‘Tungunukayi ne kukuama mamuma a bungi’

‘[Tungunukayi ne] kukuama mamuma a bungi; nunku nenuikale bayidi banyi.’​—YONE 15:8.

1. (a) Mbualu kayi buvua bayidi ne bua kukumbaja buvua Yezu muambile bapostolo bende? (b) Ndukonko kayi lutudi ne bua kudiela?

 BUVUA butuku bua muladilu wa lufu luende. Yezu wakangata dîba dia bungi bua kukankamija bapostolo bende, uyukila nabu bu balunda, ubapatuila ende onso a pa muoyo. Pinapu dîba dikavua pamuapa dipite ne mundankulu, kadi bua dinanga divua Yezu munange nadi balunda bende abu, wakatungunuka anu ne kubambila malu. Pashishe, mu muyuki wende au, wakabavuluija bualu bukuabu buvuabu ne bua kukumbaja bua kushalabu bayidi bende. Wakamba ne: ‘Tatu wanyi udi utumbishibua mu bualu ebu ne: nudi [nutungunuka] ne kukuama mamuma a bungi; nunku nenuikale bayidi banyi.’ (Yone 15:8) Lelu’eu, tutu tukumbaja bualu buakalombabu bayidi bua kukumbaja ebu anyi? ‘Kukuama mamuma a bungi’ kudi kumvuija tshinyi? Bua kupeta diandamuna, tukonkononayi muyuki au uvua muenzeke butuku abu.

2. Ntshilejilu kayi tshia bimuma tshidi Yezu ufila butuku bua muladilu wa lufu luende?

² Mubelu wa kukuama mamuma uvua mupatuke mu mêyi avua mu tshilejilu tshivua Yezu mupeshe bapostolo bende. Wakamba ne: ‘Meme ndi muonji munene mulelela wa mamuma a mvinyo, Tatu wanyi udi [mudimi] wawu. Ditamba dianyi dionso didi kadiyi dikuama mamuma, yeye neadiumushe, kadi ditamba dionso didi dikuama mamuma yeye neadilengeje bua kukuamadi mamuma makuabu. Katataka nudi balengejibue bualu bua dîyi dingakunuambila. Nuenu nuikale [nanyi  mu buobumue], meme ngikale [nenu mu buobumue]. Bu mudi ditamba kadiyi dimanye mua kudikuamina mamuma, anu pikaladi ku muonji munene; nunku nuenu kabidi kanuena bamanye mua kukuama mamuma, binuikala kanuyi nushala [nanyi mu buobumue]. Meme ndi muonji munene, nuenu nudi matamba. Tatu wanyi udi utumbishibua mu bualu ebu ne: nudi nukuama mamuma a bungi; nunku nenuikale bayidi banyi. [Ngakununanga] bu [muakunnanga] Tatu, shalayi mu dinanga dianyi. Binuatumikila mikenji yanyi, nenushale mu dinanga dianyi.’​—Yone 15:1-10.

3. Bayidi ba Yezu badi ne bua kuenza tshinyi bua kukuama mamuma?

³ Mu tshilejilu etshi, Yehowa m’Mudimi, Yezu udi mvinyo, bapostolo bavua Yezu uyikila nabu abu ke matamba. Pavua bapostolo aba mua kudienzeja bua kuikala ‘mu buobumue’ ne Yezu, bavua mua kukuama mamuma. Pashishe Yezu wakumvuija muvua bapostolo mua kufika ku dilama buobumue ebu ne: ‘Binuatumikila mikenji yanyi, nenushale mu dinanga dianyi.’ Pashishe, mupostolo Yone wakalua kufundila bena Kristo nende mêyi a buena aa ne: ‘Yeye udi ulama mikenji [ya Kristo], utu wikala [mu buobumue] nende.’ * (1 Yone 2:24; 3:24) Nunku, padi bayidi ba Kristo batumikila mikenji yende, badi bashala mu buobumue nende, ne buobumue ebu budi bubambuluisha bua kukuama mamuma. Mamuma atudi ne bua kukuama aa nga mushindu kayi?

