Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Dijika dia mvita

Dijika dia mvita

Dijika dia mvita

‘Tudi anu ne bidimu 12. Katuena mua kuenza bualu nansha bumue mu malu a tshididi ne mu mvita to, kadi tudi basue kuikala ne muoyo! Tudi bindile ditalala. Netudipete batshikale ne muoyo anyi bana betu?’​—Balongi ba mu kalasa kitanu

‘Tudi basue kuya mu kalasa ne kutangila balunda betu ne balela betu katuyi tumvua buôwa ne: nebatukuate to. Ndi ngela meji ne: mbulamatadi neatumvuile. Tudi basue kuikala bimpe. Tudi basue ditalala.’​—Alhaji, bidimu 14

MÊYI makese a bujitu aa adi aleja malu adi bansonga badi bakenge bidimu bivule miaba idi mvita ya bena ditunga itua ipela bajinga bikole. Tshidibu bakeba, nkuikala ku matshi kutalale. Kadi ki mbualu bupepele bua dijinga diabu edi kukumbanadi to. Nansha nanku, dimue dituku mvita kayakujika pa buloba anyi?

Mu bidimu bidi panshi ebi, bavua batete kuenzeja baluanganyi ba mvita bua kutuabu ndondo wa ditalala bua dijika dia mvita. Amue matunga akafila basalayi bua kulondabu ndondo eyi. Kadi anu matunga makese ke adi ne makuta anyi dijinga dia kuambuluisha matunga mudi bantu bakinangane ne balaminangane munda bikole ne kakuyi mushindu wa buobu kutua ndondo bimpe kumunemeka to. Misangu mivule, mvita itu ituadijilula anu kunyima kua mbingu anyi ngondo mikese ya diumvuangana bua kubenga kuluangana kabidi. Anu bu mudi Tshisumbu tshia Dikeba Ditalala pa Buloba bujima tshia mu Stockholm tshileja, “ditalala ditu bualu bukole patu baluanganyi bikale ne muoyo ne mushindu wa kutungunuka ne mvita.”

Pabi eku, malu adi enzeka miaba ya bungi pa buloba avuluija bena Kristo mulayi kampanda wa mu Bible. Mukanda wa Buakabuluibua udi wakula bua tshikondo tshikole tshikala muntu kampanda wa mu tshimfuanyi mubande pa kabalu mua ‘kumushaye ditalala pa buloba.’ (Buakabuluibua 6:4) Bidi bileja mvita idi kayiyi ijika idi mikale tshimue tshia ku bimanyinu binene bidi bileja ne: tudi mu matuku adi Bible ubikila ne: “matuku a kunshikidilu.” * (2 Timote 3:1) Kadi Dîyi dia Nzambi didi ditujadikila ne: matuku a ku nshikidilu adi aleja ne: ditalala dikadi pa kulua.

Bible udi umvuija mu Musambu wa 46:9 ne: ditalala didi diumvuija dibenga kuikalaku dia mvita pa buloba, ki ng’anu mu tshitupa kampanda tshia buloba to, kadi pa buloba bujima. Musambu eu udi wakula bua dibutuka dia biamu bia mvita bivuabu bakuata nabi mudimu mu mataku a kale au, tshilejilu bu mudi: miketa ne difuma. Bia muomumue kabidi, bua kupeta ditalala lelu’eu, bidi bikengela kubutula kashidi bingoma bionso bidiku.

Kadi nangananga dikinangana ne lukuka ke bidi bitungunuja mvita, ki mmasashi ne bingoma to. Lukuka ke tshikebeshi tshinene tshia mvita; dikinangana ke ditu ditamba kusaka bantu bua kushipangana. Bantu badi ne bua kushintulula ngelelu wabu wa meji bua buobu kumbusha ngikadilu mibi eyi. Bidi bikengela kubalongesha bua kuikala ne ditalala. Ke bualu kayi Yeshaya muprofete wa kale wakambilamu pakambaye ne: mvita neijike anu pikala bantu ‘kabayi mua kuyila lungenyi lua kuluangana nalu mvita kabidi.’​—Yeshaya 2:4.

Kadi bua mpindieu, badi balongesha bana ne bantu bakole bulenga bua mvita pamutu pa kubaleja mushinga wa ditalala. Badi balongesha bana too ne mua kushipangana.

