Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yehowa mmundongeshe katshia ku buana buanyi

Yehowa mmundongeshe katshia ku buana buanyi

Malu a mu nsombelu

Yehowa mmundongeshe katshia ku buana buanyi

MALONDA KUDI RICHARD ABRAHAMSON

‘Nzambi, wewe wakunyisha ku buana buanyi too ne mpindieu; too ne mpindieu ntshidi ngambila bantu bua bienzedi biebe bia kukema.’ Lekelayi nnumvuije bua tshinyi mêyi a mu Musambu wa 71:17 aa adi ne mushinga menemene wa pa buawu kundi.

MAMU mundedi, Fannie Abrahamson, wakapetangana ne Balongi ba Bible (ke muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi) mu tshidimu tshia 1924. Mvua ne tshidimu tshimue tshianana. Pavuabu balongesha Mamu malu malelela a mu Bible, kunyima yeye pende uvua uya kutangila bena mutumba ne ubambila malu avuaye mulonge, ne uvua kabidi undongesha malu au, ualongesha kabidi ne batutu ne bayaya. Mamu wakangambuluisha tshiyi nansha muanji kumanya kubala bua kukuata ku muoyo mvese ya bungi ivua yakula bua mabenesha ikala Bukalenge bua Nzambi ne bua kutuadila bantu.

Ku ndekelu kua bidimu bia 1920, kasumbu ketu ka dilonga kavua mu tshimenga tshia La Grande (mu provense wa Oregon, mu ditunga dia États-Unis, muvuabu bandelele ne mumvua mukolele) kavua kenza ne bantu bakaji bakese ne bana. Nansha mutuvua kule, tuvua tupeta dikumbula dia ba-ministre bena-ngendu (batuvua tubikila tshikondo atshi ne: bendakanyi) musangu umue anyi ibidi ku tshidimu. Bendakanyi aba bavua benza miyuki ivua ikoleshangana ku muoyo, bavua batufila mu mudimu wa ku nzubu ne ku nzubu ne bavua batabalela bana. Munkatshi mua batangidi bena-ngendu aba, muvua Shield Toutjian, Gene Orrell, ne John Booth.

Mu tshidimu tshia 1931 kakuvua muntu nansha umue wa mu kasumbu ketu uvua ne mushindu wa kuya mu mpungilu uvua muenzeke mu tshimenga tshia Columbus (mu Ohio) muvua Balongi ba Bible bangate dîna dia Bantemu ba Yehowa. Kadi kumpanyi (mushindu uvuabu babikila bisumbu tshikondo atshi) ne tusumbu tukese tuvua miaba ya kule bivua kabiyi biye ku mpungilu biakadisangisha mu bimenga muvuabi bua kuangata dipangadika dia kuitaba dîna adi. Kasumbu ketu kakese ka mu musoko wetu wa La Grande kakenza nanku. Pashishe, pakenzabu kampanye ka kuabanya kakanda ka La Crise mu tshidimu tshia 1933, ngakakuata ku muoyo mêyi kampanda a mua kuleja nawu Bible, ne bua musangu wa kumpala, ngakayisha nkayanyi ku nzubu ne ku nzubu.

Munkatshi mua bidimu bia 1930, diluisha mudimu wetu diakakola. Bua kumona tshia kuenza mu nsombelu eu, kumpanyi ivua idisangisha mu tshivuabu babikila ne: bitupa, ne bitupa ebi bivua bienza mpuilu mikese ne kabidi bivua bienza mudimu wa buambi, uvuabu babikila ne: kampanye ka bitupa musangu umue anyi ibidi ku tshidimu. Mu mpuilu eyi, bavua batulongesha mua kuyisha ne kabidi batuleja mushindu wa kuikala ne kanemu pavua bampulushi batukuata. Bu muvuabu misangu ya bungi batamba kuya ne Bantemu ba Yehowa kudi bampulushi anyi ku tubadi, tuvua tuambulula malu avua mu dibeji kampanda divuabu babikila ne: Mushindu udibu balumbuluishangana. Bualu ebu buakatuambuluisha bua kutantamena buluishi.