Kudi mushindu wa kutanta

4. Muanda wa se: Yehowa udi ‘umusha’ ditamba dionso didi kadiyi dikuama mamuma, udi mua kutulongesha tshinyi?

⁴ Mu tshilejilu tshia mvinyo, Yehowa udi ‘umusha’ anyi ukosa ditamba padidi kadiyi dikuama mamuma. Ebi bidi bituleja tshinyi? Bidi bituleja ne: bayidi bonso mbalombibue bua kukuama mamuma; ne se: balongi bonso kabidi badi mua kukokesha bua kukuama mamuma, nansha buobu bikale ne nsombelu kayi anyi bikale ne butekete bua mushindu kayi. Kabiakuikala mu diumvuangana ne dinanga dia Yehowa bua ‘kumusha’ anyi kubenga muyidi wa Kristo bua padiye upanga kukumbaja bualu kampanda buvua kabuyi pa tshipimu tshiende to.​—Musambu 103:14; Kolosai 3:23; 1 Yone 5:3.

5. (a) Mmunyi mudi tshilejilu tshia Yezu tshileja ne: tudi mua kutanta mu malu a dikuama dia mamuma a bungi? (b) Mmishindu kayi ibidi ya mamuma itualonga?

⁵ Tshilejilu tshia Yezu tshia mvinyo tshidi kabidi tshileja ne: anu mu nsombelu itudi nayi ayi mene ke mutudi ne bua kukeba mushindu wa kutanta mu malu etu a buyidi. Tangila mudi Yezu uleja bualu ebu: ‘Ditamba dianyi dionso didi kadiyi dikuama mamuma, yeye neadiumushe, kadi ditamba dionso didi dikuama mamuma yeye neadilengeje bua kukuamadi mamuma makuabu.’ (Yone 15:2) Ku ndekelu kua tshilejilu etshi, Yezu wakabela bayidi bende bua kukuama ‘mamuma mavule.’ (Mvese wa 8) Mbuena kuamba tshinyi? Bu mutudi bayidi, katuena ne bua kusanka anu bua tshitukadi to. (Buakabuluibua 3:14, 15, 19) Kadi, tudi ne bua kukeba mishindu ya kukuama kabidi mamuma a bungi. Mmamuma kayi atudi ne bua kudienzeja bua kukuama a bungi menemene? Kudi (1) “mamuma a nyuma” ne (2) mamuma a Bukalenge.​—Galatia 5:22, 23; Matayo 24:14.

Mamuma a ngikadilu ya bena Kristo

6. Mmunyi muvua Yezu Kristo mutambe kuleja mushinga wa dimuma dia kumpala dia nyuma?

⁶ Dinanga ke didibu batele kumpala mu “mamuma a nyuma.” Nyuma wa Nzambi udi upatula dinanga munda mua bena Kristo, bualu badi batumikila mukenji wakafila Yezu katupa kîpi kumpala kua kuakulaye bua tshilejilu tshia muonji wa mvinyo udi ukuama mamuma. Wakambila bapostolo bende ne: ‘Ndi nnuelela mukenji mupiamupia ne: [nunangangane].’ (Yone 13:34) Mu muyuki wende au wa butuku bua ndekelu buende pa buloba, Yezu wakavuluija bapostolo bende misangu ne misangu mushinga wa kuleja dinanga.​—Yone 14:15, 21, 23, 24; 15:12, 13, 17.

