Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bena mutumba betu bonso badi penyi mpindieu?

Bena mutumba betu bonso badi penyi mpindieu?

Bena mutumba betu bonso badi penyi mpindieu?

Benjamin Disraeli, muena mbulamatadi wa ditunga dia Angleterre wa mu bidimu bia lukama lua 19 wakamba ne: “Bena lelu kabatu bualu ne muena mutumba to.”

BAKULAKAJE ba mu tshidiila tshia Cuba batu ne wabu mushindu wa dikema udibu benza bua kudilama ne makanda a mubidi: batu benza tshidibu babikila ne: binkudimba bia bena mutumba, peshi tusumbu tua bakaku. Bilondeshile luapolo kampanda lua mu 1997, mukulakaje 1 pa 5 ba mu Cuba udi mu tusumbu etu, muomu emu badi bapetamu balunda, dikankamija, ne dikuatshisha dilelela bua kumonabu mua kuikala ne nsombelu udi ubapetesha makanda a mubidi mimpe. Tshikandakanda tshikuabu tshidi tshiamba ne: “Dîba dionso ditu baminganga batu buondopa mêku a bena mutumba bajinga wa kubelesha diboko tshikondo tshia dituangana dia bisalu, tusumbu tua bakaku ke tutu tubakuatshisha bimpe menemene ne budisuile buonso.”​—World-Health.

Diakabi, miaba mivule lelu’eu bena mutumba kabatshitu kabidi bambuluishangana mushindu eu nansha. Tuangatabi tshilejilu tshia bualu bubi buakafikila Wolfgang Dircks uvua musombele mu tshibambalu tshia nzubu kampanda munene wa bibambalu bivule ku Mputu wa ku Ouest. Kukadi ndambu wa bidimu mpindieu katshia tshikandakanda tshikuabu tshiamanyisha ne: nansha muvua bantu ba mu mêku 17 avua pawu masombele mu nzubu munene wa bibambalu bivule muvua Wolfgang amu kabatshiyi bamumona, “muntu nansha umue kakela meji bua kukokola ku tshiibi tshiende bua kumutangila to.” Kadi pakapita muena nzubu ku tshibambalu atshi, “wakasangana mifuba ya mubidi wa muntu misombe kumpala kua TV.” (The Canberra Times) Pa tshibelu pavua dibeji dia programe wa TV dibalula dia katshia ku dia 5 ngondo wa dikumi ne muibidi 1993. Pinapu Wolfgang ukavua mufue bidimu bitanu bimane kupita. Abu mbualu bubi butambe budi buleja mudi bena mutumba kabatshiyi basambangana anyi batshiungangana kabidi! Ke bualu kayi mu tshikandakanda tshikuabu mufundi kampanda wakamba ne: bantu ba muaba udiye musombele (nansha ba miaba mikuabu mivule) bavua balue anu bu “bapitshi ba njila.” (The New York Times) Bena mutumba bebe batu pabu bantu ba mushindu eu anyi?

Mbia bulelela bua se: bantu badi basombele mu bimue bitupa bia ku misoko batshidiku ne nsombelu muimpe wa buena mutumba, ne mu bimue bimenga bantu badi baluangana bua kukolesha malanda a buena mutumba. Nansha nanku, bantu bavule badi basombele mu bimenga batu badimona nkaya bela meji ne: badi mua kubenzela bibi miaba idibu basombele. Dipanga kumanyangana ne bena mutumba babu didi dibatonda. Bidi bienzeka munyi?

Dibenga kumanyangana ne bena mutumba

Bulelela, ba bungi ba kutudi batu ne bantu badibu badiangane nabu mutumba. Dibalakana dia lumuenu lua TV, dipita dia mindidimbi ku madidishi, ditema ne dijima dia miendu ya nzembu, miadi ya mashinyi adi abanda apueka, mutoyi wa makasa a badi bapita, mutoyi wa nsapi padibu bakangula anyi bakanga biibi, bionso ebi mbintu bidi bileja se: bena mutumba betu badi “ne muoyo.” Kadi, nsombelu mulelela wa buena mutumba udi ujimina padi bena mutumba badisokoka kabayi bajinga kumanyangana peshi bapanga kuvulukangana bua padibu baluijakana ne midimu ya mu nsombelu. Bamue bantu badi mua kuela meji ne: kabena ne tshidibu mua kudibuejila mu malu a bena mutumba babu peshi kudiumvua ne dibanza kudibu nansha kakese. Tshikandakanda tshikuabu tshia mu ditunga dia Australie tshidi tshiamba ne: “Bantu ki mbamanyangane ne bantu badibu nabu pabuipi menemene, ke bualu kayi kabena batamba kudiumvua bu bena dibanza kudi bakuabu to. Nunku mbilue bipepele bua kulengulula peshi kuepuka bantu badi kabayi ne tshintu tshidi mua kukoka bakuabu kudibu.”​—Herald Sun.

Malu aa kaena ne bua kutukemesha to. Bu mudi bantu lelu’eu pa buloba bikale ‘badisu,’ aba badi basombele mu tshitupa tshimue badi bamona bipeta bibi bia nsombelu wa kazolo dilumbuluile udi nende bantu bavule. (2 Timote 3:2) Nsombelu eu mmujule ngikadilu wa didiumvua nkaya ne diepuka dia bakuabu kudi bantu ba miaba yonso. Padi muntu wepuka bakuabu, bantu badi mua kumuangata bibi, nangananga tshikondo tshidi malu a tshikisu ne a buenzavi atamba kuenzekela bantu ba muaba udiye musombele. Pashishe, padi bakuabu bangata muntu bibi, kabatu kabidi nende luse to.

Nansha bantu badi mu mutumba wenu bikale ne nsombelu kayi, udi mujadike mu bulelela buonso se: kuikala ne bena mutumba bimpe mbualu bua diakalenga. Malu mimpe a bungi adi akumbana padi bantu beleshangana diboko bua kukumbaja tshipatshila tshimue tshijalame. Bena mutumba bimpe badi mua kuikala kabidi bu dibenesha. Tshiena-bualu tshidi tshilonda tshidi tshileja mushindu udibi mua kuikala nanku.