Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Abi bivua bidimu bia Satana anyi?

Abi bivua bidimu bia Satana anyi?

Abi bivua bidimu bia Satana anyi?

“PA KUMONA bungi bua malu mabi adi menzeke mu bidimu lukama abi, tudi mua kuamba ne: bivua ku bukokeshi bua Satana. Katshia kuonso eku bantu kabavua banji kumueneka bajinga anyi bazuka ne muoyo mubi wonso bua kushipa bantu bakuabu miliyo ne miliyo nunku bua padibu bashilangane nabu ku dikoba, ku tshitendelelu peshi ku mabanji nansha.”

Mêyi aa akapatuka mu tshiena-bualu kampanda tshia mu tshikandakanda tshikuabu tshia mu Amerike dîba diakasekelelabu mufikilu wa 50 wa dipatuka dia bantu bavuabu bakuate kapayi bualu mu maloko manene a dikengeshila bantu a bena Nazi. (The New York Times, 26 Tshiongo, 1995) Dishipa dia bena Yuda ba ku Mputu bapite bungi kudi bena Nazi (umue wa ku mishindu ya dibutula bantu ba tshisamba tshikuabu mitambe kuenda lumu) diakabutuisha bena Yuda batue ku miliyo isambombo mijima. Bantu batue ku miliyo isatu ba mu ditunga dia Pologne bavua kabayi bena Yuda bakafua mu tshidibu babikila ne: “Dishipa dia bantu ba tshisamba tshikuabu ditubu balengulule.”

Jonathan Glover udi wamba mu mukanda wende mukuabu ne: “Badi batshinka bua tshikondo tshia kumukila mu tshidimu tshia 1900 too ne mu tshia 1989 se: mvita mmibutule bantu miliyo 86.” (Humanity​—A Moral History of the Twentieth Century) Udi wamba kabidi ne: “Mu mvita ya mu bidimu bia 1900 (lukama lua bidimu lua 20) lufu ndubutule bantu bungi budi muntu kayi mua kumvuija to. Kukosa ne: bantu bungi kampanda bujalame ke bavua bafua ku tshikondo tshionso tshivua mvita idikuma ki nkulelela to, bualu bavuabu bashipe mu mvita ibidi ya buloba bujima bavua pabuipi ne bia bisatu bibidi bia bantu bakafua (peshi bantu miliyo 58). Kadi bu bantu aba bafue mu mvita bungi bua muomumue mu bule bua bidimu bionso bia 1900 ebi, mvita ivua mua kuikala mishipe bantu batue ku 2 500 ku dituku, mmumue ne: bantu bapite pa 100 ku dîba ne ku dîba munda mua bidimu makumi tshitema kakuyi dipitshisha dia munite nansha umue to.”

Ke bualu kayi badi babikila bidimu bia 1900 bu bimue bia ku nkama ya bidimu bidi bipite bikuabu ku dielesha mashi panshi mu malu a bukua-bantu. Nadezhda Mandelstam mmufunde ne: “Tudi bamone mudi malu mabi matshimune padibu bapetule malu a nsombelu wa tshitembu wa diakalenga dia bantu ne baadiatakaje mu makasa.” (Hope Against Hope) Nunku tudi mua kuamba ne: bua mvita idi pankatshi pa malu mimpe ne malu mabi, malu mabi mmatshimune menemene anyi?

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 2]

TSHIZUBU: Mamu ne muanende wa bakaji: J.R. Ripper/​SocialPhotos

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]

U.S. Department of Energy photograph