Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

“Nukandamene Diabolo”

“Nukandamene Diabolo”

“Nukandamene Diabolo”

“Nukandamene Diabolo ne yeye neanunyeme.”​—YAKOBO 4:7.

1. Ntshinyi tshitudi mua kuamba bua nsombelu udiku lelu, ne bua tshinyi bela manyi ne balunda babu badi ne bua kuikala ne budimu?

 MUFUNDI wa mu ditunga dia France André Malraux wakamba ne: “Nzambi ukadi mujimine, kadi Diabolo yeye utshidiku.” Mêyi ende aa adi akumbanyina bimpe menemene nsombelu udiku lelu pa buloba. Bushuwa, malu adi bantu benza adi amueneka atamba kuleja mayele a Diabolo kupita disua dia Nzambi. Satana udi wenda upambuisha bantu ne “bukole buonso, ne bimanyinu, ne malu a kukema a mashimi, ne kudinga kuonso kua malu mabi kudi batshidi bajimina mu lufu.” (2 Tesalonike 2:9, 10) Kadi mu ‘matuku a ku nshikidilu’ aa, Satana mmutambe kutua basadidi ba Nzambi badi badilambule kudiye mutu, uluisha bena Kristo bela manyi, ‘badi batumikila mikenji ya Nzambi, ne badi ne bumanyishi bua Yezu.’ (2 Timote 3:1; Buakabuluibua 12:9, 17) Basadidi ba Nzambi bela manyi aba ne balunda babu badi ne ditekemena dia kupeta muoyo pa buloba badi ne bua kuikala ne budimu.

2. Mmunyi muvua Satana mudinge Eva, ne nditshina kayi diakaleja mupostolo Paulo?

2 Satana udi mudingianganyi wa kalanda musenga. Wakangata nyoka bu tshidingijilu, yeye e kudinga Eva bua kufikaye ku diela meji ne: uvua mua kupeta disanka dia bungi bu yeye mua kubanga kudienzela malu kayi ku bukokeshi bua Nzambi. (Genese 3:1-6) Kunyima kua bidimu bitue ku binunu binayi bijima, mupostolo Paulo wakaleja ditshina divuaye nadi bua pavuaye umona se: bena Kristo bela manyi ba mu Kolinto bavua mua kupona mu mateyi a Satana. Paulo wakafunda ne: ‘Ndi ntshina ne: bu muakadi nyoka udinga Eva ne budimu buende, bumue meji enu neapambuishibue ku dilamata diawu ne butoke buawu bidi kudi Kristo.’ (2 Kolinto 11:3) Satana udi unyanga lungenyi lua bantu ne ukonyangaja ngelelu wabu wa meji. Anu muakadingaye Eva, udi mua kusaka bena Kristo ku ngelelu wa meji mubi ne ku dimona ne: disanka diabu didi mu bualu kampanda budi Yehowa ne Muanende kabayi basue to.

3. Mmushindu kayi udi Yehowa ukuba bantu kudi Diabolo?

3 Tudi mua kufuanyikija Satana ne tshilembi tshia nyunyi udi wela mateyi bua kukuata nyunyi idi kayiyi midimuke. Bua kuepuka mateyi a Satana, tudi ne bua ‘kushikama mu muaba musokome wa Mutambe Bunene,’ mmuomumue ne: muaba udi Yehowa ukuba aba badi banyisha bumfumu buende butambe bunene mu malu adibu benza. (Musambu 91:1-3) Buonso buetu tudi dijinga ne bukubi budi Nzambi ufila ku diambuluisha dia Dîyi diende, nyuma wende ne bulongolodi buende bua tumone mua ‘kuimana bakandamane kumpala kua mateyi a Diabolo.’ (Efeso 6:11) Muaku wa mu tshiena-Gelika udibu bakudimune ne: “mateyi” badi kabidi mua kuukudimuna ne: “madimu” anyi “mayele.” Kakuyi mpata, Diabolo udi ne mayele a bungi adiye ukeba kuteya nawu basadidi ba Yehowa.

