Muyuki wa Noa udiku ne mushinga kutudi anyi?

PAVUA Yezu ufila mulayi wa tshimanyinu tshia dikalaku diende ne dia nshikidilu wa tshikondo etshi, wakamba ne: ‘[Dikalaku] dia muana wa muntu nedikale bu muakadi pa matuku a Noa.’ (Matayo 24:3, 37) Kabiyi mpata, Yezu wakadianjila kumanyisha ne: malu adi enda enzeka matuku etu aa adi umvuangana ne a mu tshikondo tshia Noa. Muyuki mulelela wa kueyemena wa malu akenzeka mu tshikondo tshia Noa udi ne mushinga wa bungi.

Muyuki wa malu a Noa udi pawu ne mushinga wa bungi anyi? Udiku ne bijadiki bidi bileja se: mmuyuki wa malu malelela a kale anyi? Tudiku mua kujadika tshikondo menemene tshivua Mvula wa kabutu muloke anyi?

Mvula wa kabutu wakaloka tshikondo kayi?

Bible udi ulonda mianda ivua mienzeke anu muvuaye milondangane idi yambuluisha bua kumanya ntuadijilu wa malu a bantu. Mu Genese 5:1-29, tudi tusangana mushindu udi ndelanganyi ya bantu milondangane kubangila ku difukibua dia muntu wa kumpala Adama too ne ku diledibua dia Noa. Mvula wa kabutu wakabanga “mu tshidimu tshia nkama isambombo tshia muoyo wa [Noa].”​—Genese 7:11.

Bua kujadika tshikondo tshia Mvula wa kabutu au, tudi ne bua kutuadija ne tshidimu kampanda tshinene. Mbuena kuamba ne: tudi ne bua kubanga ne tshidimu kansanga tshidi tshimanyike mu malu a bantu tshidi tshikale tshipetangana ne muanda kampanda musunguluke wa mu Bible. Kubangila mu tshidimu atshi tshisunguluke, tudi mua kuenza makumi ne kujadika dîba divua Mvula wa kabutu muloke bilondeshile kalandriye katudi naku lelu.

Tshimue tshidimu tshinene ntshia 539 kumpala kua bikondo bietu ebi, tshivua Kolesha (Sirise) Mukalenge wa Pelasa mutshimune Babulona. Munkatshi mua bintu bidi kabiyi bia mu Bible bidi bijadika tshikondo tshia bukokeshi buende mudi mabue a bena Babulona ne mikanda ya Diodore, Africanus, Eusèbe ne Petolomeye. Bua mukenji wakela Kolesha, bashadile bena Yuda bakumuka mu Babulona, kupinganabu mu ditunga diabu mu tshidimu tshia 537 kumpala kua bikondo bietu ebi. Atshi tshivua ndekelu wa bidimu 70 bivua Yuda mushale munda mutupu, biakabanga mu tshidimu tshia 607 kumpala kua bikondo bietu ebi, bilondeshile malu adibu bafunda mu Bible. Patudi tutangila tshikondo tshia balumbuluishi ne tshia bakalenge ba Isalele, tudi mua kujadika ne: Tshimuangi tshia bena Isalele mu Ejipitu tshiakenzeka mu tshidimu tshia 1513 kumpala kua bikondo bietu ebi. Dilondangana dia malu a mu Bible didi ditupingaja kunyima bidimu bikuabu 430 too ne ku didia dia Nzambi tshipungidi ne Abalahama mu tshidimu tshia 1943 kumpala kua bikondo bietu ebi. Tudi kabidi ne bua kubala diledibua ne bidimu bia muoyo bia Tela, Nahô, Seluga, Leu, Pelege, Ebê, Shela ne Âpakashada eu wakaledibua ‘bidimu bibidi kunyima kua mvula munene.’ (Genese 11:10-32) Nunku tudi mua kuteka ntuadijilu wa Mvula wa kabutu mu tshidimu tshia 2370 kumpala kua bikondo bietu ebi. *

