Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Muntu udi wamba mêyi malelela neashaleku kashidi’

‘Muntu udi wamba mêyi malelela neashaleku kashidi’

‘Muntu udi wamba mêyi malelela neashaleku kashidi’

BU MUDI kadilu kakese mua kuosha ne kubutula ditu dijima, ludi mua kunyanga nsombelu wa muntu mu matuku ende onso a muoyo. Ludi mua kuikala ne lulengu lua bungi, kadi ludi mua kuikala kabidi “mutshi wa muoyo.” (Nsumuinu 15:4) Lufu ne muoyo bidi mu bianza bialu. (Nsumuinu 18:21) Ke bukole budi nabu katupa ketu kakese ka mubidi aka: ludimi luetu, budi mua kunyanga mubidi mujima. (Yakobo 3:5-9) Netuikale ne meji tuetu balame ludimi luetu.

Mu tshitupa tshibidi tshia nshapita wa 12 wa mukanda wa mu Bible wa Nsumuinu, Mukalenge Solomo wa mu Isalele wa kale udi ufila mubelu wa mushinga udi mua kutuambuluisha bua kulama ngakuilu wetu. Ku diambuluisha dia nsumuinu mîpi kadi mikale ne diumvuija dia bungi, mukalenge wa meji udi uleja ne: mêyi adi apatuka adi ne bipeta ne kabidi adi aleja bia bungi pa ngikadilu ya udi uapatula. Mibelu ya Solomo mifundisha ku nyuma idi ne mushinga kudi yonso udi ujinga ‘kulama tshibi tshia ku mishiku yende.’​—Musambu 141:3.

‘Mêyi mabi adi ateyangana’

‘Muntu mubi udi ukuatshibua mu buteyi bua mêyi mabi a ku mishiku yende, kadi muntu muakane udi upanduka mu dikenga.’ (Nsumuinu 12:13) Dishima mbualu bubi budi mishiku yenza, budi bulua buteyi budi mua kufikisha muntu udi ushima ku lufu. (Buakabuluibua 21:8) Kubenga kuamba bulelela kudi mua kumueka njila mupepele wa kuepuka dinyoka anyi kudiafuka mu nsombelu mubi. Kadi, dishima kaditu difikisha ku mashimi makuabu anyi? Anu mutu muntu udi utuadija kunaya ne mfranga mikese umvua muoyo umuambila bua kuela mfranga ya bungi bua kupingaja idiye mujimije, muena dishima udi udimona bamukuata mu buteyi bubi.

Mêyi a mashimi adi mua kupatuka ku mishiku adi kabidi buteyi mu mushindu wa se: muntu udi ushimangana udi mua kudisangana ukadi udishima nkayende. Tshilejilu, muena dishima udi mua kuela meji ne: udi ne dimanya ne meji a bungi, pabi yeye mumanye anu tuntu tukese tshianana. Nunku udi ubangisha kusomba mu dishima. Bushuwa, “udi upita kudidinga ku meso ende nkayende kena mua kumona nansha kubenga malu ende mabi.” (Musambu 35:3, Mukenji Mulenga) Mbuteyipu kayi budi dishima mua kuikala! Ku lukuabu luseke, muntu muakane kêna mua kudibuejakaja mu nsombelu mukole bu eu to. Nansha mu lutatu lua mushindu kayi, kêna mua kuamba mêyi a mashimi to.

‘Mêyi adi afila diakalengele’

Mupostolo Paulo udi utudimuija ne: ‘Kanudidingi; Nzambi kêna usekibua; bualu bua tshintu tshionso tshidi muntu ukuna, ntshiotshi tshiapoleye.’ (Galatia 6:7) Bulelela dîyi edi didi ditangila ngakuilu wetu ne bienzedi bietu kabidi. Solomo udi wamba ne: ‘Muntu udi upeta diakalengele ku mêyi makane a mukana muende, ne bienzedi bidi bianza bia muntu bienza nebipingane kudiye.’​—Nsumuinu 12:14.

Mukana mudi ‘muamba mêyi a lungenyi’ mudi mupatula bipeta bidi bisankisha. (Musambu 37:30) Bua kuikala ne meji bidi bilomba dimanya, ne muntu nansha umue kêna ne dimanya dionso to. Muntu yonso udi ne bua kuteleja mibelu milenga ne kuyitumikila. ‘Njila udi mupote wenda udi muimpe ku mêsu kuende, kadi udi umvua lungenyi ludibu bamuleja udi ne meji.’​—Nsumuinu 12:15.

