Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Difila didi dipetesha disanka

Difila didi dipetesha disanka

Difila didi dipetesha disanka

GENIVAL (musombele mu tshiasasa ku Nord-Est kua ditunga dia Brésil) uvua udisha mukajende ne bana bende ne tukuta tukese tuvuabu bamufuta ku bunsentedi buvuaye wenza ku lupitadi kampanda. Nansha muvuaye utata, Genival uvua ufila tshia-dikumi ne muoyo mujima mu ekeleziya muabu. Udi utuambila muikale uvinga mu difu ne tshianza bua kuleja nzala ne: “Imue misangu dîku dianyi divua dilala ne nzala, kadi mvua musue kupesha Nzambi tshintu tshitambe buimpe tshimvua natshi, nansha meme mushale bianza bitupu.”

Panyima pa yeye mumane kujimija mudimu wende, Genival wakatungunuka anu ne kufila tshia-dikumi. Muambi wa mu ekeleziya wabu wakamuambila bua kuela Nzambi mu diteta, kumubelaye bua kufila mfranga ya bungi. Muambi au wakamujadikila ne: Nzambi neamulokeshile mabenesha. Ke Genival kupangadikaye bua kupanyisha nzubu wende ne kufila mfranga ayi mu ekeleziya.

Ki ng’anu Genival nkayende udi ufila mfranga ne muoyo mujima nunku to. Bapele ba bungi batu bafila tshia-dikumi kabayi batontolola bualu batu babalongesha mu ekeleziya yabu ne: tshia-dikumi mmukenji wa mu Bible. Mbulelela anyi?

Tshia-dikumi ne Mikenji ya Mose

Difila tshia-dikumi divua bumue bua ku malu malomba mu Mikenji ivua Yehowa Nzambi mupeshe bisamba 12 bia Isalele wa kale kukadi bidimu bipite pa 3 500. Mikenji ayi ivua yamba ne: bavua ne bua kupesha tshisamba tshia bena Lewi tshia-dikumi tshia bia pa madimi ne tshia bimuma ne tshia bimuna bua kubakuatshisha mu mudimu wabu wa mu tabernakle.​—Lewitiki 27:30, 32; Nomba 18:21, 24.

Yehowa wakajadikila bena Isalele ne: Mikenji ‘kayivua ne bua kubapite bukole bua buobu kuyenza.’ (Dutelonome 30:11) Pavuabu anu batumikila mikenji ya Yehowa ne lulamatu, kusakidila ne wa tshia-dikumi, bavua bapeta bia pa madimi bivule bivuaye mubalaye. Ne bua kubenga kuikala ne lukengelu lua bintu, bavua kabidi ne tshibidilu tshia kuteka ku luseke tshia-dikumi tshia ku tshidimu, tshivuabu badia pavua tshisamba tshidisangisha mu bibilu bia ntendelelu. Nunku ‘benyi ne bana ba nshiya ne bakaji ba mu lufuila’ bavua mua kudia kukuta.​—Dutelonome 14:28, 29; 28:1, 2, 11-14.

Mikenji kayivua ileja tshibawu tshifundila muntu uvua ubenga kufila tshia-dikumi to, kadi muena Isalele yonso uvua udimona muenzejibue bua kukuatshisha ntendelelu mulelela mu mushindu’eu. Bushuwa, Yehowa wakamba bena Isalele bavua balengulule difila dia tshia-dikumi mu matuku a Malaki ne: ‘bavua bamuiba ku tshia-dikumi tshia bintu ne ku bintu bivuabu bafila.’ (Malaki 3:8) Tudiku mua kuamba bualu bua muomumue bua bena Kristo badi kabayi bafila tshia-dikumi anyi?

Tuanjayi kumona. Pa tshibidilu mikenji ya ditunga kampanda kabatu bayitumikila mu ditunga dikuabu to. Tshilejilu, mukenji udi ulomba bakanyemesha ba mu Grande-Bretagne bua kuendeshila ku dia bakaji kabena bautumikila kudi bakanyemesha ba mu ditunga dia France to. Bia muomumue, mukenji uvua ulomba bua kufila tshia-dikumi uvua mu tshipungidi tshivua Nzambi mupunge ne tshisamba tshia Isalele. (Ekesode 19:3-8; Musambu 147:19, 20) Anu bena Isalele ke bavua ne bua kutumikila mukenji au.