7. Mmunyi muvua mupostolo Petelo muleje ne: kukuama mamuma kudi kupetangana ne dileja ngikadilu ya buena-Kristo?

⁷ Petelo (uvuaku pende butuku abu) wakamona bimpe ne: dinanga dia bena Kristo ne ngikadilu mikuabu bidi ne bua kumueneka munkatshi mua bayidi ba Kristo balelela. Kunyima kua bidimu, Petelo wakakankamija bena Kristo bua kukuamabu ngikadilu bu mudi didikanda ne disuangana dia buena muntu ne dinanga. Petelo wakasakidila ne:  kuenza nunku nekutuepule ku ‘diatuka ne dipanga [kukuama] mamuma.’ (2 Petelo 1:5-8) Nansha tuetu bikale mu nsombelu kayi, kudi anu mushindu wa tuetu kuleja ne: tudi ne mamuma a nyuma. Nunku tudienzejayi bikole bua kuleja dinanga, bulenga, bupuekele ne ngikadilu mikuabu ya buena Kristo bu mudiyi menemene, bualu ‘kakuena mukandu ku malu aa.’ (Galatia 5:23) Nunku, tukuamayi “mamuma a bungi.”

Tukuamayi mamuma a Bukalenge

8. (a) Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa mamuma a nyuma ne mamuma a Bukalenge? (b) Ndukonko kayi lutudi ne bua kukonkonona?

⁸ Bimuma bishême bia mibidi mishilangane bitu bilengeja mutshi. Kadi mushinga wa bimuma ebi mmupite mushinga udi nawu dilengeja diabi dia mutshi au kule ne kule. Bimuma bidi kabidi ne mushinga wa bungi bua kuendesha mutshi eu miaba mivule ku diambuluisha dia ntete yabi. Bia muomumue, mamuma a nyuma adi ambuluisha bikole kupita dilengeja patupu dia bumuntu bua muena Kristo. Ngikadilu bu mudi dinanga ne ditabuja idi kabidi itusaka bua kutangalaja ntete ya mukenji wa Bukalenge udi mu Dîyi dia Nzambi. Mona mudi mupostolo Paulo uleja diumvuangana dia mushinga edi didi pankatshi pa mamuma a mishindu ibidi aa. Udi wamba ne: ‘Tuetu tudi [ne ditabuja] (didi dimuma dia nyuma), nunku tudi tuakula kabidi.’ (2 Kolinto 4:13) Nenku Paulo udi kabidi ulua kuamba ne: tudi ‘tufila kudi Nzambi mulambu wa kumutumbisha nawu, udi biawu mamuma a mishiku.’ Eu ke mushindu muibidi wa mamuma atudi ne bua kukuama. (Ebelu 13:15) Kudiku mushindu mu nsombelu wetu wa kuikala bapatudi ba bimuma bivule, mmumue ne: kukuama “mamuma a bungi” bu bamanyishi ba Bukalenge bua Nzambi anyi?

9. Kukuama mamuma kudi kumvuija kuvuija bantu bayidi anyi? Umvuija.

⁹ Bua kuandamuna bimpe, tudi tshia kumpala ne bua kumanya malu adi enza mamuma a Bukalenge. Bidi mua kuikala bimpe bua kuamba ne: kukuama mamuma kudi kumvuija kuvuija bantu bayidi anyi? (Matayo 28:19) Mamuma atudi ne bua kukuama adi aleja bangabanga bantu batudi tuambuluisha bua kutambulabu ne kutendelelabu Yehowa anyi? Tòo. Bu biobi bikale nanku, bivua mua kutekesha bibi menemene bana betu bonso badi Bantemu ba nsongo badi batungunuke ne kumanyisha mukenji wa Bukalenge ne lulamatu bidimu bia bungi mu miaba idi bantu kabayi bauteleja. Eyowa, bu mamuma a Bukalenge atudi tukuama mikale umvuija amu kupeta kua bayidi bapiabapia, Bantemu benji ba mudimu mukole wa nunku aba bavua mua kuikala bu matamba adi kaayi akuama a mu tshilejilu tshia Yezu! Kadi kabiena nanku to. Nunku dimuma dia kumpala dia Bukalenge dia mudimu wetu wa kuyisha ndimuma kayi?