Ndi nkola ne lukasa mu malu a mu Bible

Diumvua dianyi ne dianyisha dianyi dia malu a mu Bible kabidi ne ditekemena dianyi dia malu a mu Bible dia kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba mu bukokeshi bua Bukalenge bua Nzambi bua mu diulu bivua bienda bikola. Mu tshikondo atshi, kabavua batamba kuimanyina pa ditambula dia bantu bavua kabayi ne ditekemena dia kukokesha pamue ne Kristo mu diulu to. (Buakabuluibua 5:10; 14:1, 3) Kadi nansha nanku, bakangambila ne: bingikala mudisuike mu mutshima muanyi bua kuenza disua dia Yehowa, bivua bikengela meme kutambula. Ke tshingakenza mu ngondo wa muanda-mukulu tshidimu tshia 1933.

Pamvua ne bidimu 12, mulongeshi wanyi muntu mukaji wakamona se: mvua ngakula bimpe kumpala kua bantu, nanku wakambila mamu mundedi bua enze muende muonso mpete makuabu malongesha. Mamu wakamona ne: bualu ebu buvua mua kungambuluisha bua kuenzela Yehowa mudimu bimpe bitambe. Nunku Mamu wakenza mudimu kua mulongeshi wetu au, umusukuila bilamba munkatshi mua tshidimu tshijima ne makuta avuabu bamufuta umfutshila malonga. Dilongesha edi diakangambuluisha mu mudimu wanyi wa buambi bikole. Pamvua ne bidimu 14, disama dia binyoka diakankuata ne diakampangisha bua kuikala nya mu kalasa tshidimu tshijima.

Mu tshidimu tshia 1939 muambi wa lumu luimpe wa ku dîba ne ku dîba, diende Warren Henschel wakalua mu tshimenga tshietu. * Uvua tutuanyi menemene mu malu a mu nyuma ne uvua uya nanyi mu buambi misangu ya bungi ne tushalamu mêba mavule. Wakangambuluisha bua kubangisha bumpanda-njila bua mu dikisha, mushindu wa kuenza mudimu wa ku dîba ne ku dîba mu ngondo mikese. Mu muvu wa été wa tshidimu atshi, kasumbu ketu kakalua kumpanyi. Bakateka Warren musadidi wa tshisumbu ne meme kuntekabu mulombodi wa dilonga dia Tshibumba tshia Nsentedi. Pakaya Warren kuenza mudimu ku Betele (muaba udibu balombola midimu ya Bantemu ba Yehowa ku Brooklyn mu New York), ngakalua musadidi wa kumpanyi.

Ndi ntuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba

Majitu mavule avua nawu musadidi wa tshisumbu akatamba kukolesha dijinga dianyi dia kuikala mpanda-njila, ke tshingakenza meme e kulua mpanda-njila wa pa tshibidilu pantshivua ne bidimu 17 panyima pa dijikija dianyi dia tulasa tua bikadilu. Tatu kavua witaba malongesha etu to, kadi uvua wenza muende muonso bua dîku dietu kuikaladi ne bivuadi nabi dijinga ne kabidi uvua muntu wa bikadilu bimpe. Uvua musue bua meme kuya ku iniversite. Kadi wakamba ne: bu mumvua mua kudifutshila nzubu ne kudisumbila biakudia, kakuvua bualu to. Nunku ngakabangisha bumpanda-njila mu dituku dia kumpala dia ngondo wa tshitema, mu tshidimu tshia 1940.