Kabidi, nansha mudibi bilelela bua se: Nzambi katu ushintuluka, malu malomba ende owu atu imue misangu ashintuluka. Bible udi wamba patoke ne: lufu lua mulambu lua Yezu mu 33 mu bikondo bietu ebi, ‘luakumbusha’ anyi ‘luakashipa’ Mikenji ya Mose pamue ne ‘mukenji wa kuangata bia dikumi.’​—Kolosai 2:13, 14; Efeso 2:13-15, Mukanda wa Mvidi Mukulu (Katolike, MMM); Ebelu 7:5, 18.

Mapa adi bena Kristo bafila

Nansha nanku, bivua anu bikengela kufila mapa bua kukuatshisha ntendelelu mulelela. Yezu uvua mutume bayidi bende bua kuikalabu ‘bamanyi bende too ne ku mfudilu kua buloba.’ (Bienzedi 1:8) Bu muvua bungi bua bena Kristo buenda buvula, bivua bilomba bua kuikala kabidi ne balongeshi bena Kristo ne batangidi bua kuikalabu bakumbula ne bakolesha bisumbu. Bakaji bakamba, bana ba nshiya ne bakengi bakuabu bavua dijinga ne diambuluisha imue misangu. Mmunyi muvua bena Kristo ba mu bidimu lukama bia kumpala bapeta mfranga ya kuenza nayi malu onso aa?

Bu mu tshidimu tshia 55 mu bikondo bietu ebi, bakela lubila balomba bena Kristo ba mu bisamba bia bende bavua ku Mputu ne mu Asia Mukese bua kuambuluishabu tshisumbu tshia mu Yudeya tshivua mu lutatu. Mu mukanda wende mufundila bena Kolinto, mupostolo Paulo udi umvuija mushindu uvuabu ne bua kulongolola ‘disangisha dia bintu bia kufila kudi bansantu.’ (1 Kolinto 16:1) Udi mua kukema bua kumvua tshidi mêyi a Paulo aleja pa bidi bitangila mapa adi bena Kristo bafila.

Mupostolo Paulo kakenzeja bena Kristo nende bua kufila mapa to. Bushuwa, bena Kristo ba mu Makedonia bavua mu “makenga mavule” ne mu “bupele” bakatungunuka ne ‘kumulomba dianyisha ne muoyo mujima bua kusangishabu pabu bintu bia kuambuluisha nabi [bansantu].’​—2 Kolinto 8:1-4, MMM.

Bulelela, Paulo wakakankamija bena Kolinto babanji bua kuidikijabu kalolo ka bana babu ba mu Makedonia. Mukanda mukuabu udi uleja ne: nansha nanku, ‘wakabenga bua kubatumina mêyi a tshia kuenza, kadi wakasungula bua kubasengelela, kubalomba, kubakankamija anyi kubatendekena. Bena Kolinto kabavua mua kufila mapa ne muoyo mujima ne musangelu bu buobu babenzeje ku bukole.’ Paulo uvua mumanye ne: ‘Nzambi udi musue muena kupa udi ufila ne disanka,’ kadi ki mmuntu udi ufila ‘ne kanyinganyinga, anyi bu muenzeja ku bukole’ nansha.​—2 Kolinto 9:7.

Ditabuja ne dimanya divule, pamue ne dinanga dilelela kudi bena Kristo nabu ke bivua mua kuikala bisake bena Kolinto bua kufila mapa ne muoyo mujima nunku.​—2 Kolinto 8:7, 8.

‘Bu muakadisunguilaye mu mutshima wende’

Pamutu pa kusunguluja bungi anyi bia pa lukama bia mfranga ya kufila, Paulo wakaleja patupu ne: ‘dituku dia kumpala dia lumingu luonso, muntu yonso udi ne bua kuteka ku luseke ndambu wa mfranga bilondeshile bidiye upeta.’ (1 Kolinto 16:2, The Holy Bible​—New International Version) Pavuabu balongolola bua kuteka mfranga bungi kampanda ku luseke pa tshibidilu, bena Kolinto kabavua mua kudimona benzejibue bua kufila ku tshimfula-muoyo anyi kudimona baluijakaja bua kufila pavua Paulo ufika to. Bua muena Kristo yonso, dipangadika dia bungi bua mfranga ya kufila divua ditangila muntu nkayende, divuaye wangata ‘bu muakadisunguilaye mu mutshima wende.’​—2 Kolinto 9:5, 7.