Mateyi avuaye muele bua bena Kristo ba kumpala

4. Bena Kristo ba kumpala bavua mu nsombelu wa mushindu kayi?

4 Bena Kristo ba mu lukama lua bidimu lua kumpala ne luibidi kumpala kua bikondo bietu ebi bavua mu tshikondo tshivua Bukalenge bua bena Lomo butumbe bikole. Ditalala divua mu Lomo (Pax Romana) diakambuluisha bantu bua kuenda mushinga kutanta kuyabu kumpala. Bubanji ebu buakapetesha bakokeshi mushindu wa kuikala ne dîba dia bungi dia kujikija lutetuku, e kulongololabu bua bantu bikale ne manaya mavule bua kabamonu mua kubatombokela nansha. Mu bimue bikondo, matuku avua bantu kabayi baya ku mudimu avua bungi bua muomumue ne avuabu baya ku mudimu. Balombodi bavua batula makuta a mbulamatadi bua kusumbila bantu biakudia ne kubalongoluela miaba minene ya kuenzela manaya, bua kuikalabu ne mafu mukutshisha bimpe ne bapumbakaje lungenyi.

5, 6. (a) Bua tshinyi kabivua biakanyine bua bena Kristo kuikalabu baya mu nzubu anyi mu bipalu bia manaya bia bena Lomo? (b) Ndiyele kayi dibi divua Satana nadi, ne mmunyi muvua bena Kristo mua kudiepuka?

5 Nsombelu eu uvua ne njiwu bua bena Kristo ba kumpala anyi? Bilondeshile malu avua bafundi ba kunyima kua tshikondo tshia bapostolo bu mudi Tertullien bafunde, mavule a ku manaya avua bantu bajikijila nawu lutetuku mu tshikondo atshi avua ne njiwu ya bungi ya mu nyuma ne mafuane kunyanga bikadilu bia bena Kristo balelela. Tshilejilu, bavua benza bibilu ne manaya a bungi bua kutumbisha nzambi ya bampangano. (2 Kolinto 6:14-18) Mu nzubu ya manaya, nansha mu manaya a bungi a kale muvua malu mabi a buendenda anyi a diela mashi a bantu panshi ne tshikisu tshionso. Pakapita matuku, bantu kabavua batambe kusua kabidi manaya a kale to, kubangabu kuanyisha manaya a bundu a didikija amue malu malelela. Mufundi wa miyuki ya malu a kale Jérôme Carcopino udi wamba mu mukanda wende kampanda ne: “Mu manaya aa bavua banyishila bantu bakaji bavua banaya bua kuvula bilamba bionso nkong . . . Bavua belesha mashi a bantu bungi tshianana panshi. . . . [Manaya aa a didikija amue malu malelela] akatamba kusankisha bantu ba bungi ba mu tshimenga tshikulu bavua ne majinga mabi a tshiendenda. Malu avuabu balejamu kaavua nansha ababungamija to bualu malu makuate buôwa a tshikisu tshikole avua enzeka mu bipalu bia manaya akavua mabavuije kabatshiyi bamona kabidi bualu bubatonda ne akavua manyange bikadilu biabu.” (Daily Life in Ancient Rome)​—Matayo 5:27, 28.

6 Mu bipalu bia manaya, baluanganyi bavua baluishangana bua kushipangana, anyi bavua baluangana ne nyama ya luonji, bayishipa peshi ibashipa buobu. Ndekelu wa bionso bakabanga kuela bena tshibawu ne bena Kristo ba bungi mu nyama ya luonji. Nansha mu bikondo bia kale abi, mayele a Satana avua bua kufikisha bantu ku dibenga kukina tshiendenda ne malu a tshikisu too ne pakalua malu aa kutangalaka miaba yonso ne bantu kubangabu kuenda kuakeba. Mushindu umuepele wa kuenza bua kuepuka buteyi abu buela kudi Satana uvua anu dibenga kuya mu nzubu anyi mu bipalu bia manaya a nunku.​—1 Kolinto 15:32, 33.

7, 8. (a) Bua tshinyi muena Kristo uvua uya kubandila mbilu ya ditembangana ne matempu uvua mubule meji? (b) Mmunyi muvua Satana mua kuteya bena Kristo ne miaba ivua bena Lomo buowela mâyi?