Tukuamayi mamuma pa kumiamina ntete ya Bukalenge

10. Mmunyi mudi tshilejilu tshia Yezu tshia mumiaminyi wa ntete ne mishindu kabukabu ya maloba bileja tshidi mamuma a Bukalenge mikale, ne tshidiwu kaayi mikale?

¹⁰ Tshimfuanyi tshia Yezu tshia mumiaminyi wa ntete ne mishindu kabukabu ya maloba tshidi tshifila diandamuna, diandamuna didi dikolesha ku muoyo bua aba badi bayisha miaba idi kayiyi ipatula bipeta bimpe. Yezu wakamba ne: mamiinu anyi ntete mmukenji wa Bukalenge udi mu Dîyi  dia Nzambi, ne buloba ke tshimfuanyi tshia mutshima wa muntu. Imue ntete ‘yakamata mu buloba buimpe, yakadiunda, yakavudija mamiinu makuabu.’ (Luka 8:8) Mmamiinu kayi au? Padi kakolakola kamue ka blé katoloka ne kakola, kadi kapatula muepu wa ntete mipiamipia idi bu aku mamiinu, kadi ki nkatshipuka kajima ka tukolakola tua blé to. Bia muomumue, mamuma adi muena Kristo upatula nangananga ki mbayidi bapiabapia to, kadi nntete mipiamipia ya Bukalenge.

11. Mamuma a Bukalenge ntshinyi?

¹¹ Nunku mu tshitupa etshi, mamuma adi bena Kristo bakuama ki mbayidi bapiabapia anyi ngikadilu ya buena-Kristo to. Bu mudi ntete idibu bakune mikale dîyi dia Bukalenge, mamuma aa adi ne bua kuikala divudija diabu dia ntete eyi. Dikuama dia mamuma mu tshitupa etshi didi diumvuija kumanyisha kua Bukalenge. (Matayo 24:14) Kudiku mushindu wa kukuama mamuma a Bukalenge aa, mbuena kuamba ne: kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge, nansha nsombelu wetu muikale mushindu kayi anyi? Eyowa, mushindu udiku! Mu mufuanu umue umue eu, Yezu udi umvuija bualu ebu.

Tudifilayi ne bukole buetu buonso bua butumbi bua Nzambi

12. Bena Kristo bonso badi mua kukuama mamuma a Bukalenge anyi? Umvuija.

¹² Yezu wakamba ne: ‘Yeye udi mumiamina pa buloba buimpe udi uvudija mamiinu; manga adi avulangana lukama lukama, manga makumi asambombo asambombo, manga makumi asatu asatu.’ (Matayo 13:23) Ntete idibu bakuna mu budimi idi mua kushilangana ku dikuama bilondeshile amue malu. Bia muomumue, bitudi mua kuenza  mu dimanyisha dia lumu luimpe bidi mua kushilangana bilondeshile malu atudi nawu, ne Yezu wakaleja ne: uvua mumanye bualu ebu. Bamue badi mua kuikala bapeta mushindu wa kukuama mamuma a bungi; bakuabu pabu badi mua kuikala ne makanda a mubidi mavule. Nunku malu atudi mua kukokesha bua kuenza adi mua kuikala a bungi ta makese ku a bakuabu, kadi bituikala tudi tuenza ne muoyo wetu wonso, Yehowa udi usanka. (Galatia 6:4) Nansha bikala bukulakaje ta masama a munanunanu bitutatshisha bua kuyisha, kakuyi mpata, Tatu wetu wa luse Yehowa udi utumona muntu ne muntu bu aba badi batungunuka ne ‘kukuama mamuma a bungi.’ Bua tshinyi? Bualu tudi tumupesha ‘bietu bionso [bitudi nabi],’ mbuena kuamba ne: tumuenzela mudimu ne anyima wetu yonso. *​—Mâko 12:43, 44; Luka 10:27.

13. (a) Mbualu kayi bunene butudi ne bua ‘kuyila batungunuke’ ne kukuama mamuma a Bukalenge? (b) Ntshinyi tshiatuambuluisha bua kutungunuka ne kukuama mamuma miaba idi bantu kabayi batuteleja? (Bala kazubu kadi mu dibeji dia 21.)

