Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mmunyi mudi bukole bua kupangadija malu mua kukukuba?

Mmunyi mudi bukole bua kupangadija malu mua kukukuba?

Mmunyi mudi bukole bua kupangadija malu mua kukukuba?

MAVUALA makole a mâyi atu enza disanka bua kuamona, kadi pawu atu ne njiwu bua bendeshi ba mazuwa. Mâyi aa adi abanda apueka adi mua kujimija mioyo ya bendeshi ba mazuwa.

Bia muomumue, basadidi ba Nzambi badi mua kupeta ntatu minene idi yamba kubapita bukole. Pamu’apa ukadi mua kuikala mumone ntatu ne mateta a mishindu ne mishindu adi manemenene bena Kristo bujitu. Kakuyi mpata, udi musue kuatshimuna ne dipangadika dikole bua kuepuka didina mu mâyi dia mu nyuma. (1 Timote 1:19) Bukole bua kupangadija malu ntshimue tshia ku bintu bia mushinga mukole biudi mua kudipandisha nabi. Bukole bua kupangadija malu ntshinyi, ne mmunyi mutudi mua kubupeta?

Muaku wa mu tshiena-Ebelu mezimmah udibu bakudimune ne: ‘bukole bua kupangadija malu,’ udi ufumina ku muaku udi umvuija “kulongolola anyi kudianjila kulongolola mu musokoko.” (Nsumuinu 1:4) Ke bua tshinyi imue Bible idi ikudimuna muaku mezimmah ne: “budimu” anyi “dimona kule.” Bakonkononyi ba malu a mu Bible Jamieson, Fausset ne Brown badi bumvuija muaku mezimmah ne: “budimu budi buambuluisha bua kuepuka dikenga ne kupeta disanka.” Ebi bidi bilomba bua kukonkonona bipeta bidi bienzedi bietu mua kupatula diakamue panyima peshi panyima pa matuku. Tuetu bikale ne bukole bua kupangadija malu, netukonkonone bimpebimpe malu atudi tusua kuenza kumpala kua kuenza, nangananga patudi ne bua kuangata mapangadika manene.

Padi muntu udi ne bukole bua kupangadija malu wangata mapangadika bua malu ende a matuku atshilualua peshi bua malu adiye nawu mpindieu, tshia kumpala udi ukonkonona mpukapuka idi mua kumueneka anyi mateyi adi mua kuikalaku. Yeye mumane kumanya njiwu idi mua kuikalaku, udi wangata dipangadika didi dimuambuluisha bua kuyepuka, kayi ulengulula malu adi balunda ne bantu badi nende pabuipi mua kumusaka bua kuenza. Nunku udi mua kulongolola bua kulonda njila wamupetesha bipeta bimpe, pamu’apa wamupetesha mene mabenesha a kudi Nzambi. Tumonayi bimue bilejilu bilelela bidi bijadika muanda eu.

Tuepukayi buteyi bua tshiendenda

Padi tshipepele tshisaka mavuala makole ku mutu kua buatu, batu bamba ne: mâyi adi avuila ku mutu. Bendeshi ba buatu badi mua kupapuka buatu bukadi bukudimuke mu mâyi buobu kabayi babuendeshe tshia mutu tshitangija kudi mavuala afumina.

Tudi mu nsombelu wa muomumue bualu tudi basombele munkatshi mua bantu badi banange tshiendenda bamba kufua. Dituku dionso, tutu tutuilangana ne ngenyi ne bimfuanyi bia malu a bundu bidi bienze bu mavuala a mâyi. Katupepeji nansha kakese bukole budibi mua kuikala nabi pa majinga etu makanyine a kushala pamue ne mulume ta mukaji to. Tudi ne bua kuikala ne bukole bua kupangadija malu bua tuetu kumona mua kukandamena mateta ne muoyo umue, pamutu pa kudibueja patupu mu nsombelu ya njiwu.

