Malu a mu nsombelu

Kukeba bangabanga Bukalenge ke nsombelu muimpe ne wa disanka

MALONDA KUDI JETHA SUNAL

Panyima pa dinua tshiayi mu dinda, tuakumvua dimanyisha ku tshisanji diamba ne: “Bantemu ba Yehowa ki mbanyishibue mu mikenji nansha, ne mudimu wabu mmukandika.”

BIVUA mu tshidimu tshia 1950, ne tuvua nsongakaji inayi ya bidimu makumi abidi ne pamutu ivua yenza mudimu bu ba-misionere Bantemu ba Yehowa mu ditunga dia République Dominicaine. Tuvua bafike mu ditunga adi kukavua tshidimu tshijima.

Bu-misionere kabuvua anu tshipatshila tshinene mu nsombelu wanyi nansha. Bushuwa, mvua nya mu nzambi ku buana. Tatuanyi wakimanyika dibuela mu nzambi kubangila mu tshikondo tshia Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima. Dituku dimvua muangate kofirmasiyo mu Ekeleziya wa Bepiskopo mu 1933, muepiskopo wakabala anu mvese umue, ne kutuadijaye kuakula malu a tshididi. Mamu wakafika munda bikole kufikaye too ne ku diangata dipangadika dia kubenga kudiata dikasa mu tshitanda kabidi.

Nsombelu wetu udi ushintuluka

Tatuetu William Karl ne mamuetu Mary Adams, bakatulela bana batanu. Ba balume bavua Don, Joel, ne Karl. Wa bakaji Joy, uvua wa mukala ne meme wa kumpala. Dimue dituku pamvua mfuma mu kalasa, nkavua ne bidimu 13, ngakasangana Mamu ubala kakanda kapatula kudi Bantemu ba Yehowa. Kavua ne tshiena-bualu ne: Bukalenge nditekemena dia bukua-bantu. (Angl.) Kungambilaye ne: “Ke bulelela ebu!”

Mamu wakabanga kutuambila tuetu bonso malu avuaye ulonga mu Bible. Ku mêyi ne bienzedi, wakatuambuluisha bua tuetu kumvua mushinga wa mubelu wa Yezu wa ne: ‘Diambedi kebayi Bukalenge buende ne buakane buende.’​—Matayo 6:33.

Tshivua musue kuteleja misangu yonso nansha. Dikuabu meme kumuambila ne: “Mamu, lekela  kunyisha kabidi, tshianana ntshiakuikala nkukupuila kabidi malongo to.” Kadi wakatungunuka anu kutulongesha ne budimu. Bana bonso tuvua pa tshibidilu tuya nende mu bisangilu bivua bienzekela mu nzubu wa Clara Ryan (nzubu eu uvua anu katantshi kakese ne wetu wa mu Elmhurst, provense wa Illinois, mu États Unis d’Amérique.)

Clara uvua kabidi ulongesha mua kuimba ne tshisanji tshia piano. Pavua balongi bimba ku ndekelu kua tshidimu bua kuleja mudibu balonge bimpe, mamu eu Clara uvua ne tshibidilu tshia kubalondela miyuki pa Bukalenge bua Nzambi ne ditekemena dia dibishibua ku lufu. Bu mumvua munange bikole mijiki, mutuadije kulonga tshisanji tshia violon pantshivua ne bidimu muanda mutekete, mvua nteleja bivua Clara wamba.

Pashishe Mamu ne bana bonso tuakabanga kubuela mu bisangilu bia tshisumbu ku Ouest kua Chicago. Luvua luendu lule ku bise ne mu kawulu kadi kendela mu tshimenga, kadi uvua mushindu wa kutulongesha mua kukeba bangabanga Bukalenge. Tufika mu 1938, bidimu bisatu kunyima kua Mamu mumane kutambula, ngakaya nende ku mpungilu wa Bantemu ba Yehowa ku Chicago. Uvua umue wa ku misoko 50 ivua mitua ku nshinga bua kulonda muanda eu. Malu amvua mumvuemu akalenga muoyo wanyi.