Dîba dingakumbuka kumbelu, Mamu wakambadisha Nsumuinu 3:5, 6 udi wamba ne: ‘Eyemena Yehowa ne mutshima webe wonso, kueyemenyi dijingulula diebe dia mianda. Umumanye yeye bimpe mu bienzedi biebe bionso, yeye neakululamijile njila yebe.’ Bulelela, diteka muoyo wanyi dîba dionso mu bianza bia Yehowa diakangambuluisha bikole.

Matuku makese panyima, ngakaya kuenza mudimu pamue ne Joe ne Margaret Hart mu provense wa Washington ku luseke lua pakantshi lua ku Nord. Teritware uvua ne bantu bashilashilangane: muvua madimi avuabu bamunyina ngombe, makuabu a mikoko, muvua kabidi bena Inde ba mu Amerike pamue ne bimenga bikese ne misoko ya bungi. Mu muvu wa printemps mu tshidimu tshia 1941, bakanteka musadidi wa tshisumbu tshia mu tshimenga tshia Wenatchee, mu Washington.

Mu mpuilu kampanda utuvua benzele mu tshimenga tshia Walla Walla tshia mu Washington, ngakenza mudimu bu muakididianganyi, mvua ngakidila bantu bavua babuela mu nzubu wa mpuilu. Ngakamona muanetu mukuabu wa balume utshivua nsonga uluangana bua kutemesha bipuidi bia mêyi kadi kayi ukumbana to. Nanku ngakamulomba bua tuetu kushintakaja midimu ituvua tuenza, bua kuangataye muaba wanyi ne meme kuangata wende. Pakapingana musadidi wa rejon (Albert Hoffman) ne kumonaye ne: mvua mulekele muaba wanyi, wakangumvuija ne dîyi dimpe mushinga wa kuenza anu mudimu udibu bapesha muntu too ne padibu balua kumuambila bua kuenza mukuabu. Katshia anu pine apu tshitu muanji kupua mubelu wende eu muoyo to.

Mu ngondo wa muanda-mukulu tshidimu tshia 1941, Bantemu ba Yehowa bakalongolola mpungilu munene mu tshimenga tshia St. Louis, mu Missouri. Joe ne Margaret Hart bakabuikila tshisasa tshia panyima pa mashinyi abu ne bakatekamu bibasa. Bampanda-njila tshitema, tuakenza luendu lua kilometre 2 400 mu mashinyi au bua kufika ku St. Louis. Luendu elu luakanenga lumingu lujima mu diya ne lukuabu mu dipingana. Bampulushi bakamba ne: bantu bavua babuele mu mpungilu bavua mua kuikala bu 115 000. Nansha muvua bungi bua bantu bavua babuelemu mua kuikala bukese ku abu, kakuyi mpata bavua bapite bungi bua Bantemu batue ku 65 000 bavua mu États-Unis mu tshikondo atshi. Mpungilu au uvua mukoleshe mioyo ya bantu bushuwa.

Ndi ngenza mudimu ku Betele wa Brooklyn

Pangakapingana mu Wenatchee, ngakapeta mukanda uvua undomba bua kuya ku Betele wa Brooklyn. Anu ne difika, mu dituku dia 27 dia ngondo wa dikumi, tshidimu tshia 1941, bakaya nanyi ku biro bia Nathan Knorr mutangidi wa tshibambalu tshia dipatula mikanda. Wakangumvuija ne bulenga buonso tshivua Betele ne wakatamba kuimanyina pa ne: kushala balamate Yehowa kuvua ne mushinga wa bungi bua kusomba bimpe ku Betele. Pashishe bakaya nanyi ku Tshibambalu tshia Ditumina mikanda ne ngakabanga kuenza mudimu: kukanga turton tua mikanda bua kututuma mu bisumbu.