Tshilejilu, balume bena Kristo batu pa tshibidilu benza mudimu pamue ne bantu badi kabayi batamba kuangata bantu bakaji ne mushinga, badi bamona bakaji anu bu bintu bia kudisankisha nabi patupu. Bena mudimu nabu badi mua kuikala balondelangana malu a mineku ya bundu, adi atuma meji a bakuabu ku masandi. Nsombelu eu udi mua kufika ndekelu wa bionso ku dikuna meji mabi a tshiendenda mu lungenyi lua muena Kristo.

Mukaji muena Kristo udi mua kuikala pende upeta mateta muaba udiye wenza mudimu. Udi mua kuikala wenza mudimu ne balume ne bakaji badi kabayi ne bikadilu bimpe bidiye yeye nabi to. Pamu’apa umue wa ku bena mudimu nende ba balume udi umusankidila bikole. Ku ntuadijilu, udi mua kuikala umuangata ne bunême, umunemeka bua ntendelelu wende. Ditamba kumusankidila edi ne dimumona misangu yonso bidi mua kusaka muanetu wa bakaji ku dijinga mua kututa nende tshibanza.

Mmunyi mudi bukole bua kupangadija malu mua kutuambuluisha tuetu bena Kristo mu nsombelu ya mushindu’eu? Tshia kumpala bukole ebu budi mua kutudimuija ku njiwu ya mu nyuma, ne tshibidi budi mua kutusaka bua kuseba njila muakane utudi ne bua kulonda. (Nsumuinu 3:21-23) Mu nsombelu ya buena eyi, tudi ne bua kuambila bena mudimu netu malu patoke ne kubaleja ne: mikenji itudi tuetu tulonda mmishilangane bikole ne yabu bua malongesha a mu Bible atudi tuetu tutumikila. (1 Kolinto 6:18) Ngakuilu wetu ne ngikadilu wetu bidi mua kupesha mêyi atudi tubambila bujitu. Kabidi, pamu’apa nebikengele bua kuepuka disomba ne bamue bena mudimu netu.

Kadi malu adi mua kufikisha ku tshiendenda kaena anu ku muaba wa mudimu nkayaku to. Adi mua kumueneka kabidi padi mulume ne mukajende balekela bilumbu binyanga buobumue buabu. Muanetu mukuabu mutangidi muena ngendu wakamba ne: “Dibaka kaditu dikosoloka musangu umue to. Mulume ne mukaji badi mua kutuadija kutapulukangana ku kakese ku kakese, bakuishangana mu mpukapuka peshi kabatshiyi batamba kusomba pamue. Badi mua kuditua mu dikeba dia biuma bua kumona mua kuuja muaba udi mushale mutupu mu dibaka diabu. Nenku bu mudibi se: eu katshiena utamba kuanyisha mukuabu, badi mua kubanga kumona bakaji anyi balume bakuabu bakadi babasankisha.”

Muanetu eu mumonamona malu wakatungunuka wamba ne: “Mulume ne mukaji badi ne bua kuikala ne tshibidilu tshia kusomba ne kukonkonona bikalaku tshintu kampanda tshidi tshinyanga malanda abu. Badi ne bua kulongolola mushindu udibu mua kulonga, kusambila ne kuyisha pamue. Nebapete masanka a bungi buobu mua kuikala bayikilangana pabidu ‘mu nzubu, mu njila, padibu balala, ne padibu babika,’ anu mutu baledi ne bana benza.”​—Dutelonome 6:7-9.

Tshia kuenza ne ngikadilu udi kayi wa buena-Kristo

Pa kumbusha dituambuluisha bua kutshimuna mateta a tshiendenda, bukole bua kupangadija malu budi mua kutuambuluisha kabidi bua kumanya tshia kuenza padi bilumbu bijuka pankatshi petu ne bena Kristo netu. Padi tshipepele tshisaka mavuala ku tshia manda tshia buatu, batu bamba ne: mavuala adi alonda mâyi. Mavuala adi mua kujula tshia manda tshia buatu ne kutshikupa ku luseke. Biobi bienzeke nanku buatu budi bushala butangije tshibadi kudi mavuala avuila ne bilua bitekete bua owu kubunyanga.

