Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Badi batantamena mateta ne lulamatu badi batumbisha Yehowa

Badi batantamena mateta ne lulamatu badi batumbisha Yehowa

Badi batantamena mateta ne lulamatu badi batumbisha Yehowa

‘Binuadikankamika panuenza bualu buimpe ne nudi nukenga, bualu ebu budi bua kusakidila ku mêsu kua Nzambi.’​—1 PETELO 2:20.

1. Bu mudi bena Kristo badienzeja bua kukumbaja didilambula diabu kudi Nzambi, ndukonko kayi ludi lukengela kukonkonona?

 BENA KRISTO mbadilambule kudi Yehowa ne mbasue kuenza disua diende. Bua kukumbajabu didilambula diabu edi, badi benza muabu muonso bua kulonda mu makasa a Yezu Kristo, Tshilejilu tshiabu tshinene, ne kujadika bulelela. (Matayo 16:24; Yone 18:37; 1 Petelo 2:21) Kadi, Yezu ne bena lulamatu bakuabu bakafila mioyo yabu bu ba-martire bua ditabuja diabu. Muanda eu udiku umvuija ne: bena Kristo bonso badi ne bua kutekemena bua kufuila ditabuja diabu anyi?

2. Mmunyi mutu bena Kristo bamona mateta ne makenga?

2 Badi batubela tuetu bena Kristo bua tushale ne lulamatu too ne ku lufu, kadi ki nangananga bua kufuila ditabuja to. (2 Timote 4:7; Buakabuluibua 2:10) Ebi bidi bileja ne: nansha mutudi badiakaje bua kukenga, nansha mene bua kufua bua ditabuja dietu, dijinga dietu ki ndia kukenga anyi kufua nanku to. Katuena ne disanka bua kukenga anyi kupuekeshibua milongo nansha. Kadi mutudi ne bua kuindila bua kupeta mateta ne makenga, tudi ne bua kumanya bimpe tshitudi ne bua kuenza padi malu aa atutulukila.

Batu ne lulamatu mu mateta

3. Mbilejilu kayi bia bantu ba mu Bible bavua batantamene makenga biudi mua kulonda? (Bala kazubu ka “Tshiakenzabu mu dikenga,” mu dibeji didi dilonda.)

3 Mu Bible mudi bilejilu kabukabu bidi bileja tshivua basadidi ba Nzambi ba kale benze pavuabu bapeta malu avua amba kubashipesha. Mishindu yakatantamenabu malu au itu yambuluisha bena Kristo ba lelu patubu bapeta ntatu ne makenga bia muomumue. Bala bilejilu bidi mu kazubu kadi ne tshiena-bualu tshia ne: “Tshiakenzabu mu dikenga,” ne keba malu audi mua kulongela mu bilejilu ebi.

4. Ntshinyi tshitudi mua kuamba bua tshivua Yezu Kristo ne basadidi bakuabu ba lulamatu benze pavuabu mu mateta?

4 Nansha muvua Yezu ne basadidi bakuabu ba lulamatu ba Nzambi batantamene makenga mu mishindu mishilashilangane bilondeshile nsombelu ivuabu nayi, kabavua bateke mioyo yabu mu njiwu to. Pavuabu mu njiwu, bavua ne dikima ne bavua badimuke. (Matayo 10:16, 23) Tshipatshila tshiabu tshivua tshia kutuma mudimu wa kuyisha kumpala ne kulama lulamatu luabu kudi Yehowa. Malu akenzabu mu nsombelu kabukabu adi tshilejilu bua bena Kristo ba lelu badi bapeta mateta ne badibu bakengesha.