Mu dituku dia 8 dia ngondo wa kumpala, tshidimu tshia 1942, Joseph Rutherford uvua ulombola midimu ya Bantemu ba Yehowa ya pa buloba bujima wakafua. Matuku atanu kunyima, balombodi ba Société bakasungula muanetu Knorr bua kumupingana. Pavua William Van Amburgh, mufundi ne mulami wa tshibutshilu wa kale wa Société mumanyishe bualu ebu kudi bena mu dîku dia Betele, wakamba ne: “Ntshidi mvuluka pavua Charles Taze Russel mufue [mu tshidimu tshia 1916] ne Joseph Rutherford mumupingane. Mukalenge wakatungunuka ne kulombola ne kulubuluja mudimu Wende. Mpindieu bu mudi Nathan Homer Knorr mulue mulombodi, ndi ntekemena ne muoyo mujima se: mudimu neuye anu kumpala bualu mudimu eu ng’wa Mukalenge, kadi ki ng’wa bantu to.”

Mu ngondo muibidi wa tshidimu tshia 1942, bakamanyisha ne: “Kalasa Kabandile ka Mudimu wa Nzambi” kavua ne bua kutuadija. Kavua kalongolola bua kulongesha bena ku Betele bua kulengejabu mushindu wa kuenzabu makebulula pa biena-bualu bia mu Bible, kulongololabu bimpe midimu anyi miyuki yabu ne kabidi kuyenza bimpe. Ku diambuluisha dia dilonga dianyi dimvua mulonge kale dia mushindu wa mua kuakula munkatshi mua bantu, ngakalonga ne lukasa malongesha aa.

Kunyima kua matuku makese, bakantuma mu Tshibambalu tshia Mudimu, tshivua tshitangila mudimu wa buambi wa Bantemu ba Yehowa mu ditunga dia États-Unis. Pashishe anu mu tshidimu atshi, bakangata dipangadika bua basadidi kuikalabu bakumbula bisumbu bia Bantemu. Mu kupita kua matuku bakalua kubikila basadidi bendakanyi aba (bavuabu babikila kale se: basadidi ba bana betu) ne: batangidi ba tshijengu. Mu muvu wa été wa tshidimu tshia 1942, bakalongolola kalasa kakuabu ku Betele bua kulongesha bana betu ba balume mudimu eu ne bualu bua disanka kundi, ngakabuela panyi mu kalasa aka. Ndi mmuvuluka bualu buvua mulongeshi wetu umue, muanetu Knorr mutambe kuakuila. Uvua wamba ne: “Kanukebi bua kusankisha bantu to. Bualu ku ndekelu nenumone ne: kanuena nusankisha nansha umue to. Nenku sankishayi Yehowa ne nenusankishe aba bonso badi banange Yehowa.”

Mudimu wa butangidi buena-ngendu wakabangisha mu ngondo wa dikumi wa tshidimu tshia 1942. Bamue ba kutudi bena ku Betele bakenza mudimu eu ku ndekelu kua imue bingu, benda bakumbula bisumbu bivua mu mutantshi wa kilometre 400 ne tshimenga tshia New York. Tuvua tukonkonona luapolo ya mudimu wa buambi ya tshisumbu ne bungi bua bantu bavua babuela mu bisangilu, tuvua tuenza tshisangilu ne aba bavua ne majitu a kutangila tshisumbu, tuenza muyuki umue anyi ibidi ne tuya mu buambi ne Bantemu ba mu tshisumbu tshituvua tukumbula.

Mu tshidimu tshia 1944, mvua munkatshi mua bena mu Tshibambalu tshia Mudimu bavuabu batume mu mudimu wa tshijengu bua ngondo isambombo, tuenza mudimu mu Delaware, Maryland, Pennsylvanie, ne mu Virginie. Pashishe, ngakakumbula (bua ngondo mikese) bisumbu bia mu Connecticut, Massachusetts, ne mu Rhode Island. Pangakapingana ku Betele, ngakenza mudimu ne muanetu Knorr ne mufundi wende Milton Henschel bua mêba makese ku dituku, ne ngakibidilangana menemene ne mudimu wetu wa pa buloba bujima. Mvua kabidi ngambuluisha bua mêba makese mu Biro bia Mulami wa Tshibutshilu tshivuabu balombola kudi Van Amburgh ne tshindondi tshiende Grant Suiter. Pashishe mu tshidimu tshia 1946, bakanteka mutangidi wa biro bungi kampanda ku Betele.