Bakalonga mua kushipangana

Pavua Alhaji ne mvula 14, wakalua musalayi wa udienzela ende malu avuaye musue. Bantomboji bakamukuata patshivuaye ne bidimu dikumi tshianana, buobu kumulongesha mua kuluangana ne tshingoma tshia AK-47. Pakaluaye musalayi, uvua uya mu dinyenga dia biakudia ne diosha dia nzubu ya bantu. Wakashipa ne kutshibula anyi kukosa bimue bitupa bia mibidi ya bantu. Lelu’eu Alhaji udi umona bimukolele bua kulekela mvita ne kulua muntu wa tshianana. Abraham (muana mukuabu wakalua musalayi) wakalonga mua kushipa bantu, ne kêna musue kulekela tshingoma to. Udi wamba ne: “Buobu bangambile bua kulekela busalayi ne kushala tshiyi ne tshingoma, tshiena mumanye tshindi mua kuenza to, nendie munyi?”

Bana bapite pa 300 000 (ba balume ne ba bakaji) batshidi baluangana ne bafua mu mvita idi itua ipela kayiyi ijika. Mfumu wa bantomboji kampanda udi wamba ne: “Badi batumikila dîyi; kabena bela meji a kupingana kudi bakaji babu anyi kuabu to; ne kabena ne buôwa to.” Kadi bana aba badi dijinga ne badi ne bua kuikala ne nsombelu mulenga.

Bua mu matunga mabanji, bidi mua kumueneka bikole bua kuela meji ku tshilumbu tshia bana badi balua basalayi. Kadi nansha nanku, mu matunga a bungi a ku Mputu ne mu Amerike wa ku Nord, bana batu balonga mua kuluangana mvita ku nzubu yabu. Mushindu kayi?

Tuangatabi tshilejilu tshia José udi musombele mu ditunga dia Espagne, ku Sud kuadi. Uvua ne bidimu dikumi ne bia mu njila, uvua musue manaya bu mudi dia dikumangana miseba ne dia jido. Tshintu tshiende tshivuaye munange bikole tshivua muele wa mvita wa samurai uvua tatuende mumusumbile e kumupesha bu kado ka Nowele. Uvua munange kabidi manaya a video, nangananga a bantu baluangana. Mu dituku 1 dia ngondo muinayi mu tshidimu tshia 2000, wakidikija muntu uvuaye munange bikole mu manaya a video. Mu tshimvundu dimue dituku, wakashipa tatuende ne mamuende ne muanabu wa bakaji amu ne muele wa mvita wa samurai uvua tatuende mumupeshe. José wakambila bampulushi ne: “Mvua musue kuikala nkayanyi pa buloba; tshivua musue bua baledi bikale bankontolola to.”

Mufundi ne muikale kabidi munene wa basalayi Dave Grossman udi wakula bua bubi bua manaya a tshikisu wamba ne: “Tukadi bafike tshikondo tshidi bantu bamona dikengeshangana anu bu dinaya, kabayi kabidi bumvua bualu nansha bumue: bumvua disanka pamutu pa kubatondabi. Badi batulongesha mua kushipa, badi batulongesha mua kunanga dishipangana.”

Alhaji ne José bakalonga mua kushipa. Nansha muvuabu kabayi basue kuikala bashipianganyi, kadi dilongesha dia mushindu kampanda anyi kansanga diakashintulula meji abu. Dilongesha dia nunku (bua bantu bakole nansha bua bana) didi dikuna lutete lua tshikisu ne mvita.

Kulonga ditalala pamutu pa mvita

Ditalala dia mutantshi mule kadiena mua kulua patshidi bantu balonga mua kushipangana to. Muprofete Yeshaya wakafunda kukadi bidimu nkama ne nkama mpindieu ne: ‘Bu wewe mumvue mikenji [ya Nzambi], ditalala diebe diakadi kuikala bu musulu.’ (Yeshaya 48:17, 18) Padi bantu bapeta dimanya dijalame dia Dîyi dia Nzambi ne balonga mua kunanga mikenji ya Nzambi, badi batuadija kukina tshikisu ne mvita. Nansha kutuadijila ku mpindieu, baledi badi mua kukandika bana babu manaya adi alongeshangana tshikisu. Bantu bakole buobu pabu badi mua kulonga mua kulekela dikinangana ne lukuka. Bantemu ba Yehowa badi ne bilejilu bia bungi bidi bileja ne: Dîyi dia Nzambi didi ne bukole bua kushintulula ngikadilu ya muntu.​—Ebelu 4:12.