Mâyi a Mvula wa kabutu adi atuadija kumata

Kumpala kua tuetu kumona mianda yakenzeka mu tshikondo tshia Noa, suaku ubale Genese nshapita wa 7, mvese wa 11 too ne nshapita wa 8 mvese 4. Pa bidi bitangila mvula au munene, badi batuambila ne: ‘Pakadi Noa mu tshidimu tshia nkama isambombo tshia muoyo wende [mu tshidimu tshia 2370 kumpala kua bikondo bietu ebi], mu ngondo muibidi, dituku dia dikumi ne muanda mutekete dia ngondo, mu dituku adi mene, mishimi yonso ya mu mâyi manene yakapongoloka ne biibi bionso bia mu diulu biakunzuludibua.’​—Genese 7:11.

 Noa wakatapulula tshidimu mu ngondo 12, ngondo ne ngondo muikale ne matuku 30. Mu bikondo bia kale, ngondo wa kumpala uvua ubanga bu munkatshi mua ngondo wa tshitema (Kabitende) wa kalandriye katudi naku lelu. Mâyi a mvula munene au akabanga kumata mu “ngondo muibidi ne dituku dia dikumi ne muanda mutekete dia ngondo” ne kutungunuka ne kuloka minya 40 ne ma-butuku 40 mu ngondo wa dikumi ne umue (Kasuabanga) ne wa dikumi ne muibidi (Tshisua-Munene), mu tshidimu tshia 2370 kumpala kua bikondo bietu ebi.

Pa bidi bitangila Mvula wa kabutu, Bible udi kabidi utumanyisha ne: ‘Mâyi akavulangana pa buloba matuku lukama ne makumi atanu. Mâyi akapuekapueka pa buloba; pakakumbana matuku lukama ne makumi atanu, mâyi akadi apueka. Mu ngondo wa muanda mutekete ne dituku dia dikumi ne muanda mutekete dia ngondo buatu buakatua pa mikuna ya Alalata.’ (Genese 7:24–8:4) Nanku kubangila dîba divua mâyi mabuikile buloba bujima too ne pakapuekawu, kuakapita matuku 150 anyi ngondo itanu. Nunku buatu buakimana pa mikuna ya Alalata mu ngondo muinayi (Tshisanga) wa tshidimu tshia 2369 kumpala kua bikondo bietu ebi.

Mpindieu suaku ubale Genese 8:5-17. Nsongo ya mikuna yakamueneka kunyima kua ngondo pabuipi ne ibidi ne tshitupa (matuku 73), mu “dituku dia kumudilu dia ngondo wa dikumi.” (Genese 8:5) * Kunyima kua ngondo isatu (matuku 90), mu tshidimu tshia Noa tshia ‘nkama isambombo ne tshimue, mu ngondo wa kumudilu ne dituku dia kumudilu dia ngondo,’ anyi munkatshi mua ngondo wa Kabitende, mu tshidimu tshia 2369 kumpala kua bikondo bietu ebi, Noa wakumbusha tshibuikilu tshia buatu abu. Mpindieu ‘wakamona buloba buonso buume.’ (Genese 8:13) Kunyima kua ngondo umue ne matuku 27 (matuku 57), mu ‘ngondo muibidi ne dituku dia makumi abidi ne muanda mutekete [munkatshi mua Kasuabanga, tshidimu tshia 2369], buloba buakuuma.’ Noa ne dîku diende bakapatuka mu buatu ne kusomba pa buloba buume. Nunku Noa ne bena dîku diende bakenza tshidimu tshijima ne matuku dikumi (matuku 370 anyi bitupa bia matuku 371) mu buatu.​—Genese 8:14.

Ntshinyi tshidi miyuki mijalame yakafundabu eyi idi itangila mianda ivua mienzeke, ne mumvuija ne bikondo ileja? Idi ileja patupu ne: muprofete muena Ebelu Mose uvua misangu mikuabu mufunde mukanda wa Genese bilondeshile miyuki mifunda ivuaye mupete. Uvua uleja malu malelela avua menzeke, kadi ki nsumuinu to. Ke bualu kayi Mvula wa kabutu udi ne mushinga munene kutudi.