Nansha nanku dinanga dianyi dia mijiki divua anu dienda dikola. Ngakapeta dipoloma dia tulasa tua bikadilu mu 1938, ne Tatu wakenza muende muonso bua mbuele mu tshilongelu tshinene tshia mijiki (American Conservatory of Music) mu Chicago. Nunku mu bidimu bibidi bivua bilonda, ngakalonga mijiki, ngakimba mu bisumbu bibidi bia misambu ne mvua ngela meji bua kutungunuka ne mudimu au.

Mulongeshi wanyi wa tshisanji tshia violon, Herbert Butler, uvua mumbukile ku mputu mulue kusomba mu États-Unis. Nunku ngakamupesha kakanda ka Bena tshimuangi (Angl.), * ngela meji ne: uvua mua kukabala. Wakakabala, ne lumingu luakalonda panyima pa dilonga wakangambila ne: “Jetha, udi wimba tshisanji bimpe, ne wewe mutungunuke ne malonga ebe, udi mua kupeta mudimu wa dimba mu orkestre wa ku kadiomba kampanda anyi kulongesha mijiki.” Yeye kukuata kakanda aku ku bianza e kusakidila ne: “Kadi ndi ngela meji ne: Muoyo webe udi muntu emu. Bua tshinyi kuena mua kuwenza bu mudimu webe?”

Ngakelela meji bikole pa mêyi au. Pamutu pa kutungunuka ne tulasa tuanyi mu tshilongelu etshi, ngakitaba bua kuya ne Mamu mu mpungilu wa Bantemu  ba Yehowa mu tshimenga tshia Detroit mu provense wa Michigan mu ngondo wa muanda mutekete mu tshidimu tshia 1940. Tuakatudila mu ntenta ne mu kontenere ya mashinyi. Mvua muye ne violon wanyi, ne ngakimba mu orkestre wa mpungilu. Kadi mu kontenere eyi, ngakapetangana ne bampanda-njila ba bungi (bambi ba lumu luimpe ba ku dîba ne ku dîba). Bonso bavua ne disanka dia bungi. Ngakangata dipangadika dia kutambula ne dia kuwuja dibeji dia dilomba bua kuenza mudimu wa bumpanda-njila. Ngakalomba Yehowa diambuluisha bua kutungunuka mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba matuku anyi onso a muoyo.

Ngakabanga bumpanda-njila anu kuetu kundela. Pashishe ngakenza mudimu mu Chicago. Mu 1943, ngakaya ku Kentucky. Mu mushipu au, anu kumpala kua mpungilu wa distrike, ngakapeta kabeji ka dibikila dia kubuela mu kalasa kibidi ka Tshilongelu tshia Gilada, tshilongelu tshidi tshilongesha ba-misionere mudimu. Kalasa kavua ne bua kubanga mu ngondo wa tshitema mu 1943.

Mu tshikondo tshia mpungilu atshi, ngakasomba ne Ntemu mukuabu wakampesha bintu bionso bimvua nabi dijinga mu bilamba bia muanende wa bakaji. Muanende eu uvua mubuele ku busalayi ne uvua mumuambile bua kuabanyina bantu bintu biende bionso. Buanyi meme, bintu ebi bivua anu bu dikumbana dia mulayi wa Yezu wa ne: ‘Diambedi kebayi Bukalenge buende ne buakane buende, nunku nebanupe bintu ebi bionso.’ (Matayo 6:33) Ngondo itanu ya dilonga ku Gilada yakapita anu bu mu mupodi wa dîsu ne bakatupesha mapoloma mu dia matuku 31 a ngondo wa kumpala mu 1944, ngakindila ne muoyo kulu kulu bua kubuele mu mudimu wa bu-misionere.

Bakasungula pabu mudimu wa ku dîba ne ku dîba

Mamu wakatuadija bumpanda-njila mu 1942. Mu tshikondo atshi, bakunyi banyi ba balume basatu ne wa bakaji umue batshivua balonga. Misangu ya bungi Mamu uvua upetangana nabu panyima pa kalasa ne uya nabu mu diyisha. Uvua kabidi ubalongesha bua kuenza midimu ya mu nzubu. Bivua bitamba kumufikila bua kuya kulala dîba dimane kupita bualu uvua ne bua kuanji kukoma bilamba ne kuenza tu-midimu tukuabu tuvua tukengela bua kumona mua kuikala mu diyisha mu munya.

