Malu a mu nsombelu

“Tshiakushintulula bualu nansha bumue to!”

MALONDA KUDI GLADYS ALLEN

Batu bankonka misangu mikuabu ne: “Bu wewe mua kutungunuka ne kuikala ne muoyo, ntshinyi ntshiudi mua kushintulula?” Ntu ngandamuna mu bulelela buonso ne: “Tshiakushintulula bualu nansha bumue to!” Lekelayi nnulondele bua tshinyi ndi ngamba nunku.

MU TSHIDIMU tshia 1929, pantshitshivua ne bidimu bibidi, Tatu, Matthew Allen wakamona bualu bua dikema. Wakapeta mukanda mukese wa Miliyo ya bantu badi ne muoyo mpindieu kabakufua nansha! (Angl.), mupatula kudi Balongi ba Bible ba buloba bujima (ke muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa mu tshikondo atshi). Kunyima kua yeye mumane kubala anu mabeji makese tshianana ne muoyo mujima, wakakema wamba ne: “Akaa, tshitu muanji kumvua malu a mushindu eu katshia!”

Kunyima kua matuku makese, Tatu wakapeta mikanda mikuabu ya Balongi ba Bible. Kakajingakana bua kuambila bena mutumba bonso malu avuaye ulonga nansha. Kadi kakuvua tshisumbu tshia Bantemu ba Yehowa nansha tshimue mu musoko mutuvua basombele amu to. Pakajingulula Tatu bua tshinyi bena Kristo badi ne bua kuikala badisangisha, diakamue mu tshidimu tshia 1935 wakaya kusombela ne dîku dietu dijima mu tshimenga tshia Orangeville, mu provense wa Ontario, mu ditunga dia Canada bualu muvua tshisumbu.

Tshikondo atshi, kabavua batamba kukankamija bana bua kuikalabu babuela mu bisangilu bia tshisumbu to; bavua pa tshibidilu basomba pambelu pa muaba uvua bisangilu bienzekela banaya too ne pavua bantu bakole bapatuka. Tatu kavua wanyisha bualu ebu to. Wakamba ne: “Bikala bisangilu bimpe buanyi meme, bidi kabidi bimpe bua bana banyi.” Nunku, nansha mutshivua Tatu muntu mupiamupia bulelela, wakangambila meme ne tutu Bob ne yaya Ella ne yaya Ruby bua kuikala kubuela mu bisangilu pamue ne bantu  bakulumpe; ke tshituakenza. Matuku makese bana bakuabu ba Bantemu bakabanga kubuela pabu mu bisangilu. Kubuela mu bisangilu ne kufila mandamuna kuakalua bualu bua mushinga wa bungi mu nsombelu wetu.

Tatu uvua munange Bible, ne uvua mumanye mua kuenza miyuki ya mu Bible mu manaya mu mushindu wa dikema. Ku diambuluisha diawu, wakabueja malongesha a mushinga mukole antshidi mvuluka bimpe mu mitshima yetu tutshidi bana. Dimue dintshidi muvuluke ndia se: Yehowa udi ubenesha aba badi bamutumikila.

Tatu uvua kabidi utulongesha mushindu wa kuenza mudimu ne Bible bua kubingisha ditabuja dietu. Tuvua tuenza dinaya dia dilongesha edi. Tatu uvua wamba ne: “Ndi ngitabuja ne: pangafua nenye mu diulu. Mpindieu ndejayi ne: tshiena ne bua kuya muomu to.” Meme ne yaya Ruby tuvua tukeba mvese mu mukanda wa concordance bua kubenga dilongesha adi. Kunyima kua tuetu bamane kubala mvese ituvua bapete, Tatu uvua wamba ne: “Mbimpe, kadi tshiena muanji kutuishibua menemene to.” Nunku, tuvua tupingana kabidi mu mukanda wa concordance. Tuvua tuenza nunku misangu ya bungi mu mêba a bungi too ne pavua mandamuna atuvua tupesha Tatu amusankisha. Ke bualu kayi meme ne yaya Ruby tuakalua balongolola bimpe bua kumvuija malongesha etu ne kuakuila ditabuja dietu.

Ditshimuna ditshina dia bantu

Nansha mumvua mupete dilongesha dimpe mu dîku dietu ne mu bisangilu bia tshisumbu, ndi mujadike ne: kuvua malu makuabu a buena-Kristo amvua mmona mankolele. Anu bu mutu bansonga ba bungi, tshivua musue bua kuikala mushilangane ne bakuabu to, nangananga balongi betu. Diteta dia ntuadijilu dia ditabuja dianyi divua dibuela mu tshituvua tubikila ne: ngendu ya dimanyisha malu.