7 Kakuyi mpata, mbilu ya ditembangana ne matempu ivuabu banyema mu bipalu bia manaya ivua isankisha bantu bikole, kadi kayivua mimpe bua bena Kristo to, bualu misangu ya bungi bantu bavua bakutulamu bimvundu. Mufundi mukuabu wa mu lukama lua bidimu luisatu wakamba ne: bamue babandidi bavua baluishangana mvita, ne mufundi Carcopino udi wamba ne: “bena lubuku lua mabulungu ne bakaji ba ndumba bavua basakula bikole” mu nzubu ya miaba ivuabu benzela manaya aa. Bushuwa, bena Kristo kabavua ne bua kuya mu tshipalu muvuabu banyemena mbilu ya matempu ya nunku to.​—1 Kolinto 6:9, 10.

8 Kadi netuambe tshinyi bua miaba miende lumu ivua bena Lomo baya kuowela mâyi? Mu bulelela, kakuvua bualu bubi mu diowa mâyi bua kuikala ne mankenda to. Kadi miaba ya bungi ivua bena Lomo buowela mâyi ivua nzubu minene ivua ne miaba ya dikamatshila mubidi, ya dibidijila mubidi, ya dinayila manaya a mfranga, ne ya kudila biakudia ne kunuina maluvu. Kadi nansha muvuabu bakosele bantu balume diabu dîba dia kuowa mâyi ne bantu bakaji pabu diabu, misangu ya bungi bavua babalekela buobu buonso buowa mâyi pamue basambakanangane. Clément wa mu Alexandrie wakafunda ne: “Miaba ya kuowela mâyi mmiunzuluila balume ne bakaji kakuyi dishilangana; ne bavua bendakanamu butaka bua kuditua mu buendenda.” Nunku, muaba mulongolola kudi mbulamatadi uvua mua kulua bipepele tshintu tshia Satana kuteya natshi bena Kristo. Bena Kristo ba meji kabavua baya miaba ya mushindu’eu to.

9. Mmateyi kayi avua bena Kristo ba kumpala ne bua kuepuka?

9 Manaya a mfranga ke avua bantu basue kupitshisha nawu dîba mu tshikondo tshivua Bukalenge bua bena Lomo butumbe. Bena Kristo ba kumpala bavua mua kuepuka didia mpiku ne makuta mu tshikondo tshia mbilu ya ditembangana ne matempu pa kubenga patupu bua kuya miaba ivuabu bayinyemena. Bavua kabidi benzela manaya a mfranga a bantu bakese avuabu bakandike mu tuzubu tukese tusokome tua bilala-benyi ne tua binuinu bia maluvu. Banayi bavua bela makuta mu manaya a dibuka bungi bua nsoka ivua munayi mukuabu muikale nayi mu bianza. Manaya a makuta avua asankisha bantu bikole, bualu avua abapesha ditekemena dia kupeta makuta bipepele. (Efeso 5:5) Kabidi, bansongakaji bavua benza mudimu mu binuinu bia maluvu bavua nangananga bandumba, bavua bavudija kabidi njiwu ya tshiendenda tshia masandi. Aa avua amue mateyi avua Satana muele bua kukuata bena Kristo bavua basombele mu bimenga bia Bukalenge bua Lomo. Kadi malu mmashilangane bikole lelu anyi?

Mateyi a Satana a lelu

10. Mmunyi mudi nsombelu wa lelu mufuanangane ne uvuaku mu Bukalenge bua bena Lomo?

10 Bua kuamba bulelela, mayele a Satana ki mmashintuluke mu kupita kua bidimu to. Mupostolo Paulo wakapesha bena Kristo bavua basombele mu tshimenga tshia malu mabi tshia Kolinto mibelu mikole bua ‘Satana kikadi ne muaba wa kubapitshila budimu’ nansha. Wakamba ne: ‘Katuena tupanga kumanya madimu [a Satana].’ (2 Kolinto 2:11) Mu matunga mabanji a bungi, nsombelu udiku lelu mmufuanangane ne uvuaku pavua Bukalenge bua bena Lomo butumbe bikole. Bantu bavule badi bapitshisha mêba a bungi mu manaya. Manaya a loteri malongolola kudi Mbulamatadi adi apesha bapele ditekemena dia kupeta mfranga anyi bintu bivule. Kudi manaya a bungi a tombola adibu balongolole bua kupumbakaja lungenyi lua bantu. Bipalu bia manaya mbiûle tente, bantu badi banaya manaya a mfranga, babandidi batu bajula bimvundu imue misangu, nangananga banayi bine. Bantu badi bateleja mijiki mibi, ne badi batangila manaya adi aleja malu a tshiendenda mu nzubu ya manaya nansha filme mibi ku video anyi ku TV. Mu amue matunga mutu tshibidilu tshia balume ne bakaji baya kuowela mâyi muaba umue ne miaba idi mâyi apatuka mu buloba mikale ne luya, ne kudi miaba itubu baya kuowela mâyi butaka ku imue mielelu ya misulu ta ya mbuu. Anu bu muvuabi mu nkama ya bidimu ya ntuadijilu ya Buena-Kristo, Satana udi ukeba bua kuteya basadidi ba Nzambi ne manaya a dijikija nawu lutetuku a panu.