Mu ngondo wa kumpala mu 1943, pamvua ngenza bumpanda-njila ku Kentucky, muakunyanyi wa balume Don wakabanga pende bumpanda-njila. Bualu ebu buakanyingalaja Tatu, bualu uvua ujinga bua bana bende bonso bajikije iniversite, bu muvua yeye ne Mamu bajikije. Don mumane kuenza bumpanda-njila bidimu bibidi, bakamubikila bua kuenzela mudimu ku biro bia dilombuela midimu ya Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima ku Brooklyn, ku New York.

Joel wakabanga bumpanda-njila mu ngondo muisambombo mu 1943 patshivuaye kumbelu. Mu tshikondo atshi wakalomba bua kubuela mu Mpungilu, kadi Tatu wakamubengela. Nansha nanku, Joel mumane kuteta too kayi ukokesha bua kupetaku dilonga dia Bible mu teritware au, Tatu wakalua kuitaba bua kulongaye nende mu mukanda wa “Bulelela nebunupikule.” (Angl.) Uvua wandamuna ku nkonko kakuyi lutatu, kadi uvua ujinga bua Joel kuikalaye ufila mvese ya bungi bua kutuisha malu avua mu mukanda. Bualu ebu buakambuluisha Joel bua kunanga bulelela bua mu Bible bikole.

Joel uvua mutekemene bua se: Biro bia Disungulula bimuanyishile pende bua kubenga kuenza mudimu wa busalayi bu muvuaye ministre wa malu a Nzambi anu muvuabu benze bua Don. Kadi pakamona Biro ne: Joel utshivua anu muana, biakabenga bua kumuteka mu mulongo wa ba-ministre ne kumutuminabu mukanda wa kuujaye bua mudimu wa busalayi. Pakabengaye bua kuuja malu bu muvuabu bamuleje, mukanda wa dimukuata nawu e kupatuka. Pakamupetabu kudi basalayi ba FBI, wakalala mu buloko bua Cook County matuku asatu.

Tatu wakafila nzubu wetu bu tshieya bua kumulopuesha mu buloko. Kubangila ku tshikondo atshi, wakenza bia muomumue bua Bantemu bakuabu  bansonga bavua mu nsombelu wa diatshimue. Dikosa tshilumbu bibi diakafikisha Tatu munda bikole, e kuyaye ne Joel too ne ku Washington bua kuteta ni kuvua mushindu wa kulomba bua kuenzulula dilumbuluisha. Ndekelu wa bionso Joel wakapeta mikanda ivua umuanyishila bu-ministre bua malu a Nzambi ne tshilumbu tshiende tshiakajika. Tatu wakantumina mukanda kumvua ngenzela mudimu wa bu-misionere, wamba ne: “Ndi ngela meji ne: ditshimuna edi mbutumbi bua Yehowa!” Ku ndekelu kua ngondo wa muanda mukulu mu 1946, bakabikila Joel pende bua kuenza mudimu ku biro bia dilombuela midimu ya Bantemu ba Yehowa ba pa buloba bujima bia ku Brooklyn.

Karl uvua wenza bumpanda-njila pavuaye mu dikisha misangu ya bungi kumpala kua yeye kujikija tulasa tua bikadilu mu 1947 ne kutuadija mudimu wa bumpanda-njila. Tatu kubanga tusamasama, nunku Karl kuanji kumuambuluisha mu mishinga yende mu matuku ndambu kumpala kua yeye kuya muaba mukuabu wa kuenzela mudimu bu mpanda-njila. Ku ndekelu kua 1947, Karl wakabanga kusadila pamue ne Don ne Joel ku biro bia ku Brooklyn bu muena dîku dia ku Betele.