Dishintuluka dinene didi dienzeka mu nsombelu wanyi

Pamvua ngenda nkumbula bisumbu mu tshidimu tshia 1945, ngakashemeja bulunda ne Julia Charnauskas mu tshimenga tshia Providence mu Rhode Island. Munkatshi mua tshidimu tshia 1947 tukavua tuela meji bua kuselangana. Mvua munange mudimu wa ku Betele bikole, kadi mu tshikondo atshi kakuvua mushindu wa muntu kubueja muena dibaka nende bua enze mudimu ku Betele to. Nenku mu ngondo wa kumpala tshidimu tshia 1948, ngakumbuka ku Betele, ne tuakaselangana ne Julia (anyi Julie). Ngakapeta mudimu wa mêba makese mu magazen makuabu manene mu tshimenga tshia Providence, ne tuetu bonso babidi tuakabangisha mudimu wa bumpanda-njila.

Mu ngondo wa tshitema tshidimu tshia 1949, bakandomba bua kuenza mudimu wa mutangidi wa tshijengu ku Nord-Ouest kua Wisconsin. Divua dishintuluka dinene buanyi meme ne Julie bua kuyisha mu bimenga bikese ne misoko muvua mabele a ngombe matule mapuwa. Kuvua bikondo bile bia mashika makole ne munkatshi mua bingu ya bungi mashika avua apueka too ne mu dégré 20 muinshi mua tshijengu ne neje ivua iloka ya bungi. Katuvua ne mashinyi a kuendela to. Kadi misangu ya bungi kuvua kumueneka muntu uvua witaba bua kutufila ne mashinyi ende mu tshisumbu tshikuabu.

Matuku makese kunyima kua meme mumane kubanga mudimu wa tshijengu, tuakenza mpuilu wa tshijengu. Ndi mvuluka mumvua ngenda ntangila bua kumanya ne: malu onso avua enda bimpe, kufikabi too ne ku ditondesha bamue bana betu. Ke mutangidi wa distrike, Nicholas Kovalak, kungumvuija ne: bana betu bavua ne wabu mushindu wa kulongolola malu ne bua bualu ebu, tshivua mua kuikala nditatshisha bua kalu ne kalu konso to. Katshia anu apu, mubelu au wakangambuluisha bikole mu midimu yanyi ya bungi ivuabu bampeshe.

Mu tshidimu tshia 1950, ngakapeta mudimu wa matuku makese wa kutangila ne kukebela bantu bavua balua bua mpungilu wetu munene wa kumpala utuakenzela mu Yankee Stadium mu tshimenga tshia New York miaba ya kulala. Mpungilu eu wakansankisha kutuadija anu ku mbangilu too ne ku ndekelu kuende; bantu bavua bafumine mu matunga 67 bakabuelamu ne bantu bavuamu bavua 123 707! Kunyima kua mpungilu eu, meme ne Julie tuakatungunuka ne mudimu wetu wa tshijengu. Tuvua ne disanka mu mudimu wa tshijengu. Kadi tuakamona ne: tuvua ne bua kudifila mu midimu yonso ya ku dîba ne ku dîba. Nenku tshidimu tshionso, tuvua tuuja formilere ya kuya ku Betele ne bua mudimu wa bu-misionere. Mu tshidimu tshia 1952 biakatuenza disanka pakatubikilabu bua kubuela mu kalasa ka 20 ka Kalasa ka Bible ka Gilada, kuakatulongeshabu mudimu wa bu-misionere.