11. Mmateyi kayi adi mu dijinga dia kujikija lutetuku?

11 Lelu tunyinganyinga ntuvule mu bantu, nunku ki mbibi bua kupeta dijinga dia kupitshisha lupepele anyi bua kuya kunaya bua kupumbakajaku lungenyi to. Kadi, anu muvua miaba ya kuowela mâyi ya bena Lomo mikale ne malu avua ne njiwu bua bena Kristo ba kumpala, imue nzubu ne miaba ya kupitshishila dikisha mmilue buteyi budi Satana muangate bua kusaka bena Kristo ba mu tshikondo tshietu etshi ku buendenda anyi dikuatshika dia maluvu. Paulo wakafundila bena Kristo ba mu Kolinto ne: ‘Kanudingibu; malunda mabi adi anyanga malu makane a bantu. Nutabale biakane, nulekele kuenza malu mabi; bualu bua bakuabu kabena bamanye Nzambi.’​—1 Kolinto 15:33, 34.

12. Ng’amue mayele kayi adi Satana ukeba kukuata nawu basadidi ba Yehowa lelu?

12 Tudi bamone mushindu uvua Satana munyange meji a Eva ne budimu buende. (2 Kolinto 11:3) Lelu, bumue bua ku mateyi a Diabolo mbua kufikisha bena Kristo ku diela meji se: bobu baditue ndambu mu bienzedi bia bena panu bua kuleja ne: Bantemu ba Yehowa badi anu bu bantu bakuabu bonso, nebafike ku dikoka bamue ku bulelela bua bena Kristo. Imue misangu batu baya kule menemene kadi malu alua kubakudimukila. (Hagai 2:12-14) Dikuabu dia ku mayele a Satana ndia kusaka bena Kristo badi badilambule kudi Nzambi (bansonga ne bantu bakole) ku dikala ne nsombelu wa mpala ibidi bua ‘kunyingalaja nyuma muimpe wa Nzambi.’ (Efeso 4:30) Bamue mbapone mu buteyi ebu bua dienza mudimu bibi ne Internet.

13. Mbuteyi kayi busokome budi buikale bumue bua ku mayele a Diabolo, ne mmubelu kayi wa mu Nsumuinu udi muakanyine mu muanda eu?

13 Buteyi bukuabu bua Satana ndibenga kuleja ne: majimbu mmabi. Muena Kristo mulelela nansha umue kêna ne bua kupima nansha bua kulabula kakese malu a majimbu anyi a bakishi to. Kadi bamue batu bapeta ditanaji pa bidi bitangila filme, manaya a ku TV anyi a ku video, ne nansha mikanda ya bana ne ya bia-kuseka itu yakula bua malu a tshikisu anyi a majimbu. Tshintu tshionso tshidi Tshitangila majimbu tudi ne bua kutshiepukila anu pa bule. Lusumuinu lukuabu lua meji ludi luamba ne: ‘Mingonge ya meba ne mateyi bidi mu njila wa muena tshitshiu; udi ulama muoyo wende neabiepuke kule kudibi.’ (Nsumuinu 22:5) Bu mudi Satana muikale “nzambi wa tshikondo etshi,” bualu buonso budi butampakane budi pamu’apa mua kuikala busokoke bumue bua ku mateyi ende.​—2 Kolinto 4:4; 1 Yone 2:15, 16.