Padi Joy ujikija tulasa tua bikadilu, wakabanga bumpanda-njila. Pashishe mu tshidimu tshia 1951, wakalonda pende bana babu ku Betele. Wakenza mudimu wa disukula nzubu ne kabidi mu Tshibambalu tshia Abonema. Mu 1955 bakamusela kudi Roger Morgan, muanetu mukuabu wa mu dîku dia Betele. Bidimu muanda mutekete pashishe, bakajinga bua kulelela, ne buobu kumbuka ku Betele. Buobu kulela bana babidi, badi bikale pabu basadidi ba Yehowa.

Padi bana bonso baditua mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, Mamu wakabanga kukolesha Tatu mu mushindu uvua ukengedibua, ke yeye pende kulua kulambula muoyo wende kudi Yehowa ne kutambula mu 1952. Munkatshi mua bidimu 15 (too ne ku lufu luende), wakapiluka mu mishindu ya kuambila bantu bakuabu bulelela bua Bukalenge, nansha ne pavua masama mamutekele panshi.

Panyima pa matuku ndambu, Mamu uvua muimanyike mudimu wa bumpanda-njila bua disama dia Tatu, kadi wakalua kuubangulula kabidi too ne ku lufu luende. Mamu katu muanji kuikala ne mashinyi, nansha kubanda pa dikalu. Mamu (uvua muntu wa tshitupa) uvua wenda miaba yonso, ntanta mile ne ku ntshiama, bua kumona mua kulonga Bible ne bantu.

Ndi mu teritware wa bu-misionere

Mu dindila bua kupeta mikanda ya luendu, patuvua bajikije kalasa mu Tshilongelu tshia Gilada, tuakaya kuenzela mudimu ku Nord kua provense wa New York City munkatshi mua tshidimu tshijima. Ndekelu wa bionso mu 1945, tuakaya muaba uvuabu batutume, mu ditunga dia Cuba, mutukavua tuibidilangana ne nsombelu mupiamupia. Bantu ba bungi bakitaba malu atuvua tuyisha, ne matuku makese pashishe tuetu bonso tukavua tulombola malonga a bungi a Bible. Tuakenza mudimu muaba eu bidimu bia bungi. Kunyima bakatutuma mu ditunga dia République Dominicaine. Dimue dituku ngakapetangana ne mamu mukuabu wakandomba bikole bua kuya kumona umue wa ku bakiliya bende. Uvua mamu mukuabu wa mu ditunga dia France diende Suzanne Enfroy, uvua ukeba diambuluisha bua kumvuaye Bible bimpe.

Suzanne uvua muena Yuda, ne pavua Hitler mukuate ditunga dia France, bayende wakamunyemesha mu ditunga dikuabu yeye ne bana babu babidi.  Pakatuadija Suzanne kulonga, wakabanga kuambila bantu bakuabu ne lukasa luonso malu avuaye ulonga. Wakatuadija ne mamu uvua mundombe bua meme kuya kumutangila au, ne panyima mamu mukuabu diende Blanche, mulunda wende wa mu France. Bubidi buabu bakadiunda mu nyuma too ne ku batismo.

Suzanne wakankonka ne: “Ntshinyi tshindi mua kuenza bua kuambuluisha bana banyi?” Muanende wa balume uvua ulonga tulasa tua bu-munganga, ne wa bakaji uvua ulonga mijiki ne maja a ballet, utekemena bua kuikala muji wa maja ku Kadiomba ka City Music Hall, mu tshimenga tshia New York. Suzanne wakabatumina abonema wa Tshibumba tshia Nsentedi ne wa Réveillez-vous! Bu tshipeta, muanende wa balume, mukajende ne dipasa dia mukajende bakalua bonso Bantemu. Louis (bayende wa Suzanne) uvua ne buôwa bua muvua mukajende usankidila Bantemu ba Yehowa bualu mbulamatadi wa mu ditunga dia République Dominicaine uvua mukandike mudimu wabu. Kadi pakamuangala dîku dijima bua kusombela ku États-Unis, yeye pende wakalua Ntemu.