Tudi tuenzela mudimu mu matunga makuabu

Patuakajikija kalasa aka mu tshidimu tshia 1953, bakatutuma mu ditunga dia Grande-Bretagne, muakantekabu mutangidi wa distrike ku Sud kua ditunga dia Angleterre. Tshidimu katshiyi tshianji kutukumbena mu mudimu eu utuvua meme ne Julie banange bikole, tuakakema pakatutumabu mu ditunga dia Danemark. Ditunga edi divua dijinga ne mutangidi mupiamupia wa biro bia Bantemu. Bu mumvua pabuipi ne muvuabu bandongeshe mudimu wa nunku ku Brooklyn, bakantuma bua kuambuluisha mu Danemark. Tuakangata mazuwa bua kufika mu Pays-Bas ne kumbukila muine amu tuakangata kawulu bua kuya mu tshimenga tshia Copenhague, mu Danemark. Tuakafika mu dituku dia 9 dia ngondo wa muanda-mukulu, tshidimu tshia 1954.

Lutatu lumue lutuvua nalu luvua lua ne: bana betu bakuabu bavua ku mutu kabavua bitaba buludiki buvua bufumina ku tshilombuelu tshia midimu yetu tshidi ku Brooklyn to. Kabidi, basatu ba ku bantu banayi bavua bakudimuna mikanda yetu mu tshiena-Danemark bakumbuka ku Betele ne ndekelu wa bionso bakabenga kuikala Bantemu ba Yehowa. Kadi Yehowa wakateleja masambila etu. Bampanda-njila babidi Jørgen ne Anna Larsen, bavua benza mudimu wa dikudimuna mikanda mêba makese patupu bakitaba bua kuwenza ku dîba ne ku dîba. Nunku mudimu wa dikudimuna bibejibeji bietu mu tshiena-Danemark wakatungunuka, katuyi tupangila nansha nimero umuepele to. Jørgen ne Anna Larsen batshidi ku Betele mu Danemark ne Jørgen udi mulombodi wa Komite wa Filiale.

Pavua muanetu Knorr ulua kututangila pa tshibidilu bivua bitukankamija bikole. Uvua wangata dîba dia kusomba ne kuyukila ne muntu yonso, ulonda malu mamona avua afila butoke pa mushindu udi muntu mua kupita ne ntatu. Pakaluaye musangu kampanda mu tshidimu tshia 1955, bakangata mapangadika a kuibaka nzubu mukuabu wa Betele uvua ne bua kuikala ne tshibambalu tshia kupatula mikanda bua tuikale tupatula bibejibeji bua ditunga dia Danemark. Tuakapeta lupangu ku muelelu wa ku Nord kua Copenhague ne mu muvu wa été tshidimu tshia 1957, tuakabuela mu nzubu mupiamupia uvuabu bibake. Harry Johnson ne mukajende Karin, bavua batshifikilaku mu Danemark kunyima kua bamane kujikija mu kalasa ka 26 ka Gilada, bakambuluisha bua kuasa ne kuendesha tshiamu tshia dipatula mikanda.

Tuakalengeja mushindu wa kulongolola mpungilu minene mu Danemark ne dimanya dimvua mupete pamvua ngenza mudimu mu mpungilu mu États-Unis diakangambuluisha bikole. Mu tshidimu tshia 1961, tuakakidila bantu bavua bafumine mu matunga 30 bua mpungilu wa bantu bafumine mu matunga a bungi uvua muenzeke mu Copenhague. Bantu 33 513 bakabuelamu. Mu tshidimu tshia 1969, tuakakidila bantu 42 073 mu mpungilu mutambe bunene uvua muenzeke mu tshitupa tshia ku Nord kua Mputu (Scandinavie).

Mu tshidimu tshia 1963, bakandomba bua kubuela mu kalasa ka 38 ka Gilada. Aka kavua kalasa kavuabu bakajilule ka ngondo dikumi kalongolola nangananga bua bena ku Betele. Tuvua ne disanka dia kupetangana kabidi ne bena dîku dia Betele wa ku Brooklyn ne kulongela malu kudi aba bavua benze bidimu bia bungi ku tshilombuelu tshia midimu yetu ya Bantemu.