Bivua bikengela bua tshisumbu tshia bana betu ba balume ne ba bakaji benda bitekete bitekete mu misesu minene ya mu tshimenga, bambule mabaya mafundila miaku kampanda. Tuvua bamanyangane muntu ne muntu mu tshimenga tshietu atshi tshivua ne bantu bafike ku 3000. Dimue dituku patuvua mu luendu elu, mvua ku ndekelu kua mulongo muambule dibaya difunda ne: “Bitendelelu mbuteyi ne didinga.” Bamue balongi betu bakammona, ne kundondabu diakamue mu nyima benda bimba musambu wa ditunga dia Canada (uvua ne tshiena-bualu ne: “Nzambi asungile Mukalenge”). Ngakenza tshinyi? Ngakasambila ne muoyo mujima bua kupeta bukole bua kutungunuka. Ku ndekelu kua luendu elu, ngakaya lubilu ku Nzubu wa Bukalenge bua kushiya dibaya dianyi ne kupingana pambelu. Kadi, muanetu uvua utangila mudimu au wakangambila ne: luendu lukuabu luvua pa kutuadija ne bavua dijinga ne muntu mukuabu umue bua kuambula dikuabu dibaya. Nunku ngakaya kabidi mu luendu alu, nsambila bikole bipite ne kumpala. Kadi bua musangu eu, balongi betu bakavua batshioke ne bapingane ku mbelu. Pamutu pa meme kusambila bua kulomba bukole, ngakabanga kusambila bua kuela Nzambi tuasakidila!​—Nsumuinu 3:5.

Tuvua tutamba kuakidila bena mudimu ba ku dîba ne ku dîba ku nzubu kuetu. Bavua bantu ba disanka ne bivua bituenza disanka bua kubakidila. Ntshidi muvuluke ne: baledi betu bavua batuleja misangu yonso ne: mudimu wa ku dîba ne ku dîba mmudimu muimpe mutambe.

Bua dinkankamija diabu, mu tshidimu tshia 1945, ngakangata mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Kunyima kua matuku, ngakalua kuya kudi yaya Ella, uvua mpanda-njila mu tshimenga tshia London, mu provense wa Ontario. Kuoku eku, bakanteka bua kuenza mudimu umvua ngela meji ne: tshivua mua kukokesha to. Bana betu bavua ne tshibidilu tshia kuya ku mêsa ne ku  mêsa mu binuinu bia maluvu bia muaba au, benda bapesha bavua banua maluvu bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi ne Consolation (lelu Réveillez-vous!). Diakalenga, mudimu eu uvua wenzeka anu mu Disambombo ku mapingaja, nunku mu lumingu lujima mvua nsambila bua kuikala ne dikima dia kuya kuwenza! Tòo, mudimu au kauvua mutekete buanyi nansha, kadi uvua upatula bipeta bilenga.

Ku lukuabu luseke, ngakalonga mushindu wa kuabanya nimero ya pa buayi ya Consolation ivua yakula bua dikengesha bana betu mu maloko a bena Nazi, nya nangananga kudi bangenda-mushinga banene ba mu Canada, ne balombodi ba kumpanyi minene. Mu kupita kua bidimu, ngakamona ne: Yehowa utu utuambuluisha misangu yonso itudi tumueyemena bua kupeta bukole. Anu muvua Tatu wamba, Yehowa udi ubenesha aba badi bamutumikila.

Ndi ngitaba bua kusadila mu Québec

Mu dia matuku 4 a ngondo wa muanda-mutekete, tshidimu tshia 1940, bakakandika mudimu wa Bantemu ba Yehowa mu ditunga dia Canada. Kunyima kua matuku, bakawanyisha, kadi ekeleziya Katolike uvua anu utungunuka ne kutukengesha mu provense wa Québec. Tuakenza kampanye ka pa buaku bua kuabanya trakte uvua ne mêyi makole wa La haine ardente du Québec pour Dieu, pour Christ et pour la liberté, est un sujet de honte pour tout le Canada bua kukoka ntema ya bantu ku dikengeshibua dia bana betu mu provense au. Nathan Knorr, uvua umue wa mu bena mu Kasumbu Kaludiki ka Bantemu ba Yehowa wakenza tshisangilu ne nkama mivule ya bampanda-njila mu tshimenga tshia Montreal bua kubapesha diumvuija dia muanda utuvua tujinga kuenza. Muanetu Knorr wakatuambila ne: bu tuetu mua kuitaba bua kuenza kampanye aku, tuvua ne bua kutekemena bua kukuatshibua ne kuedibua mu buloko. Ke muakenzekabi menemene! Mu bule bua tshikondo kampanda, bakankuata misangu 15. Patuvua tuya mu buambi, tuvua tuambula maloso etu a mênu ne bisaku bia nsuki bualu bivua mua kutufikila bua kulala mu buloko.