Dienza mudimu nansha muvuaku dikandika

Nansha muvuabu bakandike mudimu wa Bantemu ba Yehowa mu ditunga dia République Dominicaine matuku makese panyima pa difikamu dietu mu 1949, tuvua bapangadije bua kutumikila Nzambi bu Mukalenge pamutu pa bantu. (Bienzedi 5:29) Tuakatungunuka ne kukeba bangabanga Bukalenge bua Nzambi pa kumanyisha lumu luabu anu bu muvua Yezu mulongeshe bayidi bende bua kuenza. (Matayo 24:14) Kadi tuakalonga mua kuikala “ne budimu bu bua nyoka ne bu nyunyu ya nkutshi idi kayi iluishangana” patuvua tuya bua kuyisha. (Matayo 10:16) Tshilejilu, tshisanji tshianyi tshia violon tshiakangambuluisha bikole. Mvua ntshiambula pamvua nya kulombola malonga a Bible. Balongi banyi kabavua balue bimbi ba tshisanji tshia violon nansha, kadi mêku a bungi akalua mêku a basadidi ba Yehowa!

Pakakandikabu mudimu wetu, bakatumusha, tuetu nsongakaji inayi: meme, Mary Aniol, Sophia Soviak, ne Edith Morgan, ku nzubu wa ba-misionere wa mu tshimenga tshia San Francisco de Macorís ne kututumabu ku mukuabu uvua mu filiale mu Santo Domingo, tshimamuende wa bukalenge tshia ditunga. Kadi ngondo yonso mvua ngenza luendu mutangile muaba wa ntuadijilu uvuabu batutume bua kulongesha mijiki. Dienza nunku diakangambuluisha bua kutuadila bana betu bena Kristo biakudia bia mu nyuma biela mu tshibuta tshia violon ne bua kualukila ne luapolo luabu lua mudimu wa dimanyisha.

Pavuabu bakuata bana betu ba ku San Francisco de Macorís mu Santiago bua dibenga kubuelakana mu malu a tshididi, bakandomba bua meme kuikala mbatuadila makuta ne kuoku mua kumueneka mushindu, Bible, ne kuya kuambila kabidi bena mêku babu mushindu uvuabu baladila. Pakamona basalayi ba ku buloko bua ku Santiago tshibuta tshia violon, bakankonka ne: “Tshintu etshi ntshia tshinyi?” Ngakandamuna ne: “Mbua kubimbila.”

Ku misambu imvua ngimba kuvua musambu mukuabu mufunda kudi munga Ntemu pavuaye mu buloko bunene kampanda bua bena Nazi. Musambu au udi mpindieu wa nimero 29 mu mukanda wa misambu ya Bantemu ba Yehowa. Ngakawimba bua ne: bana betu aba bena buloko bamanye mua kuwimba.

Ngakalua kumanya ne: bakatuma Bantemu ba bungi ku madimi  a mukalenge Trujillo, mfumu wa ditunga. Bakangambila ne: kuvua pabuipi ne njila uvua mashinyi apitshila. Nunku pa kuamba kufika ku midi, ngakatuluka mu mashinyi ne ngakakonka njila wa ku madimi au. Muena ka-makazen mukuabu kumfunkuinaye panyima pa mikuna ne kumpeshaye ne muana bua kundeja njila ne kabalu kende bu meme mua kushiya violon wanyi bu tshieya tshia ne: nempingane.

Panyima pa mikuna ayi tuvua ne bua kusabuka musulu, tuetu bonso babidi basombe panyima pa kabalu pavuaku kenda kowela bua kusabuka. Muaba au tuetu kumona tshisumbu tshia nyunyi ya nkusu, mikale ne masala a mâyi a matamba ne a mafikuluke mikale akenka ku nsese ya dîba. Ivua yenza disanka bua kuyibandila be! Meme kusambila ne: “Tuasakidila Yehowa bua muudi muyifuke milenga nunku.” Tuakafika ku madimi eku pa dîba inayi wa dilolo jajaja. Musalayi uvua ulama muaba au wakangitabila bua meme kuyukila ne bana betu ne kunganyishila bua kubapesha bintu bionso bimvua muye nabi, too ne ka-Bible ka kakese.