Kunyima kua kalasa aka, ngakapingana mu Danemark bua kutungunuka ne midimu yanyi. Mvua kabidi mutangidi wa zone, ngenda nkumbula Betele ya ku Ouest ne ku Nord kua Mputu bua kukankamija bana betu bavua benzaku mudimu ne kubambuluisha bua kuwenzabu bimpe. Matuku adi panshi aa ndi muenze mudimu eu ku Ouest kua Afrike ne mu Caraïbes.

Ku ndekelu kua bidimu bia 1970, bana betu ba mu Danemark bakabanga kukeba muaba uvuabu mua kuibakila nzubu munene bua kudiundisha mudimu wa dikudimuna ne wa dipatula mikanda. Bakapeta lupangu luimpe mutantshi wa kilometre 60 ku Ouest kua Copenhague. Ngakenza mudimu wa kuzola plan ne kulongolola nzubu mupiamupia eu pamue ne bana betu bakuabu, ne meme ne Julie tuvua tutekemena bua kusomba ne dîku dia Betele mu nzubu mulenga eu. Kadi malu kaakenzeka nanku to.

Tudi tupingana ku Brooklyn

Mu ngondo wa dikumi ne umue, tshidimu tshia 1980, bakatubikila meme ne Julie bua kuenza mudimu ku Betele wa ku Brooklyn, kutuakafika ku mbangilu wa ngondo wa kumpala tshidimu tshia 1981. Tukavua bidimu biamba kutua ku 50 ne bamane kuenza mudimu pa kuamba tshia bibidi tshia muoyo wetu ne bana betu ba mu Danemark, bushuwa kabivua bipepele bua kupingana mu États-Unis to. Katuvua tuya muaba utuvua mua kusungula to, kadi tuvua tuenza muetu muonso bua meji etu ikale anu ku midimu ivuabu batupesha nansha midimu ayi mua kutukebela ntatu ya mushindu kayi.

Tuakafika ku Brooklyn ne tuakasombelaku. Bakatuma Julie ku biro bivua bitangila malu a mfranga, mudimu mufuane uvuaye wenza mu Danemark. Bakantuma meme mu Tshibambalu tshia Difunda bua kuambuluisha bua kulongolola programe wa mushindu uvua mikanda yetu ne bua kupatuka. Bidimu bia ku ntuadijilu bia 1980 bivua bidimu bia dishintuluka dinene mu midimu ya ku Brooklyn, patuakalekela difunda ne mashinyi a mikanda ne kutuadija kufunda ne biamu bia ordinatere ne kabidi kupatula mikanda ne biamu bia mpolondo bia lubilu lukole bia offset. Tshivua mumanye tshintu nansha tshimue bua bidi bitangila tshiamu tshia ordinatere to, kadi mvua ngumvua kuoku ndongoluelu ya midimu ne kabidi mvuaku mumanye mua kuenza midimu ne bantu.

Matuku makese panyima kuakamueneka dijinga dia kulengeja ndongoluelu wa midimu ya Tshibambalu tshia Malu a dizola bu mutukavua tuenza mudimu ne biamu bia offset bidi biambuluisha bua kupatula mikanda mu mekala mashilangane ne tuenza mudimu ne bindidimbi ne foto ya mekala a bungi. Nansha mumvua tshiyi mumanye mua kuzola, mvua mua kuambuluisha mu dilongolola dia bintu bia kuzola nabi. Nunku ngakapeta mudimu wa kutangila tshibambalu etshi munkatshi mua bidimu tshitema.

Mu tshidimu tshia 1992, bakantuma bua kuambuluisha Komite wa Dipatula mikanda wa Kasumbu Kaludiki ne pashishe bakantuma ku Biro bia Tshibutshilu. Muine emu ke mundi ngenza mudimu idi itangila mfranga ya Bantemu ba Yehowa.