Tuetu petu tudi mua kupeta njiwu idi ifumina muaba utudi katuyi belele meji to. Tudi tusadila Yehowa “mu buobumue” pamue ne bena Kristo netu bavule ba lulamatu balume ne bakaji. (Sefanya 3:9, MMM) Umue wa kudibu yeye mutuenzele bualu bubi, malanda etu nende adi mua kumueneka bu manyanguke ne bualu ebu budi mua kutubungamija bikole. Mmunyi mudi bukole bua kupangadija malu mua kutuepula ku dipangila nkatshinkatshi ne ku dibungama dipitshidile dia tshianana?

Vuluka ne: “kakuena muntu udi kayi wenza malu mabi.” (1 Bakelenge 8:46) Nunku kabiena ne bua kutukemesha to bua padi imue misangu muanetu muena Kristo mua kutuenzela bibi anyi kutubungamija. Tuetu bamanye bualu ebu, tudi mua kudilongolola ku muanda eu ne kuelangana meji a tshitudi mua kuenza. Ntshinyi tshiakenza mupostolo Paulo pavua bamue bana babu bena Kristo bamuambe mêyi avua amutapa ku muoyo ne amupepeja? Pamutu pa yeye kubanga kutenkakana mu nyuma, wakamona anu ne: kuanyishibua kudi Yehowa kuvua kupite kuanyishibua kudi bantu. (2 Kolinto 10:10-18) Lungenyi lua nunku nelutuambuluishe bua kubenga kuenza malu mu tshiputuku padibu batuyobola.

Mbienze anu bu patudi bakume muan’a nkasa ku dibue. Padibi bituenzekela nanku, tudi mua kushala munite umue anyi ibidi meji menze bu matujimine. Kadi padi munu ulekela kusamba, tudi mua kuela meji bimpe ne kuenza malu bu pa tshibidilu. Bia muomumue, buobu batuambe anyi batuenzele bualu bubi, katuandamunyi diakamue to. Pamutu pa kuenza nanku, tudi ne bua kuanji kutukija ne kukonkonona tshidi mua kuenzeka bu tuetu mua kudisombuela katuyi banji kuela meji.

Muanetu Malcolm (udi misionere kukadi bidimu bia bungi) udi umvuija tshituye wenza padibu bamuenzele bibi. “Bualu bua kumpala buntu ngenza mbua kuanji kudiela nkonko mivule ya buena eyi: Ndi mufikile muanetu eu munda bualu tudi bapangakane nende ku mêyi anyi? Bualu budiye muambe budi ne mushinga menemene anyi? Malaria andi nawu ki ngadi akolesha tshiji tshianyi anyi? Tshiakumona bualu ebu munga mushindu kunyima kua mêba makese anyi?” Anu mukadi Malcolm mumone, misangu mivule bualu butudi bakokelangane abu butu bukese patupu ne kabidi kutu mushindu wa tuetu kubulengulula. *

Muanetu Malcolm udi wamba kabidi ne: “Imue misangu, nansha meme mudienzeje bua kujikija tshilumbu ne muanetu, utu ushala anu mutalalangane. Ntu ndienzeja bua bualu ebu kabumbungamiji to. Meme mumane kuenza bionso bindi mua kuenza, ndi mmona bualu abu munga mushindu. Ndi mbuangata bu bualu buadijikila mu bungi bua matuku pamutu pa kubumona bu bualu bundi meme nkayanyi ne bua kujikija. Tshiakubulekela bungenzela bibi mu nyuma peshi bunyanga malanda anyi ne Yehowa ne malanda anyi ne bana betu nansha.”