Mu dialukila, ngakasambila njila yonso mujima, bualu tukavua butuku. Tuakapingana ku makazen eku babole bikole ne mvula. Bu muvua bise wa ndekelu mumane kupita, ngakalomba muena makazen bua kundombelaye bua bangambule ku kaminyo kanene ka remorke kavua kapita. Mvua mua kuenza luendu elu ne bantu balume babidi kakuyi njiwu anyi? Umue wa ku buobu wakankonka ne: “Utu mumanye Sophie anyi? Wakalonga ne muakunyanyi wa bakaji.” Ngakamba ne: tshivua diandamuna dia Yehowa ku disambila dianyi bushuwa! Tuakaya nabu too ne ku Santo Domingo kakuyi bualu.

Mu 1953, mvua munkatshi mua bantu bavua bafuma ku ditunga dia République Dominicaine bua kubuela mu mpungilu wa bantu bafuma mu matunga a bungi wa Bantemu ba Yehowa uvua muenzekele mu tshipalu tshia Yankee Stadium mu New York. Dîku dietu dijima divuamu, nansha Tatu. Panyima pa bamane kuleja mushindu uvua mudimu wa diyisha wenda uya kumpala mu ditunga dia République Dominicaine, misionere utuvua tuenza nende mudimu Mary Aniol ne meme tuakenza dinaya dia tshilejilu mu programe eu bua kuleja mushindu utuvua tuyisha mu dikandika adi.

Disanka dia pa buadi mu mudimu wa diendakana wa butangidi bua bisumbu

Mu tshikondo atshi ngakapetangana ne Rudolph Sunal, wakalua kunsela tshidimu tshiakalonda. Dîku diabu divua dilue dia Bantemu matuku makese panyima pa Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima, mu tshimenga tshia Allegheny, mu Pennsylvanie. Panyima pa yeye mumane kuenza buloko bu muvuaye kayi mua kubuela mu tshididi mu tshikondo tshia Mvita Mibidi ya Buloba bujima, wakaya kuenza mudimu ku Betele ku Brooklyn, mu New York. Matuku makese panyima pa dibaka dietu, bakamulomba bua kukumbula bisumbu bu mutangidi wa tshijengu. Mu bidimu 18 biakalonda, ngakamushindikija mu mudimu wa tshijengu.

Mudimu wetu wakatufikisha mu Pennsylvanie, ku Ouest kua Virginie, New Hampshire, ne Massachusetts, ne miaba mikuabu kabidi ya bungi. Tuvua ne tshibidilu tshia kusomba ku nzubu ya bana betu bena Kristo. Bivua bienza disanka dia bungi bua kumanyangana nabu ne kuenza nabu mudimu wa Yehowa pamue. Bavua batuakidila misangu yonso ne disanka ne musangelu wa bungi. Kunyima kua Joel mumane kusela muenzejanganyi nanyi wa mudimu wa bu-misionere Mary Aniol, bakabatuma mu mudimu wa butangidi bua tshijengu, batangila bisumbu  bia mu Pennsylvanie ne Michigan. Panyima pa matuku mu tshidimu tshia 1958, bakabikila kabidi Joel bua kupingana ku Betele, kadi musangu eu ne mukajende Mary.

Karl ukavua ku Betele bidimu muanda-mutekete pakaluabu kumutuma bua kuya kuenza mudimu mu tshijengu bua ndambu wa ngondo bua kupetaye malu mamonamona a bungi. Pashishe wakalua mulongeshi wa Tshilongelu tshia Gilada. Mu 1963 wakasela Bobbie, uvua muenze mudimu ku Betele ne lulamatu too ne ku lufu luende mu ngondo wa dikumi mu 2002.

Mu bidimu bia bungi bidi Don mulale ku Betele, mmuendakane mu matunga a bungi bua kukumbula biro bia filiale ne ba-misionere. Mudimu wende mmumufikishe too ne mu Asia, mu Afrike, ku mputu ne mu bitupa bikuabu bia bungi bia mu Amerike. Mukajende Dolores utu uya nende mu ngendu yonso eyi misangu ya bungi.