5. Ndikenga kayi diakakuata Bantemu ba mu Malawi mu bidimu bia 1960, ne ntshinyi tshiakenzabu?

5 Mu tshikondo tshietu etshi, bantu ba Yehowa batu misangu ya bungi bapete ntatu mitambe bukole ne bajimije bintu biabu bua mvita, anyi patubu bakandika mudimu wabu, ne batu kabidi babakengesha buludiludi. Tshilejilu, mu bidimu bia 1960, bakakengesha Bantemu ba Yehowa ba mu Malawi bikole. Bakanyangakaja Nzubu yabu ya Bukalenge, nzubu yabu ivuabu basombele, biakudia ne midimu yabu, tuambe ne: bionso bivuabu nabi. Bakabakuma ne kubakengesha mu mishindu mikuabu. Ntshinyi tshiakenza bana betu aba? Bantu binunu bivule bakanyema misoko yabu. Ba bungi bakaya kusokoma mu bisuku, kadi bakuabu bakaya kuanji kusombela mu ditunga diena mutumba dia Mozambique. Nansha muakajimija bena lulamatu ba bungi mioyo yabu, bakuabu bakamuangala, ne bivua bimueneka bikale bia meji bua kuenza nanku mu nsombelu au. Bana betu aba bakalonda tshilejilu tshishiya kudi Yezu ne Paulo.

6. Ntshinyi tshivua Bantemu ba mu Malawi kabayi bakebe nansha muvuabu babakengeshe bikole?

6 Nansha muvua bana betu ba mu Malawi ne bua kumbuka muaba uvuabu basombele anyi kuya kusokoma muaba kampanda, bakakeba bulombodi bua Nzambi ne kutungunuka ne kuenza midimu yabu ya bena Kristo mu musokoko bilondeshile makanda abu. Ke bualu kayi, bungi bua bamanyishi ba Bukalenge buakafika ku 18 519 kumpala kua kukandikabu mudimu wabu mu 1967. Nansha mutshivuabu bakandike mudimu wabu ne ba bungi banyemene mu Mozambique, mu tshidimu tshia 1972, bungi bua bamanyishi buakafika ku 23 398. Bakenza muayene wa mêba 16 mu mudimu wa kuyisha ku ngondo yonso. Kakuyi mpata nansha mikese, bienzedi biabu biakatumbisha Yehowa, ne wakabakolesha bua lulamatu luabu mu lutatu lukole alu. *

7, 8. Mbua malu kayi budi bamue babengela kumuangala nansha buluishi buikale bulela ntatu?

7 Kadi ku lukuabu luseke, mu matunga mudi buluishi bulela ntatu, bamue bana betu batu babenga kumuangala, nansha bikale ne mushindu wa kumuangala. Kumuangala kudi mua kujikija amue malu, kadi kudi mua kulela ntatu mikuabu. Tshilejilu, nebatungunuke ne kuikala pamue ne bana babu bena Kristo, kabayi nabu kule mu nyuma anyi? Nebatungunuke ne malu abu a mu nyuma, badienzeja bua kujalama miaba yonso, pamuapa mu ditunga dibanji anyi mu edi mudi mishindu mivule ya kupeta bintu bia bungi anyi?​—1 Timote 6:9.

8 Bakuabu batu babenga bua kuya mu ditunga dikuabu bualu badi baditatshisha bua diakalenga dia mu nyuma dia bena Kristo nabu. Badi babenga kumuangala ne bakolesha muoyo bua kutungunukabu ne kuyisha mu teritware wa ditunga diabu ne kuikalabu bakankamija bena Kristo nabu. (Filipoi 1:14) Pa kuangata mapangadika a nunku, bamue batu bafike too ne ku diambuluisha bua kutshimuna bilumbu bia ku tubadi mu matunga abu. *