Mudimu wa katshia ku buana buanyi

Kubangila ku buana buanyi ne munkatshi mua bidimu 70 bindi mulambule muoyo wanyi kudi Yehowa bua kumuenzela mudimu, Yehowa mundongeshe ne lutulu luonso ku diambuluisha dia Dîyi diende, ne dia bana betu badi mu bulongolodi buende bulenga. Ndi muenze mudimu wa ku dîba ne ku dîba munkatshi mua bidimu bipite pa 63 ne mu bidimu ebi ndi muenze mudimu ne mukajanyi muena lulamatu Julie munkatshi mua bidimu bipite biobi pa 55. Bulelela, ndi mmona se: Yehowa mmungenzele malu malenga a bungi be!

Mu tshidimu tshia 1940 pangakumbuka kumbelu bua kutuadija mudimu wa bumpanda-njila, tatu wakanseka wamba ne: “Muananyi, paudi umbuka kumbelu apa bua mudimu eu, kudidingi kuedi meji ne: udi mua kupingana kundi bua meme kukuambuluisha nansha.” Munkatshi mua bidimu bionso ebi, tshituku muanji kumulomba diambuluisha to. Yehowa mmunkumbajile majinga anyi onso, uvua nangananga utuma bena Kristo nanyi bakuabu bua kungambuluisha. Ku ndekelu, Tatu wakabanga kuanyisha mudimu wetu ne wakaya ndambu kumpala mu dilonga diende dia malu a mu Bible kumpala kua kufuaye mu tshidimu tshia 1972. Mamu, uvua ne ditekemena dia kuya mu diulu, wakatungunuka ne kuenzela Yehowa mudimu ne lulamatu too ne ku lufu luende mu tshidimu tshia 1985, kufuaye ne bidimu 102.

Nansha mutu ntatu kayiyi ipangika mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, meme ne Julie katutu banji kuela meji bua kulekela mudimu wetu to. Yehowa utu anu utuambuluisha misangu yonso mu dipangadika dietu edi. Pavua baledi banyi bakulakaje ne bikale bakeba wa kubambuluisha, yayanyi Victoria Marlin yeye wakitaba bua kubalama. Tudi tuanyisha bikole dikuatshisha diende edi dia muoyo mujima, didi dituambuluisha bua kutungunuka mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba.

Julie mmunkuatshishe ne lulamatu luonso mu midimu yetu yonso, umona mudimu eu muikale mu malu avuaye mudilambuile kudi Yehowa. Nansha mundi ne bidimu 80 ne muikale ne tusamasama, ndi ndimona mupete mabenesha a bungi a kudi Yehowa. Ndi mpeta dikankamija dikole mu mêyi a Mufundi wa Misambu uvua mulombe Yehowa panyima pa yeye mumane kuamba muvua Nzambi mumulongeshe katshia ku buana, ne: ‘Nzambi, kundekedi nansha, too ne ku bununu buanyi ne pangikala ne mvia; kundekedi too ne pangambila badi bandonda kunyima bua bukole buebe.’​—Musambu 71:17, 18.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 12 Warren uvua tutuende wa Milton Henschel, uvua muenze mudimu bidimu bia bungi mu Kasumbu Kaludiki ka Bantemu ba Yehowa.

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Meme ne Mamu mu 1940, pangakabanga bumpanda-njila

[Tshimfuanyi mu dibeji 21]

Meme ne bampanda-njila nanyi Joe ne Margaret Hart

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Dituku dia dibaka dietu mu Tshiongo 1948

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Mu 1953, meme ne balongi nanyi ba mu Gilada. Kumbukila ku dia bakaji kuya ku dia balume: Don ne Virginie Ward, Geertruida Stegenga, Julie ne meme

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Meme ne Frederick Franz ne Nathan Knorr mu Copenhague, mu Danemark mu 1961

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Meme ne Julie lelu