Kumpala, tuvua tutamba kuenza mudimu wetu butuku bua kubenga kukoka ntema ya bantu kutudi. Pa tshibidilu, mvua ngambula trakte mipite bungi mu tshibuta tshianyi ne ntshilembeleja mu nshingu mu tshizaku. Tshibuta etshi tshivua tshiuwule bikole, tshimvuija bu muntu ne difu. Bivua bualu buimpe buanyi meme dîba dimvua mbuela mu kawulu kûle ne bantu, nya mu teritware bua kuyisha. Misangu ya bungi, bantu balume ba kanemu bavua bajuka ne bashila nsongakaji uvuabu bamona bu uvua ne difu muaba wa kusomba.

Mu bule bua matuku, tuakabanga kuenza mudimu wa diabanya trakte mu munya. Tuvua tushiya trakte ku nzubu isatu anyi inayi ne pashishe tuya mu teritware mukuabu. Misangu ya bungi, ngenzelu eu wakapatula bipeta bilenga. Kadi, pavua nsaserdose umvua ne: tuvua mu tshitupa atshi, tuvua ne bua kutekemena tshimvundu. Umue musangu, nsaserdose mukuabu wakasaka tshisumbu tshia bena tshimvundu bakulumpe ne bana batue ku 50 anyi 60 bua kutuasa tumata ne mayi. Tuakaya kuela kabuendela mu nzubu mua muanetu muena Kristo wa bakaji mukuabu, mutuakalala panshi mu sima.

Bu muvuaku dijinga dikole dia bampanda-njila bua kuyisha mu tshitupa tshia Québec tshivua bantu bakula Mfualansa, mu ngondo wa dikumi ne muibidi wa tshidimu tshia 1958, meme ne yaya Ruby tuakabanga kulonga muakulu wa Mfualansa. Panyima apu, bakatutuma mu bitupa bia bungi bivua bantu bakula Mfualansa mu provense au. Muaba wonso uvuabu batutuma uvua ne au malu a pa buawu. Mu umue muaba, tuakayisha ku nzubu ne ku nzubu mêba muanda-mukulu ku dituku munkatshi mua bidimu bibidi bijima katuyi tupeta bantu bavua banyisha bua kuyukila nabu! Bantu bavua anu batutangidila pa masoso a bibi ne baajika bapingana. Kadi katuakalekela nansha. Lelu, muaba eu udi bisumbu bibidi binene.

Yehowa udi utukuatshisha mu mishindu yonso

Tuakabanga mudimu wa bumpanda-njila bua pa buabu mu tshidimu tshia 1965. Mu umue muaba wakatutumabu, tuakamona mushinga menemene wa miaku ya Paulo idi mu 1 Timote 6:8 ne: ‘Patuikala ne bia kudia ne bia kuluata, netuikale ne mitshima mipole ne bintu ebi.’ Tuvua ne bua kuenza makumi bimpe bua kusumba bintu bituvua nabi dijinga. Nunku, tuvua tulama makuta bua kuikala ne luya mu nzubu, kufutshila nzubu, bua nzembu ne bua biakudia. Nunku, tuvua tushala ne sentime 25 ku ngondo ya kutula mutuvua basue.

 Bua makuta makese atuvua nawu, tuvua anu mua kukokesha bua kuikala ne luya mu nzubu anu bua mêba makese butuku. Nunku mu nzubu wetu wa bulalu kamuvuaku muanji kupita luya lua degre 15 ne muvua mashika a bungi misangu mivule. Dimue edi, muana wa mulongi wa Bible wa yaya Ruby wakalua kututangila kumbelu. Ndi mmona ne: uvua ne bua kuikala muye kuambila mamuende pavuaye mupingane muabu ne: tuvua tufua ne mashika, bualu kunyima mamuende wakabanga kututumina dolare dikumi ya bena Canada ku ngondo yonso bua kusumba kasolonyi ne kumona mua kulekela tshiamu tshia dipatula luya tshitemesha dîba dionso. Katuvuaku tudiumvua bapangile tshintu musangu nansha umue to. Katuvua babanji to, kadi tuvua misangu yonso anu ne bituvua nabi dijinga. Tuvua tuangata tshintu tshionso tshia pa mutu tshituvua tupeta bu dibenesha. Mêyi a mu Musambu 37:25 a ne: ‘tshiena muanji kutangila muntu muakane mushale patupu, anyi bana bende baledibue balomba bia kudia’ akakumbana bulelela!