9. Mmalu kayi adi muntu ne bua kumanya padiye upangadika bua kumuangala anyi kubenga kumuangala bua dikengeshibua?

9 Kushala anyi kumuangala mbualu budi butangila muntu yeye nkayende. Bushuwa, mbimpe kuangata mapangadika aa kunyima kua bamane kusambila bua kukeba diambuluisha dia Yehowa. Kadi nansha tuetu bangate dipangadika dia mushindu kayi, tudi ne bua kuikala bavuluke mêyi a mupostolo Paulo a se: ‘Buonso buetu, muntu ne muntu, neabadile malu ende kudi Nzambi.’ (Lomo 14:12) Anu bu mutuvua bamone, tshidi Yehowa ulomba ntshia se: basadidi bende bonso bashale ne lulamatu mu ntatu yonso. Lelu bamue ba ku basadidi bende badi bapeta mateta ne badi babakengesha; bakuabu badi mua kulua kupeta malu aa matuku adi kumpala. Buonso nebatetshibue mu mushindu kampanda anyi kansanga, ne kakuena udi ne bua kutekemena bua kubenga kuapeta nansha. (Yone 15:19, 20) Bu mutudi basadidi ba Yehowa badilambule kudiye, katuena mua kuepuka tshilumbu tshidi tshitangila bifukibua bionso tshia ditumbishibua dia dîna dia Yehowa ne dibingishibua dia bumfumu buende butambe bunene to.​—Yehezekele 38:23; Matayo 6:9, 10.

‘Kualukijidi muntu bubi ku bubi buende’

10. Ntshilejilu kayi tshia mushinga tshivua Yezu ne bapostolo bende batushile mu ditantamena ntatu ne buluishi?

10 Bukuabu bualu bua mushinga butudi ne bua kulongela ku mushindu uvua Yezu ne bapostolo batantamene makenga mbua kubenga kupingajila badi batukengesha bubi ku bubi. Bible kêna wamba muaba nansha umue ne: Yezu anyi bayidi bende bakenza kasumbu kampanda kavua kaluisha mbulamatadi anyi kuditua mu malu a tshikisu bua kuluisha bavua babakengesha to. Mupostolo Paulo wakabela bena Kristo ne: ‘Kualukijidi muntu bubi ku bubi buende. Kanudisombuedi, bana betu banangibue, kadi nushile tshiji tshia Nzambi muaba; bualu bua bakafunda ne: Busombuedi mbuanyi, meme nemfute; mudi muamba mukalenge.’ Wakamba kabidi ne: ‘Lekela kupitshibua kudi malu mabi; kadi wikale upita malu mabi ku malu mimpe.’​—Lomo 12:17-21; Musambu 37:1-4; Nsumuinu 20:22.

11. Ntshinyi tshidi mufundi kampanda wa miyuki ya malu a kale wamba pa bidi bitangila ngikadilu uvua nende bena Kristo ba kumpala kudi mbulamatadi?

11 Bena Kristo ba kumpala bakatumikila mubelu au. Mu mukanda wende kampanda, Cecil John Cadoux udi umvuija ngikadilu uvua nende bena Kristo kumpala kua mbulamatadi mu tshidimu tshia 30 too ne tshia 70, bikondo bietu ebi. Wakafunda ne: “Katuena ne bijadiki bia buludi bia se: bena Kristo ba mu tshikondo atshi bavua baluisha bavua babakengesha to. Bavua anu mua kupisha bakokeshi ne mêyi makole anyi kubasamisha mutu pavuabu bapatuka mu maloko bakokeshi abu kabayi bamanye to. Ngikadilu wa pa tshibidilu wa bena Kristo kumpala kua makenga kavua usambuka mikalu to, kadi uvua wa dibenga dibengelamu bua kutumikila mêyi a mbulamatadi avuabu bamanye bimpe ne: kaavua apetangana ne ditumikila Kristo.”​—The Early Church and the World.