Nsombelu wetu udi ushintuluka

Tatu wakafua kunyima kua disama dia matuku a bungi, kadi kumpala kua yeye kufua wakangambila ne: uvua ne disanka dia bungi bua mutuvua basungule bua kusadila Yehowa Nzambi. Wakamba ne: tuvua bapete masanka a bungi kupita atuvua mua kupeta bu tuetu mua kulonga iniversite bu muvuaye utujingila. Pashishe meme kuambuluisha Mamu bua kusuika mabuki ne kuya kusombela pabuipi ne kua muanetu wa bakaji Joy, bayanyi ne meme tuakitaba bua kuya miaba ya bungi bua mudimu wa bumpanda-njila mu New England bua kuambuluisha mamuende uvua netu dijinga musangu au. Panyima pa lufu lua mamuende, mamuanyi wakasomba netu bidimu 13. Ndekelu wa bionso mu dia matuku 18 a ngondo wa kumpala mu 1987, wakajikija mudimu wende wa pa buloba ne bidimu 93.

Misangu ya bungi pavua balunda bamuela kalumbandi bua muvuaye mukoleshe bana bende bonso bua kunanga ne kusadila Yehowa, Mamu uvua wandamuna ne budipuekeshi ne: “Mbienzeke pabi anu se: mvua mupete ‘buloba’ buimpe bua kukunyina.” (Matayo 13:23) Ndiakalenga kayipu dia kuikala ne baledi batshinyi ba Nzambi bavua batushile tshilejilu tshilenga tshia tshisumi ne budipuekeshi!

Bukalenge anu pa muaba wa kumpala

Tudi tutungunuka ne kuteka Bukalenge bua Nzambi pa muaba wa kumpala ne tuteta bua kutumikila mubelu wa Yezu wa kuambila bakuabu lumu elu. (Luka 6:38; 14:12-14) Ku luende luseke, Yehowa mmutupeshe bionso bituvua nabi bualu. Nsombelu wetu uvua muimpe ne wa disanka.

Meme ne Rudy katuena bajimije dinanga dietu dia mijiki nansha. Bitu bienza disanka padi bantu badi banange pabu mijiki balua kumbelu dilolo ne tuimba nabu pamue. Kadi mijiki ki mmudimu wanyi nansha. Idi anu impesha disanka dia pa mutu mu nsombelu wanyi. Mpindieu meme ne bayanyi tudi ne disanka bua bipeta bia mudimu wetu wa bumpanda-njila: bungi bua bantu batuvua bambuluishe munkatshi mua bidimu.

Pa kumusha tusamasama, ndi mua kuamba ne: nsombelu wetu uvua wa disanka dia dikema ne mulenga mu bidimu bipite pa 60 bitudi bapitshishe mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Dituku dionso pandi mbika mu dinda, ndi ngela Yehowa tuasakidila bua muvuaye muandamune ku disambila dianyi dîba dimvua mutuadije mudimu wa ku dîba ne ku dîba kukadi bidimu bia bungi, ne ndi ndiebeja ne: ‘Mmunyi mundi mua kukeba bangabanga Bukalenge lelu?’

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Dîku dietu mu 1948 (kubangila ku dia bakaji batangile ku dia balume): Joy, Don, Mamu, Joel, Karl, meme ne Tatu

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Mamu mmushiye tshilejilu tshilenga tshia tshisumi mu buambi

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Karl, Don, Joel, Joy ne meme lelu, pabuipi ne bidimu 50 kunyima

[Tshimfuanyi mu dibeji 27]

Kubangila ku dia bakaji batangile ku dia balume: Meme, Mary Aniol, Sophia Soviak ne Edith Morgan patuvua ba-misionere mu République Dominicaine

[Tshimfuanyi mu dibeji 28]

Meme ne Mary (Ku dia bakaji) mu tshipalu tshia Yankee Stadium mu 1953

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Meme ne bayanyi pavuaye mu mudimu wa tshijengu