bena Nazi mu Allemagne, miyuki ya bantu mmiûle tente ne malu a mashi a bantu adibu bele panshi mu malu adibu benze bua kuleja lulamatu.

Bantu ba bungi badi bakenga bua dipanga lulamatu

Kakuyi mpata, lulamatu lunekeshe ludi mua kushipeshangana, kadi dipanga lulamatu didi padi mua kukosolola bantu. Kuikala muena lulamatu kudi kumvuija kushala mulamate muntu anyi bualu kampanda, kudi kabidi kulomba muntu bua ashale mushindame nansha padiku diteta dia kulekela tshidiye mulamate anyi kutungilangana tshitungu. Nansha mudi bantu ba bungi banyisha lulamatu lua mushindu’eu, bantu kabena ne lulamatu nansha lukese mu muaba udilu lukengela lua bungi, mbuena kuamba ne: mu dîku. Difua dia mabaka ndivulangane bikole ne lukasa, muanda eu mbaukoleshe kudi lungenyi ludi nalu muntu yonso lua kujinga kudienzela malu ende nkayende, ntatu ya ku dituku ne ku dituku ne bipeta bia tshiendenda tshidi tshitangalake bua dipangika dia lulamatu pankatshi pa mulume ne mukajende. Ne anu bu bantu bakafua ku bombe mu Tel Aviv kabayi ne tshivuabu benze, bana ke batu misangu mivule bakenga pabu kabamanyi bualu.

Luapolo kampanda ludi luamba ne: “Dilongesha dia muana ditu misangu mivule bumue bua ku malu adi anyanguka mu dîku bikebesha kudi divulangana dia difua dia mabaka, diabulukangana dia baledi ne dikolesha bana diboko dia nkaya.” Bana ba balume badi mu mêku mudi mamuabu ubakolesha nkayende batu nangananga bamueneka mu njiwu ya kubenga kupeta ndongeshilu muimpe, ya kudishipa ne ya kubunda bilumbu ku bunsonga. Tshidimu tshionso, bana muliyo mujima mu États-Unis batu bamona mudi mabaka a baledi babu afua, nenku mu tshidimu kampanda kumpala eku, tshia-bisatu tshimue tshia bana bonso badibu balele kudi baledi baselangane mu ditunga edi nebikale pamu’apa mua kukenga bua difua dia mabaka a baledi babu pikalabu bakadi ne bidimu 18. Luapolo lua makumi adibu benze ludi luleja ne: malu a dibungama a muomumue neenzekele bansonga ba bungi mu bitupa bikuabu bia buloba.

Lulamatu nngikadilu udi mubandile bikole kakuyi mushindu wa kuikala nende anyi?

Dibenga kuikala ne lulamatu mu malu a tshibidilu didi divuija mêyi a Mukalenge Davidi ne mushinga mpindieu kupita muvuabi kumpala: “Yehowa, unkuatshishe; bualu bua muntu [muena lulamatu] kenaku kabidi; bualu bua badi mua kueyemenyibua badi bajimina munkatshi mua bukua bantu.” (Musambu 12:1) Bua tshinyi dipanga lulamatu nditangalake bikole nunku? Roger Rosenblatt wakumvuija mu tshikandakanda kampanda ne: “Nansha mudi lulamatu luikale ngikadilu mubandile, kudi anu buôwa bua bungi, dibenga kudimona ne mushinga, diangata bintu bivua bakuabu mua kuangata ne lukuka bidi bienza bua bikale bikole bua bantu bena butekete kulondabu ngikadilu wa lulamatu.” Bible udi umvuija tshikondo tshitudi etshi wamba ne: ‘Bantu nebikale badisu, kabayi ne [lulamatu], kabayi banangi ba bana babu.’​—2 Timote 3:1-5.

Pa kumona bukole budi nabu lulamatu (anyi dipanga lulamatu) pa ngelelu wa meji ne bienzedi bia muntu, tudi mua kudikonka ne: ‘Nnganyi menemene udi mukumbanyine lulamatu luetu?’ Tangila tshidi tshiena-bualu tshidi tshilonda tshiamba bua lukonko elu.

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]

Foto udi kulu: © AFP/​CORBIS