12. Bua tshinyi bidi bimpe bua kutantamena ntatu pamutu pa kupingajilangana bubi ku bubi?

12 Butumike bua mushindu eu budi ne mushinga menemene anyi? Aba bonso badi bitaba bua kuenza nunku kabenaku mua kulua tuishi tua kunuina ku maluvu kudi aba badi badisuike bua kubajimija anyi? Kabiena mua kuikala bimpe bua kudiluanganyina mvita anyi? Ku mêsu kua bantu, abi bidi mua kuikala bimpe. Kadi tuetu basadidi ba Yehowa tudi batuishibue ne: kulonda bulombodi bua Yehowa mu malu onso ngikadilu mulenga. Tudi bashale bavuluke mêyi a Petelo aa: ‘Panuenza bualu buimpe ne nudi nukenga, bualu ebu budi bua kusakidila ku mêsu kua Nzambi.’ (1 Petelo 2:20) Tudi batuishibue ne: Yehowa udi mumanye bimpe nsombelu wetu ne kakulekela ntatu kayiyi ijika to. Mmunyi mutudi mua kuikala batuishibue bua bualu ebu? Yehowa wakambila bantu bende bavua mu bupika mu Babulona ne: ‘Udi ubisha tshianza tshiende kudi bena Isalele udi utua mu kamonyi ka dîsu dia Yehowa.’ (Zekâya 2:8) Mmunkatshi mua mutantshi bule kayi mudi muntu mua kuitaba bua balenge kamonyi ka dîsu diende? Yehowa neafile disulakana mu tshikondo tshiakanyine. Bua bualu ebu kakuena mpata nansha mikese.​—2 Tesalonike 1:5-8.

13. Bua tshinyi Yezu wakalekela bua baluishi bende kumukuatabu?

13 Mu muanda eu, tudi mua kulonda tshilejilu tshia Yezu. Pakalekelaye bua baluishi bende bamukuate mu budimi bua Getesemane, kabivua bualu kavua mua kudiluila mvita nansha. Wakambila bayidi bende ne: ‘Nudi nuela meji ne: tshiena mua kulomba kudi Tatu wanyi, yeye kuntumina amu mpindiewu bisumbu bia [banjelu] bende bipite pa dikumi ne bibidi anyi? Kadi mmunyi muakumbana Mikanda ya Tshijila idi yamba ne: bidi ne bua kuenzeka nanku?’ (Matayo 26:53, 54, MMM) Dikumbana dia disua dia Yehowa divua ne mushinga mutambe bunene kudi Yezu, nansha muvuadi dilomba bua yeye kukenga. Uvua mueyemene bikole musambu wa tshiprofete wa Davidi wa se: ‘Kuena ushiya muoyo wanyi mu muaba wa bafue; kuena witabuja bua muntu webe wa tshijila atangile dijimba dia bafue.’ (Musambu 16:10) Kunyima kua bidimu bivule, mupostolo Paulo wakamba bua Yezu ne: ‘Bua disanka diakatekibua kumpala kuende, wakakankamana pakakengaye ku mutshi, wakalengulula bundu, wakushikama ku tshianza tshikole tshia nkuasa wa butumbi wa Nzambi.’​—Ebelu 12:2.

Badi ne disanka dia kutumbisha dîna dia Yehowa

14. Ndisanka kayi diakakuatshisha Yezu mu mateta ende onso?

14 Ndisanka kayi diakakuatshisha Yezu pavuaye mu diteta ditambe bukole? Ku basadidi bonso ba Yehowa, Yezu muana munanga wa Nzambi ke uvua Satana mutambe kutua mutu. Dishala diende ne lulamatu mu mateta divua ne bua kulua diandamuna Satana bua malu adiye uyobola nawu Yehowa. (Nsumuinu 27:11) Udiku mua kufuanyikija disanka divua Yezu ne bua kuikala mupete pakabikaye ku lufu anyi? Ndisankapu kayi divuaye ne bua kuikala nadi pa kumona ne: uvua mukumbaje mudimu uvuaye ne bua kuenza bu muntu mupuangane bua kubingisha bumfumu butambe bunene bua Yehowa ne kutumbishisha dîna Diende! Kabidi, kuikala musombe ‘ku tshianza tshia balume tshia nkuasa wa butumbi wa Nzambi’ mbualu bua lumu lunene ne bua disanka dinene kudi Yezu.​—Musambu 110:1, 2; 1 Timote 6:15, 16.

15, 16. Ndikenga dikole kayi divua Bantemu bavua mu Sachsenhausen batantamene, ne ntshinyi tshiakabapesha bukole bua kutantamena dikenga adi?