Yezu wakakandamena Diabolo

14. Mmunyi muvua Yezu mukandamene buteyi bua kumpala bua Diabolo?

14 Yezu wakafila tshilejilu tshilenga tshia muntu wakakandamena Diabolo ne kumunyemesha. Kunyima kua Yezu mumane kutambula ne muenze tshijila munkatshi mua matuku 40, Satana wakamuteta. (Matayo 4:1-11) Mu diteta dia kumpala Satana wakabuelela mu nzala ivua nayi Yezu kunyima kua yeye mumane kujikija tshijila. Satana wakambila Yezu bua enze tshishima tshiende tshia ntuadijilu bua kukumbaja dijinga diende dia mubidi. Yezu wakatela mêyi a mu Dutelonome 8:3 bua kubenga kuenza mudimu ne bukole buvuaye nabu bua kudisankisha, ne wakangata biakudia bia mu nyuma ne mushinga kupita biakudia bia ku mubidi.

15. (a) Ndijinga kayi dia ku tshilelelu divua Satana mubuelele bua kuteta Yezu? (b) Mbumue bua ku madimu kayi manene a Diabolo adiye uteya nawu basadidi ba Nzambi lelu, kadi mmunyi mutudi mua kumukandamena?

15 Tshidi tshikemesha bua diteta edi ntshia se: Diabolo kakakeba bua kusaka Yezu bua kuenza mpekatu wa masandi to. Nzala itu pa tshibidilu ipesha muntu dijinga dikole dia biakudia yakamueneka mikale dijinga ditambe bukole dia kuteta nadi Yezu musangu au. Mmateta kayi adi Diabolo ukeba kupambuisha nawu bantu ba Nzambi lelu? Adi bungi tshianana, kadi mateta a tshiendenda tshia masandi ke bumue bua ku madimu ende manene adiye ukeba bua kunyanga nawu lulamatu lua bantu ba Yehowa. Tuetu bidikije Yezu, netukandamene Diabolo ne mateta ende. Anu muvua Yezu mupangishe Satana bua kumufikisha ku bubi pakavulukaye mvese ivua miakanyine, padibu batuteta, tudi ne bua kuvuluka mvese bu mudi wa Genese 39:9 ne wa 1 Kolinto 6:18.

16. (a) Mmunyi muvua Satana mutete Yezu musangu muibidi? (b) Mmu malu kayi mudi Satana mua kukeba bua kutusaka bua kuela Yehowa mu diteta?

16 Pashishe, Diabolo wakambila Yezu bua kutumpikaye kulu ku tshimanu tshia ntempelo bua kuteta bukole bua Nzambi bua kumukuba ne banjelu Bende. Yezu wakatela mêyi a mu Dutelonome 6:16, kubengaye bua kuela Tatuende mu diteta. Satana kêna pamu’apa mua kututeta bua tuetu kutumpika kulu ku ntempelo to, kadi udi mua kututeta bua tuetu kuela Yehowa mu diteta. Muoyo udiku ututeta bua kumona patudi mua kushikidila mu dilonda miodele ya bena panu mu mvuadilu wetu ne mu ndengejilu wetu wa mubidi kabayi batubela anyi? Udiku ututeta mu malu adi atangila manaya mabi anyi? Nunku tudi mua kuikala tuela Yehowa mu diteta. Tuetu bikale ne ngenyi ya mushindu’eu, pamutu pa Satana kutunyema, udi mua kushala unyungulukila anu muaba utudi au, ukeba anu bua kutusaka ku dimulamata yeye.

17. (a) Mmunyi muvua Diabolo mutete Yezu musangu muisatu? (b) Mmunyi mudi mêyi a mu Yakobo 4:7 mua kutuambuluisha?