Anu bu Malcolm, katuena ne bua kulekela ngikadilu mubi wa muntu umue utubungamija bipitshidile to. Mu tshisumbu tshionso mutu bana betu ba balume ne ba bakaji bavule ba malu malenga ne ba lulamatu. Bidi bienza disanka bua kuenda mu njila wa bena Kristo ‘popamue’ nabu. (Filipoi 1:27) Tuetu bavuluke dikuatshisha dia dinanga dia Tatu wetu wa mu diulu nebituambuluishe kabidi bua kumona ne: malu nealongoloke anu kulongoloka.​—Musambu 23:1-3; Nsumuinu 5:1, 2; 8:12.

Katunangi malu a pa buloba

Bukole bua kupangadija malu budi mua kutuambuluisha bua kutshimuna buteyi bukuabu busokome. Padi tshipepele tshituma mavuala mu tshibadi tshia buatu, batu bamba mâyi ne: mâyi adi avuila mu tshibadi. Patu kulu kuikale kuimpe, mavuala a nunku atu mua kupambula buatu ku kakese ku kakese mu njila udibu ne bua kulonda. Kadi padiku tshipepele tshikole, mavuala aa adi mua kutonkola buatu.

Bia muomumue, tuetu balonde mitoyi idibu batuela bua kukeba bua kupeta bionso bidi bukua-panu ebu bubi mua kutupetesha, nsombelu eu wa lukuka lua biuma udi mua kutumbusha mu njila wa mu nyuma. (2 Timote 4:10) Tuetu katuyi bakande dinanga dia bia panu, didi mua kutusaka ndekelu wa bionso ku diumbuka kashidi mu njila wetu wa bena Kristo. (1 Yone 2:15) Mmunyi mudi bukole bua kupangadija malu mua kutuambuluisha mu muanda eu?

Tshia kumpala: nebutuambuluishe bua kudianjila kutshinka njiwu itudi mua kupeta. Bena panu badi batulobesha ne bilobeshi bionso bidiku mu malu a bungenda. Misangu ne misangu badi basaka bantu bua kuikala ne nsombelu udibu bamona ne: ke udi muntu yonso ne bua kuikala nende, nsombelu wa batumona batuambe udi nende babanji, bantu ba lumu ne badi bamueneka bu batute diakalengele. (1 Yone 2:16) Badi batulaya muatuanyisha bantu bonso, nangananga binetu ne bena mutumba. Bukole bua kupangadija malu nebutuambuluishe bua kubenga kulonda biambamba ebi to, nebutuvuluije mushinga wa kubenga ‘kuikala ne lukuka lua biuma,’ bualu Yehowa mmulaye ne: ‘kakutulekela nansha kakese.’​—Ebelu 13:5.

Tshibidi: bukole bua kupangadija malu nebutukande bua kulonda aba badi ‘bapambuke mu njila wa mêyi malelela.’ (2 Timote 2:18) Bitu bikole menemene bua kubenga mêyi a bantu batudi banange ne batudi tueyemena. (1 Kolinto 15:12, 32-34) Nansha buobu mua kutusaka nansha kakese ku malu mabi kudi bantu badi balekele njila wa bena Kristo, bidi mua kutupangisha bua kulubuluka mu nyuma ne ndekelu wa bionso bidi mua kutubueja mu njiwu. Tudi mua kufuanangana ne mazuwa a mâyi adi mapambuke anu kakese menemene mu njila wawu muakane. Wowu mende mutantshi mule, adi mua kupangila bua kufika kudiwu aya.​—Ebelu 3:12.