15 Bua bena Kristo kabidi, bidi bualu bua disanka bua kuikala munkatshi mua bantu badi batumbisha dîna dia Yehowa pa kutantamena mateta ne makenga, balonda tshilejilu tshia Yezu. Tshimue tshilejilu tshimpe ntshia Bantemu bakakenga mu buloko bua Sachsenhausen ne kupandabu ku luendu lua lufu ku ndekelu kua Mvita Mibidi ya Buloba bujima. Mu luendu alu, bena buloko ba bungi bakafua bua mashika, masama anyi nzala peshi kubashipabu ne tshikisu tshionso ku muelelu wa njila kudi basalayi bena SS. Bantemu bonso 230 bakapanda pa kulamatangana ne kuambuluishangana bu ba kujimija mioyo yabu.

16 Ntshinyi tshiakapesha Bantemu aba bukole bua kutantamana pakabakengashabu ne tshikisu tshionso nunku? Diakamue pakafikabu bimpe, bakaleja disanka ne dianyisha divuabu nadi kudi Yehowa mu mukanda uvua ne tshiena-bualu tshia se: “Dipangadika dia Bantemu ba Yehowa 230 ba mu matunga asambombo, badisangishe mu dîtu kampanda pabuipi ne Schwerin mu Mecklenburg.” Bakamba mu mukanda au ne: “Tshikondo tshile tshia mateta tshidi kumpala kuetu ne aba bavua bu bapande mu tshikutu tshia kapia kakole kabena nansha ne mupuya wa kapia mukese pambidi pabu to. (Bala Danyele 3:27.) Kadi badi ne bukole bua bungi bua kudi Yehowa ne badi bindile ne muoyo kulukulu mikenji mipiamipia kudi Mukalenge bua kutuma malu a Bukalenge bua Nzambi kumpala.” *

17. Mmateta a mushindu kayi adi bantu ba Nzambi bapeta lelu?

17 Anu muvuabi bienzekele bena lulamatu abu 230, ditabuja dietu didi mua kutetshibua, nansha katuyi banji “kuluangana too ne padi mashi apueka.” (Ebelu 12:4) Kadi diteta ditu dilua mu mishindu mishilashilangane. Didi mua kuikala disekibua kudi balongi betu, anyi ditusaka kudi bantu bua kuenda masandi anyi kuenza malu makuabu mabi. Kabidi, dipangadika dia kuepuka mashi, kusela ne kusedibua mu Mukalenge, anyi kukolesha bana mu ditabuja mu nzubu udi mutapuluke didi pamuapa mua kulela makenga ne mateta.​—Bienzedi 15:29; 1 Kolinto 7:39; Efeso 6:4; 1 Petelo 3:1, 2.

18. Nntshinyi tshidi tshitujadikila ne: tudi mua kutantamena mateta nansha matambe bukole?

18 Kadi nansha tuetu mua kupeta diteta kayi, tudi bamanye ne: tudi tukenga bualu tudi tuteka Yehowa ne Bukalenge buende pa muaba wa kumpala, ne tudi tumona kuenza nunku bu diakalenga dinene kutudi. Tudi tupetela dikima mu mêyi a busambi a Petelo aa: ‘Bianupendabu bua dîna dia Kristo, nudi ne disanka; bualu bua nyuma wa butumbi ne nyuma wa Nzambi udi unuikila pambidi penu.’ (1 Petelo 4:14) Ku bukole bua nyuma wa Yehowa, tudi ne bukole bua kutantamena nansha mateta matambe bukole, bua butumbi ne lumu biende.​—2 Kolinto 4:7; Efeso 3:16; Filipoi 4:13.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 6 Mianda ya mu bidimu bia 1960 ivua anu ntuadijilu wa mulongolongo wa makenga makole ne a lufu avua Bantemu ba mu Malawi ne bua kutantamena munkatshi mua bidimu bitue ku 30. Bala muyuki mujima mu Annuaire des Témoins de Jéhovah 1999, dibeji dia 171-212.