17 Pakasua Satana kupesha Yezu makalenge onso a panu umulomba bua yeye kumukukuila anu kasangu kamue patupu, Yezu wakamukandamena kabidi mu dimutelela mêyi a mu Mukanda wa Nzambi, e kushalaye mulamate kashendende ku ntendelelu wa Tatuende. (Dutelonome 5:9; 6:13; 10:20) Pamu’apa Satana kakutupesha makalenge a panu to, kadi udi ututeta misangu ne misangu ne lukuka lua biuma, anyi mene lungenyi lua kupeta ketu ka-bukalenge. Tudiku tuenza muakenza Yezu, tushala balamate anu Yehowa yeye nkayende anyi? Bikalabi nanku, bualu buakenzekela Yezu nebutuenzekele petu. Muyuki wa Matayo udi wamba ne: ‘Pashishe Diabolo wakamushiya.’ (Matayo 4:11) Satana neatushiye bituamutuila nkanana bikole pa kuvuluka mêyi makanyine a mu Bible ne pa kuatumikila. Muyidi Yakobo wakafunda ne: “Nukandamene Diabolo ne yeye neanunyeme.” (Yakobo 4:7) Muanetu mukuabu muena Kristo wakafundila filiale wa Bantemu ba Yehowa wa mu ditunga dia France ne: “Bulelela Satana udi ne mayele. Nansha mundi ne meji a kuenza malu mimpe, ndi mmona binkolele menemene bua kukanda ngenyi ne majinga anyi. Nansha nanku, ne dikima, lutulu, ne nangananga ku diambuluisha dia Yehowa, ndi mupangadike bua kulama lulamatu luanyi ne bua kushala mulamate bulelela.”

Tudi balongolola tshishiki bua kukandamena Diabolo

18. Mbia-mvita kayi bia mu nyuma bidi bitulongolola bua kukandamena Diabolo?

18 Yehowa mmutupeshe bia-mvita bia mu nyuma bia bungi bua kutuambuluishabi bua ‘kuimana bakandamane kumpala kua mateyi a Diabolo.’ (Efeso 6:11-18) Dinanga ditudi nadi bua bulelela neditusuike bu mukaba mu tshifuka, anyi neditulongolole bua kuenza mudimu wa bena Kristo. Dipangadika dietu dia kulamata mikenji ya Yehowa ya buakane nedikale bu tshibuikilu tshia pa tshiadi tshikuba mutshima wetu. Bituikala bavuale bisabata bia lumu luimpe ku makasa etu, netuikale tuenza mudimu wa buambi misangu yonso, ne bualu ebu nebutukoleshe ne nebutukube mu nyuma. Ditabuja dietu dikole nedikale bu ngabu [munene], udi utukuba ku ‘miketa yonso ya Satana idi ne kapia kasuikaku,’ neditukube kabidi ku malu a budimu adiye utuluisha nawu ne mateta ende. Ditekemena dietu dikole mu dikumbana dia malaya a Yehowa nedikale bu tshifulu tshidi tshikuba meji etu ne tshitupesha ditalala dia mu lungenyi. (Filipoi 4:7) Tuetu bashikuluje diyisha Dîyi dia Nzambi, nedikale bu muele utudi mua kupatula nawu bantu mu bupika bua mu nyuma bua Satana. Tudi kabidi mua kuutula bua tuetu kudikuba nawu, anu muakenza Yezu pakamutetabu.

19. Pa kumbusha ‘dikandamena Diabolo,’ ntshinyi tshikuabu tshidi ne mushinga?

19 Tuetu bashale bavuale ‘bintu bionso bia mvita bia Nzambi’ ebi ne batungunuke ne kusambila misangu yonso, tudi mua kuikala bajadike ne: Yehowa neatukube patuela Satana mvita. (Yone 17:15; 1 Kolinto 10:13) Kadi Yakobo wakaleja ne: ‘kukandamena Diabolo’ nkayaku ki nkudi ne bualu to. Tudi kabidi nangananga ne bua ‘[kukokela] Nzambi’ udi utulama. (Yakobo 4:7, 8) Netumone mushindu utudi mua kumukokela mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.

Newandamune munyi?

• Mmateyi kayi a Satana avua bena Kristo ba kumpala ne bua kuepuka?

• Mmadimu kayi adi Satana uteya nawu basadidi ba Yehowa lelu?

• Mmunyi muvua Yezu mukandamene mateta a Diabolo?

• Mbia-mvita kayi bia mu nyuma bidi bituambuluisha bua kukandamena Diabolo?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu mabeji 8, 9]

Yezu wakakandamena Diabolo ne muoyo umue

[Bimfuanyi mu dibeji 10]

Bena Kristo ba mu bidimu lukama bia kumpala bakabenga manaya a tshikisu ne a tshiendenda a bena Lomo

[Mêyi a dianyisha]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck