Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nyuma mibi ituku anyi?

Nyuma mibi ituku anyi?

Nyuma mibi ituku anyi?

“Pa buloba bantu badi ne dipampakana dikole, bienze anu bu ne: makole a mîdima adi ajika miaba yonso ya kupatukila.”​—Kamona-kamba Jean-Claude Souléry.

‘Padi muntu udiumvua mushikile, bidi bimusaka ku diela meji ne: kudi mukishi anyi nyuma mubi kampanda udi mupite bantu bukole.’​—Mufundi wa miyuki ya malu a kale Josef Barton.

MALU makuate buôwa akenza bakankishanganyi bena tshinyangu mu dia 11 ngondo wa tshitema 2001 akasaka bantu bavule ku diela meji a bungi bua malu au. Michael Prowse wakafunda mu tshikandakanda kampanda tshia mu ditunga dia Angleterre ne: “Nyama nansha umue kavua mua kuenza malu a busenji a mushindu’eu to.” (Financial Times) Tshikandakanda tshikuabu tshiakaleja ne: pa kumusha bivua bikengela kulongolola bua kuenza malu a tshinyangu au, “mbimpe kumona kabidi bukole bua lukinu luvua lubafikishe ku dikumbaja muine muanda eu. Ndukinu ludi lupite malu onso atu enzeka mu mvita, lukinu ludi kaluyi ne mikalu, ludi kaluyi kumvua mudilu nansha kakese to.”​—New York Times.

Bantu ba bitendelelu bishilangane bakela meji ne: kudi mua kuikala nyuma mubi kampanda udi ukebesha anyi mujudiji wa malu aa. Ngenda-mushinga kampanda wa mu Sarajevo uvua mumone malu makuate buôwa akenzeka bua dikinangana pankatshi pa bisa bia mu Bosnie wakamba ne: “Panyima pa tshidimu tshijima tshia mvita ya mu Bosnie, ndi ngitaba ne: Satana ke udi mudikuatshile malu onso aa ku bianza. Ebu mbupale bua menemene.”

Pakamuebejabu ni uvua witaba ne: Diabolo utuku, Jean Delumeau (Mufundi wa miyuki ya malu a kale) wakandamuna se: “Mmunyi mundi mua kubenga kuitaba bukole budi buenzeja malu mabi pandi mmona malu adi enzeka ne akadi menzeke katshia ngaledibua: Mvita mibidi ya buloba bujima, yakashipesha bantu bapite pa miliyo 40; buloko bunene bua mu Auschwitz ne maloko makuabu muvuabu bashipa bantu bu tshilele; dishipa bena bisa bikuabu mu ditunga dia Cambodge; bukokeshi bua tshikisu bua Ceauşescu buakela mashi a bantu ba bungi panshi; dikengeshangana didi dilue nkokeshilu wa mbulamatadi ya miaba mivule pa buloba bujima. Mulongolongo wa malu makuate buôwa kawena kubala kumana. . . . Nenku ndi ngela meji ne: tudi babinge patudi tuamba malu aa ne: ‘mmakebesha kudi diabolo’, ki mbua se: mmakebesha kudi Diabolo wa nsengu ne bikono bipanduluke to, kadi nkudi Diabolo udi tshimfuanyi tshia nyuma ne bukole budi bujudija malu mabi pa buloba.”

Anu bu Jean Delumeau, bantu ba bungi batu bamba malu makuate buôwa adi enzeka mu bantu lelu kubangila mu dîku too ne mu miaba yonso ya pa buloba ne: “mmakebesha kudi diabolo.” Kadi bualu ebu budi bumvuija tshinyi? Tudiku mua kuamba ne: mianda eyi mikuate buôwa mmikebesha kudi makole mafuikakaja patupu adi enzeja malu mabi, peshi kudiku nyuma mibi idi isaka bantu bua kuenza malu mabiamabi adi mapite too ne atu bantu benza pa tshibidilu anyi? Badiku balombola makole peshi nyuma eyi kudi mukalenge wa bubi: Satana Diabolo anyi?

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]

Bana: foto wa U.S Coast Guard