^ tshik. 8 Bala tshiena-bualu tshia “Kabadi kakulu kadi kabingisha ntendelelu mulelela ‘mu buloba bua Alalata,’” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia 1 Tshisanga 2003, dibeji dia 11-14.

^ tshik. 16 Wewe musue kubala dipangadika edi dijima, tangila mu Annuaire des Témoins de Jéhovah 1974, dibeji dia 208-209. Udi mua kupeta muyuki mulonda kudi muntu wakapanda mu luendu alu mu tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi tshia 1 Tshiongo 1998, dibeji dia 25-29.

Udi mua kumvuija anyi?

• Mmunyi mudi bena Kristo bamona ntatu ne dibakengesha?

• Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku tshivua Yezu ne bena lulamatu bakuabu benze pavuabu mu mateta?

• Bua tshinyi ki mbimpe kupingajila bantu bubi ku bubi padibu batukengesha?

• Ndisanka kayi diakakuatshisha Yezu pavuaye mu mateta, ne bualu ebu budi butulongesha tshinyi?

[Nkonko ya dilonga]

[Kazubu/​Bimfuanyi mu dibeji 15]

Tshiakenzabu mu dikenga

• Kumpala kua basalayi ba Helode kufikabu mu Beteleheme bua kushipa bana bonso ba balume ba bidimu bibidi ne kuinshi, Yosefe ne Marie bakalonda tshivua muanjelu mubambile, kunyemabu ne muanabu Yezu mu Ejipitu.​—Matayo 2:13-16.

• Misangu ya bungi mu mudimu wa Yezu, baluishi bende bakakeba bua kumushipa bua diyisha diende dia mpatshi. Misangu yonso ayi, Yezu uvua ubasokoma.​—Matayo 21:45, 46; Luka 4:28-30; Yone 8:57-59.

• Pakalua basalayi ne banene mu budimi bua Getesemane bua kukuata Yezu, wakadimanyisha patoke kudibu misangu ibidi mijima, kubambila ne: “Mmeme.” Wakakandika too ne bayidi bende bua kabayi kutua nkanana nansha mikese ne kulekelaye bua bisumbu bia bantu kuyabi nende.​—Yone 18:3-12.

• Mu Yelushalema, bakakuata Petelo ne bakuabu, kubela mfimbu ne kubakandika bua kabayishi kabidi malu a Yezu to. Kadi pakabalekelabu, ‘bakumuka. Ku dituku ku dituku, mu ntempelo ne mu nzubu yabu, kabakalekela kuyisha bantu ne kubambila lumu luimpe ne: Yezu udi Kristo.’​—Bienzedi 5:40-42.

• Pakumvua Shaula (eu wakalua pashishe mupostolo) ne: bavua bamuelele tshifufu tshia kumushipa kudi bena Yuda ba mu Damaseke, bana babu bena Kristo bakamuela mu tshisaka ne kumupuekesha mu disoso dia tshimanu tshia musoko butuku, yeye kupanda.​—Bienzedi 9:22-25.

• Kunyima kua bidimu, Paulo wakalayidila kudi Kaisa, nansha muvua Ngovena Festo ne Mukalenge Agipa kabayi ‘bamusangane ne bualu buvua bujinga lufu anyi buloko.’​—Bienzedi 25:10-12, 24-27; 26:30-32.

[Bimfuanyi mu mabeji 16, 17]

Nansha muvua dikenga dikole dibasake bua kumuangala, Bantemu bena lulamatu ba bungi ba mu Malawi bakatungunuka ne mudimu wa Bukalenge ne disanka dionso

[Bimfuanyi mu dibeji 17]

Disanka dia kutumbisha dîna dia Yehowa diakakuatshisha bena lulamatu aba mu luendu lua lufu lua bena Nazi ne mu maloko abu

[Mêyi a dianyisha]

Luendu lua lufu: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives

[Bimfuanyi mu dibeji 18]

Mateta ne makenga adi mua kulua mu mishindu ya bungi