Mmunyi muvua bafundi bakuabu ba Bible bamona mvula wa kabutu?

Pa kumbusha muyuki wa mu Genese, kudi bintu bia bungi bidi biakula bua Noa anyi Mvula wa kabutu udibu bambe mu Bible. Tshilejilu:

(1) Mukebuludi Ezela wakatela Noa ne bana bende (Shema, Hama ne Yafete) mu bankambua ba tshisamba tshia Isalele.​—1 Kulondolola 1:4-17.

(2) Luka (munganga ne mufundi wa Evanjeliyo) udi utela Noa mu bankambua ba Yezu Kristo.​—Luka 3:36.

(3) Mupostolo Petelo udi wakula bikole bua Mvula wa kabutu padiye ufundila bena Kristo nende.​—2 Petelo 2:5; 3:5, 6.

(4) Mupostolo Paulo udi wakula bua ditabuja dikole divua nadi Noa pa kuenza buatu bua kusungila bena nzubu wende.​—Ebelu 11:1.

Kudiku mua kuikala mpata bua se: bafundi ba Bible benzeja ku nyuma wa Nzambi aba kabavua bitabuje muyuki wa mu Bible wa Mvula wa kabutu anyi? Kakuyi mpata, bavua bitabuje ne: Mvula wa kabutu uvua muloke bulelela.

Muvua Yezu umona yeye mvula wa kabutu

Yezu uvua ne muoyo kumpala kua kuluaye pa buloba. (Nsumuinu 8:30, 31) Uvua tshifukibua tshia mu nyuma mu diulu mu tshikondo tshia  Mvula wa kabutu. Nunku bu muvuaye mudimuenene mvula au, udi utupesha tshijadiki tshinene tshia mu Mukanda wa Nzambi tshia se: Noa uvua kuoku ne Mvula wa kabutu wakaloka. Wakamba ne: ‘[Dikalaku] dia Muana wa muntu nedikale bu muakadi pa matuku a Noa. Pa matuku au mvula ya bungi kayiyi mianji kulua, bantu bakadi badia, bakadi banua, bakadi babaka, bakadi babakibua too ne pakalua dituku diakabuela Noa mu buatu bunene, kabakamanya bualu too ne pakalua mvula ya bungi kubabutula; [dikalaku dia] Muana wa muntu nedikale nunku.’​—Matayo 24:37-39.

Yezu uvua mua kutulondela mianu paatupu bua kutudimuisha bua dilua dia nshikidilu wa tshikondo etshi anyi? Nansha kakese. Tudi bajadike ne: wakangata tshilejilu tshia bualu bulelela buvua buenzeke tshia dilumbuluisha dia bantu babi kudi Nzambi. Eyowa, bantu ba bungi bakafua, kadi bidi bitukolesha ku muoyo patudi bamanye ne: Noa ne dîku diende bakapanda ku Mvula wa kabutu.

‘Matuku a Noa’ adi ne mushinga wa bungi menemene kudi aba badi ne muoyo tshikondo tshia lelu tshia ‘dikalaku dia Muana wa muntu,’ Yezu Kristo. Malu a bungi a mu muyuki mufunda wa Mvula wa kabutu udi utangila Noa atudi nawu adi atujadikila ne: mukanda wa muyuki eu udi wamba malu malelela. Ne muyuki mufundisha ku nyuma wa Nzambi udi wakula bua Mvula wa kabutu wa mu mukanda wa Genese udi ne mushinga wa bungi menemene kutudi. Anu muvua Noa, bana bende ne bakaji babu bitabuje tshivua Nzambi mulongolole bua lupandu luabu, lelu Yehowa udi mua kutupandisha bua ditabuja dietu ditudi nadi bua mulambu wa Yezu wa kupikula nawu bantu. (Matayo 20:28) Tudi kabidi mua kutekemena bua kuikala munkatshi mua bantu bapanduka ku nshikidilu wa tshikondo etshi tshibi anu mudi muyuki wa malu a Noa uleja ne: yeye ne dîku diende bakapanda ku Mvula wa kabutu wakabutula bantu babi ba tshikondo atshi.