¹³ Nansha tuetu mua kukuama mamuma a Bukalenge mushindu kayi, patudi tushala bavuluke tshitudi tuakuamina, nebitusake bua “kuya [ne kutungunuka ne] kukuama mamuma.” (Yone 15:16) Yezu wakaleja bualu bunene butudi tuenzela nanku ne: ‘Tatu wanyi udi utumbishibua mu bualu ebu ne: [nutungunuke] ne kukuama mamuma a bungi.’ (Yone 15:8) Bulelela, mudimu wetu wa kuyisha udi utumbisha dîna dia Yehowa kumpala kua bantu bonso. (Musambu 109:30) Tshilejilu, Honor (Ntemu wa lulamatu wa bidimu 70 ne bia mu njila) udi wamba ne: “Nansha mundi mu muaba udi bantu kabayi banteleja, ndiakalenga buanyi meme bua kuleja mpala wa Mutambe Bunene.” Pakakonkabu Claudio (Ntemu wa Yehowa wa tshisumi katshia mu 1974) tshidiye utungunukila ne kuyisha nansha mudi bungi bua bantu badi bamuteleja muaba udiye musombele buikale bukese, wakatela Yone 4:34 mutudi tubala mêyi a Yezu a ne: ‘Bidia bianyi bidi kuenza bu mudi wakuntuma musue ne kujikija mudimu wende.’ Claudio wakasakidila ne: “Amu bu Yezu, ndi musue kutuadijia mudimu wanyi wa kuyisha Bukalenge ne kuujikija.” (Yone 17:4) Bantemu ba Yehowa ba buloba bujima badi ne meji amue amue aa.​—Bala kazubu ka “Mushindu wa ‘kukuama bimuma bua dinanukila,’” mu dibeji dia 21.

Kuyisha ne kulongesha

14. (a) Mudimu wa Yone Mubatiji ne wa Yezu uvua ne bipatshila kayi bibidi? (b) Udi mua kumvuija mudimu wa bena Kristo lelu munyi?

¹⁴ Mumanyishi wa kumpala wa Bukalenge mutela mu Evanjeliyo n’Yone Mubatiji. (Matayo 3:1, 2; Luka 3:18) Tshipatshila tshiende tshia kumpala tshivua tshia ‘kumanyisha bantu,’ ne wakenza mudimu eu ne ditabuja dikole ne ditekemena dia se: bantu abu ‘buonso buabu bitabuje.’ (Yone 1:6, 7) Bamue bavua Yone muyishe bakalua bayidi ba Kristo. (Yone 1:35-37) Nunku, Yone uvua muyishi wa bakuabu ne muvuiji wa bantu bayidi. Yezu pende uvua muyishi ne mulongeshi. (Matayo 4:23; 11:1) Nenku kabiena bikemesha bua muvua Yezu mutumine bayidi bende dîyi, kabiyi anu bua kuyisha mukenji wa Bukalenge to, kadi kabidi bua kuambuluisha bantu badi bawitaba bua kuluabu bayidi bende nansha. (Matayo 28:19, 20) Ke bualu kayi lelu eu mudimu wetu udi ukongoloja kuyisha ne kulongesha.

15. Mmalu kayi adi mafuanangane pankatshi pa ntelejilu wa bantu mu mudimu wa kuyisha wakenzeka mu bidimu lukama bia kumpala ne udi wenzeka lelu’eu?