Yehowa udi utupesha mibelu mishindame mu Dîyi diende, ku diambuluisha dia bulongolodi buende ne mikanda idi “mupika wa lulamatu ne wa budimu” upatula. (Matayo 24:45, NW; 2 Timote 3:16) Mbutatakanepu kayi bua kubenga mibelu mimpe ne kulonda njila wetu nkayetu! Tudi ne bua ‘kumvua lubilu’ padi Yehowa, ‘Yeye udi uyisha ba mu bisamba bia bantu,’ utubela ku diambuluisha dia njila wende wa kumanyishila malu.​—Yakobo 1:19; Musambu 94:10.

Mmunyi mudi muena meji ne mupote benza bua bipendu anyi bijanu? Solomo udi wandamuna ne: ‘Tshiji tshia mupote tshidi tshimanyibua lukasa, kadi muntu mudimuke udi ubuikila tshipendu.’​—Nsumuinu 12:16.

Padibu benzela muntu mupote bualu bubi, udi wandamuna ne tshiji lukasa: “dituku dimue dimue adi.” Kadi muntu mudimuke udi usambila bua nyuma wa Nzambi amuambuluishe bua kudikanda. Udi wangata dîba dia kuela meji pa mibelu ya mu Dîyi dia Nzambi ne dianyisha dionso udi wela meji pa mêyi a Yezu adi amba ne: ‘Biakukuma muntu dipi ku ditama dia ku tshianza tshia balume, umuandamuine dia ku bakaji kabidi.’ (Matayo 5:39) Bu mudiye ne dijinga dia kubenga ‘kualujila muntu bubi ku bubi buende,’ muntu mudimuke udi ukanda mishiku yende bua kuakula mêyi mabi. (Lomo 12:17) Bia muomumue patudi tulekelela tshipendu kayi tshionso tshidibu mua kutupenda, tudi tuepuka makokangana makuabu.

‘Ludimi ludi luondapa’

Mishiku idi upatula mêyi a mashimi idi mua kunyanga dilumbulula dia bilumbu. Mukalenge wa Isalele udi wamba ne: ‘Udi wamba mêyi malelela udi umanyisha bulumbuluishi buakane bua tshilumbu, kadi mumanyi wa mashimi udi wamba mêyi adi abadinga.’ (Nsumuinu 12:17) Mujadiki wa malu mulelela udi wamba bulelela bualu bujadiki buende budi bua kueyemena ne bujalame. Mêyi ende adi ambuluisha bua kulumbuluisha biakane. Ku lukuabu luseke, mujadiki wa dishima udi ne kudinga kua bungi ne udi ukankamija mapangadika adi kaayi makane.

Solomo udi utungunuka wamba ne: “Muena biakulakula udi utapa mputa minene bu ya muele wa mvita. Kadi ludimi lua bantu ba meji ludi luondapa.” (Nsumuinu 12:18, MMV) Mêyi adi mua kutapa bu muele, akosa bulunda ne ajudija bilumbu. Anyi adi mua kuikala malenga ne asankisha, alama bulunda. Kadi dituangana mêna a bipendu, diela mbila, tshibidilu tshia kujanangana ne bipendu bibi ki nkutapangana mputa miondoke mu mutshima anyi? Mmushindu kayi udibi bilenga bua kulongolola bualu bubi butudi mua kuikala benze ne mêyi adi wondapa patudi tulomba luse ne muoyo mujima!

Mu tshikondo tshia malu makole tshitudi etshi, kabiena bikemesha padi bantu ba bungi bikale ne “mitshima itamba kunyingalala” ne “mitshima ya majiya.” (Musambu 34:18) Patudi ‘tukolesha badi ne mitshima yamba kupanga’ ne ‘tukuatshisha badi batekete’ katuenaku tuenza mudimu ne bukokeshi bua kuondopa nabu budi nabu mêyi anyi? (1 Tesalonike 5:14) Bushuwa, mêyi malenga adi mua kukankamija nsonga udi udienzeja bua kukandamena bikadilu bibi bia balunda bende. Ludimi ludi lupatula mêyi malenga ludi mua kukolesha bakulumpe pa kubaleja ne: tutshidi nabu dijinga ne tudi babanange. Mêyi mimpe adi bulelela mua kusanguluja bantu badi basama. Muntu udi mene mua kuitaba dimukanyina padidi dienza ne “mutshima wa kalolo.” (Galatia 6:1) Ne mbukokeshi kayipu bua kuondapa budi nabu ndimi ya bantu badi bamanyisha mukenji wa Bukalenge kudi bantu badi bauteleja!