Bukole bua kupangadija malu budi mua kutuambuluisha bua kujadika muaba utudi ne muaba utudi tuya mu nyuma. Pamu’apa tudi bamanye ne: bidi bitukengela kudifila bikole mu midimu ya bena Kristo. (Ebelu 6:11, 12) Tangila mushindu uvua bukole bua kupangadija malu buambuluishe Ntemu mukuabu utshivua nsonga bua kudifundila bipatshila bia mu nyuma: “Mvua ngenza mudimu wa bukamona-kamba. Mvua musue mudimu eu bikole be, kadi ngakavuluka mvese wa mu Bible uvua wamba ne: ‘buloba budi bujimina,’ kadi ‘yeye udi wenza mudi disua dia Nzambi udi ushalaku tshiendelele.’ (1 Yone 2:17) Ngakamona ne: malu amvua ngenza ne muoyo wanyi avua ne bua kuleja malu amvua ngitabuja. Baledi banyi bavua balekele ntendelelu wa bena Kristo, ne tshivua musue kulonda tshilejilu tshiabu to. Ke bualu kayi ngakapangadika bua kuikala ne nsombelu wa nsongo muikale ne tshipatshila ne ngakabanga kuenza mudimu wa ku dîba ne ku dîba wa bumpanda-njila bua pa tshibidilu. Kunyima kua bidimu binayi bijima bia disanka, ndi mujadike ne: mvua muangate dipangadika diakane.”

Tutantamenayi mpepele mikole ya mu nyuma

Bua tshinyi mbia mushinga bua tuetu kuikala ne bukole bua ku kupangadija malu lelu? Bendeshi ba mazuwa a mâyi badi ne bua kumanya bimanyinu bia njiwu, nangananga padi mpepele mikole ikeba kujuka. Padi kulu kutalala musangu umue ne lupepele lukola, badi babunya ntenta idi mibuikile kulu ne bashala bindile bua kupeta lutatu lutambe bukole. Bia muomumue, bu mudi bukua-panu ebu butangile ku ndekelu kuabu, tudi ne bua kudilongolola ne kutekemena bua kupeta ntatu mitambe bukole. Bikadilu bia bena panu bidi bienda bisunsuka bu tshilamba, ne ‘bantu babi [badi] badiundadiunda mu malu mabi abu.’ (2 Timote 3:13) Anu mutu bendeshi ba mazuwa a mâyi bateleja pa tshibidilu ngumu ya mushindu wikala kulu, tudi ne bua kuteleja malu a tshiprofete adibu batudimuija nawu adi mu Dîyi dia Nzambi difundisha ku nyuma muimpe.​—Musambu 19:7-11.

Tuetu bikale ne bukole bua kupangadija malu, tudi tutumikila dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi. (Yone 17:3) Tudi mua kubabidila ntatu ne kupangadika mushindu utudi mua kuyitshimuna. Nanku netudisuike bua kubenga kumbuka mu njila wa bena Kristo, ne kabidi tudi mua ‘kudibutshila [bintu] bilenga bua matuku alualua’ patudi tudifundila ne tukumbaja bipatshila bia mu nyuma.​—1 Timote 6:19.

Tuetu balame meji adi akuatshisha ne bukole bua kupangadija malu, ‘katuakutshina bualu budi butukuatshisha buôwa tshimpitshimpi’ to. (Nsumuinu 3:21, 25, 26, MMM) Kadi tudi mua kupetela bukole mu dilaya dia Nzambi didiye mulaye se: “Padi meji abuela munda muebe, ne padi dimanya dikusankisha mu muoyo webe, [bukole bua kupangadija malu nebukukube].”​—Nsumuinu 2:10, 11, MMM.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 19 Bena Kristo badi ne bua kuenza muabu muonso bua kukeba ditalala, mu diumvuangana ne mubelu udi mu Matayo 5:23, 24. Pikala tshilumbu tshiabu tshitangila mpekatu minene, badi ne bua kudienzeja bua kupingaja diumvuangana pankatshi pabu ne muanabu, anu mudibu baleje mu Matayo 18:15-17. Bala Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Kasuamansense 1999, dibeji dia 17-22.

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Diyikilangana pa tshibidilu didi dikolesha dibaka