Nansha mutuakapeta buluishi, mvua ne disanka dia kumona bantu ba bungi bandi mulongeshe Bible bafike ku dimanya bulelela. Bamue ba kudibu bakangata mudimu wa ku dîba ne ku dîba, mudimu wakampesha disanka dia pa buadi.

Ndi ntantamena ntatu mipiamipia

Bakatutuma mu tshimenga tshia Cornwall, mu provense wa Ontario, mu 1970. Bu tshidimu tshijima kunyima kua difika dietu mu Cornwall, Mamu wakabanga kusama. Tatu ukavua mufue mu tshidimu tshia 1957, nenku meme ne bana ba yaya (babidi) tuakapingana bua kulama Mamu too ne ku lufu luende mu tshidimu tshia 1972. Bampanda-njila ba pa buabu benzejanganyi netu ba mudimu Ella Lisitza ne Ann Kowalenko bakatuambuluisha ne kutukolesha ne dinanga dionso mu tshikondo atshi. Bakatabalela balongi betu ba Bible ne malu makuabu avua ne mushinga matuku atuvua katuyiku au. Mêyi adi mu Nsumuinu 18:24 aa: ‘Kudi mulunda udi upita muanabu ne muntu kumulamata’ akakumbana bushuwa!

Bulelela nsombelu mmûle tente ne ntatu. Ku diambuluisha dia dinanga ne diambuluisha dia Yehowa, ndi nyitantamena. Ntshidi anu mutungunuke ne disanka dionso mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Tutu Bob wakafua mu tshidimu tshia 1993, wakenza mudimu wa bumpanda-njila bidimu bipite pa 20, ne mu bidimu ebi, wakenza bidimu bia mushinga mukole 10 pamue ne mukajende Doll mu bumpanda-njila. Yaya Ella wakafua mu ngondo wa dikumi, tshidimu tshia 1998, uvua mpanda-njila bidimu bipite pa 30 ne uvua anu ne lungenyi lua bumpanda-njila. Mu tshidimu  tshia 1991, bakakuata yaya Ruby ne disama dia kansere. Nansha nanku, uvua uyisha lumu luimpe ne tu-makanda tuende tukese. Uvua anu munange kusekeshangana too ne pabuipi ne lufu luende mu dia 26, ngondo wa tshitema, tshidimu tshia 1999. Nansha mudi bayaya banyi bafue, ndi ne dîku dia mu nyuma dia bana betu ba balume ne ba bakaji didi dingambuluisha bua kuikala muedianganyi wa bilele.

Pandi ntangila kunyima ku malu onso andi muenze mu nsombelu wanyi, tshindi mua kushintulula ntshinyi? Kabatuku banji kunsela to, kadi ndi wa diakalenga bualu mvua ne baledi bena dinanga, tutu ne bayaya bavua bateka bulelela pa muaba wa kumpala mu nsombelu wabu. Ndi mutekemene bua kumonangana nabu bonso mu katupa kîpi emu pabika bafue. Ndi mmona mpindieu Tatu ungupukila ne mmona Mamu upuekesha binsonji ne tuelangana nende mu tshitupa. Yaya Ella ne yaya Ruby ne tutu Bob batumpika ne disanka.

Mu dindila tshikondo etshi, ndi ne dijinga dia kutungunuka ne kutumbisha Yehowa ne kumupa lumu ne makanda a mubidi andi nawu. Mudimu wa ku dîba ne ku dîba wa bumpanda-njila mmulenga be, ne udi usankisha bikole. Bidi anu bu muvua mufundi wa misambu muambe bua bonso badi bendela mu njila ya Yehowa ne: ‘Newikale ne disanka, newikale ne diakalengele.’​—Musambu 128:1, 2.

[Bimfuanyi mu dibeji 26]

Tatu uvua munange Bible. Wakatulongesha bua kujadika muvua malongesha etu mikale malelela

[Tshimfuanyi mu dibeji 28]

Kubangila ku dia bakaji batangile ku dia balume: Ruby, meme, Bob, Ella, Mamu ne Tatu mu 1947

[Tshimfuanyi mu dibeji 28]

Mulongo wa kumpala, kubangila ku dia bakaji batangile ku dia balume: Meme, yaya Ruby ne yaya Ella mu mpungilu wa distrike mu 1998