‘Mushiku udi ushalaku kashidi’

Solomo udi wenza mudimu ne muaku “mushiku” bu muaku udi umvuija tshintu tshimue ne “ludimi.” Udi wamba ne: “Mushiku wa bulelela ke washalaku kashidi, kadi ludimi lua mashimi neluikaleku anu bua katupa kîpi.” (Nsumuinu 12:19, NW) Miaku eyi “mushiku wa bulelela” idi ku bumue mu tshiena-Ebelu ne idi ne diumvuija dinene kupita mêyi a bulelela tshianana. Bilondeshile mukanda mukuabu, “idi ileja ngikadilu wa kunenga ne kubenga kushintuluka ne kueyemenyibua. Mêyi adi ne ngikadilu eyi neashaleku . . . bua kashidi bualu nebaamone a kueyemena, bishilangane ne ludimi lua mashimi . . . ludi mua kudinga bua mutantshi kadi kaluyi mua kutshimuna padibu baluteta.”

Mukalenge udi wamba ne: ‘Mashimi adi mu mitshima ya badi bapangadija malu mabi, kadi badi bajingila bantu ditalala badi ne disanka.’ Udi wamba kabidi ne: ‘Kakuena bualu bubi buakuata muntu muakane, kadi bantu babi badi buule tente ne diakabi.’​—Nsumuinu 12:20, 21.

Bantu badi bapangadija malu mabi badi mua kubueja anu kanyinganyinga ne dikenga. Ku lukuabu luseke, aba badi bajingilangana ditalala nebapole disanka padibu benza tshidi tshimpe. Badi kabidi ne disanka dia kumona bipeta bimpe. Kupita bionso, badi ne dianyisha dia Nzambi, bualu ‘Mishiku idi yamba mashimi idi itondesha Yehowa, kadi badi benza malu a bushuwa badi bamusankisha.’​—Nsumuinu 12:22.

‘Mêyi adi asokoka lungenyi’

Mukalenge wa Isalele udi umvuija kabidi dishilangana didi pankatshi pa muntu udi mudimuke mu diakula ne miaku ne udi kayi mudimuke, udi wamba ne: ‘Muntu mudimuke udi usokoka lungenyi luende, kadi meji a bapote adi asokolola bupote buabu.’​—Nsumuinu 12:23.

Muntu mudimuke anyi mutalame mmumanye dîba dia kuakula ne dîba didi kadiyi dia kuakula. Udi usokoka lungenyi anyi dimanya padiye udikanda bua kuleja patoke tshidiye mumanye. Kabiena biumvuija se: utu usokoka dimanya diende misangu yonso to. Pamutu pa nunku, udi uleja dimanya edi ne budimu. Kadi, mupote udi ne lukasa mu diakula ne udi umanyisha bupote buende. Ke bualu kayi, tuenze bua ne: mêyi etu ikale makese ne ndimi yetu idikande ku diditambisha.

Solomo udi utungunuka ne kuleja dibengangana, uleja bualu bukuabu bua mushinga pa bidi bitangila disuminyina ne bufuba. Udi wamba ne: ‘Tshianza tshia muena disuminyina netshikokeshe, kadi nebenzeje bafuba mudimu ku bukole.’ (Nsumuinu 12:24) Mudimu mukole udi mua kuyisha muntu kumpala ne kumupesha makuta a kudiambuluishaye nawu, kadi bufuba budi mua kufikisha muntu ku dimuenzeja midimu ku bukole ne ku dikala ku bupika. Mukebuludi mukuabu udi wamba ne: “Munkatshi mua matuku kampanda, muntu udi mufuba nealue mupika wa muntu udi wenza mudimu ne disuminyina.”

‘Dîyi didi disanguluja’

Mukalenge Solomo udi walukila ku bualu bua ngakuilu ne diumvuija kampanda diondoke pa mushindu udi bantu. Udi wamba ne: ‘Lutatu mu mutshima wa muntu ludi lumunemeshila bujitu, kadi dîyi dia luse didi dimusanguluja.’​—Nsumuinu 12:25.

Kudi malu a bungi adi mua kuenzeja ne: mutshima uneme bujitu ne kanyinganyinga. Bua kupepeja bujitu ne kusanguluja mutshima bidi bikengela dîyi dia kukankamija nadi muntu difumina kudi muntu udi uditeka pa muaba wetu. Kadi mmunyi mudi bakuabu mua kumanya bukole bua kanyinganyinga katudi naku mu mutshima bituikala katuyi tunzulula mitshima ne tuakula? Bulelela, patudi ne lutatu anyi kanyinganyinga, tudi dijinga ne kubulula mutshima wetu kudi muntu udi mumanye mua kuditeka pa muaba wa bakuabu ne udi mua kutuambuluisha. Kabidi, kuakula bua malu atudi nawu kudi kupepeja ndambu wa kanyinganyinga kadi mu mutshima. Ke bualu kayi, mbimpe kudiunzulula kudi bayebe anyi mukajebe, muledi, peshi mulunda udi mua kukumvuila ne udi ne ngikadilu milenga ya mu nyuma.