¹⁵ Ku bantu bakumvua Paulo uyisha ne ulongesha mu bidimu lukama bia kumpala, ‘bakuabu bakadi bitabuja malu akambaye, bakuabu bakadi baapidia.’ (Bienzedi 28:24) Lelu, bantu badi benza bia muomumue. Diakabi, ntete ya bungi ya Bukalenge itu imata mu buloba budi kabuyi ne bufuke. Nansha nanku, imue ntete itshidi itungunuka ne kupona mu buloba buimpe, yela miji itoloka anu muvua Yezu muleje. Tshilejilu, mu buloba bujima,  bantu batue ku 5 000 badi balua bayidi balelela ba Kristo ku lumingu luonso elu. Bayidi bapiabapia aba ‘badi bitabuja malu [adibu babambile],’ nansha mudi bantu ba bungi kabayi baitabuja. Ntshinyi tshivua tshiambuluishe bua kusaka mutshima wabu ku ditaba mukenji wa Bukalenge? Misangu ya bungi, dibatabalela dia Bantemu ba Yehowa, mbuena kuamba ne: dimiamina diabu dia mâyi miaba ivuabu bakune ntete mipiamipia, diakashintulula malu. (1 Kolinto 3:6) Tuanji tutangilaku nansha bilejilu bibidi patupu tumone.

Ditabalela dietu dia muntu ditu dishintulula malu

16, 17. Bua tshinyi bidi ne mushinga bua kutabalela bantu batudi tupeta mu mudimu wa kuyisha?

¹⁶ Karolien (nsonga mukuabu, Ntemu wa mu ditunga dia Belgique) wakaya bua kuyisha mamu mukuabu mukulakaje, kadi mamu au kakasankidila mukenji wa Bukalenge nansha kakese. Bu muvua mamu au ne tshianza tshisuika bandaje, Karolien ne uvuabu nende bakajinga kumuambuluisha, kadi mamu e kubenga. Pakapita matuku abidi, Bantemu aba bakapingana ku nzubu kua mamu au kumukonkabu muvuaye mubike. Karolien udi wamba ne: “Bualu abu buakashintulula malu. Wakakema pakamonaye ne: tuvua tuditatshishilamu bua bualu buende bia bulelela. Wakatubueja mu nzubu muende, ne dilonga dia Bible kutuadijadi.”

¹⁷ Sandi (Ntemu mukuabu wa mu États-Unis) utu pende utabalela aba badiye uyisha. Utu ubala mamanyisha a mu tshikandakanda tshia muaba udiye a bana bapiabapia badibu balele ne uya kumona baledi ba bana abu ne mukanda wa Miyuki ya mu Mukanda wa Nzambi. * Bu mutu bakaji baviele bikale kumbelu misangu ya bungi ne bikala ne disanka bua kuleja benyi bana babu badibu balele, batu misangu mivule bafika ku diditua mu miyuki. Sandi udi wamba ne: “Ntu nyikila ne baledi bua mushinga wa kudia bulunda ne muana wa katoto ku diambuluisha dia dibala. Pashishe ntu ngakula bua ntatu ya dikolesha bana idiku lelu.” Bua diya kumonangana ne baledi nunku, matuku adi panshi aa mamu mukuabu ne bana bende basambombo mbatuadije kusadila Yehowa. Dituadija dietu tuetu bine dia kutabalela muntu didi mua kufikisha ku bipeta bia muomumue mu mudimu wetu wa kuyisha.

18. (a) Bua tshinyi ki mbikole bua tuetu bonso kukumbaja dîyi dituma dia ‘kukuama mamuma a bungi’? (b) Mmalu kayi asatu adibu balombe bayidi adi mu Evanjeliyo wa Yone audi mudisuike bua kukumbaja?

¹⁸ Bidi bitukankamija bikole menemene bua kumanya ne: mbipepele bua tuetu kukumbaja dîyi dituma dia ‘kutungunuka ne kukuama mamuma a bungi’! Nansha tuetu bikale bana anyi bakole, nansha tuetu bikale ne bukole bua mubidi peshi tusama, nansha tuyisha miaba idi bantu batuteleja anyi kabayi batuteleja, tuetu bonso tudi mua kukuama mamuma a bungi. Mushindu kayi? Mpa kukuama mamuma a nyuma bu mudiwu menemene ne kumanyisha mukenji wa Bukalenge bua Nzambi ne bukole buetu buonso. Tudi kabidi tudienzeja bua ‘kushala mu dîyi dia Yezu’ ne ‘kunangangana.’ Eyowa, pa kukumbaja malu malomba bayidi asatu aa matela mu Evanjeliyo wa Yone, tudi tuleja ne: tudi “bayidi ba [Kristo]” menemene.​—Yone 8:31; 13:35.