Bua buobu kunowa bia bungi, bena Kolinto bavua ne bua kukuna ne kalolo kavule. Kabavua babambile bua kufila too ne tshivuabu kabayi mua kukokesha to. Paulo wakabajadikila ne: ‘Tshiena nnuambila dîyi edi bua nuenu nuikale ne bujitu.’ Mapa avua ‘itabujibua bu mudi muntu nabi, ki mbu mudiye kayi nabi.’ (2 Kolinto 8:12, 13; 9:6) Mu mukanda wakaluaye kufunda pashishe, mupostolo Paulo wakadimuija ne: ‘Muntu udi kayi ukuba bena mu nzubu muende, mmuvile ditaba diende, mmupite udi kayi ne ditaba ku bubi.’ (1 Timote 5:8, MMM) Paulo kavua ukankamija difila mapa divua dibengangana ne dîyi edi.

Mbia mushinga muvua Paulo muludike ‘disangisha dia bintu bia bansantu’ bavua mu dikenga. Katuena banji kubala muaba nansha umuepele mu Bible bamba muvua Paulo anyi bapostolo bakuabu balongolola disangisha dia bintu peshi bangata tshia-dikumi bua kuenzejabu nabi midimu yabu nkayabu to. (Bienzedi 3:6) Paulo uvua ne dianyisha misangu yonso bua mapa avua tshisumbu tshimutumina, wakepuka muende muonso bua kudivuija “bujitu” pambidi pa bana babu.​—1 Tesalonike 2:9; Filipoi 4:15-18.

Mapa a ku budisuile lelu

Mbiumvuike bimpe ne: mu bidimu lukama bia kumpala, bayidi ba Kristo bavua bafila mapa a ku budisuile, ki ntshia-dikumi to. Kadi, udi mua kuikala udiebeja bikala difila mapa a ku budisuile ditshikale mushindu muimpe wa kupeta mfranga ya kuenzeja nayi mudimu wa diyisha lumu luimpe ne ya kuambuluisha nayi bena Kristo badi mu dikenga.

Tangila bualu budi bulonda ebu. Mu 1879 bafundi ba tshibejibeji etshi bakaleja patoke ne: kabavua mua “kulomba ka-pa-luse anyi kulomba bantu diambuluisha nansha.” Dipangadika adi ndipangishe Bantemu ba Yehowa bua kumuangalaja bulelela bua mu Bible anyi?

Mu matuku etu aa, Bantemu badi babanya Bible ne mikanda mikuabu mu matunga 235. Ku ntuadijilu Tshibumba tshia Nsentedi, tshibejibeji tshidi tshilongesha malu a mu Bible, tshivua tshipatuka mu muakulu umue musangu umue ku ngondo ne bavua babanya bibejibeji ebi 6 000. Katshia anu tshikondo atshi tshikadi tshipatuka misangu ibidi ku ngondo ne badi bapatula bibejibeji ebi bipite pa 24 000 000 mu miakulu 146. Bua kulongolola mudimu wabu wa dilongesha Bible pa buloba bujima, Bantemu mbibake peshi mbapete biro bia filiale mu matunga 110. Kabidi, mbibake binunu ne binunu bia nzubu ya kudisangishila ne nzubu minene ya mpuilu mikale ne miaba idibu mua kusomba kudi aba badi basue kulonga malu mavule a mu Bible.

Nansha mudi dikumbaja majinga a mu nyuma a bantu dikale bualu bua kumpala budi ne mushinga, Bantemu ba Yehowa kabena balengulula majinga a ku mubidi a bena Kristo nabu to. Padi bana babu bakenga bua mvita, bikumina, minanga ne mpepele mikole, batu babapesha manga, biakudia, bilamba ne bintu bikuabu bidi bikengedibua ne lukasa. Bionso ebi bidi bienzeka ne mapa adibu bafila kudi bena Kristo muntu ku muntu ne bisumbu bijima.