[Mêyi adi kuinshi]

[Kazubu mu dibeji 5]

Bakalala bidimu bungi abu anyi?

BIBLE udi wamba ne: “Matuku onso a Noa akadi bidimu nkama tshitema ne makumi atanu; yeye wakafua.” (Genese 9:29) Metushela (kakuende wa Noa) wakalala bidimu bitu muntu nansha umue kayi muanji kulala to: 969. Bantu ba bipungu dikumi bia kubangila ku Adama too ne ku Noa bakalala bidimu bipite pa 850. (Genese 5:5-31) Bantu ba tshikondo atshi bavua balala bidimu bungi nanku anyi?

Dijinga dia Nzambi dia ku ntuadijilu divua dia se: bantu bikale ne muoyo tshiendelele. Adama (muntu wa kumpala) uvua mua kuikala ne muoyo uvua kauyi mua kushikila bu yeye muikale utumikila Nzambi. (Genese 2:15-17) Kadi wakabenga kutumikila Nzambi, kujimijaye muoyo au. Kunyima kua Adama mumane kuenza bidimu 930 bia muoyo mutangile ku lufu ku kakese ku kakese, wakapingana ku buloba buvuaye mufumine. (Genese 3:19; 5:5) Muntu wa kumpala eu wakasambulujila ndelanganyi yende yonso mpekatu ne lufu.​—Lomo 5:12.

Kadi, bantu bavua ne muoyo tshikondo atshi bavua pabuipi ne bupuangane buvua nabu Adama ku ntuadijilu ne bidi bisua kumueneka ne: ke bualu kayi bavua balala bidimu bia bungi kupita bantu bakalua kuledibua pashishe. Ke bua tshinyi matuku a muoyo wa muntu avua asua kufika ku bidimu tshinunu mu tshikondo tshia kumpala kua Mvula wa kabutu. Kadi biakalua kupueka lubilu kunyima kua Mvula wa kabutu au. Tshilejilu, Abalahama wakenza bidimu 175 tshianana. (Genese 25:7) Ne kunyima kua bidimu bu 400 kunyima kua lufu lua Abalahama, muprofete Mose wakafunda ne: ‘Matuku a mu bidimu bietu adi akumbana bu bidimu makumi muanda mutekete; anyi, bituikala ne bukole, bidi mua kukumbana makumi muanda mukulu; kadi dilepa diabi didi dituvuijila anu mudimu mukole ne kanyinganyinga.’ (Musambu 90:10) Ke bungi bua matuku adi bantu balala lelu kabidi.

 [Tablo/​Bimfuanyi mu mabeji 6, 7]

Kubangila ku mukenji wakela Kolesha bua bena Yuda kupatuka mu bupika too ne ku mvula wa kabutu wa mu tshikondo tshia Noa

537 Mukenji wa Kolesha *

539 Ditshimuna Babulona kudi Kolesha muena Pelasa

Bidimu 68

607 Bidimu 70 bia kabutu ka Yuda bidi bituadija

Bidimu 906 bia

dilombola dia

baludiki,

balumbuluishi ne

bakalenge ba Isalele

1513 Dimuangala dia Isalele mu Ejipitu

Bidimu 430 Bidimu 430 bivua bana ba Isalele basombele

mu Ejipitu ne mu Kanana

(Ekesode 12:40, 41)

1943 Dijadika dia tshipungidi tshia Abalahama

Bidimu 205

2148 Diledibua dia Tela

Bidimu 222

2370 Ntuadijilu wa Mvula wa kabutu

[Mêyi adi kuinshi]