Tuangatayibi tshilejilu tshia Hortêncio. Bakamukuata ku bukole patshivuaye nsongalume bua kulua musalayi nansha muvuaye ubenga. Udi wamba ne: dilonga busalayi divua bua “kutupesha meji a kushipa bantu, ne bua kubenga kutshina bua kushipa.” Wakaluangana mu mvita yakanenga mutantshi mule mu Afrike. Udi wamba ne: “Mvita yakashintulula ngikadilu yanyi. Too ne ku lelu’eu, ntshitu mvuluka malu onso amvua muenze. Ndi nyingalala bikole bua malu avuabu bangenzeja.”

Pakambilabu Hortêncio malu a Bible kudi musalayi nende mukuabu, akamulenga ku muoyo. Tshilejilu, dijikija dia mvita yonso didi Nzambi ulaya mu Musambu wa 46:9 diakamukemesha bikole. Pavuaye wenda ulonga Bible, dijinga diende dia kuluangana divua dienda dikepela. Matuku kaanji kunenga, buobu kubipata mu busalayi yeye ne bena diende babidi. Bakalambula mioyo yabu kudi Yehowa Nzambi. Hortêncio udi wamba ne: “Bulelela budi mu Bible buakansaka bua kunanga bena lukuna banyi. Ngakajingulula ne: pamvua nya mu mvita, mvua ngenzela Yehowa bibi, bualu Nzambi udi ukandika bua kushipa bantu netu. Bua kuleja dinanga edi, mvua ne bua kushintulula ngelelu wanyi wa meji ne kubenga kumona bantu bu bena lukuna banyi.”

Bilejilu bilelela ebi bidi bileja ne: dilonga dia Bible didi dilela ditalala. Kabiena bitukemesha to. Muprofete Yeshaya wakamba ne: kudi diumvuangana pankatshi pa dilongesha dia Nzambi ne ditalala. Wakamba ne: ‘Bana bebe bonso nebikale bayidi ba Yehowa; ditalala dia bana bebe nedikale dinene.’ (Yeshaya 54:13) Yeshaya wakamona kabidi muvua bantu ba bisamba bionso mua kupuila mu ntendelelu mulelela wa Yehowa bua kulonga njila yende. Tshivua mua kuenzeka ntshinyi? ‘Nebafule nkasu ya kudima nayi ku miele yabu ya mvita, nebafule miele ya kukosa nayi matamba mafubidila a mitshi ku mafuma abu; tshisamba tshikuabu katshiena tshibisha muele wa mvita bua kuluisha nawu tshisamba tshikuabu, ne kabena bayila lungenyi lua kuluangana nalu mvita kabidi.’​—Yeshaya 2:2-4.

Bantemu ba Yehowa badi balonda mulayi eu, mbaditue mu dienza mudimu ukadi muambuluishe bantu miliyo mivule pa buloba bua kulekela nkuna idi ikebesha mvita.

Tshijadiki tshia se: ditalala nedilue pa buloba

Pa kumusha dilongesha, Nzambi mmulongolole kabidi mbulamatadi anyi ‘bukalenge’ budi ne bukole bua kufila ditalala pa buloba. Ke bualu kayi Bible udi ubikila Yezu Kristo (Mukokeshi udi Nzambi musungule) ne: ‘Mukalenge wa Ditalala.’ Bible udi wamba kabidi ne: ‘Kuvudija kua bukokeshi buende ne kua ditalala kakuena kuikala ne nshikidilu.’​—Yeshaya 9:6, 7.

Tshijadiki kayi tshitudi natshi bua kuamba ne: bukokeshi bua Kristo nebumushe mvita yonso pa buloba? Muprofete Yeshaya udi wamba kabidi ne: “Lukunukunu lua Yehowa wa misumba neluenze bualu ebu.” (Yeshaya 9:7) Nzambi mmusue ne udi ne mushindu wa kulama ditalala matuku onso. Yezu udi witaba ne muoyo mujima tshidi Nzambi mulaye etshi. Ke bua tshinyi wakambila bayidi bende bua kusambila bua Bukalenge bua Nzambi bulue ne bua disua dia Nzambi dienzeke pa buloba. (Matayo 6:9, 10) Pikalabu bandamune disambila dienza ne muoyo umue edi, mvita kayakunyanga kabidi buloba to.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 6 Bua kumanya ne: tudi mu matuku a ku nshikidilu, bala nshapita wa 11 mu mukanda wa Dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Bible udi ulongesha ditalala dilelela