Nansha mudidi dimpe, difila mapa ku budisuile didi diumbusha bujitu pa makaya a bapele bu mudi Genival utudi batele ku ntuadijilu. Diakalenga, kayi muanji kupanyisha nzubu wende, bakalua kuyisha Genival kudi Maria, musadidi wa ku dîba ne ku dîba wa Bantemu ba Yehowa. Genival udi uvuluka wamba ne: “Muyuki au wakepula dîku dianyi ku ntatu ya bungi.”

Genival wakamanya ne: mudimu wa Mukalenge kawena wenzeka ne tshia-dikumi to. Bushuwa, difila tshia-dikumi kaditshiena bualu budi Bible ulomba nansha. Wakalonga ne: Nzambi udi ubenesha bena Kristo padibu bafila mapa ne kalolo, kadi ki mpadibu babenzeja bua kufila kupita ne tshidibu kabayi mua kukokesha to.

Kufila mapa a ku budisuile nkupeteshe Genival disanka dilelela. Udi uleja bualu ebu mushindu’eu: “Ndi mua kufila anyi kubenga kufila tshia-dikumi pa lukama, kadi ndi ne disanka bua mapa andi mfila, ne ndi mutuishibue ne: Yehowa udi usanka pende.”

[Kazubu/​Bimfuanyi mu dibeji 6]

Batatu ba Ekeleziya ba kumpala bavuaku balongeshe bua kuikala kufila tshia-dikumi anyi?

“Babanji badi munkatshi muetu badi bambuluisha bapele . . . Buobu badi ne kantu ku bianza ne badi basue, badi bafila muntu yonso tshidiye umona tshikumbane.”​—Première apologie, mufunda kudi Justin Martyr, bu mu 150 B.B.

“Bushuwa, bena Yuda bavua bamupesha tshia-dikumi tshia ku bintu biabu, kadi bena Kristo badi bapete budikadidi buobu badi bateka ku luseke bintu biabu bionso bua midimu ya Mukalenge, . . . anu muakenza mukaji mukamba mupele au wakela biende bionso mu tshibutshilu tshia Nzambi.”​—Contre les hérésies, mufunda kudi Irénée de Lyon, bu mu 180 B.B.

“Nansha mutudi ne tshibutshilu tshietu, ki ntshienza bua kuelamu mfranga ya kusumba nayi lupandu, tshienze bu tshia tshitendelelu tshidi ne mushinga watshi. Dituku dimue ku ngondo, yeye musue, muntu yonso udi welamu dipa dikese; kadi anu biobi bimusankishe, ne anu yeye muikale ne mushindu: bualu kabena benzeja muntu ku bukole; bionso bidi ku budisuile.”​—Apologétique, mufunda kudi Tertullien, bu mu 197 B.B.

“Bu muakadiunda Ekeleziya ne muakapatuka malongolodi kabukabu, biakalua ne mushinga bua kuela mikenji ivua ne bua kuenzeja bua se: bantu batungunuke ne kufila mfranga ya kukuatshisha nayi balombodi ba Ekeleziya. Bakangatshila difila dia tshia-dikumi tshia bintu mu Mikenji ya Kale . . . Mikenji misunguluke ya kumpalampala pa bualu ebu idi imueneka mikale mu mukanda wa bepiskopo bavua basangile mu tshimenga tshia Tours (mu ditunga dia France) mu tshidimu tshia 567 ne mu [mikenji] ya Tshipangu tshia mu tshimenga tshia Mâcon (mu France) mu 585.”​—The Catholic Encyclopedia.

[Mêyi a dianyisha]

Tshijanja, kulu ku dia bakaji: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Tshimfuanyi mu mabeji 4, 5]

Difila mapa a ku budisuile didi dipetesha disanka

[Bimfuanyi mu dibeji 7]

Mapa a ku budisuile adi ambuluisha bua kuenza mudimu wa diyisha, wa diambuluisha badi mu dikenga, ne wa dibaka miaba ya kudisangishila