Kudi mêyi kayi a kukankamija nawu kupita adi mu Bible? Nunku tudi ne bua kusemena pabuipi ne Nzambi pa kuelela meji ne dianyisha dionso pa Dîyi diende difundisha ku nyuma. Diela meji dia nunku didi mua kuenza disanka mu mutshima udi ne kanyinganyinga ne butoke kudi mêsu adi ne dibungama. Mufundi wa Misambu udi witaba bualu ebu, wamba ne: ‘Mikenji ya Yehowa idi miakane tshishiki isangaja muoyo wa muntu; [divuluija] dia Yehowa didi mua kueyemenyibua, didi divuija muntu udi mudimbakane muena meji. Mêyi a Yehowa adi malelela, adi asankisha mutshima; mukenji wa Yehowa udi mulengele, udi [ukenkesha] mêsu a bantu.’​—Musambu 19:7, 8.

Njila udi ufuta

Mukalenge wa Isalele udi uleja dishilangana pankatshi pa njila wa bakane ne wa bantu babi, wamba ne: ‘Muntu muakane udi ulombola muena mutumba nende, kadi bienzedi bia bantu babi bidi bibapambuisha.’ (Nsumuinu 12:26) Muntu muakane udi utabalela balunda badiye usungula. Udi ubasungula ne meji, wenza muende muonso bua kuepuka bantu badi mua kuikala njiwu buende. Kadi bantu babi kabatu nanku to, badi babenga mibelu ne badienzela malu abu nkayabu. Badi babapambuisha ne badi batue eku ne kuaka.

Pashishe Mukalenge Solomo udi uleja dishilangana didi pankatshi pa mufuba ne muena tshisumi kadi mu mushindu mukuabu. Udi wamba ne: ‘Muntu mufuba kêna ukuata tshidiye ulemba, kadi muena disuminyina neapete biuma bia mushinga mukole.’ (Nsumuinu 12:27) Muntu mufuba kêna mua “kunyungusha” anyi “kulamba” nyama wende to. (Louis Segond) Ke bualu kayi kêna mua kujikija tshidiye utuadija to. Kadi tshisumi tshidi tshiumvuija kabidi bubanji.

Bua mushindu udi bufuba bubi, mupostolo Paulo wakamona ne: bivua bikengela kufundila bena Kristo nende ba mu Tesalonike ne kubela bantu bakuabu bavuamu bavua ‘benda batshimbakana,’ kabayi benza mudimu wa nsongo kadi babuelakana mu malu avua kaayi mabatangile. Bantu aba bavua bujitu bunene kudi bakuabu. Ke bualu kayi Paulo wakababela patoke, ubasaka bua ‘kuenza mudimu wabu talala, ne kudia [biakudia] biabu nkayabu.’ Ne bu buobu kabayi mua kuitaba mubelu eu mukole, Paulo wakambila bakuabu mu tshisumbu bua “kudilamuna” kudibu, mbuena kuamba ne: kubepuka, kubenga kudia nabu malanda a bulunda.​—2 Tesalonike 3:6-12.

Tudi mua kulama ku muoyo ki ng’anu mubelu wa Solomo wa kuikala bena tshisumi to, kadi kabidi mubelu wende wa kuenza mudimu bimpe ne ludimi luetu. Tudienzejayi bua kusanguluja ne kusankisha bakuabu ne katupa aka kakese ka mubidi pa kuepuka dishima dia mishiku ne kukeba njila muakane. Solomo udi utushindikila ne: ‘Mu njila wa buakane mudi muoyo. Padi muntu ulonda njila eu kena ufika ku lufu.’​—Nsumuinu 12:28, MMV.

[Bimfuanyi mu dibeji 27]

‘Udi umvua lungenyi ludibu bamuleja udi ne meji’

[Bimfuanyi mu dibeji 28]

‘Ludimi lua muena meji ludi luondapa’

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Kunzuluila mulunda wa kueyemena mutshima kudi mua kutukolesha

[Tshimfuanyi mu dibeji 30]

Kuelela meji ne dianyisha pa Dîyi dia Nzambi kudi kusankisha mutshima