[Mêyi adi kuinshi]

Nkonko ya diambulula

• Mmamuma a mushindu kayi atudi ne bua kukuama a bungi menemene?

• Ki mbikole bua tuetu kukumbaja tshipatshila tshia ‘dikuama mamuma a bungi’ bua tshinyi?

• Mmalu kayi manene asatu malomba bayidi adi mu Evanjeliyo wa Yone atudi bakonkonone?

[Nkonko ya dilonga]

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 21]

MUSHINDU WA ‘KUKUAMA BIMUMA BUA DINANUKILA’

NTSHINYI tshidi tshikuambuluisha bua kutungunuka ne kuyisha mukenji wa Bukalenge ne lulamatu miaba idi bantu babenga bua kuuteleja? Tangila amue a ku mandamuna a nsongo a lukonko elu.

“Dimanya dia se: tudi ne dikuatshisha dia Yezu, didi ditupesha disanka ne dinanukila, nansha bantu bikale mushindu kayi muaba wetu utudi tuyishila.”​—Harry, bidimu 72; mutambule mu 1946.

“Kolinto muibidi 2:17 utu unkankamija misangu yonso. Udi wamba ne: tudi tuyisha ‘ku mêsu kua Nzambi, [badisange ne] Kristo.’ Pantu mu mudimu wa diyisha, ntu ne disanka bua kuikala ku luseke lua balunda banyi ba pa muoyo.”​—Claudio, bidimu 43; mutambule mu 1974.

“Bushuwa, mudimu wa diyisha utu bu mvita buanyi meme. Kadi ntu mmona mutu mêyi adi mu Musambu wa 18:29 mikale malelela: ‘Ku dikuatshisha dia Nzambi wanyi ndi mua kutupika lumbu.’”​—Gerard, bidimu 79; mutambule mu 1955.

“Meme mua kubala mvese nansha umuepele pandi nyisha, bidi binsankisha bua mudi muntu kampanda mukonkonone malu adi mu mutshima wende ku diambuluisha dia Bible.”​—Eleanor, bidimu 26; mutambule mu 1989.

“Ndi ntungunuka ne kuteta mishindu kabukabu. Kudi ya bungi menemene ingikala tshiyi mua kulonda yonso mu bidimu bidi binshadile.”​—Paul, bidimu 79; mutambule mu 1940.

“Kabitu bintonda patu bantu kabayi banteleja to. Ntu nkeba mushindu wa kuyisha mu bulunda, nyikila ne bantu ne nteleja bidibu bamba.”​—Daniel, bidimu 75; mutambule mu 1946.

“Ndi mupetangane ne bantu badi batambuilaku bavua bangambile ne: diyisha dianyi diakabambuluisha bua kulua Bantemu. Muntu mukuabu wakalua kulonga nabu Bible ne kubambuluisha bua kukolabu mu nyuma meme tshiyi nansha mumanye to. Ndi ne disanka dia kumanya ne: mudimu wetu udi wa mu tshibungi.”​—Joan, bidimu 66, mutambule mu 1954.

Ntshinyi tshidi tshikuambuluisha bua ‘kukuama bimuma bua dinanukila’?​—Luka 8:15, MMM.

[Bimfuanyi mu dibeji 20]

Patudi tukuama mamuma a nyuma ne tumanyisha mukenji wa Bukalenge, tudi tukuama mamuma a bungi

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Ntshinyi tshivua Yezu musue kuamba pakambilaye bapostolo bende ne: “[Tungunukayi] ne kukuama mamuma a bungi”?